Name: De Nederlandse slavenhandel
Uploaded: 2017-09-08T00:00:00+02:00
Duration: 2 min 17 s
Description: Nederland heeft eeuwenlang slaven vanuit Afrika verscheept naar Zuid-Amerika om daar te werken op plantages. De slavernij werd officieel afgeschaft op 1 juli 1863, maar ook daarna blijft de slavernij op sommige plekken nog jaren in stand.

Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Ruim 200 jaar lang handelt Nederland in mensen. Dat begint in de 17e als de West-Indische Compagnie, de WIC, een deel van Brazilië afpakt van de Portugezen. Nederland heeft daar plantages, maar niet genoeg arbeiders. De WIC verovert in 1637 een belangrijke plek aan de Afrikaanse goudkust: fort Elmina, nu in Ghana, is twee jaar lang het hoofdkwartier van de Nederlandse handel in West-Afrika. Nederlanders varen er met schepen vol wapens, drank en textiel naartoe en met die spullen kopen ze slaven, Afrikanen die door Nederlandse mensenhandelaren in het binnenland zijn ontvoerd. Voor een man betalen ze zo’n 40 gulden, hij kan worden doorverkocht voor zo’n 200 gulden. In de forten worden ze vastgehouden tot ze de zee op gaan naar de nieuwe wereld. Ze krijgen een brandmerk met het WIC-logo en wachten in donkere, afgesloten ruimtes. De oversteek over de Atlantische Oceaan duurt soms wel twee maanden. De schepen zijn overvol. Een op de acht tot slaaf gemaakt en overleeft de tocht niet op. Zieken en doden worden overboord gegooid. De schepen varen vanuit de nieuwe wereld terug met wat er op de plantages wordt geproduceerd: suiker, katoen, koffie, cacao en tabak. Tussen 1650 en 1675 is Nederland verantwoordelijk voor de helft van alle slaventransporten over de oceaan. Curaçao is een belangrijke tussenstop. Vanuit daar verkopen Nederlanders de tot slaaf gemaakte Afrikanen aan andere Europeanen. Als een van de laatste Europese landen schaft Nederland op 1 juli 1863 de slavernij af. Ons land heeft dan zo’n 600.000 Afrikanen verscheept. Toch moeten sommigen in Suriname en op de Antillen nog 10 jaar gedwongen doorwerken voor ren heel laag loon. Op 1 juli vieren we het einde van de slavernij tijdens keti koti, dat betekent verbroken ketenen.

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

Programmaheaders

Programmalogo's

NOS op 3

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

Nederland heeft in meer dan 200 jaar honderdduizenden mensen verhandeld. En meer dan 200 jaar hebben tot slaaf gemaakte Afrikanen zich verzet. Wie zijn de helden van het verzet tegen slavernij? In deze special van de NOS krijgen ze een gezicht. Olivier Locadia (beter bekend als Willie Wartaal) en Anoeska Schmidt stammen af van tot slaaf gemaakten en vertellen hoe de helden van toen nog steeds inspireren.  

Scrollverhaal over verzetshelden tijdens de slavernij

Wij willen onze vrijheid

Slavernij was in de Gouden Eeuw heel gewoon. Wat weten we eigenlijk van deze donkere periode in de Nederlandse geschiedenis? Bekijk de online special 'Witte handel in zwarte mensen' over de rol die slavenhandel en slavernij speelden in de driehoekshandel waarmee Nederland rijkdom vergaarde in de Gouden Eeuw. Met onder meer de persoonlijke verhalen van een tot slaaf gemaakte jongen, een slavenkoopman en de leider van een slavenopstand.

Scrollverhaal over de slavernij

Witte handel in zwarte mensen

In de zeventiende eeuw handelt Nederland niet alleen in tabak en suiker, maar ook in mensen. We kopen mensen uit Afrika en zetten ze in Zuid-Amerika aan het werk: een loodzwaar bestaan. In dit scrollverhaal lees je alles over de gruwelen van de slavernij.

Welke rol speelde Nederland in de slavernij?

Scrollverhaal Keti Koti

Tijdens Keti Koti wordt jaarlijks op 1 juli de afschaffing van de slavernij herdacht. Dat gebeurde in Suriname en de Nederlandse Antillen in 1863. Wat herdenken we dan precies en wat was de rol van Nederland in de handel in mensen? Klik op de afbeelding om het scrollverhaal te lezen.

Scrollverhaal over de afschaffing van de slavernij

Wat is Keti Koti?

De Nederlandse slavenhandel

Nederland heeft eeuwenlang slaven vanuit Afrika verscheept naar Zuid-Amerika om daar te werken op plantages. De slavernij werd officieel afgeschaft op 1 juli 1863, maar ook daarna blijft de slavernij op sommige plekken nog jaren in stand.

Regenten en vorsten

Burgers en stoommachines

Afgeschaft op 1 juli 1863

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Nederland handelt eeuwenlang in tot slaaf gemaakten. Deze video's gaan over de geschiedenis van de slavernij en de doorwerking ervan vandaag de dag. 

Groep 6/7/8

In de zeventiende eeuw bevaren Nederlandse kolonisten de wereldzeeën en voeren ze handel. Niet alleen in specerijen en goederen, maar ook in mensen. Ze verhandelen mensen uit Afrika en vervoeren ze met schepen naar de koloniën om ze hier gedwongen arbeid te laten verrichten. De ‘tot slaaf gemaakten’ krijgen geen loon en moeten werken op plantages, in mijnen en in huishoudens. Schatrijk wordt Nederland ervan. Pas twee eeuwen later, in 1863 wordt de slavernij afgeschaft.

Quiz over mensenhandel en gedwongen arbeid

Wat weet jij over slavernij?

Wat voor dieren leven er in het regenwoud? Wat geloven de mensen in India? En hoever ligt Australië bij ons vandaan? De Wereld Rond neemt je mee naar allerlei landen op de wereld.

