Groep 6/7/8

Klas 1/2/3

Het Romeinse Rijk is groot, sterk en machtig. Wat hebben de Romeinen betekend voor de geschiedenis van Nederland?

Zo’n 2000 jaar geleden is Nederland onderdeel van het Romeinse Rijk. De grens van dit rijk loopt dwars door ons land en wordt de ‘limes’ genoemd. De Romeinen brengen allerlei moderne veranderingen aan in Nederland, zoals het aanleggen van het riool en het bouwen van boerderijen.

Quiz over het Romeinse Rijk

Wat weet jij over de Romeinse Limes?

Lang geleden zijn de Romeinen de baas in bijna heel Europa. Het sterke Romeinse leger verovert het ene land na het andere. Ook een deel van Nederland. Hoe is het Romeinse Rijk zo machtig geworden? Wie zit er achter de brand in Rome? En waarom is het Romeinse Rijk uiteindelijk gevallen? Klik op de afbeelding om de tijdlijn van het Romeinse Rijk te bekijken. 

Tijdlijn over de tijd van de Romeinen

Het Romeinse Rijk

Kom meer te weten over het leven in het Romeinse Rijk van 2000 jaar geleden in deze historische comedy voor alle leeftijden van Niek Barendsen. Presentatrice  Dorine Goudsmit praat met Romeinse gasten die al eeuwen dood zijn.

Welkom bij de Romeinen

Programmalogo's

Welkom in de geschiedenis

Ooit waren de Romeinen oppermachtig in Europa. Wat weet jij van wrede Romeinse keizers, gladiatoren en brood en spelen? Start de quiz, kies bij elke vraag het juiste antwoord en bekijk de video's. 

Wat weet jij over de Romeinen?

Van de hunebedden tot het oranjegevoel: de vernieuwde canon bevat vijftig vensters die de geschiedenis van Nederland samenvatten. In deze tijdlijn kun je op chronologische wijze door de tien tijdvakken scrollen. Bij elk venster hoort een infoblok met handige kernbegrippen en een video over het venster. Bij enkele nieuwe canonvensters worden nog nieuwe video’s ontwikkeld. 

Tijdlijn over de vijftig vensters

De canon van Nederland

Afspeellijst Romeinen

Hier. Hier gaan we de stad stichten. Nee, hier, waar ik sta. Hier. Nee, hier! Hier. Nee, hier! Hier! Hieeeeeer! Weet je, Romulus. He. Gewoon allebei. Hier en daar en daar. En daar. Maar ook daar. En daar en daar. Wie weet wordt het wel een wereldstad. Een miljoenenstad. Ja. Met een metro. En een vliegveld. En een voetbalstadion! Ja, een arena. Ja! En heel veel toeristen. Ja. Maar hoe noemen wij die stad? Nou, ik weet wel een leuke naam. O ja? Ja. Wat dacht jij... van Rome? Rome. Rome. Maar dat is genoemd naar jou, Romulus. Naar jou. Is het weer niet goed? Nee! Ik dacht aan: Reme. Naar mij. Remus. Reme, dat klinkt toch niet? Alle wegen leiden naar Reme? Het Remeinse Rijk? Het tv-programma Welkom bij de Remeinen? Het klinkt niet! Ik vind van wel. Ik vind van niet. En ik word koning! Dus de stad moet naar mij heten. Wat een onzin! Waarom? Ik heb vanmorgen een teken gehad. Een teken, ja hoor. Ja, een teken dat ik koning moet worden. Ik zag vanmorgen namelijk zes gieren vliegen. Kan maar EEN ding betekenen: Dat ik koning word. O ja joh? Nou, ik had ook een teken vanmorgen. Ik zag namelijk twaalf gieren. Ja, twee keer zes gieren. Dat betekent volgens de zieners dat ik koning word. Hahaha! Nee, ik.Ik!Ik!Ik!Ik!Iiiik! ome! Rome! Ik! Rome! Reme! Woooh! Remus? Remus! Remus! Gaat het? Remus!

Hoe is Rome ontstaan?

Volgens de Romeinse legende worden de broers Romulus en Remus grootgebracht door wolven. Daarna stichten ze de stad Rome. Alleen de naamgeving van de stad is nog even een dingetje. Geschreven en geregisseerd door Niek Barendsen.

