Name: Wat is El Niño?
Uploaded: 2023-05-03T15:47:18+02:00
Duration: 14 min 16 s
Description: Om de paar jaar is er een complex samenspel tussen oceaan en atmosfeer dat de Stille Oceaan opwarmt. De passaatwinden zwakken af en er welt minder koud water op in het oosten. Het warme water wordt verdeeld over de hele oceaanbreedte rond de evenaar. Dat is El Niño. De invloed hiervan reikt tot in India, Australië, Zuid-Amerika en beïnvloedt de temperatuur van de hele wereld.

Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Pssst.
Misschien een beetje gekke timing, maar ik wil het met je hebben over het kindeke Jezus. Het Kerstkind. Born on Christmas Day.

Ok, stop maar. Deze video gaat niet over dát kindeke Jezus. En ook niet over Bethlehem. Voor deze video moeten we zelfs diametraal de hele planeet oversteken. Naar precies de andere kant van de aarde. Hier zo, midden in de Stille Oceaan.

Ik heb het over El Niño, Spaans voor Kerstkind. Naast deze El Niño is er namelijk nog een El Niño.
Een heel bijzonder en gigantisch weerfenomeen met dezelfde naam. El Niño. Maar laat je niet foppen.
Er is niks kleins en onschuldigs aan deze El Niño. En de hele wereld zal het weten. Op de ene plek meer dan de ander. Maar 't wordt sowieso wereldwijd een stukkie heter.
Goede kans zelfs dat we tijdens de komende El Niño al over die heiligverklaarde 1,5 graad heen gaan.

Ok, paar vragen. Wat is El Niño precies? Wie gaat het merken en hoe? En wat heeft deze El Niño met deze te maken? Leg ik je allemaal uit.
Want El Niño slaapt nu misschien nog... Hij wordt elk moment wakker. 

Het begint dus in die Stille Oceaan. Ook wel de Grote Oceaan en hier zie je waarom. Vanuit deze hoek lijkt het wel alsof de hele aarde uit water bestaat. Gigantisch dus. En altijd doormidden gehakt op al die
Eurocentrische tweedimensionale wereldkaarten waarmee wij zijn opgegroeid. Maar op deze kaart niet, Australië en Azië zijn hier het westen en de Amerika's het oosten. Centraal staat de Stille Oceaan. Of ja, stil... door allerlei natuurkrachten is die juist voortdurend in beweging.

Neem de zon, die de bovenste laag van het oceaanwater opwarmt. En de passaatwinden boven de oceaan, dat zijn tropische luchtstromen die vanuit het noorden en zuiden afbuigen naar de evenaar, van oost naar west.
En kijken we even onder water, dan zie je dat die passaatwinden dat bovenste door de zon opgewarmde laagje water naar het westen duwen. Van onderen wordt de oceaan in het oosten weer aangevuld met koud water uit de diepe oceaan. Opwelling heet dat. In de atmosfeer zorgt het warme water in het westen voor warme stijgende lucht. Die ook weer daalt, oostwaarts keert en vanuit daar weer nieuwe passaatwinden vormt. Het werkt als een soort lopende band.
Dit zijn 'normale' omstandigheden. Het oosten van Azië is daardoor natter. En het westen van de Amerika's juist droger. Maar nu komt het. Wetenschappers weten nog niet precies hoe en wat, maar om de paar jaar is er een complex samenspel tussen oceaan en atmosfeer dat de oceaan opwarmt. Die passaatwinden zwakken af en er welt minder koud water op in het oosten. Dat warme water wordt dus verdeeld over de hele oceaanbreedte rond de evenaar en overall wordt die een stuk warmer. Dát is El Niño. Maar die blijft niet in de oceaan. Kom ik op terug.

Eerst, de tegenhanger van het jongetje, het meisje. La Niña. Want het tegenovergestelde komt ook voor. Soms zijn die passaatwinden namelijk juist veel krachtiger dan normaal, waardoor het westelijke deel van de oceaan nog verder opwarmt, terwijl het oostelijke deel nog verder afkoelt.