De wereld rond

Het kleurrijke Suriname ligt in het continent Zuid-Amerika. Tot 1975 is het een kolonie van Nederland, maar tegenwoordig is Switi Sranan, oftewel ‘heerlijk Suriname’ een republiek. 

Quiz over een tropisch en kleurrijk land

Wat weet jij over Suriname?

Tijdens de slavernij in Suriname weten sommige tot slaaf gemaakten te ontsnappen. Deze mensen en hun nakomelingen worden marrons genoemd. Hoe kwamen zij in verzet tegen hun plantagehouders?

Story over ons slavernijverleden

Hoe kwamen Surinaamse marrons in verzet tegen slavernij?

In de 16de eeuw is Nederland een jonge natie die vooruit kijkt, ambities heeft en zich sterk voelt. En die sinds 1568 in oorlog is met een rijk dat nóg succesvoller is: de Spaans/Portugese Monarchie. Dit Koninkrijk is op dat moment de onbetwiste wereldleider. Ze ontdekken bijna de hele wereld.
De Portugezen hebben de kust van Brazilië verkend vanaf 1500, vanaf 1540 beginnen ze bepaalde stukken van de kust te koloniseren. En vanaf 1540 beginnen ze ook eens te experimenteren met het planten en verwerken van suikerriet. De Portugezen hadden al de nodige ervaring met het maken van suiker op eilanden voor de Afrikaanse kust. Toen gebeurde het nog op vrij kleine schaal. Ze maakten niet zo heel veel suiker. In Brazilië wordt dat steeds groter. Je krijgt dan plantages waar 300 slaven aan het planten en kappen van het riet gezet worden en suikermolens waar dan ook nog eens per molen zo’n 60, 70 slaven werken. In eerste instantie zijn er dus allemaal Indiaanse slaven.
Wat het zwaarst telde zowel voor de Indianen als de Portugezen was dat ze heel slecht bestand bleken te zijn tegen ziektes die de Portugezen vanuit de oude wereld, Europa, hadden overgebracht naar de nieuwe wereld Brazilië. Indianen bezwijken daaraan op massale schaal. Die Indiaanse bevolking is in de eerste eeuw van het contact met Europeanen letterlijk gedecimeerd, teruggebracht tot 1/10 van wat het voor Columbus was.
En dus worden er vervangers gezocht, in Afrika. Portugal maakt al eeuwenlang gebruik van zwarte slaven en weet uit ervaring dat ze hard en lang kunnen werken en veel geld opbrengen.

Slavernij in de nieuwe wereld

In de 16e eeuw zijn Portugal en Spanje de grootmachten in de wereld. Na de ontdekking van Amerika veroveren ze grote stukken van het zuidelijke continent. Daar stichten ze plantages waar tot slaaf gemaakten gaan werken.

Werken op plantages

Amsterdam en Middelburg: daar komen de meeste zeilschepen vandaan die op weg gaan naar West-Afrika. Eerst zijn ze van de West-Indische Compagnie die het monopolie heeft. Maar dat verandert in 1730 en dan grijpt een Middelburgse Commercie Compagnie haar kans net als allerlei kleinere ondernemingen. Binnen een mum van tijd groeien de Zeeuwen uit tot de belangrijkste slavenhalers van ons land. Van iedere 10 schepen die naar Afrika gaan om slaven te halen, komen er 8 uit Zeeland.
De Zeeuwen hadden de ervaring al van de eeuw daarvoor, uit de 17de eeuw, om zich met de risicovolle takken van sport bezig te houden. Ze waren prominent aanwezig en hadden veel ervaring in de Kaapvaart. Ze hadden zich als smokkelaars en als lorrendraaiers al aan de kust van Afrika vertoond, hadden daar ervaring in. En ze zijn er in de 18de eeuw voluit in doorgegaan, en daarbij kwam dat ze uit de reguliere handel, dus de Oostzeehandel op hout en graan eigenlijk door Amsterdam al uit de markt waren gedrukt. Dus het was ook een kwestie: ze moesten wel. En Amsterdam speelde liever op safe en lieten dit risicovolle werk aan de Zeeuwen over die daar, ja, flink ingesprongen zijn en hebben er ook flink aan verdiend.
Kijk: en dit waren de producten die ze ruilden tegen slaven? Ja, 25 lange halve fijne geweren, deze is ook aardig: 300 slavenijzers, dus het gaat dan om kettingen voor om de slaven vast te binden in het ruim.
Dus die werden al vanuit Nederland meegenomen?
Ja. En het is ook bekend, dat er ook smeden in Veere waren die daar ook geld mee verdienden.
Die gewoon de slavenijzers maakten voor de kapiteins?
Ja. Ja. Dus eigenlijk zo’n hele maatschappij hè, die verdiende daar ook aan hè. Van de slijters en de wijnkopers tot de smeden.

De Middelburgse Commercie Compagnie

De WIC handelde in de 16e eeuw in tot slaaf gemaakten, maar er was nog een andere compagnie die veel in slaven handelde: de Middelburgse Commercie Compagnie. Van iedere tien Nederlandse schepen die in tot slaaf gemaakten handelen komen er acht uit Zeeland.

Slavenhandelaars in de 16e eeuw

EenVandaag in de klas

De overgrootmoeder van Josephine moest als tot slaaf gemaakte in Suriname aan het werk. Hoe groot en veelomvattend de slavernij is geweest, was lange tijd moeilijk te zien. Totdat alle slavenregisters werden gebundeld.