Gesticht door Romulus en Remus

Groep 3/4/5

De geschiedschrijving van Nederland begint pas als de Romeinen komen. Kijk ze daar eens hoog op hun paard zitten. Wat een creeps. Ola! Dit is histories. Ik neem je mee naar een tijd die je misschien wel kent uit de stripboeken en films. De tijd voor het jaar nul. Een wilde tijd van Germanen en Romeinen van paarden en baarden. Want wat kwamen die Romeinen eigenlijk hier doen? Ik geef een slinger aan de tijdlijn en we komen uit in de eeuwen voor het jaar nul. In die tijd wonen hier de Germanen. Dat lijkt op het Engelse woord Germany, maar dat is dan weer Duitsland. We hebben het over de Germanen die hier wonen. Kijk, dit is een klein Germaantje die even het dorp inloopt. Wat een leuke mensen allemaal. En ze zijn allemaal vrolijk, want er is een huwelijk in het dorp. Kijk, deze twee zijn duidelijk smoorverliefd. Dat had je toen ook al. Maar het gekke is, hoe deze Germanen precies leven dat weten we niet zo goed. Ze kunnen namelijk niet schrijven. Dus we hebben ook geen dagboeken of brieven uit de tijd. De geschiedschrijving van Nederland begint pas als de Romeinen komen. Kijk ze daar eens hoog op hun paard zitten. Wat een creeps. Die Romeinen komen oorspronkelijk uit Rome, da's natuurlijk logisch. Net zoals Groningers uit Groningen komen en Gorinchemmers uit...nouja hun eigen woonplaats. Maar de Romeinen zijn niet van plan om in Rome te blijven. Ze voeren graag oorlog en ze krijgen zo ook een groot deel van de wereld in handen. Italië, Spanje, Frankrijk, maar ook delen van Marokko en Turkije. En zo komen ze ook in België en Nederland. Hier in Nederland vechten ze tegen de Germanen en dat gaat er niet zo vriendelijk aan toe. Kijk maar even mee. Zo. Die speer gaat recht door hem heen. Dat trouwfeest is wel afgelopen. De Germanen worden met harde hand door de Romeinen verjaagd. Ze moeten zich terugtrekken in de gebieden boven de rivier de Rijn. Zo wordt de Rijn de grens tussen het gebied van de Germanen en het Romeinse Rijk. En die Romeinen pakken dat goed aan en daar maken ze dus een echte grens van met forten en wachttorens. Zo kunnen ze de Germanen goed in de gaten houden. En als er dan toch een Germaantje de grens oversteekt, dan is die toch nog niet jarig. Maar ja, ze weten toch niet wanneer ze jarig zijn, want ze hebben ook nog geen kalender. In Nederland komen er forten bij Utrecht en Leiden. Die Romeinse forten zien er allemaal hetzelfde uit, met vier grote ingangen en twee grote straten. Een barak om te slapen, winkeltjes en een panna ooi. Nee hoor, maar eigenlijk een klein stadje dus. En net als in een stad wonen er allemaal verschillende mensen. De Romeinen hebben een groot deel van de wereld in handen en uit al die landen komen er jongens in het Romeinse leger. Je hebt dus Franse Romeinen, Afrikaanse Romeinen, Turkse Romeinen. En die komen allemaal door elkaar terecht in die forten. Is het natuurlijk wel handig dat ze een beetje dezelfde taal spreken. Anders kan niemand de wc vinden en dan wordt het een zooitje. Nou, die taal is er gelukkig: het Latijn. Net zoals jij nu op vakantie bijvoorbeeld English praat met peoples from other countries. De Romeinen schrijven in die tijd heel veel boeken in het Latijn. Ook over ons land. En dat is eigenlijk de eerste keer dat er over ons land geschreven wordt. Zo schrijven de Romeinen dus letterlijk en figuurlijk geschiedenis. Onze geschiedenis. En de Romeinen schrijven ook briefjes naar elkaar. Nou ja, niet op papier, maar op een wastablet. Een plankje met een laagje was. Hallo broertje. Ik stuur je nieuwe sokken en onderbroeken. Doe je de groeten aan de strijdmakkers van mij? Dit is natuurlijk de Nederlandse vertaling. En al zou ik het willen, ik kan het niet voorlezen in het Latijn, want we weten niet hoe dat Latijn geklonken heeft. In die tijd zijn er nog geen telefoons of andere spullen om geluid op te nemen. Maar er zijn dus wel heel veel boeken in het Latijn. En als je die wilt lezen, dan kan je op sommige scholen Latijnse les krijgen. Sowieso wel handig als je dokter wilt worden, want dan heb je allerlei leuke Latijnse termen nodig. Pus en rectum. Nou vraag jij je misschien af waarom toen je Romeinen dat allemaal? De hele wereld veroveren, al die moeite om hier in het natte noorden de baas te spelen? Waarom blijven ze niet lekker in het zonnige Rome? Chillen op het forum, wedstrijdje kijken in het Colosseum? Dat is heel simpel: vanwege het geld. De doekoes. Of zoals ze zelf zeggen: pecunia. Al die veroveringen, die brengen een hoop geld op. Kijk dit, die Romein pakt gewoon die armband af van die Germanen. Dat is een leuk cadeautje voor zijn moeder. En dan is het nog niet klaar, want de Germanen zijn zelf nog veel meer de sigaar. Ze worden tot slaaf gemaakt en verkocht op de slavenmarkt in Rome. Kijk, deze Germanen worden zo direct verkocht en ze worden eerst nog even uitgelachen door die Romeinse meisjes. Pesten, da's ook niet aardig. Die Romeinen voelen zich een stuk beter dan die Germanen. Ze vinden het eigenlijk maar rare jongens en meisjes. De Germaanse mannen dragen bijvoorbeeld een broek. Ja zeg. Terwijl de Romeinen netjes in een toga lopen. Kan je zelf ook een keer proberen. Gewoon een gat in een dekbed knippen. En de Romeinen zijn altijd hun netjes geschoren, terwijl die gekke Germanen rondlopen met snorren en baarden. Een beetje zoals een hipster. Die Romeinen vinden zichzelf erg beschaafd. Oftewel beter dan de rest. Even los van al die moorden en dat plunderen. De Romeinen brengen hun beschaving naar onze streken. Die suffe Germaanse hutjes gaan natuurlijk tegen de vlakte. Ziet er niet uit! En die Romeinen laten er geen gras over groeien. Ze leggen wegen aan, viaducten en aquaducten, tempels en steden. Zo varen ze bijvoorbeeld de Waal af, onze kant op. Ze gaan aan land op een plek waar niks is. Ze stichten eerst een fort, dan komen er huizen van steen en die nederzetting groeit uit tot de stad Noviomagum. Die kennen we nu nog steeds als Nijmegen. Nijmegen, Noviomagum klinkt een beetje hetzelfde. Nijmegen is in die tijd ook al een hippe stad. Ook de Romeinen doen allemaal bijzondere dingen als pottenbakken, glasblazen, mozaïeken. Lekker creatief. En ze doen ook aan hun wellness. Kijk maar even mee naar dit badhuis. Daar kan je niet alleen in bad. Je kan je ook laten masseren, scheren en ook heel belangrijk, een beetje bijpraten met je maten. Een soort cafe dus. Maar dan is iedereen in zijn blootje. Net als het café van de buurvrouw op zaterdagavond heengaat. Al die Romeinse nieuwigheden, de Germanen kijken hun ogen uit als ze een keertje lekker gaan statten en ze kunnen zich meteen laten knippen door een echte Romeinse kapper. Helemaal gratis, want die Germaanse haren gaan mee naar Rome. Om pruiken van te maken. De Romeinen vinden ons blonde haar namelijk heel erg mooi. Ik heb geen blond haar, maar goed, 't is alsnog mooi. Zo brengen de Romeinen de beschaving naar onze streken. We hebben veel aan ze te danken. Onze geschiedschrijving dus. De wegen die soms nog op dezelfde plek lopen als de Romeinse wegen van tweeduizend jaar geleden. En niet te vergeten de Romeinse cijfers. Die heb je misschien wel eens op een oude kerk zien staan. Kijk, deze kerk is gebouwd in 1669. Hoe dat zit, moet je maar eens opzoeken. Ik ga nu even mijn haar laten knippen en verkopen. We gaan terug naar het jaar...MMXV. Nee, nog een X? Nee, laat maar. Stap zelf in het verhaal van Nederland in tien avontuurlijke audiotours wandelen we over dijken, langs kastelen, op zoek naar de sporen uit het verleden. Download nu de gratis podwalkapp het verhaal van Nederland. Dit was weer histories. Klik op Duimpje Omhoog en laat je reactie achter in de comments en abonneren je op histories Er is nog een historiesfilmpje. Klik hier. 

