Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Je zult maar een psychische aandoening hebben... en je krijgt als reactie ‘doe even normaal’. Hoe is het om autistisch te zijn, een angststoornis of borderline te hebben?

Doe even normaal

Mens en lichaam

Doe even normaal in de klas

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Het is belangrijk om mensen met schizofrenie snel te herkennen en om snel een behandeling te starten. Die behandeling bestaat uit een aantal onderdelen. Allereerst anti-psychotische medicatie. Die is heel effectief om de psychotische symptomen te bestrijden. Daarnaast wil je patiënten heel goed uitleggen wat de ziekte is. Wat de symptomen ervan zijn, waarom je het behandelt, wanneer ze het kwetsbaarst zijn, wat belangrijke leefregels zijn, je wilt dingen uitleggen over alcohol en druggebruik. Dat is voor het beloop heel erg belangrijk. 
Ik weet nog dat je tegen me zei 'nu wil ik een diagnose'. Toen zei ik, dat is schizofrenie. Dus toen zei jij 'dus ik ben schizofreen?'. Weet je die nog?
Ja. Dan is het toch een klap. Voor jezelf. Dat je toch echt ziek bent. Daar werd ik zo radeloos van. In juni zou ze op vakantie gaan en toen hebben we hier afgesproken en toen zei ze van als ik nu weg ga en ik kom over een paar weken terug, ben je er dan nog?
Dat is ook een heftige vraag.
Het was ook heftig.
Ja, dat was niet leuk. Toen kon ik ook niks anders zeggen dan dat ik dat niet kan beloven op dit moment. Toen zei ze dan is het misschien beter dat we je laten opnemen.
Wietse komt terecht op de dagbehandeling van het AMC. Hier krijgt hij verschillende therapieën en medicatie. Dit heeft in combinatie met structuur en sport een goede uitwerking op hem. Na 3 maanden dagopname gaat het beter en kan hij zijn leven weer langzaam op pakken. Ben je nou nooit bang dat het weer terugkomt?
Eigenlijk niet. Ik denk dat zolang ik mijn medicatie slik en zorg dat ik goed en regelmatig slaap en mezelf niet helemaal de vermoeidheid in werk.
Ik heb cognitieve gedragstherapie gehad. Daar leerde ik echt dat als ik dan op straat liep, dan kwam er een man aan die stak zijn hand in zijn zak, dan dacht ik altijd 'daar komt een revolver uit'. Dan heb ik geleerd dat dat dan een zakdoek was. Als je dat heel goed beseft dan kun je heel anders gaan denken, omdenken. 
Omdenken? Dan bedoel je situaties omdraaien in je hoofd?
Dat is echt mijn grootste leermoment geweest dat ik dan zag hoe die gedachten in elkaar zitten. Wat die gedachten met je kunnen doen met je. Hoe je dat zelf in de hand kunt hebben en dat je zelf de regie kan nemen en dat je zelf kunt denken wat je wilt.
Op het moment dat ik dacht op elke hoek iemand stond die mij in de gaten hield. Toen zei mijn psychiater 'hoeveel straten hebben we hier?'. Stel dat zijn er 1000 van noord naar west, hoeveel hoekpunten heb je dan? Hoeveel mensen moeten er dan staan. Hoeveel geld kost dat dan. En als ze dan ook nog allemaal met elkaar in verbinding moeten staan. Toen begon ik wel te twijfelen aan mezelf of de psychose dan. Is het wel echt zo? Kan het wel zo zijn? Het is wel echt die twijfel die je dan begint te hebben dan kan je er op voortbouwen. Pas op het moment dat je zelf begint te twijfelen aan die realiteit, dan kun je verder. Toen ik ziek was zag ik iedereen. Iedereen nam ik in me op. Dat was eigenlijk het moment dat ik het me realiseerde. Ik fietste naar de Albert Heijn en ik kwam bij de Albert Heijn aan en ik dacht ik heb helemaal niet gelet op wie ik allemaal ben tegengekomen. Het is echt als een hele zware rugtas die afvalt die je constant hebt gedragen. Zo'n lekker gevoel. Christine werkt als ervaringsdeskundige op de stemmenpoli in het UMC Utrecht. Hier leert ze andere patiënten omgaan met hun stemmen en waanbeelden. 
Ik vind het heel belangrijk om de dingen die ik zelf heb geleerd om die dan ook over te brengen en daar krijg je energie van en dan zijn die stemmen ook weer minder.

