Wauw, moet je eens zien. Een vol gedekte tafel. Dit ziet er goed uit. Dit schilderij staat boordevol met eten. Midden op tafel: een rode kreeft. We zien ook vele vruchten. Hier in het hoekje: rode aardbeien. En dan hebben we hier een paar bramen. Groene druiven, paarse druiven, bessen we hebben perziken, pruimen. Heldergele citroenen hier voor op tafel. Maar ook nog ander eten, zoals een ronde aangesneden pastei. En een sappig stuk vlees, een grote ham, hierachter midden op tafel. Het water loopt me in de mond.
We zien niet alleen voedsel op dit schilderij. We zien ook exotische producten en levende dieren. Bijvoorbeeld helemaal hierboven, een papegaai op een stok. Of hier, een klein aapje dat een besje pakt. En hier in de hoek zien we ook een half kaalgeschoren hond. Best wel hip tegenwoordig. Hierachter een viool, achter een fluit en een luit en daartussenin een opengeslagen liedboek. We zien op dit schilderij ook veel dure spullen. Bijzonder vaatwerk, gouden objecten, zilveren objecten. Chinees porselein, kijk maar, die rode kreeft ligt in een Chinees rood porseleinen glas. Bovendien hebben we ook nog een roemerglas: een duur drinkglas voor witte wijn. Een hele aparte schelp in een gele montuur. Zelfs voor de allerrijksten waren deze rijkgevulde tafels niet alledaags.
Adriaen van Utrecht schildert in 1644 dit grote stillevenschilderij. In een stilleven staat het leven letterlijk even stil. We hebben schilderijen met instrumenten, dieren, levend of dood, ontzettend grote bloemschilderijen, schilderijen met schedels. Hier in het Rijksmuseum hebben we 230 van dit soort stillevenschilderijen, geschilderd door de beste kunstenaars uit de Gouden Eeuw.
Adriaen van Utrecht laat hier zien dat hij werkelijk alles kan schilderen. Je kan de voorwerpen hier bijna voelen en aanraken. Kijk eens naar die mooie heldergele citroen, en dat schilletje wat over de tafel hangt. Ontzettend gaaf gedaan. Alle dingen hier op het schilderij lijken heel spontaan en rommelig neergezet, maar hier is goed over nagedacht door Adriaen van Utrecht. Als je goed kijkt, zie je dat hij zo precies alle objecten heeft gerangschikt over het schilderij. Dat overlappen van al die objecten, dingen voor en achter elkaar zetten, was helemaal uitgedacht door Adriaan van Utrecht.
Als schilder kon je laten zien hoe goed je was in stofuitdrukking, dat was het schilderen van materialen. Het witte tafelkleed of bijvoorbeeld de mooie glazen. Zo transparant dat je ze bijna niet kunt zien. Of de glimmende gouden bokaal of de schaal of dat mooie hout. En dat gecombineerd met licht- en schaduwwerking het schilderij; ontzettend moeilijk. Vaak was het schilderen van een stilleven ook een test voor een jonge schilder om zijn vakmanschap te laten zien. Maar waarom was dit nou zo’n geliefd genre, een tafel vol dure objecten en eten? Het was sowieso een teken van welvaart, je kon laten zien wat je allemaal had. Opscheppen. Een beetje zoals nu: veel aandacht voor sjiek eten, wat er heel mooi uitziet.
Stillevenschilderijen sierden vaak de huizen van zeventiende-eeuwse rijke, welvarende, goed doorvoede mensen. En soms zie je dat ook. En dan heb ik niet alleen over de schilderijen. Vaak zag je in die dure huizen ook de objecten die je ziet in die stillevenschilderijen. Maar hoe komen die Nederlanders nou aan al die luxeproducten die we hier terugzien op het schilderij? Dat kwam door de internationale handel. In de Gouden Eeuw voeren de Nederlandse naar het westen en naar het oosten en nemen allerlei luxeproducten mee terug naar huis. De pakhuizen lagen er vol mee. Maar als je dacht dat iedereen in de Gouden Eeuw een rijkgedekte tafel had, dan heb je het mis. Ook dit zien we in de Gouden Eeuw. Eenvoudig gedekte tafel met een stuk brood, wat kaas, een visje in het midden, een kommetje met pap. Er waren natuurlijk wel rijke mensen in de Gouden Eeuw, maar het merendeel had minder geld. En zij hadden dit eten op tafel. En dat laten zien van lekker en exotisch eten kunnen wij nu nog steeds. Denk maar eens magazines, kookboeken, foodblogs. En allerlei professionals die eten er mooi uit laten zien. En waar vroeger alleen schilders het eten vastlegden doet tegenwoordige bijna iedereen het. Op je mobiel. Lekker makkelijk, foto’s plaatsen op social media. Ik doe het ook, niet zo goed als een fotograaf, laat staan een zeventiende-eeuwse schilder, maar ieder z’n vak.