Waarom dragen Romeinen geen broeken?

Broeken, daar hielden de Romeinen niet van. Ga mee naar de tijd voor het jaar 0. Een wilde tijd die je kent uit stripboeken en films: van Germanen en Romeinen, van baarden en paarden.

Histories

100 jaar voor Christus wordt in Rome een zekere Gaius Julius Caesar geboren. Een dapper baasje: in militaire dienst krijgt-ie als beloning al een lauwerkroon van eikenbladeren. Hij maakt politiek carrière, wordt beheerder van de schatkist en consul. Maar Caesar wil meer: met een enorm leger trekt hij naar het Noorden en verovert Gallië. Caesar is rijk en machtig, iets té machtig voor de senatoren in zijn eigen Rome. Er komt een burgeroorlog, die hem helemaal naar Egypte brengt waar hij in het voorbijgaan ook nog even een kindje maakt bij Cleopatra. Ja, als je d’r toch bent...

Julius voert de ene veldtocht na de andere. Hij komt, hij ziet en hij overwint. In 46 wordt hij benoemd tot ‘dictator’ van het Romeinse Rijk. Hij heeft allerlei plannen die leuk zijn voor het volk. Maar die vallen niet in de smaak bij de senatoren, onder wie een zekere Brutus. Op 15 maart van het jaar 44 trakteren ze hem op 23 dolksteken. Julius overleeft het niet, maar je komt hem vandaag de dag nog wel tegen op je eigen wc, want de maand juli is naar hem vernoemd.

Clipphanger

Denk je aan het Romeinse Rijk, dan denk je aan Julius Caesar. Met zijn enorme leger verovert hij grote delen van Europa. Caesar wordt de machtigste man van het Romeinse Rijk, en dat komt hem duur te staan.

Wie was Julius Caesar?

Hee, Romein. Ben jij op zoek naar spanning en avontuur? Heb je geen werk en geen eten? Word dan beroepssoldaat in het leger van keizer Augustus. Ik ben in Noord-Afrika geweest. Spannend. Ik in Roemenië. Gevaarlijk. Ik in Nijmegen. Nat. Je krijgt een mooi uniform met een schild, een zwaard, sandalen met ijzeren noppen en een EHBO-set. Na 32 jaar krijg je pensioen. Dan ben je veteranus. Als je maar boven de 1.75 bent. Zoals ik. En slank en gespierd, zoals ik. Goede ogen, goede oren. Hoeveel vingers steek ik op? Vier. Je moet kunnen lezen en schrijven. Of doen alsof. Officieel mag je niet trouwen maar iedereen neemt zijn vrouw mee. Dat zien ze door de vingers. Don't ask, don't tell. Je marcheert 40 kilometer per dag over de Romeinse wegen. En dan zingen we vieze liedjes. Hele vieze liedjes. En we maken mooie formaties, zoals de schildpad. We verslaan iedereen die we tegenkomen. En die verkopen we als slaaf in Rome. Kassa. 
Wat wil je nog meer? Dus meld je nu aan bij het Romeinse leger. Het beste leger van heel de oudheid. Ik zeg: doen!

Het Romeinse leger

Dankzij het Romeinse leger veroveren de Romeinen een wereldrijk. Dus waar wacht je nog op? Ga in dienst bij het leger van keizer Augustus! Geschreven en geregisseerd door Niek Barendsen.