El Niño en La Niña wisselen elkaar om de paar jaar af. Met tussendoor neutrale fases. Dat zijn die normale omstandigheden waar ik het over had. Dít gebied is bepalend: is het water in dit vak minstens een halve graad koeler dan normaal, dan spreken we van La Niña. En vanaf een halve graad warmer, El Niño. Grofweg kun je zeggen dat La Niña er zo uit ziet. En El Niño zo. En dus 'om de zoveel jaar'. Klinkt een beetje vaag, en dat is het ook. Want het kan variëren van twee tot wel zeven jaar.
Ik neem je even mee in deze grafiek. Let op. Horizontaal vind je de tijdlijn vanaf 1950. En op de verticale as zie je of de oceaan warmer of juist kouder was. In al deze periodes was het warmer dan normaal. In al deze periodes juist koeler. En dít is die grens van een halve graad. Zie hier: dít waren allemaal El Niños en dit La Niñas. Valt je iets op? Juist ja, de afgelopen drie jaar was het meisje de baas. En ook dat was te merken. Met grote invloed op wereldwijde weerpatronen. In de winter merken deze gebieden verdeeld over vijf continenten het meest van La Niña. Op de ene plek is het flink kouder, op de ander veel warmer. Hier droger, daar weer natter. En in de zomer gaat La Niña weer op andere plekken tekeer. Hoeft niet slecht te zijn. Zo zijn moessonregens in India door La Niña een cadeautje voor de landbouw, de industrie... Of wat dacht je van de koele wateren voor de westkust van Zuid-Amerika, topomstandigheden voor een rijk zeeleven. En dus ook geweldige tijden voor Peruaanse vissers.
Maar ja, elk voordeel... In het noorden van Australië betekent La Niña dit. Net als in delen van Zuid-Oost-Azië.

En... nog iets. Koeler water in de Stille Oceaan creëert de ideale omstandigheden voor orkanen boven de Atlantische Oceaan. Met ook het recordbrekende orkaanseizoen van 2020. En meer nog. Allemaal het werk van La Niña. Lief meisje. Maar onder de streep van de som van al die effecten op het weer heeft La Niña een verkoelend effect op de aarde als geheel. Als een soort wereldwijde airco. Maar ze is officieel voorbij.

Zie hier. Dit was La Niña afgelopen jaar week voor week. Je ziet het, die blauwe vlek lost op, en dit is nu. Vooral bij Peru begint het water al aardig warm te worden. Toch stijgt de oceaantemperatuur nu al tot recordhoogte en dat betekent vrijwel zeker het startschot voor een nieuwe El Niño. Bovendien, sinds 1950 zaten we nooit langer dan vier jaar zonder. 

Ik heb je net verteld wat La Niña doet, wat heeft El Niño voor ons in petto? Positief beginnen: het betekent minder orkanen boven de Atlantische Oceaan. Ook worden bijvoorbeeld Noord-Amerikaanse winters minder streng. Da's fijn, maar over het algemeen haalt 'het jongetje' veel meer kattenkwaad uit dan 'het meisje'. Op de kaart ziet het er zo uit. El Niño maakt in de zomer veel plekken vooral droger. Van India tot Australië. En warmer - vooral in Latijns-Amerika. Maar laat zich vooral in de winter gelden. Al deze plekken zijn dan veel warmer en droger dan normaal zoals in grote delen van Azië en Zuid-Amerika en ook Zuid-Australië. Een paar plekken worden juist kouder en natter, zoals het zuiden van de VS. Ook hier weer maar liefst vijf continenten die de klappen vangen. En dit keer juist slecht nieuws voor diezelfde Peruaanse vissers.
Dit was tijdens de super-El Niño van eind jaren 90, deze enorme piek hier. Maar het gaat wel ff iets verder dan alleen een slechte vangst. Het klimaatverschijnsel El Niño heeft in anderhalf jaar meer dan 60 landen getroffen. Recordregens en overstromingen ten oosten van de Stille Oceaan in bijvoorbeeld Mexico, Ecuador en California. Modderlawines in de Andes. Aan de andere kant van de oceaan juist een recorddroogte en bosbranden in Indonesië. Indonesië kreeg eerder al met El Niño te maken. Mede door de droogte die El Niño daar veroorzaakte, breidden de bosbranden zich steeds verder uit. En zelfs aan de andere kant van de planeet liet El Niño zich voelen. De Afrikaanse staat Kenia zakt steeds dieper weg in de problemen. Het land wordt geteisterd door overstromingen en epidemieën en het einde is nog niet in zicht. Allemaal El Niño eind jaren 90.
Iets recenter dan: De El Niño van halverwege de jaren 10. In Afrika dreigen 60 miljoen mensen in grote problemen te komen door El Niño. Op dezelfde plaatsen soortgelijke gevolgen. Maar wat in 2015-16 heel erg opviel: massasterfte van koralen. En waar La Niña Atlantische orkanen voedt, zorgde El Niño voor een recordaantal van hun Pacifische tegenhangers: cyclonen. Ook in het zuiden van India gaat het mis. Oogsten mislukken.

Tot slot nog even de laatste El Niño. Deze hier in 2019, hij was vrij mild. Maar niet in Australië. Dat land ligt altijd in de frontlinie. Extreem nat tijdens La Niña. Extreem droog tijdens El Niño. Weet je nog, drie jaar geleden? En zo laat El Niño nog veel meer sporen na. Op wel vijf continenten dus. Bijna de hele wereld.
Bijna... mag ik nog heel even die kaart terug? Ja, je ziet het. In Europa blijven wij opvallend buiten schot. Ja, wij boffen maar. Wij krijgen hier wel de staartjes hoor, maar El Niño-natuurrampen, nee. Wel kan Zuid-Europa bijvoorbeeld een iets nattere winter verwachten, terwijl we hier in Noord-Europa juist een wat koudere drogere winter krijgen.

