Sommige mensen geloven niet alles wat de overheid en de media vertellen, bijvoorbeeld over 9/11, de maanlanding en Area 51. Zij ontwikkelen hun eigen theorie over wat er gebeurd is. Dit noem je een complottheorie.
Op 11 september 2001 boorden twee vliegtuigen zich in het World Trade Center in New York. Volgens de Amerikaanse overheid zit de terroristische organisatie Al-Qaida achter de aanslag, maar daar denkt niet iedereen hetzelfde over.
'Ik denk dat Amerika daar niet genoeg aan heeft gedaan om het te stoppen.' 'Ik denk dat Amerika het zelf heeft gedaan.' 'Ik denk dat er daarnaast nog wat stinkende zaakjes omheen gebeurd zijn.' En zij zijn niet de enigen. Uit dit onderzoek blijkt dat van de 1300 geïnterviewde mensen één op de drie denkt dat Amerika zelf achter de aanslag zit. Complottheorieën dus. Het hele internet staat er vol mee. In deze video gaan we jullie vertellen welke drie theorieën jullie het meest geloven en hoe zo'n theorie eigenlijk ontstaat.
We beginnen bij het begin, bij het woord complot. Dat is namelijk het Franse woord voor wat wij samenzwering noemen: een geheime groep mensen willen samen een bepaald doel bereiken.
Wat weten jullie van complottheorieën? Niks. Wat is complottheorie? Complottheorieën? Er is wel een spel, Area 51. Tijdverspilling. Ik vind het zelf een beetje onzin, dat Area 51 en met die aliens. Ik heb mensen horen zeggen dat de aarde plat is. Onzin. De één vindt dat Area 51 weer interessant en de ander vindt kookvideo's interessant. Zo heeft iedereen zijn eigen ding, toch?
Een complottheorie is een theorie waarin mensen twijfelen of een bepaalde gebeurtenis wel is gegaan zoals wordt verteld door de overheid, door de media of bijvoorbeeld door je school. Denk aan Area 51. Sommige mensen denken dat Amerika daar onderzoek doet naar ufo's en aliens. Anderen denken dat Amerika vanaf daar het weer beïnvloedt.
Voordat we dus gaan kijken hoe zo'n theorie ontstaat, duiken we eerst in een paar van dat soort complottheorieën. We vroegen aan jullie in welke theorieën jullie het meest geloven. Natuurlijk kwam Area 51 vaak voorbij, maar er waren ook een aantal andere die veel werden genoemd. Bijvoorbeeld de maanlanding. Vijftig jaar geleden stonden astronauten voor het eerst op de maan. Dat werd live uitgezonden op tv. Deze foto kan je waarschijnlijk wel. Toch geloven veel mensen niet dat dat echt is gebeurd. Ze vragen zich bijvoorbeeld af waarom de vlag wappert terwijl er geen wind is op de maan en waarom er geen sterren op de beelden te zien zijn. Dat vond deze astronaut die op de raket zat niet zo leuk om te horen toen iemand dat recht in zijn gezicht zei.
Maar ook de Illuminati werd vaak genoemd. Een klein groepje mensen zou de macht over de hele wereld willen hebben. Ze zijn te herkennen aan symbolen, piramides bijvoorbeeld, en een alziend oog.
'Ik denk dat ze hun ziel hebben verkocht aan de duivel in ruil voor rijkdom.'
Hij zou erbij horen en zij ook. Maar ook artiesten als Beyoncé en Taylor Swift zouden zich bij de groep hebben aangesloten. En als een artiest er dan uit wil, dan kan dat niet, denken sommige mensen. Dan worden ze vermoord, zoals gebeurd zou zijn bij Michael Jackson en Tupac.
Maar de meeste alternatieve theorieën gaan over 9/11.
'Ik denk dat Amerika het zelf heeft gedaan.' 'Dat het niet alleen maar die terroristen geweest zijn met de vier vliegtuigen.' 'Ik twijfel gewoon aan de manier waarop de gebouwen zijn ingestort.' 'Er zit gewoon heel veel geld in het verhaal, sommige camerabeelden missen ook. Heel veel wordt geheim gehouden als reden om in oorlog te kunnen gaan met een ander land.' 'Na 9/11 zijn er enorm veel oorlogen in het Midden-Oosten gebeurd...' '...en daarom zijn ze zeg maar Afghanistan binnengevallen.'