Sterk en onverslaanbaar

Welkom bij Opsporing Verzocht. Vandaag de moord op Julius Caesar. 44 voor Christus. 15 maart. Het is ochtend. Caesar loopt van huis naar de Senaat. Hij moet 'n speech houden. De senatoren wachten op hem, maar sommigen hebben kwaad in de zin. Waar blijft Caesar nou? Hee, psst Casca! Ja, wat? Heb je je mes? Ja-haa! Niet zo hard! Ssst. Ik zie je mes, doe weg dat mes. Cimber! Doe niet zo geheimzinnig! Dat valt ontzettend op. Doe normaal! Ik laat me mes vallen! Brutus, wat ben je toch een kluns! Je bent echt een samenzweerder van likmevestje, Brutus! ] Ik heb hem al, ik heb mijn mes! Ik heb hem alweer. Weg! Waar blijft hij nou? Maar wat gaat hieraan vooraf? Eerder die dag: Caesar wordt ziek wakker. O, ik ben zo ziek! Hoogheid, blijf dan in bed en zeg de Senaat af! Nee, nee, ik moet gaan! Ik moet gaan, ook al ben ik zo ziek. De vrouw van Caesar holt binnen. Ze wordt wakker uit een nachtmerrie. Een voorspellende droom. Zij zegt: Julius, Julius, ga niet naar de Senaat. Doe het niet! Doe het niet. Ik voel het aan alles! Maar lieve, wat kan er gebeuren? Nee Julius, Julius, blijf hier! Morgen, morgen ga je naar je legers en ben je maanden in veiligheid. Maar ga niet naar de Senaat! Ik moet een belangrijke redevoering houden. Ik moet ook al... ook al voel ik me zo ziek. Julius! Julius, blijf hier! Blijf! Julius! Zeg jij dan ook eens wat! Caesar slaat haar raad in de wind en loopt naar de Senaat. Oh, daar is ie! Daar is ie! Hatsjoe! Ha! Steek hem neer, Brutus! Hoe ha ha ha! Pak aan! Hier! De senatoren slaan toe en in paniek steken ze elkaar. Au, au, Brutus, pas toch op! Brutus, je moet hem steken, niet mij. Au! Hou op! Ik zeg toch sorry, Casca! Caesar loopt 23 steekwonden op. Kom op jongens, hij is dood. Wegwezen! Weg, weg, weg, snel! Brutus, je mes! De politie van Rome is op zoek naar de daders. Bij ons Marcus Antonius, erfgenaam van Caesar. Marcus Antonius, wat weten wij van de moordenaars? We weten de namen. We weten waar ze wonen. Hoe ze eruit zien en waar ze verscholen zitten. Casca, Brutus, Cimber! Dus het onderzoek is niet zo ingewikkeld? Nee! Nee, we gaan ze pakken en we gaan ons vreselijk wreken. Succes! Tot zo ver de moord op Caesar. Straks meer nieuws. Vandaag een overval op de Via Appia. Op klaarlichte dag!

De moord op Julius Caesar

De Romeinse dictator Julius Caesar is niet bij iedereen geliefd. In 44 voor Christus wordt hij met 23 messteken om het leven gebracht. Een speciale aflevering van Opsporing Verzocht! Geschreven en geregisseerd door Niek Barendsen.

Vermoord door zijn tegenstanders

De Romeinen zijn eigenlijk de eersten die hier in ons land steden stichtten. Nijmegen bijvoorbeeld, hier op deze heuvel het Valkhof, bouwen ze rond 70 na Christus een fort oftewel castellum. Het ligt op een hoge strategische plek met uitzicht over de Waal. Maar van dit castellum is niets meer terug te vinden, behalve een paar archeologische vondsten. Iets ten noorden van Nijmegen langs de Rijn loopt op dat moment de Limes, de noordelijke grens van het Romeinse Rijk die Nederland in twee delen splitst. Ten noorden ervan domineren de nederzettingen uit de vorige eeuwen. En ten zuiden van de Limes bouwden de Romeinen hun steden en legerkampen. De belangrijkste steden met marktrecht in het achterland van de Limes zijn forum Hadriani, het huidige Voorburg en Ulpia Noviomagus Batavorum, oftewel Nijmegen. Ze liggen op strategische locaties langs rivieren of op knooppunten van wegen. Bij de legerkampen langs de Rijn ontstaan kleine handelsplaatsen, zogeheten Castella. Verder zijn er vici, kleinere plaatsen die een centrumfunctie hebben voor de omgeving op religieus en handelsgebied. Maar je vindt hier ook ambachtelijke productie. Veel steden in ons land vinden hun oorsprong bij de Romeinen zoals Wijk bij Duurstede en Maastricht. Maar ook Leiden, want hier moet het castellum Thilo hebben gelegen op de grens van een aantal belangrijke waterwegen. Er is nu een archeologisch park aangelegd om de sporen uit de Romeinse tijd te beschermen.

Het ontstaan en de inrichting van Nederland

Vlak na het begin van onze jaartelling zijn het de Romeinen die in ons land de eerste steden stichten. Nijmegen, Leiden en Maastricht hebben bijvoorbeeld Romeinse wortels. Aan de noordgrens van hun rijk bouwen de Romeinen op strategische plekken stenen forten, castella geheten. Hier zijn de soldaten gekwartierd en wordt handel gedreven.

Romeinse centra en steden

Het ontstaan en de inrichting van Nederland 

Dag meneer, mag ik iets vragen? Ja. Het Romeinse Rijk is ingestort. Wat vindt u daar nou van? Ja, jammer he. Ja, het was een mooie tijd. Ja, het was zeker een mooie tijd. Maar aan alles komt een eind. Haha. Waardoor is volgens u het Romeinse Rijk ingestort? Volgens mij komt het door de luxe. De luxe? Jawel! Luxe hapjes! Vloerverwarming! En de slaven die al het werk doen. Daardoor zijn de mannen slap geworden en verwend. Verwend? Jawel! Het rijk is ingestort omdat de mannen van tegenwoordig verwende slapjanussen zijn. O ja? Ja Janus, dat is zo! Ja! Ja! Ja! Is dat zo? Is het rijk ingestort door de luxe? Welnee, welnee! Het Romeinse rijk was gewoon veel te groot geworden om te verdedigen. Laten we wel wezen: De gewone Romeinen wilden niet meer knokken. Geen zin meer of ze waren te lui. Uiteindelijk waren alle soldaten huurlingen, niet te doen. Oke. En wat vind jij? Het waren de pest en de pokken, he. Iedereen was ziek, zwak en misselijk. Daarom konden die barbaren ons overwinnen. Er waren geen soldaten meer, iedereen was ziek. Ook dat, wat hij zei. Maar ook wat ik zei. Mogen wij misschien even de groeten doen? Welnee, het Romeinse rijk ging ten onder aan te veel wijn. Wijn? Dronken de mensen te veel? Ja, ze dronken veel te veel. Ze dronken wel 275 liter per man per jaar. Dat is veel te veel. Zijn ze kapot aan gegaan. Wil jij nog een fles wijn? Ja. Nee, nee, het kwam niet door de wijn. Het kwam door de karaf. Ze dronken wijn uit een karaf van lood, ze kregen loodvergiftiging. Dat Romeinse rijk is kapot gegaan aan de loden verpakking van de wijn. Niet door de wijn. Ik zweer het, dat is echt waar. Dus door de loden karaffen is het Romeinse rijk ingestort? Welnee! Romeinse rijk helemaal niet ingestort. Ja, West-Romeinse rijk, dat is helemaal kapot. Komt door die barbaren, maar wij hier in Oost-Romeinse rijk...hier Constantinopel, hier. Het gaat nog 1000 jaar door hier, met ons Romeinen. Goed. En die West-Romeinen hier, gaan we ook weer terugwinnen.  Barbaren wegjagen, weg, weg! Nou, gelukkig maar. Dank u wel. Graag gedaan. Wil je thee? Wil je tapijtje kopen?

