Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

EenVandaag in de klas (AVROTROS) geeft meer context bij de actualiteit. Binnenland, buitenland, politiek, economie, veiligheid, gezondheid en cultuur.

Programmaheaders

Burgerschap, mediawijsheid, welvaart en samenleving

EenVandaag in de klas

Programmalogo's

Naar de website van EenVandaag

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Ja natuurlijk bang. Je bent allemaal bang. Het is zoiets verschrikkelijks geweest. Als vee bijeengedreven. Met een mitrailleur in je rug om ergens naartoe te gaan waarvan de bestemming onbekend was. Maar dat maak je dan allemaal mee als jongen zijnde, van zeventien. En wist u wat er ging gebeuren? Niks. Niemand niet. Niemand. En dat hebben we tot de laatste dag dat we getransporteerd werden niet geweten. Rinus Zuidweg herinnert het zich nog als de dag van gisteren. Hij is zeventien jaar oud als hij in 1944 bij een razzia wordt meegenomen door Duitse soldaten. Samen met 52 andere Rotterdamse mannen wordt hij naar Duitsland gebracht om te werken. Het is een van de grootste razzia's in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en nu is er een monument gemaakt voor de slachtoffers. In heel Rotterdam is er eigenlijk niets wat herinnert aan die verschrikkelijke gebeurtenis. Dus we dachten daar moet eigenlijk een herinneringsbeeld, een monument voor komen. Vanuit Rotterdam gezien had je eigenlijk gewoon een heel groot gat. Dus al die vrouwen, kinderen, familie die gewoon alleen achtergelaten werden. Ik vind het gewoon ook een van de meest heftige dingen is gewoon dat het gewoon vergeten werd. Het is zo brutaal, echt zo immens, zo massaal. Gewoon zoveel mensen eigenlijk uit het leven rukt. Mensen die eigenlijk bij elkaar horen uit elkaar, rukt. Als je dat gewoon, weet je je je ziet dan de getallen en ik wou het eigenlijk terugbrengen naar wat het dat het mensen zijn.
Van de ene dag op de andere dag stond ik op eigen benen. In de meest ellendige omstandigheden. En dan moest je je eigen maar zien te redden. 
Driekwart van alle Rotterdamse mannen tussen de zeventien en veertig wordt tijdens de razzia afgevoerd. Ze moeten naar een verzamelplek, bijvoorbeeld op het veld van het Feyenoord-stadion, in het belastingkantoor en in het beursgebouw. Vanaf hier werden in de omgeving alle mannen afgevoerd richting verzamelpunten en een van die verzamelpunten was het beursgebouw in Rotterdam aan de Coolsingel. Dit is die hal waar de mannen vanaf die trappen naar binnen kwamen. Het is gemoderniseerd en fantastisch aangekleed nu. Maar ik denk dat de basisstructuur hetzelfde was en dat die mannen daar tot en met de eerste, tweede verdieping naar boven werden gedreven. Bij dat beeld heb ik een man en een vrouw geboetseerd. Ik maak beelden van klei. Dat is gewoon mijn taal. En ik heb twee beelden geboetseerd bij elkaar en dan heb ik dat gedaan wat bij de razzia ook gebeurd is, heb ik een groot mes gepakt en ik heb ze uit elkaar gesneden en uit elkaar gerukt. Je hebt hier grote oranje vlaktes en het zijn eigenlijk de snijvlaktes waar ze ooit bij elkaar waren. Het zijn de wonden die in al die mensen en de levens van die mensen is geslagen en die maak ik nu zichtbaar. Vanuit de verzamelplek gaat de reis verder per veewagon en vrachtschip naar Duitsland. Eten is er nauwelijks en je behoefte kun je doen in een emmer. Wie probeert te ontsnappen, wordt doodgeschoten. Als ze dachten dat ze wat zagen langs de trein. Dan werd er al geschoten. Maar toen waren we dus op een gegeven moment in Duitsland en daar knalden we, middenin de nacht knalden we boven op een andere trein. Dertig doden. In Duitsland moeten de Nederlandse dwangarbeiders onder andere werken aan het spoor dat constant onder vuur ligt van de geallieerden. Ik heb met groot alarm heb ik gelopen zo hard als dat mijn benen me konden dragen om weg te gaan van de plek waar we werkten. Dat was het spoor, want daar was alles op gemikt van de geallieerden. Hoe je je eigen voelde. Armoedig. Verschrikkelijke tijd. René Versluis is initiatiefnemer van het razzia-monument. Na het overlijden van zijn vader en moeder vindt hij een dagboekje van zijn vader. En dat is het boekje. En op 10 november begint mijn vader ineens te schrijven. Ook hij moet werken in Duitsland. In de steden waren nog wel schuilkelders waar ze al dan niet in mochten. Maar op die buitengebieden bij de spoor daar, daar was natuurlijk geen schuilkelder. Dus ze moesten zich behelpen met een putje of met een keldertje, maar dat is niet geschikt voor een directe treffer. En dan verloor mijn vader daar heel veel kameraden in die bombardementen. De bevrijding hangt in de lucht, maar ruim 500 mannen zouden nooit meer terugkeren, verzwakt door honger en ziektes of omgekomen door bombardementen. Sommigen lukt het om te vluchten, maar er is weinig belangstelling voor de verhalen van de dwangarbeiders. Ik kan me niet herinneren dat het thuis bij mij, toen ik nog thuis was, dat er een moment geweest is dat mijn vader of mijn moeder zei van ga nou eens zitten en vertel nou eens wat je hebt meegemaakt. De gemeente Rotterdam had een speciale folder gemaakt voor de vrouwen en die zeiden; ja, praat er maar niet te veel over. Kijk vooruit, wees blij dat je het allemaal overleefd hebt. Ga de wederopbouw in en geniet van dat we nu weer vrij zijn en dat de oorlog is afgelopen. En laat het verder allemaal maar zoveel mogelijk rusten. En dat is ook het beste. Ja, hij moet iets verder naar links. Beeldend kunstenaar Anna Wenzel is zelf van Duitse afkomst. Het geeft het monument een extra lading. Kijk, ik kan niet iets veranderen wat twee generaties voor mij gedaan is, maar de enige wat ik kan doen is gewoon daaraan werken dat dat nooit meer gebeurt. We moeten gewoon terugkijken naar de geschiedenis om gewoon te leren, zodat wij dingen niet in de toekomst, niet nog dezelfde fouten, niet nog een keer weer doen. Leren we dan nooit dat er met geweld weinig op te lossen valt? Wel een hoop kapot gemaakt. Dat heb ik gezien.

Bij de grootste razzia die ooit is geweest in ons land, zijn meer dan 50.000 mannen uit de regio Rotterdam meegenomen naar Duitsland, om daar te werken. Nu is er een monument om de razzia van 1944 te herdenken. Slachtoffers vertellen over hun ervaringen, en de kunstenaar vertelt over het maakproces van het beeld.

