Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Er is steeds meer mogelijk op het gebied van aanpassingen in het DNA bij ongeboren baby's. Vorm je mening over het aanpassen van DNA in embryo's met behulp van de toekomstscenario's en de informatieve clips.

Knippen en plakken in het DNA

Mens en lichaam

Website DNA

Digiles Knutselen met DNA (groep 7/8 - vmbo 1/2)

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Dit is Nederland in 2039. Mensen eten gezond en bewegen veel, met een speciaal horloge meten ze hoe fit ze zijn. Ziek zijn kost veel geld. Daarom vindt iedereen gezondheid heel belangrijk. Julia en Sem willen graag een kind. De dokter onderzoekt voor de zwangerschap of de genen van Sem en Julia gezond zijn. In je genen liggen eigenschappen vast, zoals de kleur van je ogen en je haar, maar in je genen kan ook een erfelijke ziekte zitten. Met dit onderzoek wordt gekeken of ze misschien een erfelijke ziekte door kunnen geven aan hun baby. 
Helaas krijgen ze slecht nieuws. Sem heeft een fout in een gen die borst- en eierstokkanker kan veroorzaken. De arts legt uit dat ze kunnen zorgen dat hun baby het gen niet krijgt. Ze kunnen kiezen voor IVF. Bij IVF wordt een eitje bevrucht in een laboratorium. Het vruchtje dat de aanleg niet heeft, kan in de baarmoeder geplaatst worden. 
Maar Sem en Julia kunnen ook voor een andere behandeling kiezen. Een behandeling waarbij DNA van een embryo kan worden aangepast. Het gen dat borst- en eierstokkanker veroorzaakt, wordt dan uit het DNA van het embryo gehaald. De baby kan dan niet deze aanleg voor kanker krijgen. De dokter geeft Julia en Sem het advies om voor deze behandeling te kiezen, dan heeft hun kind geen grote kans op kanker en hun kleinkinderen en achterkleinkinderen later ook niet. 
Julia heeft het gevoel dat ze onder druk gezet wordt, niet alleen door de dokter, maar ook door haar moeder. Het voelt alsof ze niet echt zelf mag kiezen. Ook Sem twijfelt: is het wel zo'n kleine ingreep? Is deze techniek wel veilig genoeg? Moet hun kind dan de rest van zijn leven door dokters onderzocht worden of alles goed blijft gaan? Welke weg moeten ze kiezen voor hun toekomstige kind?

Stel je voor: het is 2039 en het is mogelijk en toegestaan om het DNA van een pas bevrucht eitje aan te passen, zodat een baby geen aanleg voor ziektes heeft. Zou je dat laten doen?

Nederland in 2039: Het aanpassen van DNA van embryo's is heel normaal

Het is 2039. In Nederland zijn de meeste mensen tegen het aanpassen van DNA van embryo's. Het is verboden omdat we het niet veilig vinden. In veel andere landen mag het wel. Daar zijn al veel gezonde baby's geboren met aangepast DNA. Maar in het nieuws hoor je ook over kinderen die er misschien wel ziek van geworden zijn. Toch zijn er ook in Nederland steeds meer mensen die het DNA van hun kind willen aanpassen. 
Dit is Indira. Ze is 39 en wil graag nog moeder worden. Haar broertje heeft taaislijmziekte en zij is zelf ook drager van de ziekte. Ze werd verliefd op Daan, die ze tegenkwam in de metro. Samen gaan ze naar een arts om hun DNA te laten onderzoeken. In het DNA kun je zien of je een ernstige ziekte bij je draagt. Indira en Daan willen graag weten of ze gezonde kinderen kunnen krijgen. Ze hebben pech. Daan blijkt ook taaislijmziekte in zijn DNA te hebben. Als ze samen een kind krijgen, is er een grote kans dat hun kind die ziekte krijgt. Ze kunnen wel tijdens de zwangerschap testen of de baby ziek is. Als dat zo blijkt te zijn, kunnen ze ervoor kiezen de zwangerschap af te breken. 
Daan en Indira zijn verdrietig. Een zwangerschap afbreken omdat de baby ziek is, lijkt hun allebei vreselijk. Dan komen er vrienden op bezoek met nieuws: ze zijn zwanger. Zij zijn ook allebei drager van een erfelijke ziekte, maar gingen naar een buitenlands ziekenhuis om het DNA van hun baby aan te laten passen. Hun kind zal iedere twee jaar gecontroleerd worden in het ziekenhuis, vertellen ze trots. Als hun vrienden vertrokken zijn, slaat de twijfel toe. Willen zij ook naar een ziekenhuis in het buitenland? Kunnen ze dat wel betalen en is het wel echt veilig? Het is toch niet voor niks verboden in Nederland?