Slavernij in beeld

EenVandaag in de klas 

Dit is de kaart. In welk jaar is dit gemaakt? 1737. De kaart is gemaakt door Alexander de Lavaux, die alle plantages hier in beeld heeft gebracht. Maar Alexander de Lavaux is ook deel geweest van twee expedities om marrons terug te halen naar het plantagesysteem. Wat je ziet is dat mensen al van de plantages gevlucht waren en dat de soldaten achter hen aangestuurd worden en dat die soldaten dus bezig zijn die dorpen, die dat begin aan een nieuw leven, wat ze al gemaakt hadden om dat plat te branden, aan te vallen. Voor degenen voor wie dit gemaakt is, is het een economisch verhaal, een verhaal waar ze trots op zijn. Dit is ons bezit. Maar ga je het vanuit een ander perspectief bekijken, het perspectief van de mensen. Dan is het een heel emotioneel verhaal en een tragedie en bijna ondenkbaar dat je zoiets gewoon op een kaart zet. Het is best heftig om dit zo te zien hoor. Je ziet een kaart en dan zoom je in en dan zie je gewoon vrouwen en kinderen daar lopen. Ik zie mensen op de grond liggen en het is rennen voor je leven. Rennen voor je leven. Wie meegaat en wie mee durft, pak je kans. Dit is je kans. Ga. Vooral de kinderen erbij. Ja, sorry, ik vind het echt, het gevoel van verzet. Dat komt heel erg bij mij naar boven. Ik vind het eigenlijk pijnlijk om te zien. Ik heb het idee dat dit een beetje mooi weer spelen ook tegen Nederland is van kijk, we pakken ze. Maar uiteindelijk hebben ze het merendeel helemaal niet gepakt en zijn nu heel veel soldaten al overleden omdat ze niet de kennis van het oerwoud hadden om die mensen te achterhalen. Die marrons waren veel te slim en veel te goed thuis in het bos en die kon ze helemaal niet pakken. Ja, ik word er verdrietig van. De emotie die dat bij mij oproept, dat is het verdriet. Onbegrip. Hoe kon dat? En jullie laten me met andere ogen nog kijken naar iets waarvan ik zelf ook begrijp dat het heftig is. Maar voor jullie is het nog veel heftiger natuurlijk. Dus ik zou ook niet zo'n kaart zomaar willen ophangen zonder dat ik weet wat het met mensen doet. Wat we onder andere zien zijn vluchtende vrouwen met zakken. En wij geloven dat dat de manier is waarop de overheerser dacht dat rijst mee gesmokkeld is. 
Een van de vrouwen die heeft weten te ontsnappen die heeft rijst in haar haar verstopt. Dat heeft ze meegenomen naar het binnenland, waardoor de weglopers nu de marrons voedsel hadden. En dat was een heel belangrijk persoon. Ze heten Mapanza of Panza, heette ze. En die rijst die zij heeft meegenomen, die bestaat nog steeds. En ik heb hier een zakje uit Yau Yau. Dat is boven Suriname, waar vrouwen op dit moment nog Mapanzarijst kweken. Die wordt ook wel genoemd. Alisicee, rijst zelf, maar dat bedoelen ze mee de originele rijst. Dus dit is de rijst die die vrouw in de haar heeft verstopt. En met een handjevol kun je in een klein veldje zaaien. Honderden jaren hebben die mensen dus de herinnering aan haar levend gehouden door haar specifieke rijst opnieuw te kweken.

De zijden kaart

Alexander de Lavaux is een kaartenmaker die in 1737 een kaart maakt van de plantages in Suriname. Als je de kaarten goed bekijkt, zie je meer dan dat. Op de kaart zie je namelijk ook hoe zwarte mensen worden vervolgd in die tijd.

Een kaart van onderdrukking en slavernij

Hij is mijn grootste hoofdpijn, maar hij is mijn hoofdpijn omdat, hij en ik, ik maak geen contact met hem, want wij maken geen oogcontact en op het bordje wat daar staat wordt hij niet benoemd. Maar je denkt wel dat die is vastgelegd, zijn naam en zijn identiteit? In ieder geval een voornaam. Ik ga ervan uit dat hij een bediende is geweest van iemand. Hij draagt een mantel van iemand. Ja. Hij heeft ook helemaal geen highlights op zijn huid. Ja, iedereen heeft allemaal highlights en hij is echt alsof ie in een dimensie achterop is geschilderd. Als je kijkt naar de houdingen van de personages, die zijn allemaal heel erg bewust van dat ze bekeken worden. Maar ik zie een enorme rijkdom, arrogantie en de enige die niet zich naar de kijker wendt, dat is de Afrikaanse bediende. Hij is een object dat je kan bekijken zonder dat je terug bekeken wordt. En voor de prestige is ie duidelijk aanwezig. Ja, ja en ja, ook nog zo'n Mriaantje erbij natuurlijk. Een Moriaantje daarbij, vertel? Iemand uit Afrika, afkomstig uit Afrika. Maar hij is niet volwassen, dus het zal wel een verkleinwoord hebben: Moriaantje zo zwart als roet. Als je als anoniem gezien wordt en niemand weet wie je bent. Het is een ontkenning van je persoonlijkheid en ontkenning van je mens-zijn. En ik denk dat het heel erg belangrijk is dat iedereen wordt, geaccepteerd en gewaardeerd in hun mens-zijn. Ja, maar dat was heel lang absoluut onnodig omdat men toch uitging van white supremacy. Dus waarom zou je de rest van de mensen identificeren? Die zijn niet zo belangrijk, maar the times they are a changin', zoals ze zouden zeggen. Black lives matter. Ook in schilderijen. We staan hier op de plek waar de schutters van wijk 8 van Amsterdam zich lieten portretteren door Bartholomeus van der Helst. Als je naar de overkant kijkt van de Geldersekade, dan denk je ja, wat hebben die huizen allemaal, hoe lang staan die er al, wat hebben die gezien? Euh ja. Liep Roelof Becker aan de overkant? Of kwam die hier naartoe? Euh, ja, dat vind ik allemaal heel fijne dingen waar, ik noem dat altijd de historische sensatie, als je op een plek bent en je dat probeert in te beelden. Even terug in de tijd te gaan. Toen ik een stuk schreef over dat schuttersstuk van Van der Helst toen schreef ik een soort fictieve vragen van nouja, hoe zou naar die jongen gekeken zijn als hij in Amsterdam rondliep, over de grachten. En toen wees Stefanie mij erop en die zei van waarom vraag je niet hoe zou hij naar Amsterdam hebben gekeken? En dat vond ik best heel erg van mezelf dat ik dat zo... Ik ben zo bezig met niet vanuit dat eurosceptische perspectief de hele tijd wil schrijven. En dan gebeurt dat toch nog vaak dat iemand je moet wijzen op ja, maar dat is heel erg vanuit jouw perspectief gedacht.