Waarom is Rome gevallen?

In het jaar 476 komt er een einde aan het Romeinse Rijk. Hoe is dat gekomen? Daar hebben de Romeinen verschillende verklaringen voor! Geschreven en geregisseerd door Niek Barendsen.

Het einde van het Romeinse Rijk

Klas 4/5/6

Rond het jaar 100 heersen de Romeinen van Iran tot aan Schotland Ook in onze streken zijn ze present, maar ze durven de Rijn niet over, want daarboven leven de sterke Germanen, of, op z’n Romeins: Barbaren. Rustig aan, jongens.

De meeste mensen zijn best content met die Romeinse bezetters: de economie bloeit, en er zijn weinig burgeroorlogen. Maar in Rome zelf begint het te rommelen. Aan het begin van de 4de eeuw is Constantijn aan de macht. Hij wordt opeens Christen en sticht een nieuw Rome in het Oosten: Constantinopel. En dat is het begin van het einde. in het jaar 395 breekt het Rijk pardoes in tweeen, en dan heeft Europa opeens 2 Romeinse Rijken… wat een Rijkdom.

In het Oosten gaat prima, maar het oude west-Romeinse Rijk verzwakt. De bevolking voelt zich niet betrokken en weigert het leger in te gaan. Het Rijk wordt aangevallen door de Franken en de Germanen. Die trekken zelfs op richting Rome. In het jaar 476 wordt het Keizertje Romulus Augustulus afgezet, en klimt het Germaanse stamhoofd Odoaker op de troon. Het west Romeinse Rijk is ten einde, de Middeleeuwen kunnen beginnen!

Lang geleden waren de Romeinen de baas in een groot deel van Europa. Ook in Nederland. Maar in de vierde eeuw na Christus begint het Romeinse Rijk te wankelen. Wat leidde uiteindelijk tot de val van het machtige Romeinse Rijk?

Hoe is het Romeinse Rijk gevallen?

Dit is Goedemorgen Rome, met het nieuws van Rome. Is er nog nieuws? Reken maar, Julia, er is goed nieuws. Eindelijk goed nieuws! Het is tijd voor Brood en Spelen en grote leider Julius Caesar deelt uit! Vertel! Caesar is zo rijk geworden sinds hij Gallie, zeg maar Frankrijk, heeft overwonnen en geplunderd, dat hij niet weet wat hij met zijn geld moet doen. Dus hij geeft het weg? Zeker, Julia. Elke Romein krijgt... Kijk maar mee. Wauw, twee zakken graan de man! Caesar is echt een held! Ik ga meteen thuis brood bakken! Wat zeg ik: Heel Rome bakt! Nou hoeft geen Romein meer honger te lijden, dankzij onze dictator! Dank je wel, Julius! Ik ga op je stemmen hoor! Olijfolie! En nog mijn merk ook! I love you, Caesar! You're my hero! En ook nog een zakje geld! Het is echt ongelooflijk! Dank je wel, Caesar! Allemaal blije mensen. Allemaal blije mensen, maar er is meer. Caesar verwent ons niet met EEN, niet met twee, maar met vijf grote triomftochten, dwars door de stad. En iedereen is welkom? Jazeker, Julia...een fonkelnieuw winkelcentrum in het forum! Lekker shoppen mensen! Heerlijk! En een groot diner voor 60.000 gasten. Dank je wel, Caesar. Ben je genodigd? Ik wel. Ga je mee Julia? Het kan dagen duren. Deal! En dat was het? Nee, Julia. Het mooiste komt nog: De Spelen! 640 gladiatoren, 400 leeuwen en honderden gevangenen. En allemaal gratis, want Julius betaalt. Wauw, gratis naar de Spelen! Lekker naar gladiatoren kijken die elkaar afmaken! Ik vind het een eer om te mogen knokken voor Caesar. Ik ook! Hij weet precies wat het volk wilt. Brood en Spelen! Dit is ontspanning, dit is entertainment! Dit is veel beter dan televisie of musical. Dank je, Caesar! Allemaal blije mensen. Wat boffen we toch met onze dictator. Ja, hij is de beste leider die je je voor kan stellen. Bravo voor Caesar. Dank je wel, Julius, we houden allemaal van je. Leve Caesar. Dit was: Goedemorgen Rome.

Brood en Spelen

Caesar trakteert het Romeinse volk op graan, olie, geld en De Spelen: gevechten met gladiatoren en wilde dieren. Rome boft maar met zo’n dictator. Geschreven en geregisseerd door Niek Barendsen.