Dus deze rode vlek aan deze kant van de planeet bepaalt mede of jij helemaal aan de overkant straks kunt schaatsen rond de Kerst. Maar voor de hele wereld geldt, anders dan 'de airco' La Niña, werkt El Niño juist als een wereldwijde 'kachel'. Niet voor niets is 2016 de laatste super-El Niño nog altijd het warmste jaar ooit gemeten.
Enneh... Valt je verder iets op aan dit lijstje? De acht warmste jaren ooit waren de afgelopen acht jaren. Ok. Hier zie je de opwarming van de aarde met de gemiddelde wereldtemperatuur elk jaar. Je ziet duidelijk het verkoelende effect van La Niña en de opwarming door El Niño. Wat dit betekent: de aarde warmt zó snel op dat zelfs de afgelopen koude La Niña-jaren al tot de warmste ooit behoren. En dat de komende El Niño-jaren dus nóg heter zullen zijn. Het is zelfs goed denkbaar dat 2024 het heetste jaar ooit wordt en het record van 2016 verpulvert. En mogelijk tikken we dan dus zelfs ook al die 1,5 graad opwarming aan. Weliswaar door een tijdelijke El Niño-piek, maar eh... de trend is duidelijk.

Los Niños en Las Niñas komen en gaan, los van de opwarming van de aarde. Tot nu toe lijkt het erop dat klimaatverandering geen invloed heeft op die lopende band boven de Stille Oceaan. Wel staat vast dat de opwarming van de aarde de effecten van een El Niño vergroot. Door extra verdamping in de atmosfeer worden droge periodes nog droger en natte periodes nog natter. El Niño legt klimaatverandering dus onder een soort vergrootglas.

En tot slot, als we dan toch El Niño onder de loep nemen... Je hebt nog één antwoord tegoed. Wat hebben déze El Niño en déze El Niño nou eigenlijk met elkaar te maken? Nou, die steeds terugkerende Peruaanse vissers in deze video... Dat was geen random gekozen voorbeeldje. Nog ver voordat de wetenschap er weet van had, voelden zij al aan hun water dat de oceaan af en toe warmer werd. En meestal gebeurde dat rond één specifieke tijd van het jaar. Surprise! Rond de Kerst. En daarom noemden die vissers het: El Niño. Weet je dat ook weer. Hoe je dan verder dít fenomeen rijmt met dít fenomeen is mij ook een raadsel. Je weet nu in ieder geval hoe het zit. Want je gaat er de komende tijd nog veel van horen. Het ventje slaapt nu weliswaar nog, maar wordt elk moment wakker.

Oceaanstromingen hebben grote invloed op ons klimaat. Ze kunnen een verwarmende of verkoelende werking hebben. Appy Sluijs onderzoekt de oceanische circulatie en vertelt erover in deze 360graden-video. 

Oceaanstromingen en klimaatverandering

Oceanische circulatie in 360 graden - Oceaanstromingen en klimaatverandering

Aardrijkskunde examenquiz

Test of jij goed bent voorbereid op je examen aardrijkskunde! Wat weet je van platentektoniek, de koolstofkringloop en oceanische circulatie? Klik op de afbeelding om te beginnen.

Examenquiz bij aardrijkskunde voor vwo

Wat weet jij over de aarde als natuurlijk systeem?

In de zomer van 2019 komt de temperatuur in Nederland voor het eerst in de geschiedenis boven de 40 graden Celsius. Deze extreme hitte is het gevolg van klimaatverandering. Hoe komt dit en wat kunnen we ertegen doen? 

Scrollverhaal over klimaatverandering en een leefbaar klimaat

Klimaatkansen 

Schoolplaat ecologische voetafdruk

Hoe jij leeft, wat je eet, hoe je jezelf verplaatst, hoe vaak en hoe je op vakantie gaat, heeft allemaal invloed op jouw ecologische voetafdruk. Jouw ecologische voetafdruk is de oppervlakte op aarde die nodig is om jouw leven te kunnen onderhouden.

Klik op de afbeelding om te beginnen.

Ontdek hoe jouw levensstijl invloed heeft op de aarde

Jouw ecologische voetafdruk

Wat is El Niño?

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

Programmaheaders

Programmalogo's

NOS op 3

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

Om de paar jaar is er een complex samenspel tussen oceaan en atmosfeer dat de Stille Oceaan opwarmt. De passaatwinden zwakken af en er welt minder koud water op in het oosten. Het warme water wordt verdeeld over de hele oceaanbreedte rond de evenaar. Dat is El Niño. De invloed hiervan reikt tot in India, Australië, Zuid-Amerika en beïnvloedt de temperatuur van de hele wereld.

Milieu en klimaat

Weerfenomeen dat voor extreem weer en natuurrampen zorgt

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Header slingers

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.