Kunstwerk voor de grootste razzia in ons land

Plastic afval kan technisch gezien worden gerecycled tot nieuw plastic, maar in de praktijk wordt dat gerecyclede plastic maar weinig gebruikt. Fabrikanten gebruiken liever nieuwe grondstoffen en dus gaan plasticrecyclebedrijven failliet. Deskundigen vinden dat een slechte zaak. Machines die draaien niet. Nee, het is angstvallig stil hier. Ja, hoe komt dat? Ja, het zou hier nu een rumoer moeten zijn van draaiende machines en korrels die door buizen heen vliegen. Maar ja, geen afzet. Dus dan zet je de installatie maar stil. Ze willen uw product niet meer hebben. Nee, helaas niet. Terwijl het een mooi gerecycled product is wat uit de afvalstromen van de grotere gemeentes in Nederland komt, bewerkt wordt, eerst in Amsterdam en dan hier en vervolgens is er geen afzet. Ton van der Giessen is commissaris van een bedrijf dat het niet heeft gered. Umincorp haalt plastic uit het huisafval van de vier grote steden en maakt er uiteindelijk weer dit van: kleine granulaatkorreltjes. De grondstof waarmee opnieuw plastic bakjes kunnen worden gemaakt. Hoogwaardig tweede generatie gerecycled plastic. De verpakkingsindustrie gaat nu weer voor een eerste generatie schoon, nog nooit eerder gebruikt plastic? 
Dat is in de afgelopen 1,5 jaar gemiddeld zo'n 50% in prijs gedaald door de overproductie die uit voornamelijk vanuit buiten Europa ook wordt aangevoerd, vanuit China, vanuit Amerika. En daardoor staat er meer aanbod dan vraag. Dan krijg je marktwerking en dan gaat de prijs naar beneden. Maar voor ons als recyclers is die kostprijs, eigenlijk alleen maar gestegen. We hebben inflatie, lonen, energiekosten, verzekeringen. En ja, dan kan je op enig moment niet meer mee. Nee. En als het businessmodel niet werkt, ja, dan moet je stoppen. Plastic. We verzuipen er zo langzamerhand in. Het zit om ons voedsel. Het zit om onze pakketjes. We gebruiken het overal voor. Het is een materiaal, zegt onderzoeker Maarten Bakker, dat eigenlijk niet meer is weg te denken uit onze maatschappij. 
Plastic is een materiaal wat echt fantastisch is voor heel veel producten. Daarom verbruiken we het ook zoveel. Ja, het scheelt ook in gewicht. Het maakt het ook dat het energetisch dat je minder transportkosten hebt en dat soort dingen dus op allerlei manieren is fantastisch. Maar er wordt ontzettend veel van gebruikt en er wordt nog meer, zeg maar geproduceerd. Dat neemt alleen maar toe in de toekomst. Als we dat niet zouden recyclen, maar alleen maar verbranden dan feitelijk, dan ben je eigenlijk direct weer olie aan het verbranden. Dus wat je wint als je het recyclet is dat je niet meer energie erin in nieuwe olie hoeft te stoppen om daar plastic van te maken. Het is al plastic, je bespaart eigenlijk en je bespaart heel veel energie en CO2 daarmee. 
Recyclen is dus goed. En Unincorp is zo'n bedrijf dat de afgelopen jaren een prachtig proces heeft ontwikkeld om zoveel mogelijk plastic te recyclen. Een kostbaar, maar rendabel bedrijfsmodel, ook omdat de maatschappij meer en meer om duurzame oplossingen vraagt. Maar omdat de grondstof voor nieuw plastic uit Azië en Amerika zo goedkoop is geworden, kiezen veel verpakkingsfabrikanten toch liever voor nieuw plastic. En dus gaan hier bij Umincorp deze week de deuren dicht. Die prijsontwikkelingen op de grote markt, ja, dat is omdat de fossiele energie nog steeds gewoon ruim voorradig is. Niet in Europa, maar wel in Amerika met al die fracking van die olie wat bijna voor niks naar boven komt. Schalie-olie. Ookk in China. Nu hebben ze fabrieken neergezet om daar veel meer plastic en kunststoffen te gaan produceren. Ja, dat komt allemaal tegen hele lage kosten deze kant op. Maar Nederland en Europa willen juist duurzamer worden. Minder verkwisting en minder vervuiling. Dus hoe kun je ervoor zorgen dat deze fabriek, die nog vrij nieuw is, toch open kan blijven? 
Als je de doelen wil gaan halen, zoals ook in Europa die gesteld worden, 2030, dan zal er een 30% gerecycled plastic moeten worden toegepast. Alleen als we nu in die tussentijd niet iets gaan veranderen, dan hebben we wel dat doel en die wetgeving in 2030, maar zijn er geen recyclers meer. Dus we zullen dat veel meer stapsgewijs moeten gaan aanpakken. Het zou veel beter zijn als we op Europees niveau dit gaan vervroegen. Bijvoorbeeld beginnen per 1 januari '25 met 5% en dan elk jaar 5% erbij. Ik leef zonder wegwerpplastic. Anja Haga is Europarlementariër voor de ChristenUnie. 
Eten, drinken, badkamerartikelen. Allemaal zonder plastic. Maar dan ben je de helft van de dag bezig met boodschappen doen. Nou, het is een kwestie van organiseren. Haga probeert vanuit Brussel het aandeel van plastic in onze maatschappij terug te dringen en ze vindt dat Europa een veel strenger beleid moet voeren als het gaat om wegwerpplastic. Ja, dat is heel jammer dat een goed bedrijf wat mooie recyclebare producten maakt omvalt omdat we goedkope Chinese plastic importeren. Dat moeten we dus verbieden en dat kan heel goed op Europees niveau. Daar maak ik mij hard voor. Wegwerpplastic in Europa verbieden, maar ook de import verbieden. Dat kan bijvoorbeeld met de koolstofgrenscorrectie. Die hebben we ook al op staal, cement. Daar kan je ook plastic aan toevoegen, zodat bedrijven die laagwaardig plastic willen invoeren daar gewoon een, ja, die gaan betalen voor die CO2-uitstoot die er bij hoort. Extra heffing. Een extra heffing, dat willen ze niet en dan worden ze gestimuleerd om dat niet meer te doen. Ideeën genoeg, maar die komen voor het bedrijf Umincorp te laat. Wat een mooi idee was van hoogwaardig afval weer even hoogwaardige verpakkingen maken. Volgens Maarten Bakker was het bedrijf misschien wel te gespecialiseerd en dus kwetsbaar. 
Grote bedrijven die bijvoorbeeld de afvalstromen die halen niet alleen de kunststoffen eruit voor hoogwaardig recycling, maar die doen ook drankenkartons recyclen, die doen ook metaal recyclen of die zijn zelf gekoppeld met een ophalen van afval en dat soort achtige activiteiten. Daar is nog wat geld mee te verdienen en dan kun je dat hoogwaardiger ernaast doen. Ja, ja, maar dit was echt gespecialiseerd om direct hoogwaardig te bewerken. Dus ja, dan zit je meer in een smalle niche en dan is het wat moeilijk laveren. Dus waar ik echt op hoop is dat iemand de kwaliteit van deze technologie ziet en en ook de mensen erachter en zegt joh, dat willen wij wel toevoegen aan onze lijn. Ze werken prima, maar ze zullen wel in onderdelen ergens anders gaan terechtkomen, maar niet meer op deze manier voor dit product worden ingezet. Wat zonde. Jammer. Ja, daar kan je een traan om laten. En het hoogwaardige plastic afval. Dikke kans dat een groot deel daarvan weer in de verbrandingsovens verdwijnt.

Het gaat niet goed met bedrijven die plastic afval recyclen tot nieuwe grondstof. Want er is te weinig vraag naar gerecycled plastic.

Hoe maken we plastic recyclen rendabel?

Vlak over de grens bij Vaals in Zuid-Limburg liggen sporen van een bijzonder stukje geschiedenis. Bijna niemand kent het, maar hier heeft honderd jaar lang het ministaatje Moresnet gelegen. Het land ontstaat in het jaar 1816 en eigenlijk kwam het door een vergissing. Het drielandenpunt bij Vaals, nog altijd een geliefde bestemming voor schoolreisjes. Philip Dröge ziet als hij vanaf dit punt kijkt, nog een vierde landje dat niet meer bestaat, maar waarvan de sporen nog wel zichtbaar zijn. Daar ligt Duitsland aan de bosrand. Maar dit zijn de grenzen waar het mij om te doen is, de oude grens van Moresnet. Je kan het prachtig zien liggen, die inkeping tussen de bomen. Dat is ook nog deel van het grindpad dat ze ooit hebben gemaakt om het makkelijker te kunnen controleren, want er werd hier ontzettend veel gesmokkeld en ook rechts zijn de bomen gekapt ooit door de Nederlanders, ook om het smokkelen tegen te gaan. En die punt, dat is Moresnet en dat loopt dan achter die heuvel loopt het weer verder. Dit vredige heuvellandschap was ooit een wildwestachtig mijnstadje, zonder regels en zonder wetten. Honderd jaar lang hoorde het helemaal nergens bij. Het was allemaal het resultaat van een uit de hand gelopen onderhandeling. Moresnet is eigenlijk ontstaan door De Kift, door onenigheid tussen twee koningen. Je moet je voorstellen 1815 Slag bij Waterloo. Napoleon was verslagen. De grenzen van Europa moesten opnieuw worden getrokken. Dat opnieuw tekenen van de kaart van Europa gebeurde op het congres van Wenen, waar behalve onderhandeld ook vooral veel gedronken en gedanst werd. Eigenlijk, ja, hebben ze daar een paar fouten gemaakt in die verdragstekst die er uiteindelijk is gekomen. En één van die fouten, dat is dat een klein stukje land ten zuiden van Vaals, ten zuiden van het huidige drielandenpunt, zowel aan Pruisen als aan Nederland was toegewezen. Omdat ze er niet uitkwamen, hebben ze een uniek besluit genomen. Ze hebben gezegd van het is noch van Duitsland, noch van Nederland. Het is neutraal zoals dat werd genoemd. Een klein landje is nog een groot woord voor het voormalig neutrale Moresnet. Het is op de kaart een minuscuul taartpuntje tussen Nederland, Duitsland en België. Vergeleken met Luxemburg is het een stipje en zelfs vergeleken met ministaatjes als Liechtenstein en Andorra is het een dwerg. Vaticaanstad en Monaco zijn de enige landen met wie je het in omvang kan vergelijken. En waarom gunden Nederland en Pruisen elkaar dit stukje land niet? Omdat er een enorme hoeveelheid erts lag van een revolutionair nieuw metaal; zink. Ideaal voor het maken van daken. Er werd aan die zinkgroeven die daar lag heel erg veel geld verdiend. En de twee koningen van Nederland en Pruisen wilden vooral niet dat de ander die groeven kreeg. Dus daarom hebben ze dat besluit genomen. Dan is het van geen van ons twee. Dus was Moresnet van niemand. Maar wat dat betekende wist men aanvankelijk niet. De oorspronkelijke inwoners waren helemaal niets. Die werden de neutralen genoemd en dat gaf al aan: mensen wisten eigenlijk niet tot welk land ze worden, want ze behoren eigenlijk tot geen enkel land. Moresnet kent geen dienstplicht, geen belasting, geen regels. Er komen al snel van heinde en verre avonturiers op af. Deserteurs, mensen uit gestichten, trouwens ook dieven, mensen die uit gevangenissen waren ontsnapt en een heleboel mensen met met iets op hun kerfstok. Die vonden dit een een plek waarvan ze dachten hier ben ik vrij. Het landje had geen staatshoofd, had geen president of koning, want het had een burgemeester en je moest als Belgische gendarme of als als Duitse veldwachter moest je eerst naar de burgemeester. En dan moest je zeggen van ik heb het vermoeden dat meneer zo en zo in dit land is, in jouw land is en dan mocht je pas de grens over en dan mocht je hem gaan zoeken. De bevolking groeide als kool van 400 naar uiteindelijk ruim 4000 mensen. De zinkmijn, maar ook de prostitutie, het gokken en het drankwezen maakten een enorme bloei door. En ook al was er geen staat, er ontstond toch wel degelijk een soort nationale identiteit. Er kwam een eigen vlag, een postzegel en sommige idealisten wilden Moresnet zelfs een eigen taal geven. Ze wilden hier Esperanto tot nationale taal gaan maken en er is een heel programma opgezet dat iedereen moest Esperanto gaan leren. Er moesten bordjes komen in het Esperanto, in winkels en daar waren ze best ver mee. En ook als hier, als de Eerste Wereldoorlog niet tussenbeide was gekomen, wie weet wat hier wel niet was gelukt.

Het drielandenpunt in Limburg is meer dan 100 jaar lang een vierlandenpunt geweest. Want we hadden in de 19e eeuw nóg een buurland: Moresnet. Het ministaatje dat is ontstaan na de val van Napoleon stond bekend als gokparadijs en smokkelroute.

