Ja, er is een speciale naam voor mensen die van nadenken hun beroep hebben gemaakt. Filosofen noem je die. Spinoza was zo'n filosoof. Hij leefde zo'n 350 jaar geleden, maar je vindt soort nog steeds. Sterker nog, ik heb me laten vertellen dat hier in de buurt eentje los rondloopt. Ja, daar is ze. Erop af. Sanne, jij bent filosoof. Ja, wat doet een filosoof? Nou bijvoorbeeld dit. Oké nu ben je me heel even kwijt. Snappen jullie 'm? Nee. Vinden jullie dit slecht wat ik nu doe? Ja. Dat is milieuvervuiling! Hier gaat de natuur aan dood. Okay, waarom is dit eigenlijk afval? Dat is geen afval want tenminste dieren kunnen dit opeten. Deze ligt hier ook gewoon he. En papier dan? Is toch ook gewoon gemaakt van bomen? Ja, maar daar dat is verwerkt. Maar die plastic fles, dat duurt wel meer dan 100 jaar voordat dat verteert. Okay. En als we dan hier bijvoorbeeld een gezellig bankje hebben staan, een leuk plastic bankje waar we gezellig op kunnen zitten. Moet dat dan ook weg? Want is dat dan ook afval? Mag ik heel even, want volgens mij snap ik m. Wat wij nu aan het doen zijn, dat is eigenlijk al filosoferen. Ja toch? Ja. Filosoferen is eigenlijk van verschillende kanten naar hetzelfde ding kijken. Zoals dat wij nu ons afvragen: wat is nou eigenlijk afval? Dat is iets wat nou typisch is voor een filosoof. Filosofen kun je nog steeds als een soort kleuters eigenlijk naar de wereld kijken en de hele tijd vragen: waarom? Waarom? Waarom? Een open blik. Een open blik. Dit is het Spinoza Lyceum, dit de Spinoza-hal van de Universiteit Utrecht en hier het Spinoza-gebouw van de Radboud Universiteit. Wat leer je allemaal op een school of een universiteit? Precies. Vragen stellen, nadenken eigenlijk over van alles en nog wat. Het is niet zo gek dat ze gekozen hebben voor de naam van deze man. Baruch Spinoza. Hij leefde tussen 1632 en 1677 en is bekend geworden, niet omdat hij bijvoorbeeld een nieuw vervoersmiddel had bedacht of een nieuw wapen, vanwege vernieuwende schildertechnieken technieken ook niet. Hij is wereldberoemd geworden vanwege zijn nieuwe manier van denken en hier zien je 'm in actie. Ja, je moet je even voorstellen in de tijd van Spinoza dacht men alles wat in de Bijbel staat is de bron van alle kennis, de ultieme waarheid. Dus denk niet te veel zelf na, maar luister gewoon naar wat de mensen in de kerk zeggen en die vertellen jou wel hoe je moet denken en hoe je moet leven. Ja, precies wat hij zegt. Maar Spinoza zei: er is maar één bron van kennis en dat is zelf nadenken. Dus die nieuwe manier van denken was dus eigenlijk dat je zelf durfde te denken. Denk. Maar hoe word je nou een filosoof? Maar de vraag is denk ik meer hoe zorg je dat je filosoof blijft? Want als je op aarde komt staat er nog helemaal niets vast. Alles is nog beweeglijk en nieuw en je verwondert je nog over alles wat je ziet. Wij stellen niet meer vragen als: hoe komt het dat ik val? Of wat gebeurt er als ik zand eet? Wat gebeurt er als ik poep in mijn haar smeer? Dus eigenlijk zeg jij dat kinderen vanaf de geboorte al filosofen zijn? Ja, kinderen zijn als waren gewoon nog niet geprogrammeerde computers. Ik ben volwassen en jij ook. Waar denken kinderen nou nog wel over na, waar wij dan eigenlijk niet meer over nadenken. Zullen we het ze vragen? Als het om filosofie gaat, dan zijn de kinderen de deskundigen. En zij hebben een paar simpele vragen die jij als presentator makkelijk zou moeten kunnen beantwoorden. Geen telefoon, geen telefoons in de les. Oké, strenge leraren. Oke, eerste vraag wat is een goed idee? Wow, heb ik mij echt nog nooit afgevraagd als ik hier zo over nadenk. Is nergens ergens? Nergens ergens? Weten jullie het? Bestaat er muziek die iedereen leuk vindt? Ja, dat is ook een goeie he. Leven we niet gewoon in een droom? Zo. Bestaat tijd