Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Hoe ging het er in Nederland aan toe in de jaren na de Tweede Wereldoorlog? Bekijk de video's over de wederopbouw, armoede, woningnood en emigratie.

Afspeellijst wederopbouw

Den Haag, najaar 1953. De stad straalt optimisme uit, een vertrouwen in een toekomst vol luxe en welvaart. Het is de wederopbouw in optima forma. De bewoners hebben alle ellende van de Tweede Wereldoorlog achter zich gelaten. Maar in 1953 is er in Den Haag nog veel dat aan de oorlog herinnert; die is ten slotte nog maar 8 jaar voorbij. 

“En dan heb je hier de Asterstraat, ja hier heb, Anemoonstraat, hier zijn we weggejaagd. Hier heeft de tankgracht gelopen. Dus dit hele gebied…tot hier, alles is een grote tankgracht geweest.”

“Door de Duitse overheersing is onheil over de stad gebracht. Na Rotterdam is Den Haag de zwaarst gehavende stad van ons land. Duizenden woningen werden moedwillig afgebroken, dwars door de stad een tankgracht gegraven en kilometerslange tankmuren gebouwd, alles ten behoeve van de Atlantikwall. Bombardementen en V2’s veroorzaakten ontzaglijke schade.”

“En hier tussenin, hier woonden wij. En dan is dit het puinsportveld geweest. Allemaal puin. Hier heeft een school gestaan. De Duitsers hadden dat met de Atlantikwall allemaal neergehaald en daar overheen was gras gekomen want dat was een mooi sportveld, daar ging je dan sporten. Je verzwikte ook iedere keer je enkel omdat er allemaal van die sterren... Niet te geloven.”

“Heel veel mensen waren hun huis kwijtgeraakt tijdens de oorlog. Heel veel mensen kwamen terug, die moesten weer een huis hebben. En er kwamen na 1947 ook veel mensen uit Indonesië naar Nederland om hier te gaan wonen.”

De woningnood raakt alle Nederlanders, tot diep in de jaren 50. Er is door de oorlog veel verwoest en bij het herstel krijgt infrastructuur voorrang. Eerst havens, bruggen, wegen. Dan pas huizen, terwijl de behoefte daaraan almaar toeneemt omdat het kindertal met sprongen stijgt. In mei 1956 is er een feestje in Den Haag. De residentie verwelkomt de 600.000e inwoner. Vermoedelijk gaat die wonen in een van de nieuwe wijken die inmiddels zijn verrezen in het zuidwesten van de stad. Daar wordt in de jaren 50 woonblok na woonblok neergezet. 

“Uitgestrekte woningcomplexen betekenen steeds weer nieuwe winst op volksvijand nummer 1: de woningnood. Maar het einddoel ligt verder. En om dat te bereiken zal er in de komende jaren gebouwd moeten worden, met onverminderde kracht en met onbeteugelde energie. Want eerst als ieder Nederlands gezin zijn eigen woning kan betrekken, zal het werk gereed zijn.”

“Och…Wat moet ik hier nou? Als ik dit zie…ja. Het eerste eigen huis en ik werd gefeliciteerd door iedereen. We kregen een vierkamerwoning. Het eerst wat ik dacht was dat het een gevangenis was! Helemaal in de verte zag ik een blok flats en toen zei ik: moet ik daarin?! ‘Bent u er niet blij mee?’ Ja, ik moet er blij mee zijn maar ik voelde iets opkruipen, ik dacht hier zal ik de ongelukkigste jaren, en dat is gebeurd, de ongelukkigste jaren van mijn leven meemaken.”

“Nog voor het jaar om was, had ik een flatneurose, zoals dat bij velen voorkwam in die tijd. De verschijnselen waren zeer herkenbaar en er traden persoonlijke variaties bij op. In mijn geval herleidde ik alle geluiden die in de flat op mij afkwamen tot de geluiden die ik in de oorlog niet of slecht had kunnen verdragen. Het kwam erop neer dat er continu V1’s en V2’s over mijn hoofd denderden. Wat ik ook deed, het hielp mij niet.”

“Ik was hier niet thuis, dat was het punt. Ik kwam uit de heilige gezelligheid van mijn moeder war iedereen in huis was, en hier zat ik met mensen die ik niet ken en die ik nooit zal kennen. Nooit.” 

“Een nieuwe tijd, nieuwe mensen. Zij wonen anders dan in het verleden. Zij werken anders dan in het verleden. Nederland heeft zich aangepast aan het ritme van deze tijd.”