Moresnet, ons vergeten buurland

Mijn wereld is zo vergroot en zo mooi geworden. Dan denk ik mensen, gaan jullie ook naar school? Die...Want er zijn er nog 2,5 miljoen in Nederland en probeer het en word net zo gelukkig als ik. Ria heeft pas goed leren lezen en schrijven toen ze 55 jaar oud was. Daarvoor was ze laaggeletterd, net als 2,5 miljoen andere mensen in Nederland. Veel van hen schamen zich daarvoor en houden het daarom geheim. Ria hoopt dat het taboe op laaggeletterdheid wordt doorbroken en dat mensen alsnog gaan leren lezen. Want het maakt het leven zoveel makkelijker. Weet jij of je die medicatie hebt of niet? Ja, dan moet je het wel lezen. Ja. Inderdaad. Maar wat we zien is dat mensen als ze een taaltraject hebben doorlopen. We zien ongeveer dat de helft binnen een week of 15 betere ervaren psychische gezondheid krijgt want die problematiek is weg. We zien dat een 40% zelfs een betere fysieke gezondheid krijgt, durft meer te doen, gaat meer naar buiten, wordt actiever en we hebben ooit een een kosten-batenanalyse gemaakt. En dan zien we dat er eigenlijk een reductie is in kosten van de zorg, want mensen maken veel minder gebruik van de zorg bij huisartsen of bij ziekenhuizen omdat ze zelf dingen regelen en opzoeken. Dus dat scheelt enorm. 
Jij hebt een auto en een rijbewijs, dus voor jou is de rijvaardigheid telt mee. Het is even na 18 uur 's avonds. In een klaslokaal in Eindhoven is de 71-jarige Ina druk bezig met haar wekelijkse taalles. 
Dat is een bijsluiter inderdaad. En ik zie jou een gezicht trekken hè. 
Ina en haar vier klasgenoten zijn laaggeletterd. Bij Ina ontstond dat omdat ze vroeger veel in het huishouden moest helpen en weinig naar school ging. In deze les werken ze aan haar taalvaardigheden. Die je eigenlijk nodig hebt om goed te kunnen lezen. Ook om goed te kunnen schrijven. Goede zinnen maken, moeilijke woorden leren. Want dan weet je of jouw klacht bij het medicijn past. Ik heb net een les gegeven over een bijsluiter en dan leren ze dus om scannend teksten te lezen. En dat is dus een vaardigheid die ze moeten leren. Maar die leer ik naar aanleiding van een praktisch voorbeeld, zodat dat direct hun zelfredzaamheid verhoogt. In Nederland zijn er zo'n 2,5 miljoen miljoen laaggeletterden, maar vanavond zitten er hier maar vijf in de klas. Alleen Ina wil in beeld, de rest niet. De schaamte is de grootste uitdaging. We zagen net ook een vrij kleine klas, terwijl hier in de omgeving van Eindhoven een veel hoger aantal mensen moeite heeft met de basisvaardigheden. En hoe komt dat? Die mensen durven vaak die stap niet te zetten naar school. Het zijn mensen die in het verleden vaak ook geen positieve ervaringen hebben met onderwijs. Goed zo. De 70-jarige Ria kan daarover meepraten. Ze kan inmiddels goed lezen en schrijven, maar dat was een groot deel van haar leven niet zo. Ook bij haar kwam dat door een nare ervaring op school toen ze een sollicitatiebrief schreef. Die gaf ik blauw en die kreeg ik rood onderstreept terug. En toen dacht ik; jullie hebben mij zo'n pijn gedaan, zo'n pijn gedaan. Ik denk ik ga niet meer schrijven, dan is het opgelost, is het uit de wereld.
En dat hield ze veertig jaar vol. 
Ik ging met mijn vriendinnen naar een restaurant en dan zei ik gewoon van wat pak jij? Oh, doe mij dat ook maar. 
Dat ging goed tot haar vijfenvijftigste. Ze verloor haar stem voor langere tijd en toen moest ze wel leren lezen en schrijven. 
Mijn wereld is zo vergroot en zo mooi geworden. Dan denk ik mensen, gaan jullie ook naar school? Die...want er zijn er nog 2,5 miljoen in Nederland en probeer het en word net zo gelukkig als ik. En met 2,5 miljoen laaggeletterden ziet deze hoogleraar dat er nog een wereld te winnen valt. Maar dan moet de overheid het probleem wel serieus nemen. In de afgelopen twintig jaar is tweederde van het budget wegbezuinigd. En waarschijnlijk heeft men toch het idee dat op andere manieren die problematiek op te lossen is. Terwijl wij zelf zien dat als je investeert in de volwasseneneducatie, dat het net zo effectief als re-integratie kan zijn voor deze groep en veel minder kost. Ondertussen blijven ze hier in Brabant hard doorleren nu ze zien wat het oplevert. Net zoals digitale vaardigheden moet je vaak ook formulieren invullen en zo. En dat gaat me goed af. Het is niet meteen fijn, maar je wordt wel gelukkiger. Na een half jaar kunnen ze zeggen ja, je hebt gelijk, want dan heb je het, dan heb je het. Dan denk je goed hé?

Meer dan 2 miljoen mensen in Nederland hebben moeite met lezen en schrijven. Dat kan lastig zijn in het dagelijks leven, en daarom zijn er taalklassen voor ouderen. Ria was 55 toen ze eindelijk leerde lezen: “Mijn wereld is zo vergroot!”

Leren lezen na je vijftigste

Irritant he, zo'n piep. Voor mensen die tinnitus hebben stopt dit nooit. Zij horen continu een geluid in hun oren en dat kan gepiep zijn, gebrom of gezoem. In totaal hebben 1 miljoen Nederlanders daar last van, zowel kinderen als volwassenen. Een oplossing is er nog niet, maar soms zijn er wel manieren om er beter mee om te gaan. 
Zo moet het ongeveer klinken; een piep in je hoofd die nooit meer weggaat. Jan heeft er last van. 
En na dag één kwam ik erachter dat het fors mis was. Een keiharde scherpe piep. 
En ook Jasper moet er elke dag mee leven. Ja, ik hoor eigenlijk van alles. De ene keer kraak en dan weer gezoem, dan weer een muziekdoosje, dan weer een vogel. Van alles. 
Jasper is geboren met gehoorproblemen, maar toen hij zeven werd kwam daar ook nog eens oorsuizen bij. Weet jij nog wanneer jij erachter kwam dat er iets geks aan de hand was? 
Nou, het begon eigenlijk met dat ik, nu staat mijn bed zo maar eerst om mijn bed op verhogingen en toen dacht ik dat mijn rugleuning me napraatte. Toen werd ik heel bang en later ging ik ook denken dat dat er een spin aan en zo'n grote spin aan de zijkant van het bed zat. En nou, na een tijdje gingen we naar de dokter, want mama vond het heel raar dat ik zo bang was. En toen kwamen we erachter dat ik tinnitus had. 
En ook wel je wilde ook eigenlijk wilde je ook niet meer hier zijn he? Ja. Ja. En toen was het wel de druppel dat ik dacht nu moet er iets gebeuren. Als een jongetje van zeven jaar dood wil door angsten, dan ja, dan is het gewoon dat is niet goed. 
Jan is nu 65, maar het begon bij hem al op zijn negentiende tijdens het werken in een houtzagerij. 
Het is dan nog wel een beetje ook in de beleving net alsof je bij een goede band hebt gestaan en je komt thuis en je denkt oei, dat was wel hard en het piept en dat is dan de volgende dag weer weg. Maar dat is eigenlijk nooit meer echt weggegaan. 
Jarenlang kon Jan er vrij goed mee leven, totdat het gepiep in zijn hoofd ineens veel erger werd. 
Ik ben er zo mee vertrouwd dat het goed gaat, maar het reageert op alles. Het kan zo scherp en hard zijn als ik moe ben of te veel in geluid gezeten heb. En wat gebeurt er dan in uw hoofd? 
Een keiharde scherpe piep dus de vertrouwde piep wordt veel harder en scherper en indringender. 
Eerst denk je nog het hoort erbij. Het is een beetje fase bij een kind, maar het werd gewoon steeds erger en hij werd echt steeds banger en kwam vaak naar beneden. Moest bij ons op de kamer. Hij vond het ook eng dat dat wij het niet zagen of niet hoorden. En op een gegeven moment gingen we dus naar de audioloog, gewoon omdat ie slechthorend is. En toen zei ik van goh Jasper, wil je nog meer vertellen? Toen vertelde die gelukkig zelf: ja, ik hoor ook geluidjes in mijn hoofd. 
Steeds meer kinderen krijgen tinnitus en één op de tien volwassenen kampt met dit probleem. In totaal hebben 1 miljoen Nederlanders er last van. 
Het gaat al terug naar beschrijvingen bij de oude Egyptenaren, waarin ze op basis van tekeningen al denken te weten dat mensen met dat soort klachten rondliepen.
Oorsuizen. Het is niks nieuws. We hebben er allemaal wel eens van gehoord, maar wat is het eigenlijk? 
Nou, ik zal proberen uit te leggen wat er nu gaande is bij mensen met oorsuizen. Uiteindelijk wordt oorsuizen beschouwd als verhoogde activiteit in je zenuwstelsel. En hoe komt dat daar nou? Dat heeft te maken met hoe het geluid in ons brein aankomt. Geluid komt het oor binnen en uiteindelijk wordt het overgegeven naar het slakkenhuis. En vanaf het slakkenhuis gaat het signaal via de gehoorzenuw die aan de achterkant zit, gaat het naar je brein. Dit maakt onderdeel uit van het zenuwstelsel en daar gaat het mis. Doordat er een verandering komt in dat zenuwstelsel, in de activiteit, zien we dat de activiteit in de hersenschors veel te hoog wordt en dat zorgt ervoor voor waarneming van geluid. En dat is wat mensen met oorsuizen ervaren. 
Veel oorsuispatiënten ervaren de ziekte als zenuwslopend en ondraaglijk, maar nog altijd is er geen uitzicht op genezing. Hoe kan dat? Er wordt al zoveel jaren onderzoeken gedaan. Eigenlijk ook wel gericht op van goh, kunnen we het hele probleem oplossen en kunnen we het probleem wegnemen? Nou, dusver is dat nog steeds niet de mogelijkheid en ik weet ook niet of we dat in de komende jaren of dat ook binnen ons bereik ligt. Ik vind dat er meer aandacht zou moeten zijn voor dit probleem. Het geeft een behoorlijke last voor de mensen zelf en studies laten ook zien dat het ook een behoorlijke last geeft voor de kosten van de gezondheidszorg in zijn geheel. 
Oorsuizen kost de maatschappij veel geld. De Universiteit van Maastricht heeft het in 2015 berekend en kwam uit op € 6,7 miljard per jaar. Dat zijn zorgkosten en de kosten vanwege werkuitval. Het kost dus veel geld en veel mensen hebben het. En toch lukt het de wetenschap maar niet om de ziekte te genezen. 
Dat komt doordat het eigenlijk een hele diverse groep mensen is die tinnitus hebben. Dus u moet zich voorstellen dat mensen met gehoorverlies bijvoorbeeld vaak tinnitus hebben. En dat is natuurlijk een speciale subgroep van mensen. Maar we hebben ook mensen waarbij er helemaal geen gehoorverlies is en mensen toch tinnitus hebben. En daarnaast is het nog zo dat met dezelfde tinnitus-ernst, dus dezelfde luidheid en hetzelfde geluid, de ene persoon daar veel meer last van heeft en veel meer onder lijdt dan dat de andere persoon dat doet. 
De 1 miljoen Nederlanders die last hebben van oorsuizen krijgen een eenvoudige boodschap van hun huisarts: leer er maar mee leven, want het is niet te genezen. 
Het is meer van dit is het. Je hebt oorsuizen, tinnitus en je moet ermee leren leven. 
Er is niet een pilletje. 
Nee, er is geen pilletje, geen drank, geen therapie, geen... 
Ik kwam in een stadium dat ik dacht ik weet niet of mijn werk nog lukt. Ik was ook teamcoach, met groepen mensen in zo'n ruimte. En ik weet niet of het spelen met mijn kleinkinderen of ik dat nog wel ga trekken. En de muziek is misschien wel voorbij. Dus dan stort alles in. Ja, precies. Je kan dus gewoon muziek blijven spelen met tinnitus. 
Ja, het is een onderdeel van de zoektocht geworden, maar ik hou er zo ongelooflijk veel van. En met een paar aanpassingen aan zijn cello kan ie toch gewoon door blijven spelen. En ook Jasper kan inmiddels beter met het oorsuizen omgaan. Hij draagt zijn hoorapparaten nu ook 's nachts en dat helpt tegen de geluiden in zijn hoofd. 
Wij wandelen veel en dan zegt mijn vrouw van oh, wat is het hier stil. En dan ervaar ik die stilte ook. En soms zeg ik; ik hoor door de piep heen hoor ik dat het hier stil is.