Stel je voor: het is 2039 en in het buitenland is het toegestaan om het DNA van embryo’s aan te passen, maar in Nederland niet. Wat betekent dit als je zwanger wilt worden en een gezond kindje wil?

Nederland in 2039: Het aanpassen van DNA van embryo's verboden

Het is 2039. In Nederland vinden we het belangrijk dat iedereen gezond geboren wordt, met nieuwe technieken kan iedereen een eigen kind krijgen. Ook twee mannen of twee vrouwen en alle ouders hebben het recht om het DNA van hun kind gratis aan te laten passen. Ze kunnen hun kinderen bijvoorbeeld slimmer of sportiever maken of ziekte uit het DNA halen. 
Jesse en Carien willen graag kinderen. Ze zijn helaas allebei drager van een ernstige erfelijke ziekte. En in de familie van Jesse komt ook autisme voor. Ze denken erover om het DNA van hun toekomstige baby aan te laten passen. 
Ze zijn goed bevriend met hun buren. De buren hebben drie kinderen gekregen op de natuurlijke manier. Hun oudste zoon heeft autisme en dat is soms lastig, maar ze zijn dol op hem. Ze hebben het gevoel dat hun zoon er eigenlijk niet mag zijn, omdat hij anders is. Maar het is toch juist fijn als niet iedereen precies hetzelfde is? Jesse en Carien zijn het erover eens dat ze de erfelijke ziekte uit het DNA van hun toekomstige baby willen laten halen. Jesse wil ook graag andere aanpassingen om te zorgen dat hun kind geen autisme krijgt en om hun kind extra slim en creatief te maken. Maar Carien twijfelt over het aanpassen van autisme. Hun buurjongen is toch heel gelukkig? Ze vindt het prima om te zorgen dat het kind geen nare ziektes krijgt. Maar extra verbeteringen aan haar kind, zoals creativiteit, vindt ze onzin.

Stel je voor: het is 2039 en ouders mogen het DNA van hun kind aanpassen. Kinderen kunnen slimmer gemaakt worden en ziektes en aandoeningen kunnen uit het DNA geknipt worden. Willen we dan geen mensen met autisme meer?

Nederland in 2039: Goede genen, gelijke kansen

Er zijn meerdere manieren om tijdens een zwangerschap te kijken of de baby een bepaalde erfelijke of niet-erfelijke aandoening heeft. In iedere cel van je lichaam zit een chromosoom. Het zijn een soort strengen die opgebouwd zijn uit stukjes DNA. Mensen hebben chromosomen in paren, waarvan je de ene helft van je moeder krijgt en de andere van je vader. 
We hebben 23 paar chromosomen in elke cel, dus in totaal 46 chromosomen. Afwijkingen in een chromosoom kunnen ontstaan wanneer er iets fout gaat bij de aanmaak van geslachtscellen of bij de deling van embryonale cellen. Deze afwijkingen kunnen in sommige gevallen ook worden doorgegeven aan het nageslacht. 
Dat is anders bij een erfelijke ziekte, dan is er sprake van een genetische afwijking in het DNA die een aandoening veroorzaakt. Deze afwijking wordt van generatie op generatie doorgegeven. Als uit een test blijkt dat de ongeboren baby een ernstige afwijking heeft, kunnen de ouders ervoor kiezen om de zwangerschap af te breken. 
De eerste genetische test tijdens de zwangerschap is mogelijk bij 11 weken en heet de NIPT, NIPT staat voor niet invasieve prenatale test. Voor deze test hoeft alleen bloed te worden afgenomen uit de arm van de zwangere. 
In het bloed van de moeder zit ook een klein beetje erfelijk materiaal dat van de placenta afkomt. Dit is bijna altijd hetzelfde als dat van de baby. Bij de NIPT wordt gekeken of er afwijkingen zijn in de hoeveelheid chromosomen. Het laboratorium onderzoekt het bloed om te kijken of er aanwijzingen zijn dat het ongeboren kind Down, Edwards of patausyndroom heeft. Bij deze aandoeningen zijn er van één chromosoom drie stuks aanwezig in plaats van wat normaal is, 2 chromosomen. Als er bij de NIPT een afwijking gevonden wordt, dan is vervolgonderzoek nodig. 
Vanaf elf weken zwangerschap is het mogelijk om een vlokkentest te doen. Voor deze test wordt een klein stukje van de placenta uit de buik gehaald. Dit gebeurt met een slangetje via de vagina of met naald door de buik. In het laboratorium wordt het stukje placenta onderzocht om te zien of de baby een genetische of chromosomale afwijking heeft. Deze test brengt wel een klein risico op een miskraam met zich mee. 
Bij 15 weken zwangerschap kan er een vruchtwaterpunctie gedaan worden. Met een naald wordt er dan een beetje vruchtwater weggezogen uit de baarmoeder. In dit vruchtwater zitten cellen van het ongeboren kind. In het laboratorium worden de cellen onderzocht om te zien of de baby een genetische of chromosomale afwijking heeft. Deze test geeft een uitslag met bijna absolute zekerheid. Er is wel een klein risico op een miskraam. 
Bij twintig weken wordt er een uitgebreide echo gemaakt om te zien of de baby lichamelijke afwijkingen heeft. Er wordt bijvoorbeeld goed gekeken naar de maag, de nieren en de ruggengraat. Ook het hart wordt uitgebreid gecontroleerd.

