Groep 6/7/8

Klas 1/2/3

Dijken, ze beschermen Nederland tegen overstromingen. In vier video's leer je meer over het belang, de bouw en de versterking van dijken. 

Het Nederlandse landschap is gemaakt door de natuur en ingericht door de mens. 

Het ontstaan en de inrichting van Nederland

Door de eeuwen heen hebben we in Nederland manieren gevonden om om te gaan met de dreiging van het water. We zijn kampioen in het bouwen van dijken, dammen en het maken van polders. In deze tijdlijn ga je terug in de tijd om te ontdekken hoe het landschap van Nederland gevormd is. 

Tijdlijn over hoe het Nederland zoals we kennen is ontstaan

De inrichting van Nederland

Water is één van de belangrijkste elementen op aarde. Als oppervlaktewater, zoals zeewater, verdampt en er wolken worden gevormd, kunnen winden het opgeslagen water meevoeren. Als water weer condenseert en in neerslag weer in zee terechtkomt spreken we van een korte waterkringloop. Als het water via bergen, rivieren en grondwater op land naar de zee terug wordt gevoerd spreken we van een lange waterkringloop. Zoom in op de verschillende onderdelen en klik op de knoppen om de video's te bekijken.

Interactieve schoolplaat over de cyclus van water op aarde

De waterkringloop

Klas 4/5/6

NPO Kennis maakt explainers en informatieve story's over onderwerpen die jongeren bezighouden, van Netflix tot klimaatverandering.

Npo Kennis header

Logo NPO Kennis

NPO Kennis

Glas in de glasbak, fruit in de groenbak en plastic in de PMD-bak. We zijn steeds fanatieker in het scheiden van ons afval. Waarom doen we dat en heeft het scheiden van afval eigenlijk wel zin? Klik op de afbeelding om het scrollverhaal te lezen.

Scrollverhaal over omgaan met afval

Heeft het zin om afval te scheiden?

Dijken. Ze horen bij Nederland. Zoals kaas, Koningsdag en eh, regen. Maar zouden we niet zonder kunnen? En hoe zou dat er dan uitzien? Een Nederland zonder dijken? Misschien lagen we dan wel met z'n allen aan het strand bij Amersfoort. Dan hadden we allemaal onze eigen waterscooter. In plaats van een fiets. Of kwam er alleen maar vis uit de muur in plaats van frikandellen en kaassoufflé's. Ja, je weet het niet. Wat we wel weten is dat we dan nooit de band De Dijk hadden gekend. Wat? Ken je hun muziek niet? Ander voorbeeld dan. Kijk maar even mee hoe Nederland er ongeveer uit zou zien zonder dijken. Geen Walibi, geen Ajax-Feyenoord, geen Biesbosch, geen Lowlands en veel minder kaas. Toch best jammer. Om te begrijpen waarom die dijken zo belangrijk zijn, laat ik je eerst kennismaken met dit hier: water. Als je ook maar één keer hebt opgelet bij aardrijkskunde, natuurkunde of biologie, dan weet je dat we niet zonder water kunnen. Maar water vormt ook een bedreiging. Zeker in een laaggelegen land als Nederland, want daar komt