Gepiep, gebrom of gezoem in je oor. Jasper (10 jaar) en Jan (64) hebben allebei last van tinnitus, oftewel oorsuizen. Soms worden ze er helemaal gek van, en op andere momenten kunnen ze er wat beter mee leven.

Tinnitus bij jong en oud

Ja, iedereen vindt een betaalbare auto fijn. Alleen ja, wat is daar dan de echte prijs van? Daar moet je toch over nadenken denk ik. Chinese autofabrikanten willen graag veel elektrische auto's verkopen in Europa. De Chinese modellen zijn goedkoper en volgens kenners rijden ze ook prima. Toch zien mensen ook bezwaren tegen die opmars van Chinese auto's. De fabrikanten zouden bijvoorbeeld steun krijgen van de Chinese staat. Dat is valse concurrentie en er gaan ook verhalen rond over dwangarbeid en spionage. Ja, dat is Chinees comfort. Dat is lekker zacht, zompig, zouden wij zeggen. Kijk, het is de tweede economie ter wereld en ik denk niet dat we überhaupt in de positie zijn om die met pek en veren in de hoek te zetten. Je vertrouwt de Chinezen voor geen meter. Totaal niet. Alle auto's zijn een soort computers op wielen met heel veel software, heel veel sensoren. Maar de kans op hacking en het doorspelen van die informatie naar China is heel groot. Dus met kans op spionage en sabotage. En dat moeten we echt voorkomen. 
De Chinezen hebben inmiddels een grote voorsprong als het gaat om het maken van betaalbare auto's. Build your Dreams is één van die merken in China, zelfs groter dan Volkswagen en wereldwijd groter dan Tesla. VVD Europarlementariër Caroline Nagtegaal van Doorn ziet twee hele grote bezwaren: ongewenste spionage-activiteiten en ongeoorloofde staatssteun. Nou ja, wat je nu ziet dat eigenlijk Chinese auto's tegen lage prijzen dus onder de kostprijs worden gedumpt op de Europese markt. En dat komt door de grote hoeveelheid staatssteun die ze krijgen. Er is berekend dat in de afgelopen zeven jaar bijna $60 miljard aan Chinese overheidssubsidies wordt gegeven aan de Chinese auto-industrie. Dat is wel een zorgelijke ontwikkeling en daar kan je als Europa en als bedrijven niet tegenaan concurreren. Eerlijk gezegd geloof ik het niet om de eenvoudige reden dat China zeker bedrijven steunt, maar bedrijven die het nodig hebben om wat voor reden dan ook. En als autobedrijven in China iets niet nodig hebben, is het subsidie, want ze draaien gewoon allemaal hartstikke goed. Autojournalist Frank Jacobs relativeert de bedreigingen vanuit China. Al die nieuwe toetreders op de markt zijn doodgewone concurrenten en de Europese industrie zal ze ook zo moeten behandelen. 1,5 miljard Chinezen moesten van de fiets of de ezel naar de auto toe. Nou, die groei, die vlakt nu wat af. De capaciteit, de productiecapaciteit is er wel naar. Dus de Chinezen hebben gewoon overcapaciteit op dit moment. En he, wat toevallig, Wij kunnen tegenwoordig goede elektrische auto's maken en laat er aan de overkant van de wereld een continent zijn waar ze vanaf 2035 alleen nog maar elektrische auto's mogen kopen. Ja één en één is twee natuurlijk. Die Chinezen zijn niet gek. Maar die Chinezen hebben wel een heel ander wereldbeeld. In de regio Xinjiang worden naar schatting 1 miljoen Oeigoeren opgesloten in kampen en heropvoedingsgestichten vanwege hun geloof. Alle grote automerken ter wereld zijn actief in Xinjiang vanwege de enorme aluminiumindustrie waarin Oeigoeren gedwongen worden te werken. We kunnen niet zomaar vanuit China dingen accepteren. We moeten eisen stellen als Europa en Nederland ook. Europa kan eisen stellen aan producten die uit China komen. Human Rights Watch stelde onlangs vast dat de vijf grootste automerken, ook Europese, vuile handen hebben als het gaat om dwangarbeid. En ons rapport richt zich op de vijf grootste autobedrijven ter wereld. We hebben er al wat aangeschreven, zijn gesprekken geprobeerd aan te gaan, maar alleen Volkswagen is met ons om de tafel gegaan en bijvoorbeeld Toyota en BYD hebben niet eens gereageerd op onze vragen, dus dat geeft wel aan hoe weinig transparantie er is in die sector. De Europese Unie is vergevorderd met de zogenaamde productieketenwet, die voorschrijft dat bedrijven wettelijk verantwoordelijk zijn voor alle stappen in het productieproces. Juist autoland Duitsland lijkt op het laatste moment die wet te willen blokkeren. 
Ik sprak een tijdje geleden met de CEO van Mercedes. Ik stelde hem ook die vraag van; hoe zeker weet u dat alles wat er al die grondstoffen van in die Mercedes Elektro Mercedes koosjer zijn? En toen zei hij heel eerlijk, hij zei: ik kan niet elke stap controleren. Wij hebben allerlei protocollen over, afspraken, contracten. Wij monitoren ook. We hebben een speciale klachtenlijn voor als iemand twijfels heeft. Maar ik kan niet elke stap, elke korrel grondstof kan ik niet controleren. Dat is nou eenmaal zo. 
Maar autogigant Volkswagen overweegt op dit moment onder druk van publiciteit zich terug te trekken uit een samenwerkingsverband in Xinjiang, waar een testbaan werd aangelegd door dwangarbeiders. Ja, laten we hopen dat er vanuit het publiek, de publieke opinie enorme druk ontstaat op bedrijven ook om gewoon bedrijfsprocessen aan te passen en niet meer te zeggen oké, een joint venture van ons produceert in China en daar hebben we wat minder over te zeggen. Nee, daar heb je wel degelijk wat over te zeggen. Je kunt als bedrijf tegen autoriteiten ook zeggen; we accepteren geen dwangarbeid in waar dan ook in onze productieketen. Dat zou de inzet moeten zijn. 
En dan is er nog die kwestie van mogelijke spionage en sabotage. Een moderne auto is feitelijk een modem op wielen, draadloos verbonden met de hele wereld. En dat is gevaarlijk als het om de Chinezen gaat, zegt Carolien Nagtegaal van Doorn. Dan weten de Chinezen waar ik in de file sta. Nou en? 
Nou, het is er nog erger. Op het moment dat je in je auto stapt en je koppelt je telefoon bijvoorbeeld aan je auto. Dan kunnen ze letterlijk alles uit je telefoon trekken. Dus de kans op het verkrijgen van al die data, dat maakt het natuurlijk extreem gevaarlijk. En het komt ook met name dat in China een wet is sinds 2017. Vanuit de inlichtingendienst die letterlijk verplicht dat bedrijven de informatie moeten doorgeven aan de inlichtingendienst. Dus dat is een groot risico voor jou als consument, maar zeker ook voor bedrijven die bijvoorbeeld in kritieke infrastructuur zitten. Dus daar moeten we echt waakzaam op zijn. Vandaar ook dat de VVD Europarlementariër waarschuwt dat bepaalde bedrijven of politici absoluut niet met Chinese auto's op pad gaan. 
Ik zou het sterk ontraden dat de leden van ons eigen kabinet of onze minister-president, maar denk ook aan een CEO van de haven van Rotterdam of ASML, dat die in een Chinese auto gaat rijden met dat risico bij zulke belangrijke bedrijven met staatsgeheimen, bedrijven van onze vitale kritieke infrastructuur, dat die in dit soort auto's gaan rijden. Het eerste gevoel is heel goed hoor, het is gewoon fijn materiaal en zo en het ziet er degelijk uit. Ik zeg, ik vind hem tamelijk zompig, maar voor de rest is het een prettige auto.