Wederopbouw en woningnood in de jaren 50

Tijdens de oorlog worden veel huizen in Nederland verwoest. Hierdoor ontstaat er na de oorlog een grote woningnood. Vooral voor jonge gezinnen is het bijna onmogelijk om een eigen huis te krijgen. Yvonne Keuls komt terecht in een flat waar ze zich totaal niet thuis voelt.

Nederland na de Tweede Wereldoorlog

‘Verbondenheid tussen Canada en ons land, ontstaan in de oorlog en door de bevrijding, is nadien nog sterker geworden door de emigratie. Tienduizenden Nederlanders zijn in de afgelopen jaren naar Canada gegaan om er een nieuw bestaan op te bouwen.’ 

De overheid ziet het als de oplossing in die jaren. Door de babyboom groeit de bevolking in ons land. Het wordt steeds voller, men vreest een tekort aan landbouwgrond en voor een deel van de bevolking zit er dus niets anders op dan het land uit te gaan. In de troonrede van 1950 roept zelfs koningin Juliana ertoe op.

‘Wij hadden thuis vader en moeder en nog een inwonende oom en tien kinderen. Eigenlijk een normaal gezin voor die tijd. Ik was de jongste van de jongens en er was nog een zusje onder mij. Het was bijzonder slecht in de jaren 50. Ze hadden allemaal een boerenhart, we hadden voor die tijd best een behoorlijke boerderij, maar niet voor tien kinderen. Ik was 12 jaar toen moeder stierf en toen heeft m’n oudste broer het idee opgepakt om te gaan emigreren naar Nieuw-Zeeland. Kees en Adri gingen weg en dan werd er een bus besproken, daar ging de familie met z’n allen in en de buurt en de vrienden. En dan gingen we naar Rotterdam, naar de haven. Daar lag dan een boot en daar zaten ongeveer 1200 passagiers op. Iedereen kwam met de bus, er was enorm veel volk op de been. En overal was het verdrietig. Ja, gezoend werd er eigenlijk niet zo, geknuffeld, dat was in die tijd niet. We zouden het graag gedaan hebben maar niemand deed dat. We gaven elkaar een handje en een schouderklopje en dat was het dan. Dan bleven we daar kijken naar die boten en dan op een gegeven moment moesten ze inchecken en afscheid nemen en dat was heel zwaar. Als je afscheid nam, nam je afscheid voor het leven. Want Nieuw-Zeeland was zo ontzettend ver. Dat was zes weken op de boot dus wij dachten echt, wij zien elkaar niet meer. En dan stonden we daar aan de wal, keken naar 1200 mensen en dan zochten we onze familie uit en dan zwaaiden we. En op een gegeven momenten hoorden we die verschrikkelijke scheepstoeter want ik hoor hem nog in mijn oren. En dat was het afscheid want dan zag je heel zachtjes de boot vertrekken en dan bleven we zwaaien tot we de boot niet meer zagen. En dat was het. En dan hebben we helaas moeten herhalen. Zo is dat vijf keer mee gebeurd, tot ze allemaal weg waren, alle acht. En dan blijf ik dus en oom Hannes en vader, blijf ik alleen achter. Ja. Wie is er eigenlijk geëmigreerd, zo zeg ik dat wel eens. Zij zitten daar met achten en dat is inmiddels uitgegroeid tot ruim 200 van Tielekes! Ja.’

Emigratie in de jaren 50

In de jaren 50 houden veel boerengezinnen in Nederland het hoofd nauwelijks boven water. De regering steunt families die om die reden naar het buitenland willen vertrekken. Tienduizenden Nederlanders bouwen een nieuw leven op in Canada of Australië. Lambert van Tiel ziet bijna zijn hele familie naar Nieuw-Zeeland vertrekken.

Gezinnen vertrekken uit Nederland

“Nederland is een klein land met een bevolking van vele miljoenen. En al die mensen hebben hun eigen kleine zorgen. Hun eigen kleine lasten te dragen.”

“De jaren 50 waren vreselijk arm. Ja, er waren natuurlijk wel een paar mensen die er geen last van hadden. Maar de grote massa was arm. Eigenlijk was voor iedereen dat je ontzettend moest rekenen. Eind januari was het ergste van alles. Want dan had je de Kerstdagen gehad en dan kreeg je je salaris voor de Kerstdagen. En dan was het veel te vroeg op, natuurlijk. Ja, dat herinner ik me nog heel goed. Vreselijk was het.”