De jongen met de mantel

Op het beroemde schilderij ‘de compagnie van kapitein Roelof Bicker en luitenant Jan Michielsz Blaeuw’, van Bartholomeus van der Helst staat een zwarte jongen. Hij staat op het schilderij, maar niemand weet wie hij is. In die tijd is dat voor de witte mensen niet belangrijk, maar het geeft ons nu een goed beeld over de ongelijkheid tussen wit en zwart in die tijd.

Een zwarte jongen op een wit schilderij

Op deze plantage was er een suikerfabriek en tot vlak na de slavernij-afschaffing zelf heeft mijn over overgrootvader op deze plantage gewerkt. Dit is dus dan zijn dochter. De moeder van mijn oma. Zij is geboren tijdens de slavernij, maar tijdens de afschaffing was zij nog een kind. Dit zijn de kralen en zoals je kan zien. Deze zijn echt blauw. Echt zeeblauw. Deze lagen altijd thuis bij mijn oma en bij haar moeder en bij haar moeders vader enzovoort, enzovoort. De kralen waren niet zo makkelijk te bemachtigen voor de slaven ook. Vandaar dat het onder de slaven zoveel waarde had. Want je moet niet vergeten. Het is begonnen als trade beads en is later slave beads geworden omdat het zo onder hun gewaardeerd wordt. Dit was een betaalmiddel. Voor mij om hier te zijn overheerst het gevoel van zo wat een mooie zonsopkomst. En dan, op een gegeven moment sta je hier en je kijk om je heen. Met de kralen in mijn hand en ik zie de ruïnes, dan word je ermee geconfronteerd. Dat is best wel lastig. Ik ben maar blij dat ze in het Rijksmuseum komen te staan tijdens de tentoonstelling. Wie zou dat hebben gedacht? Het is allemaal dus dan familiebezit. Wat ik dus soms apart vind, is dat het tot de afschaffing wel een betaalmiddel werd, maar alleen onder de slaven en de slavenfamilies en dat er dus dan daarmee bijvoorbeeld je vrijheid kon kopen. Je kon daarmee trouwen. Je kon daarmee vis of brood mee kopen of een stuk grond naar jezelf toe-eigenen of lenen van het huis van de baas van een plantage. Ze zeggen dat op de dag van het afschaffing van de slavernij heeft men dus dan die slaven, al die kralen in de zee gegooid als symbool van 'we zijn vrij en we gooien ze gewoon weg'. Ze spoelen tot de dag van vandaag na een orkaan aan. Aan de kust. En dat is wel bijzonder. Als je er eentje vindt, ben je echt trots. Het doet wat met mensen. Maar dat gebaar van in zee gooien, van nou ja, dit is ligt achter ons en we beginnen een nieuw leven, vind ik prachtig.

Kralen

Op de stranden van Sint-Eustatius spoelen soms blauwe kralen aan die teruggaan naar de tijd van de slavernij. Het zijn de kralen die tot slaaf gemaakten in zee hebben gegooid nadat ze zijn bevrijd van hun slavenbestaan bij de afschaffing van de slavernij in 1863.

Het betaalmiddel onder tot slaaf gemaakten

We staan hier in de Waterloo-zaal voor het gigantische schilderij van de Slag bij Waterloo. En het is zo'n mooi contrast met het kleine portretje van Toussaint Louverture die ik hier in mijn koffertje bij me heb. Want hier met dit grote schilderij begint het verhaal zoals we dat in Nederland vertellen over Nederland. Het verhaal van de Oranjes, het verhaal van de koninklijke dynastie. Maar in Frankrijk wordt het verhaal van de Republiek anders verteld. Daar begint het met de revolutie. En tijdens die revolutie had je ook in de Franse Cariben helden zoals Toussaint Louverture. Maar als je gaat kijken naar Nederland, zou dat eigenlijk ook voor Nederland een groot voorbeeld kunnen zijn. Want dit was het grote voorbeeld voor Tula op Curaçao. Eigenlijk is het ook een held voor onze Nederlands Caribische helden, einde 18e eeuw. Ja, je ziet iets wat je niet vaak ziet en dat is wat me raakt, denk ik. Een zwarte koloniale held. Hij is een generaal. Dat is wat je ziet en dat is bijzonder. Malika, ik ben zo blij je te zien. Ik heb een hele mooie verrassing om je te laten zien. Dit is de enige afbeelding van Toussaint Louverture in heel Nederland. Weet je dat ik echt kippenvel krijg? Geweldig toch? Jij bent onze hoofdverteller in de audiotour straks. Dus jij gaat alle tien de historische individuen introduceren. Dus Tula, onze Curacaose held, die is daar één van. Tula die kwam in opstand op Curaçao en verzamelde steeds meer mensen om zich heen. En toen is pater Schink naar ze toe gestuurd om te spreken met de revolutionairen. En pater Schink heeft opgeschreven wat Tula tegen hem zei: "wij zijn al te zeer mishandeld. Wij zoeken niemand kwaad te doen, maar zoeken onze vrijheid. De Franse negers hebben hun vrijdom bekomen. Holland is ingenomen door de Fransen. Vervolgens moeten wij ook hier vrij zijn." Tja. Tula's denken over vrijheid en het betekent echter die uitging van mensenrechten. Het is ook ons recht en daarom vind ik deze woorden ook zo ontroerend. En jij denkt dat in het hoofd van Tula Toussaint natuurlijk ook een belangrijke rol heeft gespeeld? Absoluut. Uit de orale geschiedenis hoor je in de liederen dat mensen in slavernij Frans spraken. Dan hoor je dat ze refereerden naar de woorden van die Fransen en die Frans-Caribische Revolutie. Liberté, égalité op Curacao. Die Franse gedachten van liberté, fraternité en égalité. Dat was dus belangrijk. Ze beeldden Toussaint zo af en in onze geschiedenis ging Tula daar ook vanuit: liberté, fraternité en égalité. En dan wordt hij gevierendeeld. Dat is toch een heel ander verhaal. Deze man zat in zijn hoofd. Dit beeld van een krachtige man die leidend was in de nieuwe koloniale wereld, die verandering bracht in die koloniale wereld. Dit is waar Tula voor stond. Ik denk dat we geen tekening hebben van Tula, omdat hij in die tijd gezien werd door de mensen van het gezag als een oproerkraaier. Hij is ook ter dood gebracht. Hij heeft niet kunnen voortleven als iemand die de vrijheid heeft gebracht. 
Toussaint Louverture zou hier absoluut een plek verdienen en Tula zou hier een plek verdienen, maar daar hebben we geen schilderij van, die is niet zo geschilderd als deze mensen. Dus je moet echt zoeken naar andere middelen om het verhaal van Tula te kunnen vertellen. En dat hopen we tijdens de tentoonstelling te doen. Waarom moeten wij in Nederland altijd het anders doen? Het voorbeeld is gegeven, het gaat om vrijheid, het gaat om mensenrechten. En we zien het nog steeds. Wat er in de buitenwereld gebeurt, daar sluiten we ons niet bij ons niet bij aan. Maar we vinden wel dat wij in Nederland dat wij het gidsland moeten zijn in van alles en nog wat. We kunnen ook gewoon volgen. Als er goeie dingen in de wereld gebeuren, kunnen we ook een keer stil zijn en kijken wat er is, om menselijkheid te brengen. Ik vind het zo'n belangrijke tekst. Iemand die over mensenrechten praat. En dat we in die tijd de mensenrechten met voeten treden.