Autofabrikanten uit China hebben hun pijlen gericht op Europa. Ze zijn een stuk goedkoper dan de merken die we hier kennen, maar bezwaren zijn er ook. Zoals valse concurrentie door staatssteun, mogelijke spionage en dwangarbeid.

Van dwangarbeid tot spionage: bezwaren tegen Chinese auto’s

Dag mensen, we zijn hier. Vandaag ga ik het met jullie hebben over hoe iedereen miljonair kan worden met maar € 100. Ook jij ja. Als jij dus op dit moment helemaal nul hebt. Je komt net van school. Je hebt geen geld. Wat is dan de beste manier? Om te beginnen met geld verdienen is op social media te leveragen. Investeren zonder kennis, zonder strategie, zonder gameplan. 
Finfluencers worden ze genoemd. Influencers die op sociale media advies geven over geld, zoals over investeren en beleggen. En sommige van die influencers hebben veel invloed. De tips die de TikTokkers en YouTubers online geven worden goed bekeken en veel jongeren raken geïnspireerd. Maar deskundigen waarschuwen: het is vaak niet zo mooi als het lijkt. 
Welkom allemaal! Dit is de opening van de Week van het Geld. Money, saaf, doekoe, cheese, cheddar, je weet het. 
Wat is de invloed van populaire influencers op de financiële beslissingen die jongeren tussen de zestien en negentien nemen? Het is de centrale vraag van onderzoek uitgevoerd door Platform Wijzer in Geldzaken. De uitslagen zijn verrassend te noemen. Zo zegt 39% van de 1000 respondenten geld te hebben verdiend door online adviezen. 46% heeft geld bespaard en 29% is geld verloren. Het is heel goed dat we ons er bewust van zijn dat jongeren zo beïnvloed worden. Maar het is ook vooral belangrijk voor de jongeren zelf. Dat is de reden waarom we in de Week van het Geld aandacht besteden aan omgaan met geld. 
Christiaan Meijer is afdelingshoofd Wijzer in Geldzaken. Volgens hem is het vooral belangrijk om jongeren te leren kritisch te kijken naar deze online video's en dat zoiets als gratis geld niet bestaat. 
Het is belangrijk dat we ons dit realiseren, dat jongeren heel vatbaar zijn voor invloed op social media. Wij als ouders, wij als docenten, maar ook de jongeren zelf, omdat dat ze kritisch maakt. Omdat het ervoor zorgt dat als ze een boodschap meekrijgen over het het kopen van een product, over het investeren in een bepaald financieel product, dat ze zich afvragen: waarom zou ik dat doen en van wie komt de boodschap? Is dat een neutrale boodschap? Of is dat misschien wel iemand die daarvoor betaald krijgt? Je verdient grof geld. Zo simpel is het. 
Ik stuur het door naar andere mensen, maar het is niet dat ik het dan maar ga kopen. 
Je laat je niet wat dat betreft door beïnvloeden? 
Nee, de laatste stap zet ik nooit. 
Ik denk dat het wel moeilijk is om te zien wat echt is of niet. Maar ik denk bijna alles op Instagram zou ik zelf niet vertrouwen dus. En ik zoek sowieso eigenlijk altijd wel nog op op Trustpilot of het wel te vertrouwen is, de site dus. Je bent best wel kritisch al. Ja. Eigenlijk. Ja. 
Arnhem is dit jaar gaststad van de Week van het Geld. Burgemeester Ahmed Marcouch benadrukt hoe belangrijk het is om goed na te denken over wat je doet met je geld en naar wie je luistert. Vindt u dat er voldoende aandacht is binnen het onderwijs om naar de eigen geldzaken te kijken? 
Ja, wat we merken is dat het nou ja, bijvoorbeeld vooral bij de lessen economie, misschien wel bij burgerschap of maatschappijleer, maar er ligt ook een belangrijke verantwoordelijkheid bij de ouders. Dus wat mij betreft is het onderwijs niet alleen de school alleen, het is de buurt, jongerenwerkers. Het is ook, het zijn ook de ouders. In Arnhem hebben we het vaak over de pedagogische wijk. Met z'n allen kunnen we jongeren in ieder geval zoveel mogelijk weghouden bij de verleidingen in ieder geval van fout geld, maar ook voorkomen ze slachtoffer worden van van criminelen. 
Laat me raden; je bent op zoek naar een manier om online geld te verdienen vanuit huis. Hoe kan ik meer geld verdienen? Een vermogen opbouwen van meer dan € 1 miljoen? 
Hoe laat je je beïnvloeden door social media? Hoe is dat bij jou als het gaat over geldzaken? 
Ja, geld. Het is natuurlijk een heel belangrijk iets. Ik ben nu zelf 21, woon ook al drie jaar op mezelf, dus ik heb daar ook al, krijg daar best wel veel te maken mee. En ik merk dat ja, social media is gewoon heel erg een een platform waar je zoveel tegenkomt. En ik ben ook van de creatieve sector, dus dan heb je ook wel wat snel wat soms mensen hier benaderen. En ik ga me dan toch soms wel afvragen is dit echt serieuze benadering of is het inderdaad een benadering, wil die gewoon geld van me wil, zeg maar. 
Communicatiewetenschapper aan de UvA Eva van Reijmersdal vindt de uitslag van het onderzoek ook verrassend en benadrukt dat de beïnvloeding van influencers niet alleen maar slecht is. Soms gaat het om relevante en nuttige informatie. Je hebt mensen die posts maken over hoe je geld kan besparen, hoe je aan het eind van de maand uitkomt met je budget. Je hebt influencers die vertellen over hoe je van je studentenbudget goed rond kan komen, wat voor boodschappen moet doen, waar je op je verzekeringen moet letten. Dus het is niet alleen maar het gaat niet alleen maar over crypto's en risicovolle beleggingen. Het is eigenlijk een heel breed palet aan informatie die jongeren vinden op social media. Ja, zowel goede als slechte. Ja, inderdaad. Zowel dingen waar ze hun voordeel mee kunnen doen, zodat ze alert worden op wat er allemaal speelt bij verstandig omgaan met geld. Maar soms worden ze misschien ook wel gepusht richting een keuze die niet zo verstandig is. Begrijp dit salestijgers Jij bent zelf verantwoordelijk voor succes. Je kunt enkel jezelf in de spiegel aankijken.

‘Iedereen kan miljonair worden!’, ‘Word rijk door nu te investeren in crypto!’. Influencers die financiële tips geven op social media laten het vaak lijken alsof rijk worden heel simpel is. En ze hebben veel invloed, vooral op scholieren.

De invloed van finfluencers

Weet jij of je een erfelijke afwijking hebt in je genen? Bij niet iedereen wordt dat duidelijk, omdat zo'n afwijking niet altijd leidt tot een ziekte of een aandoening. Maar zo'n erfelijke afwijking kan wel voor problemen zorgen bij je toekomstige kinderen. Om dat te voorkomen is het voor mensen binnenkort mogelijk om hun DNA te laten testen, al voordat ze aan kinderen beginnen. 
Heb jij een kinderwens? Ja, lijkt me wel... Lijkt me wel leuk om kinderen te krijgen later. Ik weet niet of ik kinderen wil. Ja ja, op een gegeven moment. Ik bedoel nu natuurlijk nog niet. Maar ja, op een gegeven moment lijkt me dat wel heel leuk. Zomaar een aantal studenten in een café. Wellicht zijn het de ouders van de toekomst. De Gezondheidsraad heeft nu positief advies gegeven over de zogenaamde dragerschapstest. Stellen met een kinderwens kunnen zich dan voor de bevruchting laten testen of ze een verhoogd risico lopen op een kindje met een ernstige erfelijke afwijking. We hebben als mens ontzettend veel genen en van de meeste genen heb je twee exemplaren omdat je er eentje krijgt van je vader en er eentje krijgt van je moeder. Dus je hebt een setje van twee genen. En als iemand een drager is van een bepaalde ziekte dan is die persoon heeft een foutje in één van de twee en dan ben je er zelf gezond bij. Een kindje krijgt de ziekte op het moment dat allebei de genen foutje bevatten en dat kan dus gebeuren als beide ouders drager zijn van een foutje in hetzelfde gen en ook dat allebei hebben doorgegeven aan hun kindje. 
Één op de 600 baby's komt op de wereld met een ernstige erfelijke ziekte. Als beide ouders drager blijken te zijn, dan is de kans dat hun kind met een ernstige ziekte wordt geboren 25%. 
Het gaat om ernstige, wel zeldzame ziektes. Je kunt bijvoorbeeld denken aan ernstige stofwisselingsziektes of aandoeningen die gepaard gaan met een verstandelijke beperking. Waarbij ook mensen niet in staat zijn zichzelf te verzorgen of zelfstandig te leven. En ook om aandoeningen waarbij er echt een sterk korte levensduur is. Dat het bijvoorbeeld gaat om ziektes waarbij kinderen op kinderleeftijd overlijden. 
Het gaat dus om zeer ernstige ziektes, maar de studenten zien morele en ethische bezwaren tegen de test. 
Krijg je dan niet een soort dynamiek van oh, ik wil dit kind wel of dit kind niet? Alsof het een soort maakbaarheid iets. Dus ik merk dat ik dat wel lastig vind. Ja, ja. 
Willen we alles maar controleren, willen we altijd maar zeg maar grip op alles hebben. Aan de andere kant vind ik het ja, het is wel... Het kan ook superheftig zijn om iemand met een bijvoorbeeld meervoudige beperking een kind op te voeden, weet ik uit ervaring. dus ik vind het een hele lastige kwestie eigenlijk. Het is echt waar. 
Guido de Wert is hoogleraar ethiek, voortplantingsgeneeskunde en erfelijkheidsonderzoek. Zijn we niet met zo'n dragerschapstest op zoek naar het perfecte kind? 
Dat weet ik niet. Dat hangt erg af van waar je precies op gaat screenen. Dat is ook het punt dat de Gezondheidsraad maakt in het recente advies. Ik kan mij voorstellen dat een aantal mensen meteen denkt aan perfecte kinderen, designerbaby's of hoe je dat ook noemt. We moeten ons realiseren dat het hier eigenlijk vooral, zo niet uitsluitend, gaat over ernstige ziektes die gemiddeld genomen ernstiger zijn dan bijvoorbeeld Downsyndroom. 
In de praktijk wordt zo'n test al vergoed door de verzekeraars voor mensen die bijvoorbeeld in de familie te maken hebben met dergelijke ernstige ziektes. De kosten zijn dan €650 per persoon. Je geeft inderdaad aan dat het nu al kan voor mensen die genetische ziektes in de familie hebben en dat je ervoor zou kunnen betalen. En ik vind het eigenlijk een heel naar idee dat er dus mensen zijn die dan niet het geld daarvoor hebben of de overweging maken om dat niet te doen. Dat is toch heel oneerlijk? Dus zegt de Gezondheidsraad: die test moet voor iedereen die dat wil toegankelijk zijn. Anders creëer je inderdaad ongelijkheid. Ja, zou je dan zo'n test ondergaan? Ik denk het niet. Nee, ik denk het niet. Ik denk het niet. Ik denk niet dat het nee, ik, nee. Ik persoonlijk denk als je een kind. Als je een kind wil, dan moet je dat kind accepteren voor wie diegene, wie dat kind is. Dus ik bedoel, en ik denk dat ik stevig genoeg in mijn schoenen sta om ermee om te gaan. Dat het kind misschien een een leerbeperking heeft of een verstandelijke beperking. En dat is iets waar ik dan rekening mee moet houden. Maar dat is niet, dat geldt niet voor alle ouders. Sommige ouders zullen denken joh, dit kind is helemaal niet wat ik verwacht heb en die zullen daar ook geen raad mee weten. In de eerste plaats is het denk ik goed als mensen weten dat die test bestaat en kunnen kiezen: willen wij dit eigenlijk wel? Dus het moet in vrijheid en vrijwilligheid denk ik worden aangeboden. Nu is het zo dat heel veel mensen na de geboorte van een kindje met een ernstige ziekte te horen krijgen dat zij allebei drager zijn. En er dus geen andere mogelijkheid is om dat te weten te komen, behalve dan nu dankzij de geboorte van een ernstig ziek kind. Het komt voort uit een hele goede intentie om ja lijden denk ik ook wel te willen voorkomen. Maar ik denk ook dat je niet er aan ontgaat dat lijden een onderdeel is van, nou ja, van het leven en van de samenleving dus dat is wel een balans denk ik.