Maar we kregen van jullie ook theorieën terug die soms net iets minder gangbaar zijn. Zo zouden de meest invloedrijke mensen ter wereld, onder wie ook Beatrix, Reptilians zijn: een soort wezens met een lichaam van een mens, maar met de ziel van een reptiel. Of bijvoorbeeld Pizzagate. Die theorie begon toen e-mails van de Democratische Partij in Amerika uitlekten. In die mails werd gesproken over een avondje in een pizzatent waar geld opgehaald zou moeten worden voor de campagne van Hillary Clinton. Maar complotdenkers denken dat het avondje en die pizzatent eigenlijk een dekmantel is voor een heel groot netwerk van kindermisbruikers. Er is zelfs een man naar binnen gerend met een machinegeweer omdat hij dat ook geloofde. Dit soort theorieën zijn er dus echt in overvloed en wij waren benieuwd hoe zo'n complottheorie ontstaat. En daarom ging jij langs bij iemand die er alle verstand van heeft omdat hij er onderzoek naar heeft gedaan.
Je ziet eigenlijk dat bij grote heftige gebeurtenissen zoals 9/11 dat er vaak redenen zijn om te twijfelen aan het officiële verhaal waarbij er vage dingen gebeuren die de autoriteiten niet op een goede manier in eerste instantie weten te verklaren.
En er is volgens Jaron nog een reden waarom complottheorieeën zo populair zijn. Wat je op dit moment ziet in onze samenleving, in de westerse samenleving, is dat de complottheorieën inderdaad heel erg veel samenhangen met wantrouwen naar onze instituties, dat mensen eigenlijk niet meer goed geloven wat zij zeggen. En onder die instituties vallen bijvoorbeeld de overheid maar ook wij als media. En er is elk jaar een lijstje van hoe dat zit met vertrouwen. Daarop staan wij hier, redelijk onderaan dus. Niet meteen wegklikken, ook op school wordt er soms getwijfeld aan wat je aangeleerd krijgt. Dat is niet alleen lastig voor jullie, het kan ook lastig zijn voor je docent, voor bijvoorbeeld Halil. Hij krijgt regelmatig vragen van leerlingen over dit soort onderwerpen.
Als een klas bijvoorbeeld feiten ontkent dan hoor je wel eens van collega-docenten: Zo kan ik geen les geven. Als jij met traditionele bronnen komt, zoals de NOS of wat dan ook, dan diskwalificeert zo'n jongere dat vaak ook door te zeggen: Ja, maar die bronnen zijn sowieso van die-en-die media, dus die geloof ik sowieso niet.
Twee jaar geleden werd er een vragenrondje gedaan bij docenten maatschappijleer. Daaruit bleek dat 80 procent, dus vier op de vijf docenten, het wel eens oneens was met leerlingen over bepaalde feiten. Dat komt volgens Halil vooral door social media.
Positief is dat ze heel veel toegang hebben tot heel veel informatie waar ze misschien voorheen niet bij konden.
YouTube, internet, bekende Youtubers zoals Shane Dawson, forums, Wikipedia, vrienden, maar ook gewoon nieuws. Alleen het negatieve is: het is ongefilterd. Ze krijgen ook dingen te zien die niet kloppen, die verzonnen zijn.
De groep mensen die zich bezighoudt met complottheorieën bestaat eigenlijk uit twee delen. Er is een klein groepje met mensen die echt diehard zijn, superfanatiek alles uitzoeken en van de hoed en de rand weten. Eigenlijk is de grootste groep mensen de mensen die denken: Ik geloof dat er iets niet helemaal klopt met deze gebeurtenis, maar ik weet niet wat, dus ik hou alle opties open. Het is in ieder geval opvallend dat er staat dat vooral jongeren zich ermee bezig houden.
Waarbij jongeren vooral ook bezig zijn met the fun side of it. Het spannende, detective-achtige van wat zou er echt aan de hand zijn. Maar ook zie je dat jongeren, die willen zich afzetten tegen de gevestigde orde, tegen ouders en docenten, dus wat is een betere manier om te zeggen: jouw waarheid niet de mijne en ik hoor niet bij jou?
Maar als je bijvoorbeeld kijkt naar waar ik net over vertelde, over die pizzatent waar die man toen naar binnen kwam rennen, al schietend, dan lijkt me zo'n alternatieve theorie me ook best wel gevaarlijk.
Ik denk dat als complottheorieën echt een bepaalde bevolkingsgroep uitsluiten en aanwijzen als de daders achter al het kwaad in de wereld, dat dat heel erg gevaarlijk is, omdat je dan allerlei nare dingen kan verwachten. In de kern zijn jongeren vragende zijn zoekende. Ik stimuleer een onderzoekende houding juist heel erg in de klas. Ik denk dat we dat willen als maatschappij, dat jongeren onderzoekend zijn, leergierig zijn.
Blijft dus kritisch, dat is goed voor je.