echt of is het bedacht? Zo deze vragen. Nog nooit over nagedacht. Dit is precies wat een filosoof doet. Die probeert na te denken over vragen waar volwassenen gewoon denken al een antwoord op te hebben. Spinoza stelt ook vragen waar bijna niemand over nadenkt. En één van de dingen die die zich afvraagt is wie of wat is God? In de 17e eeuw gelooft bijna iedereen in God als een man met een baard die de mens en de aarde heeft geschapen en vanuit de hemel goed aan het opletten is hoe jij leeft. Spinoza gelooft helemaal niet in God als persoon, die vanuit de hemel streng toekijkt. Nee, alles om je heen noemt hij God, de natuur, het heelal, de mensen, de stenen. Maar God is ook wat mensen doen denken, voelen, de rekensommen, muziek, echt alles. Dus geen persoon die je straft als je je eigen weg gaat of je beloont als je veel bidt. Ja deze gedachten zijn voor die tijd heel schokkend. Dus je kan bedenken, daar maakt die Spinoza zichzelf niet heel populair mee. De mensen van de kerk hadden veel macht en vonden dat zelf nadenken maar niks. Ze waren bang dat er dan minder goed naar hen geluisterd werd en dat ze een deel van die macht en rijkdom ook weer moesten inleveren. Het was zelfs gevaarlijk om een eigen mening te hebben. En dat kan de reden zijn dat Spinoza, die Joods was opgevoed, uit de Joodse kerk werd gezet. Hij ging weg uit Amsterdam en vond hier in dit huis in Rijnsburg een veilig plekje om rustig over de dingen na te denken. Bijvoorbeeld over de democratie, dus dat het volk regeert en ook over de vrijheid om je eigen mening te geven. Filosoferen deed hij vooral tijdens het slijpen van lenzen waar die zich geld mee verdiende. Op zich best wel een eentonige handeling, waardoor hij dus genoeg ruimte over hield in z'n hoofd om rustig na te kunnen denken. Te filosoferen. Spinoza schreef een aantal boeken waarin hij dan zijn ideeën opschreef. En hoewel die boeken onder andere gingen over de vrijheid van meningsuiting, werd dat in die tijd helemaal niet gewaardeerd. Sterker nog, zijn boeken zijn ook na zijn dood nog 200 jaar verboden. Dus eigenlijk was hij zijn tijd gewoon 200 jaar vooruit. Dus heb jij al bepaalde ideeën waarvan andere mensen denken, nou dat vind ik wel een beetje ongewoon, misschien ben jij de tijd wel gewoon vooruit. Filosoferen is dus eigenlijk nadenken over dingen waar anderen niet over nadenken. Ja of vrij van anderen denken dat er maar één antwoord mogelijk is. En wat zou er dan iets zijn waarvan ik denk dat er maar één antwoordmogelijkheid is? Nou bijvoorbeeld wat is een auto? Een auto is een dure aankoop die je bestuurt, die je van A naar B brengt. En voor jou? Een oorzaak van milieuvervuiling. Jij zegt dat het heel erg duur is, maar voor mij kost het helemaal niets. Gratis vervoer? Ja. Dat ding waar ik voor moet uitkijken als ik naar huis fiets. Jij zegt wel dat het iets is om te besturen, maar voor mij is dat helemaal niet zo, want ik kan nog niet besturen. Dus voor jullie is een auto eigelijk iets anders dan voor Pascal. Wow. Ja, ik dacht inderdaad dat er maar één antwoord mogelijk was, maar volgens mij zijn er duizenden mogelijk. Oneindig. Nog eentje. Wat is school? Een veilige plek waar je dingen leert. Een gevangenis. Ja, dat kan je denken. Een plek waar ik mijn vrienden ontmoet. Zie je dit is dus eigenlijk gewoon zo dat dat blijkbaar hetzelfde begrip waarvan we waarvan jij denkt nou dat zou iedereen ongeveer hetzelfde vinden, dat het eigenlijk voor allemaal voor iedereen iets anders betekent. Spinoza zou dan waarschijnlijk school niet zien als een plek waar je alle antwoorden krijgt op al je vragen, maar eerder als een plek waar je leert nadenken. Ja, en je niet zomaar de mening van anderen overneemt. De kennis van docent, maar dat je echt gaat denken van klopt dit wel? Is dit waar? Wijze man.