Met een DNA-test kan worden onderzocht of iemand drager is van een erfelijke ziekte. Jonge volwassenen kunnen zo vóór ze beginnen aan kinderen erachter komen of hun kind een verhoogd risico loopt op een aandoening.

Testen of je drager bent van een erfelijke afwijking

Nederland is een laaggelegen land en dus is een groot deel van ons land kwetsbaar voor overstromingen. Maar de bevolking groeit ook en dus is er ook heel veel vraag naar nieuwe huizen. Sommige gemeenten kiezen ervoor om woningen te bouwen in gebieden waar een gevaar is voor overstromingen, zoals in uiterwaarden buiten de dijken. En dat is niet slim, zeggen deskundigen. Hoe heeft u de afgelopen dagen beleefd? Nou, toch wel met een beetje spanning, want er kwam zoveel regen op ons af. Er kwam zoveel water, ook vanuit Duitsland en we zagen het overal op het land komt te staan dat we het spannend begonnen te vinden. Hier kan 1 miljoen kuub in. Nou, dat heeft er gelukkig niet ingestaan, want dan was het echt een hele grote waterplas geweest. Het heeft ongeveer voor een kwart tot een derde vol gestaan. De beelden spreken voor zich. Een paar honderd meter verderop, aan de andere kant van de Slingerplas, wil wethouder Ted Kok binnenkort huizen bouwen. We zijn op het voetbalveld van SV Bredevoort en we willen een grote transformatie maken in dit gebied waarin we het voetbalveld willen verplaatsen richting de Slingepla en op deze plek meer dan tachtig woningen gaan bouwen voor onder andere inwoners hier in Bredevoort. Is het een goed idee om hier te bouwen? Ja, dat is een heel goed idee. Ik denk dat het noodzakelijk is dat we hier gaan bouwen, maar we zitten hier ook niet in het overloopgebied, dus we kunnen hier woningen bouwen. Moeten we wel wat extra maatregelen treffen, maar op deze plek kan het heel goed. De komende jaren moeten er in ons land honderdduizenden huizen worden gebouwd. Volgens Alex Hekman van ingenieursadviesbureau Sweco neigen lokale overheden naar keuzes waar wel wat op af te dingen valt, zoals het bouwen dicht bij overloopgebieden. 
Er wordt nog steeds gebouwd op plekken waar water zich kan verzamelen op het moment dat er extreem veel neerslag valt of extreem hoge afvoeren zijn. Denk bijvoorbeeld aan beekdalen. Dat kan het grootste deel van het jaar gewoon een heel veilige afvoer lijken. Maar als er eens een keer een onwaarschijnlijk grote bui valt, dan kan dat wel eens een hele gevaarlijke locatie worden. Ja, we hebben hier te maken gehad met soms extreme waterval, maar in de zomer heb je ook extreme droogte door de zandgronden. Dus we hebben sowieso een best ingewikkelde puzzel te leggen, zeg maar hoe we omgaan met met water in dit gebied. Maar daar zijn we met allerlei partijen heel goed naar aan het kijken. 
Een van die gesprekspartners is dijkgraaf Hein Pieper en hij is toch wat bezorgder dan de wethouder. Iedereen heeft zijn eigen verantwoordelijkheid en vanuit onze verantwoordelijkheid als waterschap zeggen we je moet proberen dit overloopgebied in stand te laten en niet de capaciteit daarvan weg te halen of kleiner te maken. En ja, we snappen heel goed dat er een woningbouwopgave is door de gemeente en dat de gemeente dat graag wil oppakken. Dat snappen we. En wij hebben als Nederland altijd de instelling: dat gaan we oplossen. Dan gaan we met elkaar polderend het proberen te realiseren. Maar je ziet het weer zo extreem worden en zo snel veranderen dat je je ook echt even achter de oren moeten krabben. Doen we hier verstandig aan? Misschien is dit de eerste vijf jaar nog wel verstandig en haalbaar maar misschien over vijftien jaar of over twintig jaar zeggen we tegen elkaar: hadden we niet moeten doen. En die boodschap is volgens Alex Hekman ook van toepassing op andere plekken in Nederland. Buitendijks bouwen is in het grootste deel van Nederland echt onverstandig. Het riviersysteem is voor de afvoer van water. We bouwen ook geen woningen op de snelweg, want de snelweg die is bedoeld om het verkeer af te wikkelen. En de rivier, die is er om het water af te voeren. Het water zitdaar en we gaan hier, hier gaan we bouwen dus. En natuurlijk is het wel een gebied wat er wat meer kans heeft op regenomdat het laag ligt. Maar dat gaan we oplossen door het technisch om het gebied op te hogen. Van oudsher zijn we als Nederlanders gewend om het water in het bodemsysteem naar onze hand te zetten en dat zie je ook heel erg in onze genen terug. En dat is ook de maakbaarheidsgedachte waar deze wethouder vandaan redeneert. Dus we zijn gewend om eigenlijk het water- en bodemsysteem helemaal naar onze hand te zetten. Maar juist klimaatverandering, die dwingt ons ertoe om anders te gaan kijken. 
Co Verdaas is dijkgraaf. In zijn waterschap Rivierenland ligt de rivier de Linge. Co Verdaas is ook hoogleraar gebiedsontwikkeling aan de TU Delft. Ja, elke keer bij hoogwater dan speelt die discussie weer op. Moeten we wel of niet bouwen in laaggelegen gebied? Ja, ongeveer tweederde van Nederland, 60% ongeveer, is gevoelig voor overstromingen. Een derde ligt ook echt onder zeeniveau en met name het westelijke deel van Nederland. Dus als je zegt: daar willen we niet meer bouwen, dan wordt het heel lastig om nog voldoende woningen te realiseren. Gemeenten blijven plannen maken om buitendijks te bouwen, ook in het rivierengebied. Bij Maurik ligt dit vakantiepark. Een aantal huisjes is weggehaald en de rest houdt het maar net droog. Daar waar je dus woningen hebt, recreatiewoningen of niet, waar het water in en uit kan. Ja, dan neem je ook een hypotheek op de toekomst. Dus dan moet je op zijn minst degenen die daar een woning gaan kopen huren ook vertellen: ja, u heeft een reële kans op natte voeten en dat is wat vaak fout gaat. Dat mensen denken prachtig, het is het ook. Het is prachtig wonen, totdat het fout gaat en dan zit je met de ellende. 
Dijkgraaf Pieper moet constateren dat de neerslagprognoses voor de komende jaren nu al achterhaald zijn. 
Ons was aangegeven dat we richting de 900, 950 mm gaan. Nu is er 1200 millimeter gevallen. Dat is veel meer dan de statistieken ons laten zien, dus het is weer zo'n wake-upcall. Het gaat anders dan wij denken met elkaar. Het gaat abrupt en het gaat extremer. Het gaat zelfs disruptief werken. Dat is toch een woord wat ik zelf de laatste tijd steeds vaker gebruik. Hou er nou rekening mee dat klimaatverandering zulke effecten zal hebben, dat we zelf als samenleving niet precies weten wat we daarop moeten antwoorden. Juist die onzekerheid, daar moeten we rekening mee houden. Waar we eerder rekening konden houden met toch wel een beetje een bandbreedte waarin we konden verwachten waarin het watersysteem zich zou bewegen, zien we steeds meer dat we rekening moeten houden met pieken die vele malen groter zijn, die we soms zelfs niet eens verwachten. Wethouder Kok spreekt de verwachting uit dat er wellicht in 2026 hier al gebouwd kan worden, ondanks de kanttekeningen van dijkgraaf Pieper. Wij gaan daar zeker met het waterschap, hebben we ook gezegd, met hen over in gesprek. Dus ook met Hein Pieper. En ik ga ervan uit dat het er een hele positieve oplossing komt.

Sommige gemeentes willen woningen bouwen op plekken waar risico is op overstromingen, zoals bij dijken van rivieren. Is dat wel slim, met het oog op de toekomst?

Is huizen bouwen bij het water een goed idee?