Van Julius Caesar, voor het Romeinse volk

Hallo. Welkom bij 'Kunst omdat het kan'. We zien vandaag in de werkplaats van de beroemde Romeinse beeldhouwers. Hier worden al die prachtige beelden gemaakt, gehakt... En geverfd? Zeker. Rood en groen, alle kleuren die de mensen maar willen. Over een paar eeuwen zijn die beelden weer helemaal wit, weggeregend. Maar goed, ze waren dus gekleurd! Interessant. En wat bent u aan het maken? Wij maken allemaal vrouwe Hebe, de schenkster der Goden. Vrouwe Hebe? Maar dat is toch een Griekse godin? Een Grieks beeld? Klopt. Die maken we na. O... Maar, wie staat er dan model? Dat beeld daar is het model. Oh, jullie maken een kopie. We maken allemaal een nieuwe vrouwe Hebe! Dus jullie apen gewoon de Grieken na! Ja, joh. Tuurlijk. Grieken. Griekse beelden vinden mensen prachtig. De Grieken waren ook veel beter in beelden. Beter in alles. Beter in vazen, schilderen en filosofie. Maar wij zijn beter in kopiëren. En geld maken. En in jatten. Wij zeggen liever kopiëren. Jatten klinkt zo negatief. Nou even opzij, want we hebben nog een hele waslijst. We moeten een beeld maken voor de beroemde dichter Cicero. Ja. Die ouwe dikzak wil dat wij een beeldje voor hem maken voor in zijn fitnessruimte! Zie je het al voor je? Een zwetende oude man in zijn fitnesszaal in de in de weer? Die zwetende Cicero. Ik ruik hem hier al. Haha. Maar zijn geld stinkt niet. Als hij netjes betaalt, hakken wij hem! Dank jullie wel. Tot de volgende keer bij 'Kunst omdat het kan'. Hilversum 3 bestaat nog niet en ieder heeft zijn eigen lied…

Romeinse beeldhouwkunst

Niet heel origineel: Romeinse beeldhouwers kopiëren massaal Griekse beelden. En ze krijgen ook een kleurtje, al is dat er een paar eeuwen later wel afgeregend. Geschreven en geregisseerd door Niek Barendsen.

Nageaapt van de Grieken

Digitale klokken zijn misschien wat saaier, maar ze zijn in ieder geval een stuk lichter. Wat ik wilde laten zien is dit. Romeinse cijfers. De oude Romeinen gebruikten deze cijfers al in plaats van de getallen die wij nu kennen, meer dan tweeduizend jaar geleden. En die Romeinse cijfers zie hier dus wel vaker bij die oude klokken. Je moet maar eens goed om je heen kijken en dan weet ik zeker dat je nog veel meer...Romeinse cijfers tegenkomt. Tijd om naar buiten te gaan. Gevonden! Romeinse cijfers. En als je goed kijkt, dan zie je dat ze eigenlijk gewoon een beetje op letters lijken. Je ziet de X en de V de hoofdletter I. En wat meteen opvalt is dat er geen symbool is voor de nul. De Romeinen vonden niks namelijk maar raar. Dus 0 bestond niet. Die werd pas veel later in de Middeleeuwen bedacht. De Romeinen hadden minder symbolen voor cijfers dan wij, 7 in totaal, terwijl wij 10 cijfers kennen. Door de Romeinse cijfers in verschillende volgordes achter elkaar te zetten, kun je toch alle getallen maken. Zo kan je Romeinse cijfers lezen? Ik ga je helpen. Kijk, I is 1, V is 5, X is 10, L is 50, C is 100, D is 500 en M is 1000. Met deze symbolen kan je dus alle getallen maken die je maar kan verzinnen. Ok, behalve de nul. Maar hoe tel je nou met deze Romeinse symbolen tot 10, want het gaat namelijk heel anders dan wat wij dat doen. Vier heeft bijvoorbeeld geen eigen symbool. Wat je dan doet is het dichtstbijzijnde symbool nemen, in dit geval is dat de V van 5 en die verminder je met 1 door er een I voor te zetten. Dus 4 is IV 5 min 1. En als je de I erachter zet dan wordt het +1. Dus 6 is bijvoorbeeld VI, 5 plus 1. En kijken op zo'n Romeinse klok dat kan je dus helpen om het een beetje te snappen. Bijvoorbeeld hier hebben we XII. Dat is dus 10 plus 2 is 12. En deze hier. VIII betekent vijf plus drie is acht. Supersimpel. Vandaag de dag gebruiken we Romeinse cijfers vooral om gewicht aan getallen te geven. Als het er chic uit moet zien, zoals in sommige boeken of om het bouwjaar van een belangrijk gebouw aan te geven. Ook de Britse koningin Elizabeth de tweede heeft Romeinse cijfers in haar embleem. Maar ook de copyrightdatum in speelfilms wordt vaak aangegeven met Romeinse cijfers. Kijk maar eens goed of je samen met je vrienden Romeinse cijfers kunt vinden, zowel buiten als binnen, en ben ik heel benieuwd of je ze nu kunt ontcijferen. Romeinse cijfers. Het is bijzonder, maar geen wonder.

Hoe lees je Romeinse cijfers?

De Romeinen hadden geen cijfers zoals wij, maar ze gebruikten symbolen: de C, de M en de X bijvoorbeeld. Door ze in verschillende volgordes achter elkaar te zetten, kun je alles cijfers maken die je maar kan bedenken. Behalve de nul.

Symbolen in plaats van getallen

Rond het jaar nul bezetten de Romeinen het zuiden van ons land en ze komen tot aan hier, de Oude Rijn. Langs deze rivier leggen ze een weg aan om de forten met elkaar te verbinden die de noordgrens van het Romeinse Rijk, de Limes, moeten verdedigen. Bij deze legerkampen ontstaan nederzettingen en veel namen van plaatsen uit die tijd herkennen we nog in huidige plaatsnamen. Zoals Novio Magus: Nijmegen. Levefanum: Wijk bij Duurstede. Ceuclum: Kuik. Trajectum: Utrecht. Mosa Trajectum Maastricht. En Fletio: Vleuten. Er verschijnen dammen, klepduikers en bruggen in het landschap en de Romeinen leggen kanalen en havens aan. Om de grond te ontwateren graven ze lange greppels, onder andere in Midden-Delfland zijn daar sporen van gevonden.  Over de kanalen varen de Romeinen met schepen zoals deze. Je moet je bijvoorbeeld voorstellen dat hier nog een mast stond met een zeil. In de jaren zeventig worden er zes van dit soort schepen gevonden bij Zwammerdam. Maar er worden ook schepen gevonden in de Meern en in Woerden. In de derde eeuw na Christus wordt het Romeinse Rijk onstabiel en de bevolking neemt in aantal af. Daarnaast begint de zeespiegel weer te stijgen en in combinatie met bodemdaling, veenafgravingen en minder aanvoer van zand, klei en grind door de rivieren betekent dat overstromingen en vernatting van Nederland. Mensen trekken weg naar hoger gelegen gebieden. Het duurt bijna anderhalve eeuw voordat de Romeinen zich geheel uit ons land terugtrekken. Maar ze laten wel veel dingen na. Op diverse plekken vinden archeologen dan ook delen van dijken, bruggen, kanalen en wegen. Van de grensweg is nu niet veel meer te zien. Hoewel er onder de grond op verschillende plaatsen nog wel stukken aanwezig zijn. Zoals hier in Leiden waar de limes ook heeft gelopen.