Mensen met schizofrenie hebben baat bij medicatie, therapie en begeleiding. Wytse werd drie maanden opgenomen en kreeg stukje bij beetje zijn oude leven terug. Christine helpt andere mensen die net als zij last hebben van stemmen in hun hoofd. 

Hoe ga je om met schizofrenie? 

Na een avond uit in een café werd Wytse achtervolgd door een groep onbekende mannen. Dit liep goed af maar 3 maanden later begonnen de psychoses in de vorm van achtervolgingswanen. Kun jij eens uitleggen wat er gebeurd op het moment dat je het gevoel/idee hebt dat je achtervolgd wordt dat iedereen op je let? Hoe moet ik dat nou zien?
Op het moment dat je psychotisch bent, dan krijg je alles binnen wat er om je heen gebeurt. Je let op alles wat er om je heen gebeurt. Dus iedereen die loopt. Ik zie iedereen lopen, fietsen. Ik let heel erg op wat mensen doen. Zij kijkt om en dan denk ik, waar kijkt zij naar? Was hij niet net daar en dan ga je twijfelen. Daar staat iemand te filmen, die maakt foto's met een camera. Dan wordt je een beetje opgejaagd. We staan nu al een tijd stil en dan denk ik, ik moet hier niet stil blijven staan als iedereen beweegt. Dan ga ik in plaats van het muntplein in, een rustig steegje in.
Dus wacht even. Als je daar heen moet..
Ik wil daar zijn, maar...
Je gaat dan omlopen.
Er loopt iemand achter me aan en ik denk die zal wel met een reden achter me aan lopen.
Maar waar stopt dat?
Dat stopt niet.
Christine, jij hebt last van psychoses hé?
Ja.
Hoe uit dat zich bij jou?
Dat ik allemaal dingen zie die er niet zijn en een heleboel dingen hoor die er niet zijn. Dat.
En als je het dan hebt over de dingen die je hoort die er niet zijn. 
Dat zijn stemmen. Stemmen in mijn hoofd.
Ik heb ook wel eens een innerlijke stem die zegt 'je kan beter eerst even die kant op gaan of beter eerst even dit'.
Het is dus niet mijn stem. Het is echt van een man of een kindje. Dus anders dan mijn eigen stem. 
Wat zeggen die stemmen dan?
Nare dingen altijd. Dat ik niks waard zou zijn.
Dat je niks waard zou zijn?
Precies.
Hoe vaak hoor je dan zo'n stem? Is dat de hele dag?
Ja ik hoor het heel veel. De hele dag.
Dat gaat constant zo door?
Dat gaat constant door ja.
Om een idee te krijgen van de ervaring van een psychose, krijg ik een psychosesimulator op. Deze is ontwikkeld voor hulpverleners en naasten van mensen met psychoses. Ik zie de cameraman. Kijk uit.
Pas op achter je. Wat ervaar je nou Johan?
Iedereen praat tegen me.
En welke dingen zeggen ze je?
Ze zeggen hier komt iemand aan en je mag daar niet lopen. Iets van kijk uit. Daar staat iemand achter een raam.
Oke Johan we gaan stoppen. We gaan dit gevaarte weer afdoen.
Ik denk helemaal van, wat is er allemaal gebeurd? Het is heel verwarrend. Dat is het eigenlijk. Ik ben best wel moe. Dit is echt heel erg als je stemmen hoort die de hele dag tegen je praten. Ik heb het nu maar even.
Ik denk wel wat de kern is. Wij kunnen dit ding af zetten en dan is het weg. Als je een psychose hebt, daar zit geen stop-knop op.
Ik heb dus 2,5 maand binnen gezeten.
2,5 maand binnen? Want?
Ik durfde niet naar buiten.
Uit angst dat overal mensen stonden?
Ja, daar kan ik nu een beetje om lachen maar dat is heel apart want zo erg is die angst dus. Toch wel proberen om naar buiten te kijken, een keertje de ramen open. Toch zodra er iemand langs komt dan heb je weer die angst, die paranoia die weer opkomt. Dan gaan de ramen weer dicht en de gordijnen weer dicht. 
Hoe deed je dat dan met eten en drinken?
Mijn ouders en huisgenoten hebben mij daar ontzettend mee geholpen.
Die deden de boodschappen?
Die deden de boodschappen voor mij. En ik zat binnen.
Ik heb daar op school gezeten.
Oh de HKU?
De HKU. Dat was een theaterschool en dan hadden we wel eens hier op het plein les en dan stonden we hier in een kringetje. Dan deden we allemaal rare dingen. Op een gegeven moment verloor ik de vloer onder mij. Die was er dan niet meer. Dan begon ik te rennen. Dan rende ik over het hele plein. Mijn vriendin een meter achter mij aan.
Je kan er zelf om lachen gelukkig. Je ging heel hard die groep uitrennen?
Ja ik ging de groep uit rennen. De vloer werd eerst een beetje wiebelig en werd heel zacht en dan wou ik toch stevigheid hebben en begon ik te rennen om die kerk heen.
Ben je helemaal om die kerk heen gerend? Maar wat denk je in zo'n periode als dat soort dingen met je gebeurd?
Het was heel raar want ik zat natuurlijk op die school maar ik mocht niet meer komen.
Door de dingen die je meemaakte?
Nou omdat ze me gek vonden maar zelf had ik niet in de gaten dat ik anders was of dat ik gek was. Ik begreep dat niet.
Je kon niet aannemen je bent gek en je moet van school af?
Nee ik was dat niet, ik had dat niet in de gaten.