'Heden verenigen zich ons aller gedachten op den verraderlijke aanslag, welke de moffen gepleegd hebben op ons vaderland.' 
Zo sprak koningin Wilhelmina ons land toe tijdens de Tweede Wereldoorlog. Via de radio hield ze contact vanuit Londen met het Nederlandse volk. Een dappere, krachtige koningin, zo lijkt het, want later blijkt dat ze juist in die periode regelmatig drugs gebruikte. Pervitine, een middel dat nu beter bekend staat als crystal meth. 
Koningin Wilhelmina, Moeder des Vaderland, op handen gedragen door het Nederlandse volk. Tijdens de oorlogsjaren 40-45 regeert ze vanuit Londen. Haar krachtige radiotoespraken zijn een grote steun voor bezet Nederland.
'Heden verenigen zich ons aller gedachten op den verraderlijke aanslag, welke de Moffen gepleegd hebben op ons vaderland.' 
Voor het Nederlandse volk is ze een sterke en krachtige oorlogskoningin. Voor de tijdelijke regering in Londen is ze een ramp om mee te werken. 
Ik weet niet hoe zij vóór de oorlog was tegenover ministers, maar zoals ze hier tekeerging was het in ieder geval voor deze ministers iets wat ze nog nooit hadden meegemaakt. 
Marcel Verburg is huishistoricus van het ministerie van Justitie. Zijn nieuwe boek gaat over de regeerperiode 40-45. Daarin beschrijft hij hoe Wilhelmina tijdens de ministerraad de heren volledig uitkaffert. 
Niet alleen die minister voor rotte vis uitmaakte, maar en passant in 1,5 uur durende tirade ook zijn collega-ministers. 
In zijn boek legt Verburg voor het eerst het verband met de zware medicijnen die Wilhelmina slikt. 
Komt de onredelijkheid van de vorstin hier ten volle aan het licht? Aan de andere kant mogen we niet over het hoofd zien dat de koningin mogelijk bijwerkingen onderging van geneesmiddelen die zij gebruikte. Medicijnen die tegenwoordig in verband met verdovende middelen worden genoemd. Drugs dus. Dat de koningin het gebruikte, is onder historici wel bekend. Zo stipte de onlangs overleden historicus Cees Fasseur het kort aan in zijn biografie over Wilhelmina. Maar volgens koningshuis deskundige Dorine Hermans is het nooit verder onderzocht. 
Toen ik het voor het eerst las, was ik al heel verbaasd dacht ik, huh, heeft zij gewoon drugs gebruikt? En wat me nog meer daarna opviel was dat niemand dat daar daarop inzoomde eigenlijk. 
Marcel Verburg doet dat nu voor het eerst wel. 
Ik kwam op het idee om het verband te leggen met haar regeren toen ik las over de vreemde beslissingen die ze nam of dingen die ze niet... besluiten, waar ze niet toe kon komen. En waarna de ministerraad in Londen, waar die daar dus met Wilhelmina zat, zich afvroeg: is Hare Majesteit wel helemaal normaal? 
Het zijn andere tijden. Drugs heten nog geen drugs, maar worden gezien als gangbare medicijnen. Wilhelmina krijgt pervetine voorgeschreven, te vergelijken met speed of crystal meth. 
Pervetine is een een woord wat tegenwoordig met methamfetamine genoemd wordt. Het is een langwerkend stimulerend middel. Het stimuleert het centrale zenuwstelsel, dus je wordt daar fitter van. Vermoeidheid verdwijnt, ook de zin om te eten, ee eetlust verdwijnt. Je kan dus langer doorgaan. 
Hitler zou het ook hebben gebruikt en het werd misbruikt in de oorlog, zodat soldaten langer door konden vechten. Maar het middel heeft ook bijwerkingen, weet Daan van der Gouwe van het Trimbos instituut. En die zijn in lijn met het ongeremde en agressieve gedrag van de koningin. 
Kijk, het versterkt natuurlijk het gedrag wat iemand wel al in potentie heeft. Maar ja, van methamfetamine weten we wel dat je ook je remmingen een beetje verliest, dus dat je misschien ook wel veel langer en veel heftiger en veel langer doorgaat en veel heftiger dingen doet dan je normaal gesproken zou doen. Dus dat past er wel een beetje bij. 
Wilhelmina, de dappere verzetskoningin aan de drugs. Het is moeilijk te rijmen met haar sterke imago. Toch kan Dorine Hermans het zich goed voorstellen. Juist omdat ze zo sterk moest zijn. 
Haar emoties, die mocht niemand weten van haar. Niemand mocht zien wat haar emoties waren. En dat is natuurlijk een ontzettende zware taak. Terwijl ze heel emotioneel was en en dat... Ik kan me voorstellen dat ze af en toe eens een uitweg heeft gezocht. 
Dochter Juliana lijkt door te hebben dat Wilhelmina zich vreemd gedraagt. Dat blijkt uit de bezorgde brieven die ze aan haar moeder stuurt. 
Het wemelt van de smeuïge citaten, echt. Mex, zo noemde ze haar moeder wel eens. Mex, je liet me eventjes ijzen door de indruk te wekken dat jullie in Londen een grondwetsherziening willen maken. Alles goed en wel, maar dat is toch een beetje gek tegenover het Nederlandse volk dat geen vertegenwoordigers kan aanwijzen in de Staten-Generaal. Ze was bang dat haar moeder doorsloeg in het volledig opgaan in het feit dat zij boven de regering stond en dat ze nieuwe wetten ging doen, dat zij eigenlijk de baas van Nederland zou gaan worden. 
Een koningin die de macht volledig naar zich toe wil trekken. Het is in lijn met het onderzoek van Marcel Verburg. Wilhelmina moet niets hebben van haar ministers die druk bezig zijn om plannen te maken voor na de bevrijding. 
Het was de bedoeling van de minister van Justitie om, zeg maar binnen een week na de bevrijding terug te kunnen gaan naar een zeker normaal gezag. 
Een normaal gezag dat nodig was om een machtsvacuüm te voorkomen. Maar Wilhelmina weigerde elke wet te tekenen, met alle gevolgen van dien. 
Doordat het buitengewoon politiebesluit niet tot stand kwam zoals het de bedoeling was geweest, heeft er veel langer een periode in Nederland geheerst nadat Nederland feitelijk bevrijd was door de geallieerden. Een periode waarin de Binnenlandse Strijdkrachten als het ware als een soort macht op zich zonder verdere controle daarover hun gang konden gaan. Ze konden mensen oppakken, ze konden allemaal maatregelen nemen. Ze konden de huizen van mensen leegroven, is ook gebeurd, plunderingen. Er werden mensen mishandeld en mensen vermoord. 
In welke mate zou nou toch het feit dat ze onder invloed was mee hebben gespeeld bij die opstelling? 
Ik wou dat ik het wist. Kijk, de mensen die erover geschreven hebben, die hebben bronnen kunnen gebruiken waar ik niet aan kan komen. 
Er is maar één man die die toegang wel had: Wilhelminabiograaf Cees Fasseur. 
Want Wilhelmina's grote verdienste is dat ze in 1940 aan het begin van de Tweede Wereldoorlog, toen de Nederlandse regering gevlucht was in Londen zat, de eer en het prestige van haar land heeft gered. 
Fasseur zoomt vooral in op Wilhelmina als krijgshaftige koningin. Het drugsgebruik noemt hij, maar hij diept het niet uit. Voor historici als Verburg en Hermans, die daar meer over willen weten, zit het archief potdicht. Zij kunnen dus alleen maar speculeren over de gevolgen van dat drugsgebruik. 
Dat zou echt moeten worden onderzocht tot op de bodem eigenlijk. Maar ze weten, wat nu bekend is, is wat zij allemaal deed maar waarom ze het deed, dat ligt zeker van alles nog over in het Koninklijk Huis archief dat daar...Maar dat mogen wij dus niet bekijken. Alleen Fasseur heeft gemogen en die is nu gestorven. Maar ja, het is aan Willem-Alexander om daar om daar eventueel coulanter in te worden. Het zou voor de geschiedschrijving heel belangrijk zijn.

Koningin Wilhelmina was tijdens de Tweede Wereldoorlog een krachtig en dapper staatshoofd, zo lijkt het. Maar uit archiefonderzoek blijkt: ze was soms een ramp om mee te werken. Mogelijk kwam dat door de medicijnen die ze gebruikte. Die zouden we nu harddrugs noemen.