Er zijn meerdere manieren om tijdens een zwangerschap te kijken of een baby een aandoening heeft. Die tests zijn de NIPT, vlokkentest en vruchtwaterpunctie. Bij 20 weken zwangerschap wordt er een echo gemaakt.

Hoe kan je tijdens de zwangerschap testen of een baby een erfelijke of niet-erfelijke aandoening heeft?

Soms is er al voor de zwangerschap een reden om te kijken of er erfelijke afwijkingen aanwezig zijn bij de ouders, bijvoorbeeld omdat bepaalde ziektes voorkomen in de familie of omdat ouders eerder een kind met een afwijking gekregen hebben of een eerdere zwangerschap om deze reden hebben afgebroken. Ook als er meerdere zwangerschappen zijn geëindigd in een miskraam, kan dat een reden zijn voor genetisch onderzoek bij de ouders. Als blijkt dat er bij de ouders een genetische afwijking aanwezig is die doorgegeven kan worden aan een toekomstig kind, kunnen de ouders ervoor kiezen om tijdens de zwangerschap een vlokkentest of vruchtwaterpunctie te doen. 
Een andere mogelijkheid is embryoselectie. De medische term daarvoor is pre-implantatie genetische diagnostiek, ook wel afgekort als PGD. Er wordt dan gekeken of een embryo dezelfde genetische afwijking heeft als de ouders. Bij PGD worden één of twee cellen van een drie dagen oud embryo onderzocht. Dat betekent dat dit alleen kan met embryo's die in het laboratorium gemaakt worden met IVF: in vitro fertilisatie. Bij de moeder worden eicellen afgenomen en bij de vader zaadcellen. In het laboratorium worden de eicellen met de zaadcellen bevrucht, zodat er embryo's ontstaan. 
Na drie dagen bestaan die embryo's uit acht cellen en kan met PGD, het selecteren van embryo's, gestart worden. In het laboratorium wordt onderzocht of deze cellen de genetische afwijking van de ouders hebben geërfd. Als de cellen deze afwijking niet hebben, is het embryo hoogstwaarschijnlijk gezond. Dit onderzoek gebeurt binnen een dag, zodat het embryo vier of vijf dagen na de bevruchting geplaatst kan worden in de baarmoeder.

Soms is er al voor de zwangerschap reden om te kijken of ouders erfelijke afwijkingen hebben, bijvoorbeeld als er ziektes in de familie zijn. Is dit het geval, dan kan er overgegaan worden tot prenatale tests of embryoselectie.

Genetisch onderzoek bij ouders

Er is nu een nieuwe techniek die CRISPR-Cas genoemd wordt. Hiermee kan het DNA van een cel aangepast worden. Er is nog een heleboel dat we niet weten over deze techniek, maar je zou hiermee een genetische afwijking in het DNA van een embryo kunnen repareren. Het toepassen van deze techniek gebeurt in het IVF-laboratorium en moet vrijwel meteen na de bevruchting toegepast worden. Als het embryo daarna gaat groeien, krijg je alleen maar kopietjes van die eerste gerepareerde cel en dus een embryo zonder afwijking. 
CRISPR-Cas maakt het mogelijk om te knippen en plakken met DNA. Als je precies weet waar op het DNA een genetische afwijking zit die een ziekte veroorzaakt, dan kun je dat deel repareren. Je kunt zelfs een nieuw stukje DNA toevoegen. Op die manier pas je niet alleen het DNA van één embryo aan, maar ook het DNA van het nageslacht van de toekomstige baby. Vervolgens zal het aangepaste embryo met PGD onderzocht moeten worden om te kijken of de afwijking inderdaad gerepareerd is.

CRISPR-Cas is een techniek waarmee het DNA van een cel aangepast kan worden, bijvoorbeeld om een genetische afwijking in het DNA van een embryo te repareren. Dit gebeurt vlak na de bevruchting.

Wat is CRISPR-Cas?

Pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Knippen en plakken in het DNA

Type videos