Rond het jaar nul bezetten de Romeinen het zuiden van ons land. Ze komen aan de grote rivieren. Hierlangs leggen ze wegen aan om de forten te verbinden die de noordgrens van het Romeinse Rijk, de limes, moeten helpen verdedigen. Bij die legerkampen ontstaan ook nederzettingen. Sommige namen van plaatsen uit die tijd herkennen we nog in huidige plaatsnamen.

De Romeinse limes 

Waar zouden we zijn zonder de Romeinen? Met hun bouwwerken zetten zij 2000 jaar geleden de wereld op zijn kop. Voor die tijd heel hightech: de Romeinse weg! 
Dit hier was de grens van het Romeinse Rijk, De Rijn. De Romeinen kwamen dus tot in Nederland. Het hele Romeinse Rijk was gigantisch groot, van Turkije tot Noord-Afrika, bijna heel Europa, Engeland en dus ook hier, Nederland. Al die steden moesten goed verbonden worden met elkaar. Om erachter te komen hoe ze dat voor elkaar kregen, heb ik afgesproken met Jasper de Bruijn van het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden. 
Hee. Daar ben ik. Hee Jasper. Hai Bart. Hoe weten we zeker dat die Romeinen echt in Nederland geweest zijn? Door archeologische vondsten, die we in het museum hebben liggen. Maar ook door de vondst van zulke mijlpalen. Die stonden langs de Romeinse wegen en ze gaven de afstand aan naar de volgende plaats. Dus een soort borden langs de weg. En dat wegennetwerk was heel uitgebreid. Ja, daarvoor heb ik ook een kaart. Dit is een Romeinse wegenkaart? Dit is een Romeinse wegenkaart. Het is een dikke rol, best wel smal, maar het idee was dat je hem heel makkelijk kon meenemen op je paard. Dan kon je de ene kant inrollen, en de andere kant uitrollen. Zo kun je steeds ieder stukje toch goed bekijken. Hoe lang is dit ding wel niet? Hij is echt meters lang, een gigantisch ding. En hierop stonden dus alle hoofdwegen, de snelwegen van het Romeinse Rijk? Ja. En alle plaatsen ook. Dat meen je niet! Ja. Staat Nederland dan ook op de kaart? Ja, dat is eigenlijk dit stukje. Dus dit gedeelte. Hier heb je Nijmegen, en hier ligt de Noordzee. Dit is de plaats Praetorium Agrippinae, nu Valkenburg. En op dit rode lijntje zitten we. Maar hij werkt ook als een metrokaart. Als je in een grote stad bent, pak je de metro en gaat het er alleen om welke route je ergens heen moet nemen. Echt een stap voorwaarts in de geschiedenis. Ja. Want je kreeg contact tussen mensen, die konden brieven sturen. Dus je kreeg koeriersdiensten, handel en het leger kon zich goed verplaatsen, zodat ze het rijk goed konden controleren.
Waarom was dat vernieuwend, want daarvoor waren er toch ook al wegen? Wel paden, maar die waren niet het hele jaar door te gebruiken, want als het regende werd het blubber. En die waren niet altijd voor iedereen toegankelijk. Dat brachten de Romeinen echt als nieuw onderdeel.

Het wegennetwerk van de Romeinen

Het Romeinse Rijk was gigantisch groot. Overal legden ze goede wegen aan, ook in het stukje Nederland dat zij bezetten. Al die wegen staan op een grote, lange wegenkaart. De kaart zit op een rol en kon zo makkelijk meegenomen worden op een paard.

Ook Nederland staat op de kaart

Op deze wegen verplaatsten keizers, koeriers, handelaren, wandelaren zich eeuwenlang door het Romeinse Rijk. Dit waren de vierbaanssnelwegen van de oudheid. En altijd de kortste weg, want zoals je ziet, de wegen waren kaarsrecht. Van de ene naar de andere stad. Maar hoe doe je dat als je de andere stad niet kunt zien? Als er bergen of heuvels tussen liggen. Daar hadden de Romeinen iets slims op bedacht.