het water van alle kanten op ons af. Vanaf de zee, vanuit de lucht en via de rivieren. Smelt- en regenwater uit landen als Frankrijk, België, Duitsland en Zwitserland wordt door de Maas en de Rijn en dus via ons land afgevoerd naar zee. We zijn in geografische termen het afvoerputje van Noordwest-Europa. En ja, dat klinkt inderdaad niet zo leuk. En toch, in dit kleine kikkerlandje, dat van alle kanten wordt bedreigd, wonen zo'n 17 miljoen mensen en meer dan de helft daarvan, 9 miljoen woont in gebieden die kunnen overstromen. En dat verandert voorlopig niet. Onze bodem zakt en de waterspiegel stijgt. Dan is het toch raar dat dit afvoerputje een van de beste plekken ter wereld is om te leven? Hoe kan dat? Mede dankzij onze dijken en duinen. Duinen vormen onze oudste verdedigingslinie, een cadeautje van de natuur. Op weg naar een dagje chillen op het strand zou je misschien best zonder kunnen, maar dat vervelende klimmetje houdt het zeewater ook heel effectief buiten de deur. Even terug in de tijd. Zo'n duizend jaar geleden gingen onze voorouders ook zelf aan de slag in wat nu Nederland is. Maar de verwachtingen lagen in de middeleeuwen net wat lager dan die van ons nu. Dijken stelden de mensen in staat om de vruchtbare grond in de buurt van de zee en de rivieren te gebruiken. Ze beschermden in de eerste plaats de oogsten van de boeren. Droge voeten en huizen waren letterlijk van latere zorg. Overal waar we ons vestigden, werden er nieuwe dijken gebouwd. Grote en kleine, langs woeste en rustige rivieren, op het platteland, in de stad en aan zee. Hoe welvarender we in de loop van de eeuwen werden, hoe meer mensen er in dit kleine landje gingen wonen. Dijken groeiden langzaam maar zeker uit tot een noodzakelijke bescherming. En dat dijken bouwen, deden en doen we nog steeds zo goed dat we er haast niet meer bij stilstaan. Maar gaat het dan nooit meer mis? Jawel. Een hevige orkaan, samenvallend met een springvloed bracht op in februari aan de ramp boven Nederland. Een ramp die er nog niet vast te stellen schade veroorzaakte en helaas vele mensenlevens kostte. De verschrikkelijke watersnoodramp van 1953 kostte het leven aan maar liefst 1836 mensen. Sindsdien hebben overstromingen in Nederland gelukkig geen slachtoffers meer gekost, of tenminste geen dodelijke slachtoffers. Want de overstromingen verwoestte enorm veel huizen, winkels en bedrijven. Helemaal veilig zijn we dus nooit. Zeker nu het weer extremer wordt, moeten we er rekening mee houden dat we vaker met hoge waterstanden te maken zullen krijgen. Maar in Nederland zitten we natuurlijk niet stil. We werken aan hogere sterkere, betere dijken die grote rampen moeten voorkomen. Want een Nederland zonder dijken, ik moet er niet aan denken. Wil je meer weten? Kijk dan ook naar onze andere video's.

