Name: Waarom is het planetarium van Eise Eisinga werelderfgoed?
Uploaded: 2023-09-20T21:00:00+02:00
Duration: 4 min 1 s
Description: In Friesland staat een schaalmodel van ons zonnestelsel dat bijna 250 jaar oud is: het planetarium van Eise Eisinga. Govert Schilling neemt een kijkje in het planetarium en bij het raderwerk dat de planeten aandrijft. Want het planetarium werkt nog steeds.

Groep 6/7/8

Klas 1/2/3

Wauw! Wow! Oh wow! Heel indrukwekkend. Bijna 250 jaar geleden bouwde Eise Eisinga hier een bewegend schaalmodel van ons zonnestelsel en dat staat nu op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. En waarom is dat nou zo bijzonder? Dat ga ik je laten zien. Wauw! In wezen zien we hier een schaalmodel van het zonnestelsel. Op het plafond. Op het plafond gemaakt. 1000 miljard keer verkleind, toont Eisinga hier het toen bekende zonnestelsel. Van Mercurius tot en met Saturnus maken ze volgens de werkelijke snelheid hier hun omlopen. Want je ziet niks bewegen. Maar het beweegt wel. Hoe werkt dit nou precies? Want het draait dus allemaal heel langzaam, maar... Hier boven op zolder bevindt zich een bijna onvoorstelbaar raderwerk van tientallen houten wielen. Boven het plafond? Sommige zo groot als deze kamer. Ook allerlei assen en roosters en schijven. Mooi hoor. Hier zie je dus eigenlijk het raderwerk van het zonnestelsel. Al die tandwielen die dat plafond hieronder in beweging zetten. Wat een vakmanschap, zeg! En die Eisinga heeft het zo berekend en gemaakt dat werkelijk alles onderling verbonden is, waardoor het allemaal tegelijkertijd vanuit één centraal punt kan worden aangedreven. En je hoort het op de achtergrond. En dit is helemaal mooi. Hier is die slinger te zien. Die gaat tachtig keer per minuut heen en weer. Heel klein dingetje eigenlijk maar. En die drijft alles aan. En wat ik zo fascinerend vind: je ziet dus, behalve die slinger dan, die ziet niks bewegen, want alles gaat even traag als de echte planeten. Nou zeg je, het is 242 jaar oud. Klopt het dan nog wel precies? Als wij 242 jaar niets zouden doen, dan zou het niet kloppen. Maar Eise heeft een handleiding geschreven, een instructieboek voor zijn kinderen en daarin staat da wet elke tien à vijftien jaar een aantal bijstellingen moeten doen. En hij wist eigenlijk wel al dit kan nog honderden jaren mee. Juist. Wauw. Het is een soort houten computer eigenlijk. In wezen wel, ja. Ja. Dat is hem, Eise Eisinga. In 1774, toen was er paniek in Friesland, want er was een samenstand van planeten op handen waar je in het voorjaar aan de ochtendhemel een aantal planeten en de maan dicht bij elkaar aan de hemel zou kunnen zien staan. Dat was al voorspeld. En er was een of andere dominee ergens in Friesland die had gezegd: Ja, dat betekent dus het einde der wereld, want dan wordt de aarde uit zijn baan gestoten. En Eisinga die dacht ja, dat is natuurlijk flauwekul. En toen kreeg ie dat idee om dat planetarium te bouwen. Een gigantisch project, want hij heeft er zeven jaar aan gewerkt en toen kon hij iedereen laten zien: er is niks te vrezen van die bewegingen van de planeten. Hier kun je exact zien hoe ze om de zon draaien en hoe wij dat vanaf de aarde kunnen waarnemen. Goed gedaan, jongen. Nou, weet ik toevallig, in 1781 werd de planeet Uranus ontdekt. Ja. Wat moet dat een klap geweest zijn voor Eisinga. Ja, ook dat. Ja, want dit zijn allemaal blote-oogplaneten, oftewel de eerste mensen op de op de wereld bij wijze van spreken konden deze planeten al zien. Ja, ja, hij maakt in de achttiende eeuw het het meest uitgebreide model ooit gemaakt. Hij werkte zeven jaar keihard. Hij is nog niet gaan zitten om ervan te genieten en op dat moment wordt een nieuwe planeet ontdekt. Dat is nou sterrenkunde, dat is wetenschap. Terwijl we hier praten, worden er ook planeten ontdekt. Alleen niet meer in ons eigen zonnestelsel, maar bij andere sterren. Het gaat door.

Liedjes met videoclips die ervoor zorgen dat het kwartje valt, of waarmee je een handig ezelsbruggetje leert. Snapje?

Programmaheaders

Programmalogo's

Snapje?

Ons zonnestelsel heeft acht planeten. Onze eigen aarde vind je tussen Venus en Mars, maar hoe zit het met de andere planeten? Start de quiz, bekijk het Snapje en beantwoord de vragen!

Quiz over de planeten van het zonnestelsel

Wat weet jij over de planeten van het zonnestelsel?

André Kuipers laat zien hoe het heelal in elkaar zit en op aarde duikt Bart Meijer in de wereld van supertelescopen, marslanders en satellieten!

Ontdek de Ruimte

Naar de interactieve schoolplaat

Ontdek onze aarde en de ruimte eromheen met deze interactieve schoolplaat. Klik op ‘Tours’ linksboven om de audiotour te starten of zoom in en ga op ontdekkingsreis langs onze planeet, de maan en de zon.

Interactieve schoolplaat voorbij de dampkring

De planeet aarde en haar satelliet, de maan

Ga op ontdekkingstocht door ons zonnestelsel, langs de zon en de planeten. Start de interactieve schoolplaat om er alles over te ontdekken! Klik op ‘Tours’ linksboven om de audiotour te starten of zoom in en ontdek alles over de planeten, de sterren en de zon.

Interactieve schoolplaat langs de planeten

Het zonnestelsel

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Het Klokhuis

Christiaan Huygens is een beroemde wetenschapper uit de zeventiende eeuw. Hij vindt onder andere het slingeruurwerk uit en ontwikkelt de telescoop verder. Hoeveel weet jij over Christiaan Huygens? Test het in de quiz!

Quiz over de beroemde wetenschapper

Wat weet jij over Christiaan Huygens? 

Waarom is het planetarium van Eise Eisinga werelderfgoed?

In Friesland staat een schaalmodel van ons zonnestelsel dat bijna 250 jaar oud is: het planetarium van Eise Eisinga. Govert Schilling neemt een kijkje in het planetarium en bij het raderwerk dat de planeten aandrijft. Want het planetarium werkt nog steeds.

Aarde, zon en maan

Ons zonnestelsel in het klein

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.