“Heel lang nog na de oorlog werden we op rantsoen gezet. We kregen voedselbonnen. Kledingbonnen. Als er al stroom was en huishoudens al waren aangesloten op elektriciteit...dan mochten we maar zoveel uur afnemen. En dat betekende dat je heel veel moest plannen. En dat... Ja, al die reguleringen, eigenlijk...dus op rantsoen je eten...of je andere, je stoffen, of kleding...dat werd allemaal bepaald door de overheid. We moesten het land opbouwen. Daar had iedereen een rol in. En dat betekende dat er lage lonen waren. Er was een lagelonenpolitiek. En er werd heel veel geinvesteerd in de economie en in de industrie. Om het land sterker te maken. Tot in 1964 werden gewoon de lonen en de prijs door de overheid bepaald. En daar had je het mee te doen.”

In het land neemt het enthousiasme voor de Amerikaanse consumptiemaatschappij toe. Veel Zaanse bedrijven gaan hun licht opsteken in 't land van de toekomst. In de jaren 50 ging Albert Heijn naar Amerika om te kijken naar de overgang van de zelfbediening naar de supermarkt. Hoe doen ze dat daar? 

“Mijn man was verkoopleider bij Albert Heijn. En de Albert Heijners die ermee te maken hadden van de inkoop en verkoop, die werden naar Amerika gestuurd om marketing te leren. Hier is nog een visitekaartje van mijn man. En dit is het visitekaartje dat meeging naar Amerika. 'C. Govers, assistant tot he president.' Hij was geweldig enthousiast. Amerika, dat was het helemaal. Daar deden ze het pas goed. Daar hebben ze allemaal een auto. En er zijn grote parkeerterreinen bij de supermarts. Daar kunnen ze dan hun auto kwijt. Ze kunnen het boodschappenwagentje volladen en in de auto zetten. Ja, dat kan hier allemaal niet. Iedereen gaat hier nog op de fiets. Dus het waren eigenlijk hele grote veranderingen die er in de maatschappij moesten plaatsvinden. Niet alleen in de winkels, de maatschappij moest, ging ook helemaal anders worden. Ja, ik weet niet of we daar nu nog zo blij mee zijn. Maar toen was Amerika natuurlijk toch HET voorbeeld. Er kwam iedere keer wat meer luxe. Langzamerhand kon je weer ademhalen. Je was eigenlijk die eerste jaren gekneveld door die armoede.”

Armoede en Amerikanisering in de jaren 50

Begin jaren 50 moet iedereen zuinig leven om de wederopbouw van de Nederlandse economie ruim baan te geven. En dat lukt. Albert Heijn opent naar Amerikaans voorbeeld supermarkten en langzaam profiteren alle Nederlanders van de toenemende welvaart.

De opkomst van de supermarkt in Nederland

Heel veel mensen waren hun huis kwijtgeraakt tijdens de oorlog. Heel veel mensen kwamen terug en moesten weer een huis hebben. Dus in 1950 hadden nog 84.000 mensen inwoning bij een ander gezin in, in Den Haag. Dat is heel veel.
Den Haag heeft bij alle woningschaarste nog een extra probleem. De stad is geliefd bij de vele Indische Nederlanders die met de onafhankelijkheid van Indonesië na 1949 definitief kiezen voor een bestaan in het moederland aan de Noordzee. Repatrianten worden ze genoemd.
Het werd een trieste intocht van een paar honderdduizend landgenoten. Velen hadden ons land nog nooit gezien. Allen hadden zij hoop op nieuwe toekomstmogelijkheden voor hen en voor de kinderen.
Wij zijn hier op 28 augustus 1955 aangekomen. De indrukken waren heel sterk. Schoon, mooi. Alles geregeld. Dan kijk je naar dat land en dan denk je: dat is een mooi land. Ik heb me echt verheugd van de boot af te gaan en met de bus naar Arnhem te gaan. Maar mijn moeder wilde niet in Arnhem wonen. Wij werden daarheen gestuurd. Wij hadden het niet voor kiezen. De mensen werden zo verdeeld over heel Nederland. Wij hadden dus Arnhem als doel gekregen. Daar zijn we heen gegaan.
Zij hadden recht op een plek in Nederland om te wonen en te verblijven. Maar de gemeente Den Haag had toch liever dat ze niet allemaal naar Den Haag kwamen. En men vindt ook dat die repatrianten toch echt beter ergens anders naartoe kunnen gaan. Want wat zegt men dan in de raad? Ik lees voor uit de handelingen van februari 1950. Er moeten zo min mogelijk terugkerenden uit Indonesië naar Den Haag komen. Want bij de hemel, wij weten niet waar we hen bergen moeten. Ze gaan hier wat betreft de huisvesting een somber lot tegemoet. En dan zegt men ook: Zij zullen zich in de provincie beslist gelukkiger voelen dan in Den Haag. Daar waren de repatrianten het niet mee eens. 
Mijn moeder wou graag naar haar familie en haar familie was in Den Haag. Mijn moeder solliciteerde bij het ministerie van Financiën. Haar vader is een Hollander en zij sprak heel goed Nederlands en ze werd aangenomen als correctuurlezerin. Dus alle brieven die uitgingen, werden door mijn moeder gelezen. Zo zijn we in Den Haag gekomen. We kwamen in Scheveningen in een pension. Een heel mooi klein pension, kleine kamer. Ik teken het zo dat dit de ingang is hier, en hier sliepen mijn moeder en drie zusters en wij sliepen hier. Hier waren twee bedden en hier sliepen mijn broer en ik. Het was eigenlijk heel mooi. Maar een beetje te klein voor ons. Maar we hebben er erg gezellig gewoond. 
Wat me altijd bijgebleven is, was het eten. Ik vond het lekker eten. Het was niet mijn eten, maar het beste vond ik de lekkerbekjes. Met botersaus en worteltjes. Ik verheugde me altijd op vrijdag.
Wij gingen ook met de Hollandse meisjes om, want Indische meisjes moesten allemaal zo vroeg naar huis. Daar mocht je niks mee doen. Ze waren heel preuts, die Hollandsche meisjes waren vrijer. Maar dat was eigenlijk ook goed, want dan trouwden ze ook met die Hollandse meisjes. Dan krijg je dus integratie. We hebben ook veel plezier gehad.
Dan gingen we allemaal naar het strand. Dit is mijn eerste vrouw, dat ben ik, met veel haar nog. Dat waren de uitjes, hè. Dat kostte niet veel geld, je nam je brood zelf mee. Je kon je geen dingen permitteren. Het was een arme bedoening, vaak. Toen kwamen die dingen in gebruik. Automaatjes. Nasibal... Had je vandaag geen eten? Dan probeerden we die dingen open te maken. En soms lukt het. Dan kreeg je het opeens eruit. Dan weet je dat voor de volgende keer, daar kan ik hem open maken.

