In 1944 liep er een grens door Nederland. Het zuidelijke gedeelte was al bevrijd, een groot noordelijk deel was nog bezet. In de Biesbosch roeiden smokkelaars tussen beide gebieden. De koude hongerwinter maakte het leven zwaar. Om de bezetters te verdrijven, bombarderen de geallieerden dijken in Zeeland. Veel land komt onder water te staan. In het voorjaar van 1945 komen de geallieerden dan eindelijk de grote rivieren over.
Ik roei nu op de grens van Nederland. Dat wil zeggen: Hier wás ooit een grens. Ik ben namelijk in de Biesbosch op de grens van Zuid-Holland en Noord-Brabant. In 1944 was dit gebied ook de grens tussen het gedeelte van Nederland dat nog bezet was en het gedeelte dat al bevrijd was. Maar ja, hoe kan dat? En wat heeft dat allemaal voor gevolgen gehad?
Het is bijna 75 jaar geleden dat een groot deel van de wereld in oorlog is. Duitsland valt verschillende landen in Europa binnen en ook Nederland is aan de beurt. Wat ze willen? Van heel Europa één groot Duitsland maken. Wat volgt is een oorlog die zo'n vijf jaar duurt. Vijf lange ellendige jaren voordat er einde komt aan de oorlog en Nederland is bevrijd. Maar die bevrijding vindt niet overal in Nederland op hetzelfde moment plaats. Terwijl het ene deel van Nederland al de vrijheid viert, lijdt het andere deel van Nederland nog onder de bezetting. Precies waar ik nu roei, daar was die grens.
Omdat dit hier zo'n doolhof is van water en land werd het gebied ook gebruikt om stiekem spullen naar de overkant te brengen, te smokkelen. Dat ging om geheime berichten, documenten, medicijnen, maar ook om soldaten. Alles moest 's nachts in het donker gebeuren. Te veel licht van de maan kon al iemand verraden. Supergevaarlijk. De mensen die de oversteek maakten noemde ze 'crossers'. Van 'oversteken'. Stel je voor: Die crossers voeren hier gewoon in roeibootjes en kano's terwijl ze elk moment 'n Duitse patrouille konden tegenkomen. Hier en daar lagen ook mijnen die konden ontploffen. Dus je mocht absoluut niet verdwalen. Ze deden dit echt met gevaar voor eigen leven. Het is ook lang niet altijd goed gegaan.
In het najaar van 1944 komen er via Frankrijk en België een heleboel soldaten ons land binnen. Soldaten uit Schotland, Engeland, Polen, Amerika en Canada. Ze worden wel de 'geallieerden' genoemd, omdat ze samenwerken. Ze proberen Nederland te bevrijden. Veel mensen denken dat de oorlog nu wel snel voorbij zal zijn. Maar dat is helaas niet het geval. De geallieerden lopen enorm vast bij de grote rivieren. Kijk, hier bij Arnhem. Als je een grote rivier gaat oversteken dan heb je 'n brug nodig. En wie die brug in handen heeft die is de baas. Op veel plekken zijn er meer Duitse troepen dan verwacht, die al die bruggen bewaken. Er is dus geen doorkomen aan. De Nederlandse regering vraagt iedereen die bij 't spoor werkt om te stoppen met werken, om te staken. Want als er niemand meer werkt, rijden er ook geen treinen meer en kunnen de Duitse bezetters ook niets meer vervoeren. Het lijkt een slim plan, maar daar zijn ze natuurlijk niet blij mee. Als straf zorgen de Duitsers ervoor dat er geen voedsel en brandstof meer naar het westen van Nederland kan gaan. Ze pakken alles af.
En dan komt de winter. Een hele koude winter. Heel veel mensen in dat deel van Nederland moeten nog een lange hongerwinter door voordat ze worden bevrijd. Er is zo weinig voedsel dat mensen zelfs tulpenbollen eten om in leven te blijven. Meer dan 20.000 mensen sterven van de honger. En zo loopt er in Nederland letterlijk een grens tussen leven en dood.
Ik ben nu in Zeeland, bij de Schelde. En ook dit deel van Nederland is tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog nog niet bevrijd. Er wordt hier heel hard gevochten tussen de Duitse bezetters en de geallieerden, bij de Slag om de Schelde. Kijk, dit is de Westerschelde. Daar ben ik nu. Dit is de Belgische havenstad Antwerpen. Je begrijpt dat tijdens zo'n oorlog zo'n havenstad superbelangrijk is. Wie de baas is over die haven, die bepaalt wat er binnenkomt aan voorraden en soldaten en wapens. Dus de geallieerden probeerden die Westerschelde te veroveren. Want dan ben je ook de baas over die haven. Er wordt keihard gevochten om de dijken en dammen en om alle stadjes en dorpjes die door de Duitse bezetter zijn veroverd. De ene na de andere bom slaat in. Voor de mensen hier een hele angstige tijd. Het is gek dat de Slag om de Schelde niet zo bekend is geworden, want het is een van de belangrijkste overwinningen van de geallieerden in West-Europa. Zonder deze slag had de oorlog misschien nog veel langer geduurd. Het is dan wel een overwinning, maar het kost wel veel mensenlevens.