Waar zijn we zonder dijken?

Zeedijken en rivierdijken, maar ook duinen horen bij Nederland. Als er geen dijken zouden zijn, zou een groot deel van Nederland onder water komen te staan. En dat is juist het gedeelte van ons land dat het dichtst bevolkt is.

Nederland zou een waterland worden

We lopen over dijken, we rijden erover met fietsen, auto's en volgeladen vrachtwagens. We bouwen erop en vertrouwen erop. Mooi, nou fijn om te weten kunnen we vanavond weer met een gerust hart gaan slapen. Bedankt voor het kijken. Vergeet niet onze video te liken en te abonneren. Nee, nee, nee, ho wacht. Er zitten wel wat addertjes onder het gras. Natuurlijk kunnen onze dijken kapot en de boosdoeners komen soms uit onverwachte hoek. Ontmoet de muskusrat. Best een schattig beestje, toch? Maar een groot gevaar voor onze ijzersterke dijken. De tunnels van deze kleine gravers zorgen namelijk voor verzakkingen onder de dijken. En ja, dan krijg je scheuren. En dat willen we natuurlijk niet. Maar de grootste dreiging komt van het water zelf. Hoe zit dat dan? Een gemiddelde Nederlandse dijk voor zover je daarvan kunt spreken, ziet er ongeveer zo uit. Onze dijken mogen dan sterk zijn. Ze hebben ook hun grenzen. We moeten scherp blijven. Een dijk kan op meerdere manieren kapot gaan en met een moeilijk woord noemen we dat faalmechanismen. Zo heb je weer wat bijgeleerd. We nemen een paar faalmechanismen met je door faalmechanisme 1. De makkelijkste route voor het water loopt recht over onze dijken heen. Het water kan over de dijk stromen. Ja, zul je denken. Nou, dan maak je de dijk toch gewoon hoger? Ok. Hoe hoog moeten ze dan zijn? Ons klimaat verandert. Het ijs op de polen en in de bergen smelt sneller en daardoor stijgt het waterpeil op zee en in de rivieren. Niet alleen vervelend voor de pinguïns, maar ook voor ons. Steeds vaker krijgen we ook te maken met extreem weer en hierdoor moeten onze rivieren soms in korte tijd enorme hoeveelheden regenwater afvoeren naar zee. Veel meer dan ze aankunnen. Wanneer een dijk plaatselijk een klein beetje overloopt door hoogwater, is er trouwens niet direct sprake van een ramp. Maar het snelstromende water kan de binnenkant van de dijk. Dit deel, wel doen laten slijten en zo kan er een gat in de dijk ontstaan. Faalmechanisme. 2. In sommige gevallen, bijvoorbeeld wanneer de ondergrond uit zand bestaat, kan het water ook onder de dijk doorsijpelen en dat noemen we piping. Denk maar aan een pijp die onder de grond loopt. Als het water daarbij zand meeneemt, kan de dijk erboven instorten. Faalmechanisme. 3. En dan kan het water ook nog gewoon door een dijk heen. Nou ja, gewoon. Door hoge golven en stroming kunnen er namelijk stukken grond uit de dijk wegschuiven. Ook zonder zulk natuurgeweld kan water naar binnen dringen. Als water maar lang genoeg tegen de dijk slaat, kunnen er kleine openingen ontstaan. En de binnenkant van de dijk zuigt zich zoals een spons langzaam vol met water, waardoor de grond in de dijk van elkaar wordt afgeduwd. Zijn we er nu alsjeblieft? Nee, bijna, want ook uitdroging, bijvoorbeeld na een lange periode zonder regenval. Dat is een serieus gevaar. Door droogte kunnen er bijvoorbeeld scheuren gaan ontstaan in de dijk die hierdoor kan verzakken. Oké, tijd om alles even op een rijtje te zetten. Het water kan over onze dijken, er onderdoor en er doorheen. Dijken mogen niet te nat zijn, maar ook niet te droog. En dan hebben we ook nog die verdraaide muskusrat. Hoe kan het? Vraag je je misschien nu af dat ons land niet al lang onder water staat? Is het stom toeval? Geluk? Nee, natuurlijk niet. We zijn ons maar al te bewust van deze risico's en we hebben de dijken zo gebouwd dat ze tegen heel wat extreme omstandigheden bestand zijn. Bovendien hebben we in Nederland strenge wettelijke regels als het om dijken gaat en jaarlijks worden alle Nederlandse dijken geïnspecteerd. En als er hoogwater is, houden dijkwachten de dijken nauwlettend in de gaten. Daarbij maken we onder andere gebruik van geavanceerde modellen en berekeningen. Voldoet een dijk niet aan de eisen, dan wordt deze versterkt. Om een lang verhaal kort te maken. Ze kunnen dus echt wel kapot gaan, die dijken van ons. Maar we doen hard ons best om dat te voorkomen. Wil je meer weten? Kijk dan ook naar onze andere video's.

Kunnen dijken stuk?

Dijken beschermen ons tegen hoog water en worden dagelijks zwaar belast door het verkeer. Dat betekent dat de druk op de dijken groot is en ze ook kapot kunnen gaan. Faalmechanismen brengen in kaart welke gevaren er zijn voor onze zeedijken en rivierdijken.