Wilhelmina: verzetskoningin aan de drugs

Koekjes, repen en chips. Het zijn allemaal voorbeelden van ultrabewerkt voedsel. Dat is eten en drinken dat in een fabriek wordt gemaakt en waar vaak veel suiker, zout en vet aan zijn toegevoegd. Maar ook allerlei andere kunstmatige ingrediënten zoals kleurstoffen en smaakstoffen. De supermarkten staan vol met ultrabewerkt voedsel en we genieten ervan, maar het werkt verslavend. Ik ben vandaag in Londen om te praten met Chris van Tulleken. Hij is wetenschapper en tv-dokter bij de BBC en hij heeft dit boek geschreven over ultra processed foods, ultrabewerkt voedsel. Chris van Tulleken houdt zich bezig met voedsel. Ontbijt, lunch, diner, snacks, ons dagelijks eten. En daarvan is het overgrote deel, zegt ie, zo gemaakt dat het niet goed voor ons is. De keuken van Chris was twee jaar geleden de centrale plek in een proef die hij op zichzelf uitvoerde. Hoe zou zijn lichaam reageren op vier weken lang een eetpatroon aanhouden dat voor 80% uit ultrabewerkt voedsel bestond? Dus vooral goedkoop, verpakt gemaksvoedsel. De uitkomsten na vier weken: niet goed. Van Tulleken is heel duidelijk. We zitten momenteel in een situatie waarin ons eten niet doet wat het zou moeten doen, namelijk ons lichaam op een gezonde manier voeden. Er is iets mis met ons voedselsysteem. Van Tulleken maakt zich zo druk omdat hij ziet wat de maatschappelijke schade is. Ook in Nederland worden we te dik en diabetes type 2 komt veel voor. En ultrabewerkt voedsel kan voor nog veel meer ellende zorgen, zegt Hanno Pijl, hoogleraar diabetologie en het Leids Universitair Medisch Centrum. Als je veel van dat ultrabewerkte voedsel eet, dan is de kans dat je in de loop van tien jaar dementie krijgt is gewoon groter. En datzelfde geldt voor kanker. De sociale kosten zijn gigantisch. De kosten die nu besteed worden aan de verzorging van mensen met dementie, die zijn enorm. De andere kant is verlies van arbeidscapaciteit. Dus mensen vallen uit door hun ziekte, uit het arbeidsproces en dat levert ook heel veel sociale kosten op. Af en toe een zak chips of een bakje cornflakes is geen punt, zegt de hoogleraar. Alleen in Nederland eten we veel te veel ultrabewerkt voedsel. Maar om elkaar direct aan te spreken op ons eetgedrag, dat zit niet zo in onze aard. Heel veel mensen zullen zeggen: dat is betutteling. Pak mij mijn cola niet af. Ja. Ja, dat is ook zo. Dat is dat is onmiddellijk de reactie die mensen geven. En wat ik daar altijd op zeg is realiseer je dat je eigenlijk continu betutteld wordt in deze maatschappij. We mogen niet roken in openbare gebouwen. Je moet een helm dragen op de brommer, je moet veiligheidsriemen aan hebben, dus er is al heel veel betutteling. Maar op het moment dat het over eten gaat, vinden mensen dat opeens een bedreiging. En toch is die betutteling echt nodig voor onze gezondheid. Wat staat er dan? Nou ja, ze geven dan een complimentje. En dat doen ze via de de menukaart die ze krijgen en hebben ze hun keuze ook gemaakt. En dan zeggen ze van ik heb deze week heerlijk gegeten. Dank u wel chef! In de keuken van het Leids Universitair Medisch Centrum proberen ze hun menu's zo puur mogelijk te bereiden. Woorden omzetten in daden en dus alles zelf koken, zoveel mogelijk met verse ingrediënten en zo weinig mogelijk uit een pakje. De keukens in de ziekenhuizen zijn natuurlijk een beetje uitgestorven wat betreft het zelf koken. Wij zijn één van de weinige grote ziekenhuizen die nog zelf koken en geen cateraar hebben. En als je zelf kookt kan je zelf bepalen wat je maakt en hoe je het maakt. Maar hier zie ik ook nog wel blik, pakjes, zakjes. Nou, voor sommige dingen blijft wat lastig. We hebben daar bijvoorbeeld chips staan en dat is voor mensen die echt veel zout nodig hebben of een heel verdrietig kindje wat af en toe een keer een zakje chips krijgt. Maar verder, als je kijkt naar onze kruidenmixen die maken we allemaal zelf. Vroeger kwam het in de kant-en-klare verpakkingen kwam dat allemaal binnen. Maar nu hebben we alles zelf samengesteld zodat we zeker weten dat er geen zout in zit. Ik denk als je kok bent is dat ook een uitdaging om leuk te blijven koken en niet een zak of een pak open te trekken, aan te roeren en klaar. We worden hier echt nog teruggeworpen op ons vak. Je moet kunnen koken anders dan wordt het lastig. En als je dan toch noodgedwongen in het ziekenhuis ligt, zoals René den Hoed met een ontstoken voet, ja, dan is een vers tussendoortje wel fijn. En wat schaft de pot? Een smoothie? Lekker! Ja, heerlijk. Alles versgeperste ingrediënten en lekker. En dan maken ze het allemaal hier vers in de keuken. Waardeert u dat? Ja zeker. Ja, Het is perfect voor je gezondheid natuurlijk en alles. En ja, dat smaakt ook gewoon hartstikke goed. Wetenschappers stellen iedere keer weer vast dat ongezonde voeding ons steeds verder in de problemen brengt. En toch lukt het niet om de situatie te verbeteren. Dus wie is nou schuldig? De bedrijven, de industrie? Of zijn wij als klanten nu ook schuldig? Help me even. Ja, dat is... Het is een wisselwerking uiteraard, want mensen zijn inderdaad op zoek naar gemak en hebben weinig tijd. Dus dan wordt het ook aantrekkelijk om kant-en-klare producten te kopen. En dat is precies de reden dat de industrie dat maakt. Dus we moeten enerzijds de burgers duidelijk maken dat wat zij doen met hun eten uiteindelijk slecht voor ze is en anderzijds de voedingsindustrie het vuur aan de schenen leggen dat ze echt iets anders moeten doen met hun producten omdat die producten slecht voor ons zijn.

Veel eten en drinken in de supermarkt is bewerkt. Er zijn stoffen aan toegevoegd om het lekkerder of langer houdbaar te maken. Dit ‘ultrabewerkte’ voedsel is vaak niet gezond. Het kan verslavend werken en we kunnen er ziek van worden.

De gezondheidsrisico’s van ultrabewerkt voedsel

Het is een doorbraak in de wetenschap. Een apparaat dat razendsnel en nauwkeurig onderzoek doet naar nieuwe moleculen, materialen en medicijnen. Bij de Universiteit van Amsterdam is dat gelukt met behulp van kunstmatige intelligentie, met AI. De uitvinding heet Robo-cam en groot voordeel: het kan 24 uur per dag onderzoek doen. 
Dit is Robo-cam. Onze robot is een platform die volautomatisch reacties kan gaan uitvoeren. Dan doet de robot de chemie voor jou. Dus het is veel veiliger dan op een klassieke manier chemie gaan bedrijven. 
Ook in dit tijdperk van de computer is scheikundig onderzoek in de kern nog steeds proefjes doen met buisjes, filters, branders en zo meer. Een heel precies werkje en het wordt nog altijd gedaan door mensen. 
Mensen moeten naar huis gaan, we moeten gaan slapen, we moeten eten. Dit is een keer dat je op play duwt. Dan blijft die gewoon doorgaan tot als wij zijn gestopt. 
En in feite wat hij doet is gewoon proefjes doen. 
Proefjes doen. Ja, op een volledig robotische manier, aangestuurd door een mens wel, maar die dan op veilige afstand kan gaan kijken of dat alles nog goed verloopt. 
De eerste resultaten van de chemierobot worden gepresenteerd in het blad Science. 
Daar ben ik natuurlijk heel erg trots op. 
Er is internationaal belangstelling voor en dat komt volgens minister Dijkgraaf omdat deze methode, die gebruik maakt van robotica en AI, een enorme potentie heeft. 
Het mooie van deze fase van de wetenschap is dat we natuurlijk de bouwstenen weten van bijvoorbeeld materie. Maar wat kun je er nu allemaal mee bouwen? Nou, omdat een voor een uit te gaan proberen langs de klassieke methodes, dat vraagt heel veel werk en zo'n algoritme kan dat versnellen. Kan eigenlijk voor jou veel meer mogelijkheden uitproberen. 
Er kan dus in een veel hoger tempo gezocht worden naar nieuwe moleculen, nieuwe medicijnen, nieuwe materialen. 
En hier zie je die robotische naald en die gaat dan een beetje vloeistof van deze buis bijvoorbeeld gaan opnemen en dan een beetje van die andere en gaat die het reactiemengsel gaan samenstellen. Één keer dat het reactiemengsel er weer uitkomt gaat hij naar de NMR en dat is eigenlijk de analist en dan wordt dat terug naar de computer gestuurd waardoor het proces opnieuw begint. En je kan hier dus mee stoffen ontdekken en verbindingen die er nog helemaal niet waren. Ja, bijvoorbeeld als je naar de farmaceutische industrie kijkt, dan probeer je om één molecule, één medicijn te maken. Moet de farmaceutische industrie 10.000 moleculen gaan maken? Ja, je kan je inbeelden; je moet die allemaal gaan maken. Dat moet de chemisten gedaan worden. Als we dat proces kunnen versnellen, dan kunnen we ook veel sneller medicijnen gaan maken op lange termijn. Ja, als je kijkt naar alle moleculen die er mogelijk zijn en je kijkt welke fractie wij dan nu in onze laboratoria onderzocht hebben. Dat is letterlijk een druppeltje in een oceaan van mogelijkheden. Maar hoe gaan we die hele oceaan doorzoeken? En als we daar robots bij kunnen gaan gebruiken, dan vinden we waarschijnlijk nieuwe moleculen die letterlijk levens kunnen redden. 
Of bijvoorbeeld nieuwe materialen kunnen opleveren voor het maken van batterijen, zonnecellen, verf. In principe zijn de opties oneindig. De inzet van kunstmatige intelligentie is volgens minister Dijkgraaf het meest veelbelovend bij echte wetenschap, omdat het openbaar is en niet geheim kan blijven ten behoeve van een verdienmodel in handen van grote techbedrijven of de farmaceutische industrie. Hier zou ik altijd wel willen waarborgen dat dit ook publiekelijk toegankelijk is. We geloven heel erg in de publieke waarde van wetenschap. In Nederland lopen we daarin voorop, dat al onze artikelen gelezen kunnen worden, dat onze data toegankelijk zijn, maar idealiter ook dat onze algoritmes helder zijn en toegankelijk. En wat voor moleculen droomt u van? Waar dromen chemici van om te ontdekken of te maken of te synthetiseren? Ja ik denk iets als anti-kankermiddelen waardoor dat we dat dat probleem ook uit de wereld kunnen helpen. Ja, ik denk al die toestellen hebben één droom natuurlijk om de wereld te verbeteren en op op een snellere manier iets bij te dragen tot de maatschappij. En dat is dan ook weer goed voor de BV Nederland. Want als topbedrijven zoals ASML leidend willen blijven in de wereld, moeten ze ook toegang hebben tot de allernieuwste ontdekkingen. Ja, daar zijn we cruciaal afhankelijk van de laatste inzichten en methoden uit de wetenschap. Dus we moeten ook daarom in die wetenschap blijven investeren. Dit is echt uniek in de wereld. Heeft ons ook vier jaar gekost om dit samen te stellen. Heel veel programmeerwerk in geweest en nu kunnen we eindelijk tonen wat dit kan.

Een apparaat in het lab van de Universiteit van Amsterdam doet met behulp van kunstmatige intelligentie onderzoek naar nieuwe stoffen en moleculen. Een doorbraak in de wereld van de scheikunde, volgens wetenschappers.

Chemie met AI

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

EenVandaag in de klas

Type videos