Tula

Als tijdens de Franse Revolutie de slavernij in Frankrijk wordt afgeschaft, komt in 1795 Tula in opstand tegen de onderdrukking en de slavernij in Curaçao. Hij weet ook andere tot slaaf gemaakten achter zich te krijgen, maar zijn protest wordt door de Hollandse kolonisten niet op prijs gesteld. De opstand wordt neergelsagen en Tula wordt gearresteerd, gemarteld en gedood.

Vrijheidsstrijder van Curaçao

Anton de Kom groeide op in Suriname, maar kreeg als kind les uit Nederlandse schoolboekjes. Daarin werden de Surinaamse helden die hij kende uit de verhalen van zijn familie, schurken genoemd. Dat vond hij oneerlijk. Net als het racisme en de grote ongelijkheid die lang na de afschaffing van de slavernij bleven bestaan. Anton de Kom werd activist. Tirsa weet precies over welke Surinaamse helden Anton de Kom het had. Zanger Desai brengt hem een eerbetoon.

Het Klokhuis

Anton de Kom groeide op in Suriname, maar kreeg als kind les uit Nederlandse schoolboekjes. Daarin werden de Surinaamse helden die hij kende uit de verhalen van zijn familie, schurken genoemd. Dat vond hij oneerlijk. Net als het racisme en de grote ongelijkheid die lang na de afschaffing van de slavernij bleven bestaan. Anton de Kom werd activist.

Anton de Kom

De kleine Anton de Kom wordt in 1898 geboren in Paramaribo. Suriname is dan een kolonie van Nederland, en vader De Kom is zelfs nog geboren in slavernij. Geen wonder dat Anton al snel politiek actief wordt. Na zijn studie boekhouding emigreert Anton naar Nederland. Hij schrikt van het gebrek aan kennis over de geschiedenis van Suriname en de slavernij. Hij schrijft kritische artikelen en houdt lezingen, geïnspireerd door de strijd tegen racisme in de VS en de gelijkheidsidealen van het communisme. In de jaren 30 keert het gezin De Kom terug naar Suriname. Anton begint een adviesbureau, maar zijn activiteiten worden niet gewaardeerd door de autoriteiten. Hij wordt vastgezet -onder groot protest van de Surinamers- en uiteindelijk weer verbannen naar Nederland. Die route kent-ie inmiddels. In 1934 verschijnt Wij Slaven Van Suriname, het eerste geschiedenisboek over Suriname, door een Surinamer. Als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt gaat De Kom in het verzet. Hij wordt gearresteerd en overlijdt vlak voor het eind van de oorlog in een concentratiekamp. Tot op de dag van vandaag is Anton de Kom een inspiratiebron voor activisten die opkomen voor emancipatie en gelijkheid.

Clipphanger

Anton de Kom is een Surinaamse schrijver, activist en verzetsheld. Tijdens zijn leven strijdt hij tegen onrecht en ongelijkheid. Ook schrijft hij een boek over de geschiedenis van Suriname. Hij overlijdt tijdens de Tweede Wereldoorlog in een concentratiekamp.

Wie was Anton de Kom?

Dit is hoe het was en hoe het is gegaan
Nederland, ons mooie land, hier komen we vandaan

Canninefaten en Hunnen runnen Europa met spullen
Gunnen hun doden een binnen
om hunne bedden te vullen
Dan de Romeinen en heidenen
en de stammen verdunnen
En toen ineens: “Hebban olla vogala nestas hagunnan?”