Repatriëring van Nederlandse Indiërs

Tijdens de jaren 50, wanneer er woningnood heerst en Nederland nog vol in wederopbouw is, komen duizenden Indische Nederlanders aan in het voor hen nog vreemde Nederland. Indonesië is niet langer veilig voor hen. Hoe is het om in een vreemd land opnieuw te beginnen?

Dekolonisatie van Indonesië

De twintigste eeuw werd echt de eeuw van de huisvrouw. De huisvrouw was gewoon de spil van alles. Na de oorlog toen er vrijheid was, toen moest het land worden opgebouwd. En daarin had de huisvrouw thuis een heel belangrijke taak. Ze moest er ook voor zorgen dat het morele verval wat we tijdens de oorlog waarin men natuurlijk anders leefde, veel mannen waren niet thuis. Toen kwam de bevrijding. Dat was een blije en vrolijke tijd maar soms ook best een zedeloze tijd en dat vond de overheid, dat moest natuurlijk wel weer even keurig in de verzuilde samenleving terug. En daarin had de huisvrouw een heel belangrijke taak want die moest het moreel hoog houden van iedereen. "Ik wilde naar de huishoudschool.

Want ze gingen allemaal naar de huishoudschool." "Met de vriendinnen allemaal. We hadden een hele leuke klas met elkaar."

"Je werd klaargestoomd voor een gezin, dacht men toen. En dan moet je gewoon kunnen koken en je moet kleding kunnen maken voor de kinderen die met de tijd zouden komen".

"Wasmachine, een koelkast. Dat hadden we niet en dat had eigenlijk bijna niemand in de buurt. Mijn moeder stond vaak met de hand, de was werd opgezet op het gas, het werd gekookt en het werd opgezet en de kruisen werden aangesmeerd met groene zeep. Dat stond te koken en dat rook... ik vond het vies ruiken. Stinken. Mijn moeder stond buiten te wassen. Zomer en winter."

Om zes uur is ze al begonnen. En nu, vier uur later, staat ze nog achter de tobbe. Dat is ook geen wonder als je alles met de hand moet doen. Bovendien lijdt het wasgoed onder zo'n hardhandige behandeling.

Lang kunnen huisvrouwen alleen maar dromen van elektrische apparaten. Dat komt door de gematigde lonen. Nederland werkt om het land op te bouwen. En de Rus buiten de deur te houden. Pas in 1956 komt er een landelijke loonsverhoging van 6 procent en raken luxe-artikelen binnen handbereik.