De geallieerden proberen nog op 'n andere manier de vijand te verslaan: De zeedijken worden gebombardeerd met als doel bepaalde gebieden expres onder water te laten lopen. Dat noem je inundatie. Door dat water kunnen de zware pantservoertuigen van de bezetters er niet meer door. En krijg je kortsluiting. En dan kan er niet meer geschoten worden. Voor heel veel mensen hier pakt dat niet goed uit. Een dag van tevoren gooien de geallieerden biljetten uit 't vliegtuig waarin de mensen worden gewaarschuwd voor de bombardementen. Hier staat: 'Verlaat de eilanden, of indien dat niet mogelijk is, verhuist dan onmiddellijk met uwe families naar een veilige plaats op de eilanden.' Helaas bereiken deze pamfletten een boel mensen niet. Bovendien verbieden de Duitse soldaten de mensen om te vluchten. Als dan de dijken worden gebombardeerd en het water stroomt binnen, dan zitten veel mensen als ratten in de val.
Het is 3 oktober 1944. Katrien Alewijnse is 7 jaar oud als ze de vliegtuigen aan hoort komen. Katrien, U heeft het gewoon allemaal meegemaakt. Ja, dat klopt. Hoe was dat voor u? Wat weet u er nog van? Die dag heb ik het meest onthouden het geluid van die bommenwerpers. Die overkwamen. Dat is zo'n... dik geluid. En als er nu vliegtuigen overkomen die ook min of meer zo'n geluid… Dan krijg ik nog kippenvel. Dat vind ik nog heel erg. Ja. Dus u hoorde die vliegtuigen en wat is er toen precies gebeurd? Toen hebben ze gebombardeerd. De eerste keer. Ze lieten de bommen vallen. En dat was hoofdzakelijk op de dijk hier waar we nu staan. En toen kwam het water natuurlijk naar binnen. En dan later, toen het weer een paar uur rustig was, kwam er weer een nieuwe formatie aanvliegen. En die gingen weer bombarderen. Dus je moest als je wou vluchten echt ook wel heel erg vlug wezen om weg van het dorp te gaan. En dan was je nog niet altijd veilig. U was op dat moment met uw familie, hè? En heeft iedereen het overleefd? Nee. Mijn oma en mijn opa en twee ooms van moederskant. Dus dat waren twee broers van mijn moeder en haar vader en moeder. Zij zijn omgekomen? Die zijn omgekomen. Hoe belangrijk is vrijheid voor u? Iemand die het echt gewoon meegemaakt heeft? Er is niks belangrijker dan dat. Vrijheid is eigenlijk alles wat de mens maar kan hebben. Dat is zo belangrijk. Niet alleen als je onderdrukt wordt, maar ook eigenlijk met alles. Ja.
Pas In het voorjaar van 1945 lukt het de geallieerden om de grote rivieren over te steken, het Duitse leger te verslaan en heel Nederland te bevrijden. Op 5 mei 1945 geeft het Duitse leger zich over en is heel Nederland bevrijd. Maar de tijd die zit tussen de bevrijding van het zuiden van ons land en de rest is maar liefst acht maanden. Lang hè?
De bevrijding wordt nu overal in Nederland gevierd. De tanks rollen de straten in en de Nederlanders zijn klaar om de geallieerden toe te juichen en helemaal uit hun dak gaan. Er wordt koffie uitgedeeld, sigaretten, chocola. Er is eindelijk een einde gekomen aan de oorlog.
Op veel plekken op de wereld is het nu oorlog, zijn er mensen op de vlucht, raken er mensen gewond, vallen er doden. In Nederland vieren we in 2020 dat we al 75 jaar in vrijheid leven. En dat is heel bijzonder, als je bedenkt dat het ook hier vijf zware jaren heeft geduurd voordat de oorlog ophield en we eindelijk in vrijheid mochten leven. Nog steeds herdenken we op 4 mei alle slachtoffers en vieren we op 5 mei dat we bevrijd zijn. En daar hebben heel veel mensen een hoge prijs voor moeten betalen. Daarom is het belangrijk om de oorlog te blijven herdenken en de vrijheid te vieren.
