Klas 1/2/3

Handige explainers voor in de klas, die uitleggen hoe algoritmes, filterbubbels en desinformatie impact hebben op het brein en emoties. Door open te staan voor een ander perspectief, krijgt wij-zij denken minder kans!

Filterbubbel achtergrond

Mediawijsheid

Filterbubbel

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Nieuws komen we offline en online overal tegen. In kranten, via de radio. Maar waarschijnlijk zie jij jouw nieuws vooral voorbijkomen op sociale media. Nieuws is er om jou te informeren. Betrouwbaar nieuws kan jou helpen om beslissingen te nemen over bijvoorbeeldde verkiezingen, de samenleving, jouw eigen leven. In jouw feed zie jij vrienden, nieuwssaccounts, influencers en reclame door elkaar heen. Ingewikkeld dus om te zien of een post met breaking of echt gebeurd nou waarheid of wartaal is. Nieuws wordt gemaakt door een journalist. Die persoon werkt vaak voor een nieuwsorganisatie samen met een redactie. Elke nieuwsorganisatie vertelt het nieuws aan hun eigen publiek. Tijdens het maken van nieuws wordt altijd onderzoek gedaan bij verschillende bronnen. Bijvoorbeeld interviews met  experts of mensen die erbij waren. Dit noem je hoor en wederhoor. Een goede journalist heeft nooit als doel om jou te manipuleren of jouw mening te beïnvloeden. Wel kiest een journalist een stukje uit het grotere verhaal dat hij of zij aan jou wil vertellen. Dit noem je framing. Binnen een frame kiest een journalist voor bepaalde woorden of beelden die een gevoel kunnen oproepen. De journalist kiest welk deel van het verhaal wordt verteld en deelt geen eigen mening. Na goedkeuring van de redactie wordt het nieuws geplaatst. Toch een foutje gemaakt? De journalist is verplicht dit toe te geven en te herstellen. Nieuws kan verschillende vormen hebben. Zo vertelt Het Laatste Nieuws wat er nu gebeurt. En in een achtergrondverhaal geeft een journalist meer uitleg en details over een gebeurtenis. Merk jij dat een bericht negatieve emoties bij je triggert? Onderzoek dan vanuit welk frame het is geschreven. Om snel te weten of nieuws te vertrouwen is, moet je vooral veel nieuws lezen en bekijken. Hierdoor maak jij nieuwsmeters. Zo train je jouw brein en onderbuikgevoel en weet jij sneller wat waarheid of wartaal is.

Nieuws in je feed: waarheid of wartaal?

Filterbubbel logo

Op sociale media wordt oneindig veel nieuws op je afgevuurd. Maar wat is clickbait en wat is echt nieuws? Het is belangrijk om te weten hoe nieuws wordt gemaakt en wat een goede journalist doet. Zo leer je vanzelf wartaal te onderscheiden van de waarheid.