Het is 1584, lange fittie met Spanje
Man, je weet dat alle mensen diggen Willem van Oranje
Maar Balthasar G - niet, die ziet ’m in Delft
Die denkt die Willem ik kill ‘m zo
BAMBAMBAMBAM door de helft

In 1602 ok: de Gouden Eeuw en de VOC
Speciale reisjes voor die spicy specerijtjes op zee
Kolonie hier en daar, koloniale lui erin luizen
En aan de gracht in Amsterdam
verrijzen specerijtjeshuizen

En Afrikanen werkten mee met ons plan
Met respect voor onze boten, profiteerden ervan
Werkgelegenheid: ja ‘verplicht’ denk je misschien
Maar hee, ze hebben dankzij ons de hele wereld gezien

Sorry, stop dat kan niet,
laat me alsjeblieft iets beschrijven
67 forten aan de Afrikaanse westkust
Je werd gebrandmerkt en daarna
was er geen weg terug
In het schip.. man of 500 dat was
best druk ook niet echt knus
want die blanken hadden een sekslust

Dus vrouwen werden verkracht
je werd als menselijk vracht verkocht
Tenzij je door de pokken ziek op sterven lag
Dan werd je in de zee gekieperd
En toch moet ik op mijn
woorden letten als ik durf te roepen genocide

En ik wil niet eens beginnen over compensatie wil geen confrontatie
Maak zelf een keer die som je gaat zien
Personeelskosten, voeding, slaven aten kip?
Overuren, kilometers, schade aan het schip?
Ja, misschien door de beul die sloten dichttimmert
En zodoende de bebloede huiden rond het schip slingert

Hmm, het is wel wat duister he?
Maar het is wel gebeurd he?

Dit is hoe het was en hoe het is gegaan

Eindhoven!
Lutjegast!

Nederland, ons mooie land, hier komen we vandaan

Eh, ik doe nog even een stukje
Die Grondwet, die stond net, Willem I op de troon
Fabrieken waren de droom, we kwamen lekker op stoom
Met het treintje snelle ritjes, kregen kleding met ritsjes
Aletta Jacobs kwam pitchen: “Ik neem het op voor de bitches”

Nederland groeit verder, superlekker, Deltawerken
Om ons merk te versterken
mag je met of voor ons werken
En Fresku, even objectief bekeken
Afrikanen hadden ook slaven man, vroeger had iedereen ze

Je hebt een punt maar vergeleken was het kleinschalig
want Europeanen verkochten er een miljoen of 1
Specifiek Afrikaanse mensen die als zwarte slaven
handelswaren waren geworden van blanke handelaren
En eigenlijk de ruggengraat van heel veel handel waren
Zoutpannen, suikerriet, koffie, cacaoplantages
Dit alles werd ook met de Bijbel in de hand verdedigd

En zeg ik er nou iets over hoor ik:
“Man da’s zo lang geleden"
"Ik had geen slaven, ik heb dat
bloed niet aan m’n handen kleven”
Maar waarom wordt het in
de boeken nog zo laf beschreven

Rijkdom en winst vergaren moet worden:
Afrikanen verkopen omdat
we vonden dat ze minder waren
Dus niet alleen die specerijen of die tulpjes
Maar ook Sinterklaas zijn hulpjes

Hé, ik wil niet te bot zijn,
maar ik mag dus niet meer trots zijn?

Tuurlijk wel, maar sluit niet
je ogen voor dingen die rot zijn
De wonden zijn diep en bijna niet te genezen
Wie het boek wil snappen
moet ook zwarte bladzijdes lezen

En hebt zelf niet eens zwarte helden,
dus het gaat niet zo hard
Echt wel
Oke noem ze
Erik de Zwart

En alle kinderboeken zijn wit,
nooit eens een zwart menneke
Da's gelul
Wie dan?
Jip van Jenneke?
O ja, kut

Dit is hoe het was en hoe het is gegaan
Zondag met Lubach
Nederland, ons mooie land, hier komen we vandaan
Wanneer komt het op tv?

Dit is hoe het was en hoe het is gegaan
Nederland, ons mooie land, hier komen we vandaan

Canon

Vanaf 2020 wordt de Canon van Nederland verspreid onder jongeren van Nederland: een overzicht van de vijftig belangrijkste gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis. In de vorm van video’s op internet, in plaats van als boekje. Daar horen ook de schaduwkanten uit onze geschiedenis bij. Arjen Lubach helpt de overheid een handje, samen met Fresku.

Arjen Lubach ft. Fresku

De 17de eeuw is voor sommige Hollanders een echte Gouden Eeuw, maar voor heel veel anderen juist een duistere tijd. Zoals in West-Afrika, waar onze West-Indische Compagnie op bezoek komt. In de beruchte forten worden tot slaaf gemaakte Afrikanen gebrandmerkt en ingescheept. De tocht over de oceaan is erbarmelijk, maar aan de overkant is het niet veel beter. Op Curaçao worden de mensen als vee verhandeld en in Suriname moeten ze ploeteren op de plantages, om de suiker, koffie en cacao te winnen die in de grachtengordel op tafel komt. ‘Lekker’ bakkie.

Pas in de 19de eeuw maken steeds meer landen een eind aan de slavernij. In de Nederlandse kolonieën Suriname en de Antillen gebeurt dat, nogal laat, op 1 juli 1863. Groot feest? Even wachten: de mensen waar het om gaat moeten dan nog zo’n 10 jaar lang doorbuffelen. 

Tegenwoordig is het op die eerste juli ‘keti koti’. Dat betekent ‘de ketenen doorbroken’. Veel mensen komen dan bij elkaar, bijvoorbeeld bij het Slavernijmonument in Amsterdam. Daar staan we stil bij 2 vreselijke eeuwen slavernij en verdeeldheid, en we vieren dat we nu samen vrij zijn en kunnen dansen, feesten, en eten. Da’s wél echt lekker.

Op 1 juli staan we stil bij twee eeuwen slavernij en verdeeldheid. Tot slaaf gemaakte Afrikanen worden tot 1863 door Hollandse handelaren verscheept naar Suriname en Curaçao. Op 1 juli 1863 komt er officieel een eind aan deze slavernij en dat vieren we met Keti Koti.

In de 17e en 18e eeuw floreert de Trans-Atlantische slavenhandel. Ook Nederland handelt in tot slaaf gemaakte mensen. Voor de kust van West-Afrika worden mensen gevangengezet totdat ze kunnen worden verhandeld. Het slavenschip ‘de Neptunus’ moet de tot slaaf gemaakten over de oceaan naar Suriname vervoeren, maar dan breekt er een opstand uit en dat heeft dramatische gevolgen.