Zo, stel je even voor, dit hier is Rome. Niet echt, we zijn weer in Nederland, het is een stuk kouder. Maar bij wijze van spreken. En we willen een rechte weg aanleggen naar Napels. Vanaf hier niet te zien, Napels ligt aan de kust, en de kust ligt ongeveer daar, dat weten we wel. Maar waar precies, en hoe we een rechte weg krijgen, dat is de uitdaging. Ik pak twee herkenningsvlaggen en ga eerst op zoek naar hoge punten in de omgeving. Ik zie daar een mooi punt voor mijn herkenningvlag. Ja, dit is een perfecte plek. Aan de ene kant zie ik de zee, dus ik weet dat dit de juiste route is. Napels zie ik nog niet. En aan de andere kant zie ik nog Rome liggen. Daar kom ik vandaan, dus hier plant ik mijn vlag. Zo, en ik zie ook al meteen verderop een ander hoog punt. Voor mijn tweede vlag. 
Wat belangrijk is hier vandaan, is dat ik het andere hoge punt met het andere oranje vlaggetje nog goed zie liggen. Hier plant ik mijn vlag, en draai ik me om, dan zie ik daar de zee. En als ik nog beter kijk, daar beneden bij het Oranje vlaggetje: Napels! We hebben Napels gevonden. Er is alleen nog een probleem. Mijn vier vlaggen vormen nog niet een rechte lijn, en dat moet wel. Daar hadden de Romeinen een uitvinding voor. 
Dit hier is een Romeinse groma, een soort liniaal voor de weg. Ik plant hem in de buurt van mijn eerste vlag en je ziet hier een kruis van metaal, vroeger was dat vaak van hout. En vier touwtjes met daaraan een gewichtje. En nu plaats je de groma in de richting van de punten die je op een lijn wilt hebben. We beginnen daar bij Rome. En ik zorg er nu voor door langs de groma en langs de touwtjes te kijken dat de groma precies in een lijn komt te liggen met Rome. 
Dit is precies de lijn met Rome. Nu loop ik om de groma heen, en kijk ik of mijn derde vlag ook precies in die lijn te zien is. Aiaiai, nee. Die zit er net naast. Ik neem de groma mee, en verplaats de vlag. En dan hoop ik dat deze ook goed is. Ja, top, die hebben we. Door naar de tweede vlag met mijn groma. Daar is Napels, en ik ga nu een rechte lijn met Napels maken vanuit dit punt. Dan kijken we weer de andere kant op, hoe het zit met de eerste vlag. Helaas, nog geen rechte lijn. Dus de groma weer een stukje verplaatsen zodat ook deze drie punten een lijn vormen. Om de complete weg recht te krijgen, moet je telkens met de groma heen en weer. In je eentje ben je hier een tijd zoet mee. De Romeinen hadden waarschijnlijk op elk belangrijk punt iemand staan met een groma, om alles supersnel kaarsrecht te krijgen. In Rome is het een stuk warmer, ik ga weer terug.

Hoe zorgden de Romeinen voor rechte wegen?

Romeinse wegen lopen in een rechte lijn van stad naar stad. Hierdoor zijn ze de kortste en dus snelste weg. Maar soms is de volgende stad niet te zien. Om de wegen toch recht te laten lopen, hadden de Romeinen een handige uitvinding: de groma, een soort liniaal voor wegen.

De kortste route van de ene naar de andere stad

De Romeinen bouwden voor het eerst in de geschiedenis een compleet wegennetwerk. Met een oude Romeinse wegenkaart ben ik op weg naar het centrum van het Romeinse Rijk. Gaan we even een mooi oud stukje over. Hou je vast. Ook als je televisie kijkt, want het schommelt alsof het een kermisattractie is. Eens even kijken. Zo. 
Ja hoor, we zijn in Rome. Het centrale deel van de kaart. Kijk hier, de grote cirkel met de letters Roma. Op dit moment sta ik bij de beroemdste van allemaal, de Via Appia Antiqua. Ruim 2000 jaar geleden aangelegd door de Romeinen en ik rij er nog gewoon overheen. Kom, gaan we.
Dat is met een motor al niet makkelijk, laat staan met paard en wagen of wandelend. In al die eeuwen na de Romeinse overheersing is er veel met de Via Appia gebeurd. Originele stukken zijn vaak vervangen en hier kun je dat mooi zien. Het is het grensvlak tussen het heden en het verleden. Kijk, deze vierkante steentjes worden ook wel 'sanpietrini' genoemd. Die liggen hier nu pakweg 20-30 jaar, zijn nog hartstikke jong. Maar deze basaltblokken neergelegd door de Romeinen zijn ongeveer 2000 jaar oud. Welke van de twee zou langer blijven liggen? 
Ik denk de oudste van de twee. En waarom? De Romeinen bouwden hun wegen op een bijzondere manier. Hoe deden ze dat? Allereerst goed nadenken, niet meteen beginnen, werken met een strak plan. Stel je voor, dit is de grond en er ligt nog helemaal geen weg. Wat ze dan allereerst deden, was het graven van een greppel aan de zijkant. Dan hou je het weggedeelte over, maar eerst werd er dan vaak aarde weggehaald daar op de plek waar de weg moet komen. En dan is het tijd voor de eerste laag steentjes, heel fijn grind. Dat vormt een beetje het fundament van de weg. Goed aanstampen. Daar bovenop een laag zand. Een beetje dik zand, gravelachtig. Klei, lijkt het ook wel op. Om de boel goed bij elkaar te houden. En dan is het tijd voor de zo kenmerkende Romeinse stenen. Ze beginnen met het leggen van de stenen in de lengterichting van de weg. Hier zie je ze ook aan de zijkanten staan. Daar beginnen we even mee. Ja, en dan wordt het een soort puzzel. Geen enkele steen is gelijk, dus het wordt gewoon een beetje passen en meten. Als het maar goed in elkaar schuift, is het goed. En dan blijft het ook stevig tegen elkaar aan zitten. Zo. Een kleintje hier. Komt hij daar mooi tussen? Nee. Toch andersom, dat is beter. De laatste steen erin, en mijn Romeinse weg is af.

Hoe legden de Romeinen hun wegen aan?

De Romeinen zijn de eersten in de geschiedenis die een flink wegennetwerk aanleggen. Hier hebben ze een bijzondere eigen manier voor. Eerst graven ze de grond een stukje af. Dan komt er een laagje grind als stevig fundament, gevolgd door een laag zand. Dan komen de grote, kenmerkende stenen.

Grind, zand en grote blokken basalt

Lang geleden waren de Romeinen de baas in een groot deel van Europa. Wat weet jij van het Romeinse Rijk? Bekijk de video's en beantwoord de vragen in de quiz.

Quiz over de Romeinen in ons land

Jagers en boeren

De Romeinse Tijd

De Romeinen

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.