Welkom, ontdekkers van de verborgen waarheden. Vandaag neem ik je mee in de wereld van complotdenken. Het woord complot, oftewel complot, is het Franse woord voor samenzwering. Zo'n samenzwering gaat vaak over een geheime afspraak tussen een groep mensen die een plan maken om iets te veranderen, te verbergen of juist bekend te maken. Door alle informatie die op ons afkomt, kan het zijn dat je soms niet alles begrijpt of dat een ingewikkelde gebeurtenis je bang maakt. Misschien voel je je onrustig, ga je twijfelen en wil je graag weer de controle terugkrijgen op wat er in de wereld gebeurt. Dat is best logisch. Je brein wil een uitleg hebben. Je gaat dan net zo lang zoeken, doorklikken en kijken totdat je een voor jou logisch antwoord hebt gevonden. Bijvoorbeeld in een complottheorie. Dat is een theorie waarbij mensen twijfelen of een bepaalde gebeurtenis wel echt zo is verlopen zoals dat verteld wordt door bijvoorbeeld de overheid, de mainstream media of wetenschappers. Een complottheorie lijkt vaak een logische oplossing voor een ingewikkelde gebeurtenis of probleem. Ook al zijn er geen bewijzen voor. Complotdenkers spelen namelijk in op het idee: waar rook is, is vuur. Zij denken dat als er een voorspelling wordt verteld, dat het dan ook best wel waar zou kunnen zijn. Om te snappen waarom we in zo'n theorie willen geloven, duiken we wat dieper ons brein in. Een piepklein deel van ons brein, de amygdala, reageert wanneer wij angstig of onzeker zijn. Wanneer we iets niet begrijpen of wanneer iets ons bang maakt, kan de amygdala overactief worden. Als dat zo is, kun je gaan denken in complotten of zelfs paranoïde worden. Om niet helemaal para te worden is het debunken van complottheorieën ontzettend belangrijk. Dit betekent het onderzoeken en bewijzen dat iets wel of juist niet klopt op basis van betrouwbare informatie. Onze filterbubbel en het sociale media algoritmes spelen hier ook een belangrijke rol in. Via jouw sociale media, waar informatie supersnel verspreid wordt, kunnen complottheorieën door het dak gaan. Het algoritme pusht die opvallende en extreme ideeën ook nog eens naar voren, zodat jij eerder gaat kijken, liken of delen. Maar onthoud: soms is er niet een simpel antwoord, hoe vervelend dat ook is. Ga uit van het goede in ieder mens. Net als dat diezelfde persoon ook een vergissing kan maken zonder kwade bedoelingen.

Complotdenken

Bij een complot twijfelen mensen of een bepaalde gebeurtenis wel echt zo is verlopen zoals dat verteld wordt door bijvoorbeeld de overheid, de mainstream media of wetenschappers. Je brein wil een uitleg hebben. Je gaat dan net zo lang zoeken, doorklikken en kijken totdat je een voor jou logisch antwoord hebt gevonden. Maar onthoud: soms is er niet een simpel antwoord, hoe vervelend dat ook is.

Waarom gaan mensen complotdenken?

Onzin, flauwekul en kletskoek. Dat is online overal te vinden en offline inmiddels ook. Desinformatie is informatie die niet klopt en jou op het verkeerde been zet. Het is een vorm van nepnieuws dat expres wordt verspreid. Waarom? Nou, om bijvoorbeeld geld te verdienen of om jouw mening te veranderen. Je kan het in verschillende vormen tegenkomen. Een nieuwsbericht op een website, een video op sociale media of een gek plaatje in een appgroep. Desinformatie bestaat al sinds de oertijd, maar doordat we nu over de hele wereld internet en sociale media hebben, kan iedereen in één klik even een nepnieuwtje delen. Hierdoor raken we snel in de war. Echt nieuws, nepnieuws en advertenties gaan steeds meer op elkaar lijken, dus logisch dat je wel eens in nepnieuws trapt. Nepnieuwsmakers zijn een kei in verkeerde informatie delen die iets met onze emotie doet. Als zo'n bericht jouw aandacht trekt en je er ook iets bij voelt, dan is de kans groot dat je het bericht gaat liken of delen met anderen. Als je een post of video ziet, hebben jouw hersenen daar al een oordeel aan vastgeplakt. Soms wil je het nieuws graag geloven, omdat het bij jouw mening past. Die informatie bevestigt dan wat jij al dacht of voelde. Op onze telefoon scannen we snel alle informatie die voorbijkomt. Ook checken we even de likes en reacties op een bericht. Jouw hersenen denken bij veel reacties al gauw: Hmmm, dit kan best wel eens waar zijn. Heeft de maker ook nog eens veel volgers? Dan hebben die hersenen al het vakje vast wel betrouwbaar aangekruist. De makers en verspreiders van desinformatie maken graag gebruik van deze trucjes. Je wordt dus genept waar je bij staat. Twijfel je of iemand de waarheid spreekt? Check dan de bron en bedenk waarom iemand dit deelt. Desinformatie heeft invloed op onze meningen en hoe we met elkaar omgaan. Als we in verschillende dingen geloven die helemaal niet waar zijn, ontstaat er verwarring en onrust. Het maakt niet uit of je een tiener of een opa bent, een nerd of een hipster. Arm of rijk en gelovig of niet, weet dat we allemaal in desinformatie kunnen trappen. Dus dubbelcheck als je het niet vertrouwt. Zo geef jij desinformatie niet de kans om je mening door de war te schoppen.