Opstand op de Neptunus

Verzet tegen de slavenhandel 

Opstand op de Neptunus 

Aan de Trans-Atlantische slavenhandel wordt ook in de Nederlanden grof geld verdiend. Voor de kust van West-Afrika worden Afrikanen in ondergrondse kerkers gevangengezet totdat ze kunnen worden afgevoerd op slavenschepen naar Suriname en de Cariben. De omstandigheden in de kerkers en de slavenschepen waren verschrikkelijk.

Slavenhandel in West-Afrika

Aan de Trans-Atlantische slavenhandel wordt ook in de Nederlanden grof geld verdiend. Voor de kust van West-Afrika worden Afrikanen in ondergrondse kerkers gevangengezet totdat ze kunnen worden afgevoerd op slavenschepen naar Suriname en de Cariben. De omstandigheden in de kerkers en de slavenschepen waren verschrikkelijk. Vervolg op 'Opstand op de Neptunus'.

Een pijnlijke geschiedenis

Sohna en Lakiescha startten een petitie voor meer aandacht in het onderwijs voor de ‘zwarte bladzijdes’, zoals slavernij, kolonialisme en racisme.

Les over slavernij en racisme

De VOC wordt het grootste handelsbedrijf ter wereld. Zo komt de export van nootmuskaat, foelie, kruidnagel en kaneel in Nederlandse handen. Maar dat is niet het enige waarin wordt gehandeld. Toen de Nederlandse schepen in Oost-Indië aankwamen, bestond er al eeuwenlang een levendige handel in slaven. Die kwamen niet alleen uit Afrika, maar uit heel Azië. De VOC ging daaraan meedoen en haalde slaven voor zijn houtzagerij, z'n mijnen en voor de tuinen. Dat waren plantages waar slaven in zware omstandigheden suiker, nootmuskaat of peper moesten verbouwen. Het was eigenlijk pas toen duidelijk werd dat je met dit nieuwe systeem van internationale handeldrijven, van nieuwe producten naar Europa halen, dat je des te meer winst kon maken als je slavernij gebruikte. Dus als je gebruik maakte van gratis arbeidskrachten. Slavernij betekent dat mensen tot slaaf gemaakt worden. Dat betekent dat ze onvrij zijn, maar ook verkoopbaar. De omvang van de Nederlandse slavenhandel in Oost-Indië is enorm, maar dat komt niet alleen door de VOC-bestuurders. Er wordt ook in slaven gehandeld door de bemanning van de schepen. De gezagvoerders en de officieren, de boekhouders en de chirurgijns, ja zelfs gewone stuurlieden en bootsmannen kopen en verkopen slaven. Slavernij werd gekoppeld aan hele nieuwe manieren van knechten. Je kunt iemand het beste knechten als je hem uit zijn sociale omgeving haalt en hem vervoert naar een ander deel van de wereld. En hem daar vermengt met allemaal andere mensen waar je de macht over hebt. Maar je neemt ze ook hun menselijkheid af. Want als je niet je eigen sociale netwerk om je heen hebt, kun je niet je cultuur beleven. Je kunt je religie niet beleven. Het zijn allemaal zaken waar mensen kracht uithalen. Die kracht hadden ze niet meer. Ze werden eigenlijk nog maar één ding en dat was een radertje in het koloniale productiesysteem. Alle wetgeving vond eigenlijk plaats op stedelijk niveau, dus ook wetgeving rond slavernij. Dat leidde ertoe dat er dat er eigenlijk heel veel ruimte bestond, er eigenlijk heel veel afwezigheid van wetgeving en handhaving, waardoor slavernij als praktijk dus wel degelijk voorkwam in de Republiek. En er werd alles aan gedaan om de overzeese slaven uit het zicht te houden. Maar toch staat ie daar. Tot slaaf gemaakten worden meegenomen uit Azië en uit Atlantisch gebied naar de Republiek. Denk aan VOC-kooplieden die terugkomen uit Azië met hun gezin. En dan tot slaaf gemaakte huis bedienden, mannen en vrouwen, meenemen naar de plek waar ze wonen. Tuurlijk waren er heel veel mensen nog steeds tegen die riepen 'weet je wel wat jullie aan het doen zijn? Het kan niet'. En er waren zelfs mensen van de VOC die riepen: slavernij moet je niet doen. Da's inhumaan. Maar uiteindelijk zijn die stemmen verstomd, een roepende in de woestijn. Want het grote geld lonkte.

In de zeventiende eeuw groeit de VOC uit tot het grootste handelsbedrijf ter wereld. Door gebruik te maken van slavernij kunnen handelaren goedkoop produceren en veel winst maken. Ook worden tot slaaf gemaakten meegenomen naar de Republiek.