"Ik was van plan om vanmiddag een bioscoopje te pikken. Dus het kan zijn dat ik een beetje later thuis kom. Wat doen we dan met eten? Oh gewone tijd. Afgesproken. Zeg, tot straks en veel plezier in de bioscoop. Gaat jouw vrouw 's middags naar de bioscoop? Ja, vind je dat gek? Hoe speelt ze dat klaar zonder hulp?  Wat, naar de bioscoop gaan? Het huishouden. Mijn vrouw heeft de hele dag haar handen vol met het huishouden."

Er kwam toch ook meer gemak. En daar kwam een beetje tijd bij vrij voor die huisvrouw. En die was natuurlijk niet voor zichzelf. Die tijd was om te zorgen dat iedereen blij en senang ook nog zich goed ontwikkelde. Ze had echt een centrale rol en moest ook nog een beetje het nieuws en de politiek bijhouden want ja organiseerde je een leuk etentje en kwamen de buren of vrienden of collega's van je man, dan moest je ook nog wel een beetje leuk mee kunnen praten. Niet alleen maar sloven zoals voor de oorlog maar dan ook nog heel onderhoudend en verzorgd en leuk.

 En dan moest je allemaal bijhouden. Er was een massa aan bladen en adviezen voor vrouwen. En de huishoudbeurs met heel veel nieuwe apparatuur, ook nieuwe producten, de nieuwste snufjes, alles kon je daar vinden.

De huisvrouw in de jaren 50

In de jaren 50 van de vorige eeuw is de vrouw meestal voltijds huisvrouw en moeder. Het huishouden kost vlak na de oorlog nog veel tijd. Maar wanneer de welvaart in Nederland toeneemt, nemen steeds meer luxe huishoudelijke apparaten het werk over van de huisvrouw.

De rol van de vrouw na de Tweede Wereldoorlog

De kanaalstreek is vlak en uitgestrekt. Resultaat van eeuwenlang veen afgraven. Tot de komst van Philips leeft men hier vooral van de landbouw en de industrie die daarbij hoort: aardappelmeel, suiker, stroopkarton. Na de Tweede Wereldoorlog wordt het werk op het land in rap tempo gemechaniseerd. Landarbeiders zijn steeds minder nodig. Dat laten cijfers overduidelijk zien. Werken er in 1947 nog ruim 700.000 in de landbouw ruim tien jaar later is dat aantal al fors gedaald. Vandaag de dag zijn het er nog geen 200.000. Stadskanaal wordt hard getroffen door de snel dalende vraag naar landarbeiders. Het hoogste percentage werklozen in Nederland is hier te vinden. In de eerste helft van de jaren 50 vertrekken er zo’n 3000 inwoners. Op zoek naar een bestaan elders. Het dorp loopt leeg en de gemeenteraad is de wanhoop nabij. De redding komt in zicht in de zomer van 1955. Bijna 65 jaar geleden, Voor de kanaalstreek komt er groot nieuws. Stadskanaal, 23 september 1955. ‘Thans heeft de NV Philips gloeilampenfabriek te Eindhoven besloten tot een vestiging in Stadskanaal met grote uitbreidingsmogelijkheden. Dit is een hoopgevende gebeurtenis voor deze gemeente.’ Philips begint klein in Stadskanaal. In loodsen die de gemeente ter beschikking stelt. Een groeiende industrie schept overal banen. In 1950 zijn er in heel Nederland 80.000 werklozen. In 1960 zijn dat er nog maar 47.000. En met die industrialisatie doet moderne tijd zijn intree. Nederland moderniseert, dat benadrukken de films uit de jaren 50. De moderne wereld komt Stadskanaal binnen. Niet alleen door de fabriek, ook door wat daar geproduceerd wordt. Die beeldbuizen. De televisie is in deze beginjaren nog heel letterlijk een venster op de wereld. Halverwege de jaren 50 telt Nederland een kleine 41.000 televisietoestellen. In 1959, als de beeldbuizenfabriek opent, zijn dat er al meer dan een half miljoen. En twee jaar later is het alweer verdubbeld. De televisie mag dan nieuw zijn, de aanprijzing zit nog vast in een oud patroon.

Nederland industrialiseert in de jaren 50

In de jaren 50 heerst er veel werkloosheid in het noorden van Nederland. Waar voorheen in dit gebied veel mensen leven van de landbouw, zijn er na de oorlog door mechanisatie steeds minder boeren nodig. Wanneer de televisiefabriek van Philips in 1955 zijn deuren opent, brengt dat veel werkgelegenheid met zich mee. De streek bloeit op.

Modernisering door industrialisatie

Televisie en computer

Na de Tweede Wereldoorlog

De jaren 50

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Het schooljaar gaat weer beginnen. Wij zijn er klaar voor.

Header kapstok

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.