Desinformatie

Desinformatie is informatie die niet klopt en jou op het verkeerde been zet, om bijvoorbeeld geld te verdienen of om jouw mening te veranderen. Soms wil je het nieuws graag geloven, omdat het bij jouw mening past. Als we in verschillende dingen geloven die helemaal niet waar zijn, ontstaat er verwarring en onrust.

Hoe ga je om met desinformatie?

Zodra je bent opgestaan, wordt er een stortvloed aan informatie op je afgevuurd. Jouw hersenen gebruiken daarom drie slimme trucjes om al die informatie toch snel te verwerken. Één. Je hersenen filteren de voor jou belangrijke informatie eruit. Twee. Daarna focussen je hersenen zich op één ding. Drie. Wat jouw hersenen nog niet zeker weten, vullen ze zelf in. Iedereen filtert altijd informatie. Jij bent op een bepaalde manier opgegroeid. Je leeft in een cultuur met gewoontes, hebt een bepaalde smaak en verschillende interesses. Wat je wel of niet ziet, hangt ervan af wie jij bent als persoon. Je ziet daarom de dingen niet altijd hoe ze echt zijn, maar hoe ze passen in jouw wereld. Kijk, jij gaat met jouw mening op zak op zoek naar nog meer informatie. Bijvoorbeeld in je browser of in je favo app. Algoritmes filteren zonder dat je het doorhebt alle andere informatie weg die niet met jouw eerdere zoek-, klik- en like-gedrag matcht. Je ziet dus alleen waarvan het algoritme vindt dat het bij jou past. Zo zie je vaak maar één kant van een verhaal in jouw filterbubbel. Je krijgt daardoor alleen nog informatie te zien die jouw blik op de wereld en manier van denken bevestigt. Wanneer het algoritme jou steeds berichten blijft aanbieden, dan is het mogelijk dat de berichten hierover steeds extremer worden. Die extreme berichten kunnen ook invloed hebben over hoe jij je mening vormt in jouw filterbubbel. Iemand anders zoals je sportbuddy, kan een hele andere filterbubbel hebben. Door deze bubbel heeft zij een andere mening dan jij. Hoe extremer de meningen, hoe groter de botsing. Dit noemen we wij-zij-denken. Deze manier van denken zorgt voor veel onrust tussen mensen en groepen. Het is dus beter om een genuanceerde mening te vormen waarbij je je verplaatst in de ander en het verhaal van meerdere kanten kunt bekijken. Probeer je bubbel dus ook eens lek te prikken, zodat jij niet degene bent die de botsing veroorzaakt.

Wat is wij-zij denken?

Hersenen gebruiken drie trucjes om vele informatie snel te verwerken: filteren, focussen en dingen invullen. Je ziet daarom de dingen niet altijd hoe ze echt zijn, maar hoe ze passen in jouw wereld. Je kan botsen met iemand die een andere filterbubbel heeft. Dit noemen we wij-zij denken.

Een algoritme is een stappenplan om een probleem op te lossen. Jij lost zelf aan de lopende band problemen op zonder na te denken. Bijvoorbeeld als je je tanden poetst. Dit doe je niet in complete chaos en achterstevoren. Het probleem tanden poetsen los je op door logische stappen uit te voeren. Ze glimmen niet meteen, toch? Je start eerst met pak je tandenborstel, daarna de tube tandpasta. Draai de dop van de tube en ga zo door. Computers en websites werken ook zo. Mensen schrijven algoritmes om computers hun opdracht uit te laten voeren. Er zijn veel verschillende soorten algoritmes. Ze hebben een ander doel en werken allemaal op hun eigen manier. Zo heb je zoekalgoritmes met voorspellende algoritmes en probleemoplossende algoritmes. De bedenker van sociale mediaplatforms hebben het doel om jou zo lang mogelijk op een platform te houden, want dat betekent dat zij meer geld kunnen verdienen. De makers willen met hun algoritme voorspellen wat jij wil zien in jouw feed. Dit doen ze door te kijken naar je eerdere online zoek, klik, volg, like, sla op en blijven kijken-gedrag. Tadaa, een feed for you zonder einde. En nu heb jij het gevoel dat je door wilt scrollen. Want misschien mis je net dat leuke of iets dat je net wilde weten. De bouwers van sociale media hebben de werking van gokkasten gebruikt. Je hersenen krijgen steeds het seintje: Oh, ik word hier blij van. Ik wil meer dopamine. Het gelukstofje in je hersenen wordt dan namelijk aangemaakt. En daar was het perfecte idee voor de verslavende algoritmes. Doordat het algoritme weet waarop jij zoekt wat je liket en welke video je blijft kijken, wordt je sociale media app gevuld. Denk aan de volgorde van je feed en stories, voorgestelde andere profielen en reclames. Dit zorgt ervoor dat je blijft klikken en scrollen. Je bent dus echt niet de enige die iedere seconde je app wil blijven checken. We trappen met zijn allen, ja, ook je docent, blind in die slimme algoritmes. Zolang jij je bewust blijft van de werking van zo'n algoritme, heb je het zelf weer in de hand. Succes met die gokkast in je broekzak!