Buiten het zicht, maar groot in omvang

Hee, Nancy. Hai. Nancy, waar komt racisme nou eigenlijk vandaan? Ja, je zou eigenlijk kunnen zeggen, uit Europa. Al in de 17e eeuw en eigenlijk misschien al eerder, gingen Europeanen buiten Europa gebieden veroveren. Dat noem je koloniseren. En daar kwamen ze allemaal mensen tegen die er heel anders uitzagen dan zij, bijvoorbeeld helemaal zwart waren, maar ook hele andere gebruiken hadden. Dus ze gingen dat eigenlijk ook een beetje rangschikken en zeggen: wij als witte Europeanen zitten eigenlijk helemaal bovenin. Wij zijn wel het beste. Dat is een idee dat eigenlijk nog steeds door sommige mensen wel wordt geloofd. 
En wat gebeurt er hier? Hier zie je dat er Afrikaanse mensen, mannen en vrouwen gevangen zijn genomen, op een schip worden gezet en dan meegenomen worden naar Amerika en de Cariben. En daar worden ze dan eigenlijk verder verkocht als slaven. En dan moeten ze keihard aan het werk op een koffieplantage of een suikerplantage. En ze worden ook gebrandmerkt door hun eigenaar, zodat de eigenaar weet: deze hoort bij mij. En ze moeten zo hard werken dat ze zich soms ook letterlijk doodwerken. Ze werden dus niet gezien als mensen, maar als handelswaar. Ja, klopt, als handelswaar en als vee, zou je bijna kunnen zeggen. Maar niet als mensen. 
Nog niet zo lang geleden hadden veel landen racistische wetten. Zo was er in Zuid-Afrika bijvoorbeeld apartheid. Witte en zwarte mensen waren van elkaar gescheiden. De zwarte mensen hadden minder rechten. Ze mochten bijvoorbeeld niet stemmen en mochten op bepaalde plekken niet komen. En in de Verenigde Staten was dat ook zo. Zwarte en witte kinderen mochten bijvoorbeeld niet naar dezelfde scholen en mensen met een donkere huidskleur moesten achter in de bus zitten op de slechtere plekken. Sterker nog, als iemand met een witte huidskleur op hun plek wilde zitten, moesten ze opstaan. 
Op 1 december 1955 was er een vrouw, Rosa Parks, die streed tegen al dat onrecht. Ze vond dat zwarte mensen hetzelfde behandeld moesten worden als witte mensen. Ze weigerde haar plek in de bus af te staan aan een wit persoon. Logisch, zou je nu misschien denken, maar in die tijd supermoedig. Ze werd erom gearresteerd, maar haar actie werd wel wereldnieuws. Samen met vele anderen streed Rosa voor gelijkheid. 
Gelukkig is er heel veel veranderd vergeleken met vroeger. Slavernij is bijvoorbeeld afgeschaft. Gelijke rechten zijn nu in de grondwet echt opgenomen. Dus we hebben allemaal dezelfde rechten nu. Maar ondanks dat het in de wet staat dat we allemaal gelijk zijn, worden mensen nog wel ongelijk behandeld. 
Ja, dat klopt. Je moet het eigenlijk vergelijken met onkruid. Als je dat niet helemaal weghaalt met wortel en al, dan blijft dat onkruid doorgroeien. En het is daarom ook iets waar we met z'n allen echt aan moeten blijven werken om te zorgen dat dat onkruid, die wortels van dat racisme ook wegblijven.

Hoe is racisme ontstaan?

Europeanen veroverden in de 17e eeuw gebieden buiten Europa. Daar kwamen ze mensen tegen die er anders uitzagen dan zij. De Europeanen vonden zichzelf beter dan die andere mensen en namen Afrikaanse mensen gevangen om ze te laten werken als tot slaaf gemaakten. Nog niet zo heel lang geleden hadden veel landen racistische wetten, waarbij zwarte mensen minder rechten hadden.

Europese kolonisten vonden zichzelf beter dan anderen

Nederlanders hadden een grote rol in de slavernij. Dat gaat over mensenhandel en het uitbuiten van mensen. Vanaf de zeventiende eeuw gingen Nederlandse schepen naar landen in Afrika waar ze mensen tot slaaf maakten en meenamen naar andere landen, bijvoorbeeld Suriname. De tot slaaf gemaakten moesten hard werken op plantages, werden mishandeld en velen kwamen om het leven. Over een periode van zo'n 200 jaar werd er veel geld verdiend aan de slavernij. Nederland was een van de laatste landen die stopte met de slavenhandel.

Nederlanders hadden een grote rol in de slavernij. Vanaf de 17e eeuw gingen Nederlanders met schepen naar landen in Afrika, waar ze mensen tot slaaf maakten. Ze namen ze gedwongen mee, bijvoorbeeld naar Suriname, waar ze hard moesten werken op plantages en mishandeld werden.

Nederlanders gingen naar landen in Afrika en maakten mensen tot slaaf

De belangstelling voor ons slavernijverleden neemt toe. Steeds meer mensen doen bijvoorbeeld onderzoek naar het slavernijverleden van hun familie. En als je afstamt van een plantage-eigenaar, heb je toegang tot kilometers aan archief. Dat is iets waar nazaten van tot slaaf gemaakte mensen enkel van kunnen dromen. Want hun perspectief, hun stem, is namelijk nauwelijks in de geschiedenis terug te vinden. Hoe kan het dat er zo weinig informatie over deze mensen te vinden is? De tot slaaf gemaakte mensen worden in tijden van slavernij niet gezien als mensen, maar als objecten. Ze hebben vaak geen geregistreerde voor- en achternaam, waardoor het moeilijk is ze terug te vinden in archieven. Daarnaast bestaat het leven van de tot slaaf gemaakte mensen vooral uit gedwongen arbeid op de plantages. Ze mogen niet leren lezen en schrijven. Daardoor kunnen ze hun eigen ervaringen nauwelijks op schrift achterlaten. En daarom zijn er nu zo weinig bronnen. Inventarislijsten van plantagehouders zijn er wel te vinden. Dit zijn lijsten met bezittingen en onder die bezittingen staan ook de aantallen tot slaaf gemaakte mensen, zonder enige persoonlijke informatie. Pas na de afschaffing van de slavernij in 1863 krijgen de tot slaaf gemaakte mensen een familienaam. Vanaf dan is het mogelijk om de namen te documenteren. Kennis opdoen over ons slavernijverleden is belangrijk. Zo eren we de slachtoffers en raken we bewust van de gevolgen van slavernij. Want die gevolgen zijn nog steeds zichtbaar. Het koloniale verleden zit diepgeworteld in onze vooroordelen en hedendaags racisme. En dat is precies de reden waarom het zo belangrijk is om de ervaringen van deze mensen zichtbaar te maken. Zo geven we ze een stem, een stem die ze niet eerder hebben gehad.

De zoektocht naar de stemmen van tot slaaf gemaakte mensen

Tot slaaf gemaakte mensen worden in de tijd van slavernij niet gezien als mensen, maar als objecten. Vaak hebben ze niet eens een registreerde naam. Door onderzoek te doen naar ons slavernijverleden geven we de slachtoffers van slavernij een stem.

Het vergeten perspectief

Televisie en computer

De trans-Atlantische slavenhandel

Slavernij

Oranje

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.