Faalmechanismen en de kwetsbaarheid van onze dijken

De dijken in Nederland worden de komende jaren versterkt. Daar zorgen de Nederlandse waterschappen en Rijkswaterstaat samen voor in het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Maar hoe doe je dat nou eigenlijk? Een dijk versterken? Volgens een kinderboek uit 1865 over het jongetje Hansje Brinker is het heel simpel. Als je langs een dijk fietst en je ziet dat ie lek is, dan stop je gewoon je vinger in het gat. Maar ja, met de 17.691 kilometer dijk die we in Nederland hebben is dat natuurlijk onbegonnen werk. En dus pakken we het net even anders aan. Het Hoogwaterbeschermingsprogramma wil voor het jaar 2050 meer dan vijftienhonderd kilometer dijk versterken. Dat is nodig om te zorgen dat de dijken in Nederland ook in de toekomst stevig genoeg blijven om de lager gelegen gebieden te beschermen tegen het water uit de rivieren en de zee. Bij het versterken van de dijken houden we rekening met de effecten van klimaatverandering, zoals veel meer neerslag en een hogere zeespiegel. Voor we een dijk versterken, kijken we eerst goed wat er moet gebeuren. We controleren de dijken en de rivier. Die rivier moet breed en diep genoeg zijn om ook in de toekomst al het water af te kunnen voeren en de dijken ernaast hoog en stevig genoeg om het water tegen te houden als dat nodig is. Als alle metingen en berekeningen gedaan zijn, weten we wat er moet gebeuren. We kunnen aan de slag. Zo gaan dan de handjes uit de mouwen en krijgen we dan nu grote graafmachines te zien? Spierbundels, actie! Nou, nee, dat duurt nog even. Eerst gaan we namelijk kijken hoe we de dijk kunnen gaan versterken. Je kunt een dijk hoger maken of breder of allebei. En dat kan je weer doen met verschillende materialen. Je kunt een dijk bijvoorbeeld sterker maken door er extra klei tegenaan te leggen of door een wand in de dijk te plaatsen van beton of staal. Welk materiaal je kiest, hangt ook weer af van de plek van de dijk. Het ene materiaal kan bijvoorbeeld beter tegen woeste golven dan het andere. En dan is de vorm van de dijk ook nog belangrijk. Als een dijk minder steil is, slaan de golven er minder hard tegenaan. Je kunt er bij dijken langs rivieren tot slot ook nog voor kiezen om niet de dijk te verhogen, maar het waterpeil te verlagen. Dat doe je door de rivier wat meer ruimte te geven. Hier bijvoorbeeld, of hier, zodat deze rivier ook bij hoogwater nog zijn water kwijt kan. Welke manier je kiest hangt ook af van hoe de dijk gebruikt wordt. Een dijkversterking moet het water tegenhouden, maar ook in het landschap passen. En iedereen moet de dijk kunnen blijven gebruiken om erover te fietsen of lopen. Maar ook om er bijvoorbeeld schapen op te laten grazen. We versterken de dijken het liefst zo duurzaam mogelijk. We letten op wat voor materialen we gebruiken of liever nog hergebruiken. Zoals hier in Friesland, waar ze stenen van de oude dijk opnieuw plaatsen ter versteviging van de nieuwe dijk. En we proberen zo min mogelijk CO2 uit te stoten bij de bouw door bijvoorbeeld gebruik te maken van duurzame materialen. Natuurlijk overleggen we bij het ontwerpen van de dijk met de mensen die op of bij de dijk wonen. En met verschillende organisaties zoals de gemeente. Samen bedenken we de beste, mooiste en duurzaamste manier om de dijk te versterken. Oké, we hebben nagedacht, gerekend, getekend en overlegd. Dan is het nu natuurlijk tijd voor: juist, een officieel plan. En pas als iedereen die daar iets van moet vinden het plan heeft goedgekeurd, gaan we op zoek naar een aannemer. De gekozen aannemer werkt het ontwerp voor de dijkversterking tot in detail uit, zorgt voor machines, materialen en de juiste vakmensen en gaat dan aan de slag. Hallo, we mogen. Waar blijven die beelden van die grote graafmachines? Meer herrie graag! Een dijkversterking gaat letterlijk meter voor meter. Het duurt gemiddeld zeven jaar voordat een dijk versterkt is. Maar als ie dan klaar is, dan kan je weer lang op hem rekenen en heb je die vinger van Hansje Brinker voorlopig niet meer nodig. Wil je meer weten? Kijk dan ook naar onze andere video.

Dijken versterken, hoe doe je dat?

Het Hoogwaterbeschermingsprogramma wil voor het jaar 2050 meer dan 1500 kilometer aan dijken versterken. Dat is nodig om ervoor te zorgen dat al onze zeedijken en rivierdijken in Nederland ook in de toekomst stevig genoeg blijven om de lagergelegen gebieden te beschermen tegen het water uit de rivieren en van de zee.