Algoritme

Mensen schrijven algoritmes om computers hun opdracht uit te laten voeren. De bedenker van sociale mediaplatforms willen met hun algoritme voorspellen wat jij wil zien in jouw feed. Het gelukstofje in je hersenen wordt dan namelijk aangemaakt.

Hoe werken verslavende algoritmes?

We krijgen de hele dag feiten en meningen naar ons hoofd geslingerd. Daardoor halen we al gauw een mening door de war met een feit. Politieke personen vertellen bijvoorbeeld over niet-kloppende feiten en echte feiten krijg je te zien als nepnieuws. Best ingewikkeld. Hoe zit dat nou? Laten we beginnen met een feit. Een feit is een gebeurtenis waarvan vaststaat dat die ook echt gebeurd is. Een feit kun je controleren op waarheid door de bron te checken. Wie heeft het geschreven en waar haalt hij de informatie dan vandaan? En is deze informatie wel betrouwbaar? Een mening is iets wat je ergens van vindt. Je kunt het ergens mee eens zijn of juist niet. Iemand zegt bijvoorbeeld dat die nieuwe sneakers heel erg tof zijn, maar dat kun je niet controleren. Iemand anders vindt ze misschien gewoon heel erg lelijk. Geen feit dus. Maar hoe vorm je eigenlijk een mening? De meningen die we allemaal hebben zijn vaak gebaseerd op vier dingen. Één. De normen waarmee je bent opgevoed. Dat zijn de ongeschreven regels over hoe je je hoort te gedragen, maar ook de waarden. Dus bepaalde idealen of dromen die jij belangrijk vindt, als persoon of als groep. Twee. Je onderbuikgevoel vertelt je vaak al eerder dan je hoofd of je een situatie kan vertrouwen of niet. Drie. Een ervaring die je hebt meegemaakt. Die ervaring heeft zo'n indruk op je gemaakt dat je dit hebt onthouden. Zoals een eerste keer verliefd worden. Dat was spannend, maar voelde misschien ook heel erg fijn. Vier. Jouw gewone dagelijks leven heeft als laatste ook invloed op jouw mening. Zoals de supermarkt waar je je snacks haalt of je favo sociale media app. De meningen die je nu hebt zijn misschien heel anders over een jaar, week of zelfs uur. Nieuwe ervaringen, andere gevoelens en hoe je je ontwikkelt, zorgen ervoor dat jouw mening blijft veranderen. Jouw mening kan dus anders zijn dan die van je buurvrouw. Het betekent niet dat haar mening dan gelijk fout is, want jullie weten nu dat we allemaal onze eigen mening vormen vanuit onze eigen normen en waarden. Je onderbuikgevoel, jouw ervaringen en het dagelijks leven. Niet met je buurvrouw eens? Verplaats je dan eens in haar bubbel.

Wat is het verschil tussen mening en feit?

We krijgen de hele dag feiten en meningen naar ons hoofd geslingerd. Daardoor halen we al gauw een mening door de war met een feit. Een feit kun je controleren op waarheid door de bron te checken.

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

Strooigoed en pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.