Het Hoogwaterbeschermingsprogramma

We gaan allemaal wel eens over een dijk, maar wie gaat er nou eigenlijk echt over zo'n dijk? Ik kan je verklappen die vraag heeft geen makkelijk antwoord. Met onze dijken zijn we het water de baas. Of tenminste dat proberen we. De waterschappen en Rijkswaterstaat zorgen voor goede dijken. Maar bepalen hoe de dijk versterkt moet worden, dat doen zij niet alleen. Er zijn in Nederland 8.000 mensen die op allerlei manieren werken aan sterke dijken. En er zijn nog veel meer mensen die iets over die dijken te zeggen hebben. Jij ook, want de dijkenbouwers zouden de dijk misschien wel heel hoog en breed willen maken met de sterkste materialen die er zijn. Maar boer Henk wil eigenlijk niet dat de extra brede dijk op zijn land komt te liggen. Een buurvrouw als die wil tegelijkertijd nog wel een beetje leuk uitzicht hebben en de Nederlandse belastingbetaler wil niet te veel geld kwijt zijn aan dijken. En milieuorganisaties die hebben liever dat de dijk met duurzame materialen wordt gemaakt. Ja, er is nu eenmaal niet zoveel ruimte in Nederland. Alle 17 miljoen Nederlanders willen een stukje van onze ruimte en ze hebben allemaal een mening over wat er met de openbare ruimte moet gebeuren. Het is als een gigantisch potje touwtrekken met organisaties die opkomen voor de belangen van bijvoorbeeld de politiek, de natuur en de boeren. Hoe gaan de dijkwerkers om met al die verschillende belangen? Dat doen ze door slimme oplossingen te bedenken, door niet te blijven touwtrekken, maar door samen handige combinaties en oplossingen te verzinnen. Zoals in het Limburgse dorpje Neer. Daar was het waterschap bezig met het versterken van de dijken. Ze maakten de dijk hoger met een wand van supersterk materiaal, behalve bij één klein stukje. Daar gebruikten ze glas en folie, zodat de mensen daar nog steeds over de rivier de Maas konden uitkijken. Glas is veilig. Kijk, normaal gaan we uit van een betonnen kering en gekeken van hoe dat weer glas ook goed in kunnen passen. En in het voorjaar hebben we daar een proeven mee gedaan en dan hebben we boomstammen van achthonderd kilo tegenaan gejaagd. En het hielp. Maar voordat de ingenieurs, techneuten, architecten en aannemers zulke oplossingen kunnen bedenken, moeten ze we eerst weten wat kan en wat iedereen wil. Dus gaan ze praten, praten en nog eens praten. Met alle partijen die betrokken zijn. En extreem belangrijk daarin zijn de mensen uit de omgeving van de dijk. Mensen zoals jij, voor de dijk, bij jou in de buurt. Het waterschap houdt mensen daarom op allerlei manieren op de hoogte met e-mail, op websites en via social media. Zogenaamde omgevingsmanagers staan klaar voor de bewoners om alles uit te leggen, maar ook om te luisteren naar wat zij te zeggen hebben. Want hoe eerder mensen uit de omgeving hun wensen laten horen, hoe sneller de dijkwerkers daar rekening mee kunnen houden. Dit gaat allemaal volgens een officieel proces. En dat ga ik je nu uitleggen. OK. Zit je er klaar voor? Dan komt ie. Na veel voorbereiding komt het projectteam met een dijk-ontwerp. Als bewoners daarin iets niet zien zitten dan kunnen ze laten weten hoe ze een stuk van het ontwerp anders zouden willen. Een zienswijze noem je dat. Denk bijvoorbeeld aan bomen op de dijk die van de bewoners niet gekapt mogen worden. Hier staan prachtige walnotenbomen. Ja, dat vinden wij als bewoners gewoon heel belangrijk. En ik kan me voorstellen dat je als dijkenbouwer denkt goh die bomen... Dat je die op je tekentafel ziet en denkt: nou hup, weg met die bomen. Maar als je hier woont, ja, dan voelt dat natuurlijk heel anders. Al die zienswijzen bekijkt het team stuk voor stuk en dan gaan ze beoordelen welke voor- en nadelen eraan zitten. Wordt het plan daardoor te duur? Of kunnen er op andere plekken bomen bij komen? Als alles zorgvuldig bekeken is, maakt het projectteam een definitief ontwerp. Nou ja, definitief... niet helemaal. Het kan gebeuren dat de bewoners het nog steeds niet eens zijn met de plannen. Dan kunnen ze in beroep gaan en naar de Raad van State stappen. De rechter voor geschillen tussen burgers en overheid en die beslist dan of er nog wat kan worden aangepast. Door al die stappen duurt de voorbereiding en de echte dijkversterking best lang. Maar het resultaat is een dijk die we samen versterkt hebben en een dijk waar iedereen over mee mocht denken. Ja, jij dus ook. Wil je meer weten? Kijk dan ook naar onze andere video's.

Wie gaat er over onze dijken?

We gaan allemaal wel eens over dijken, maar wie gaan er nou precies over de dijken. De waterschappen en Rijkswaterstaat zorgen voor goede dijken, maar we bepalen allemaal hoe we onze dijken precies willen hebben.

Samen lossen we het op

Milieu en klimaat

Aarde, zon en maan

Geen Nederland zonder dijken

Dijken

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.