Wytse heeft 2,5 maand binnen gezeten omdat hij bang was dat iedereen hem achtervolgde. Christine hoort stemmen in haar hoofd. Hoe ziet hun leven eruit?

Hoe is het om schizofreen te zijn?

Schizofrenie wordt gekenmerkt door een combinatie van aantal ontregelende symptomen. Heel kort door de bocht, mensen hebben hallucinaties, horen stemmen, zien beelden, mensen kunnen waanideeën hebben. Dus kunnen een niet kloppend idee hebben over de samenhang van dingen die ze meemaken in werkelijkheid. Ze kunnen gedesorganiseerd zijn dus ze kunnen verward denken, ze kunnen verward spreken waardoor je er geen logica in kunt ontdekken. Ze kunnen minder goed nieuwe dingen leren of hebben minder initiatief. Die combinatie van symptomen noemen we schizofrenie. Meestal zo rond de 15 en 25 jaar, je ziet dat iemand zich langzaam gaat terugtrekken en meer in zichzelf gekeerd raakt. Minder met de omgeving doet. Niet meer naar school gaat en geleidelijk aan ook bijzondere ideeën gaan ontwikkelen. Het kan ook ontstaan na een heftige, schokkende gebeurtenis in 1 keer. Ook is het gebruik van drugs, cannabis maar ook andere drugs, een belangrijke risicofactor voor het ontstaan van psychosen. Vooral bij mensen die daar erfelijk kwetsbaar voor zijn.

Als je schizofreen bent, zie je de wereld anders dan andere mensen. Je kunt dingen gaan zien en horen die er in werkelijkheid niet zijn. Schizofrenie kan ontstaan door heftige gebeurtenissen of drugsgebruik.

Wat is schizofrenie?

Vroeger dachten we dat borderline persoonlijkheidsstoornis een soort diagnose of wel een vonnis voor het leven was. Gelukkig is dat niet meer zo. De behandelingen die we hebben zijn tamelijk effectief. Het is wel een taaie klus. Je komt er niet 1,2,3 vanaf. We weten veel beter wat werkt en wat niet werkt. Er zijn eigenlijk ook veel mensen die niet meer aan de criteria voor borderline persoonlijkheidsstoornis voldoen. Waarbij het eigenlijk over is.
Voor mij was het heel belangrijk om hechting te vinden en om liefde te voelen en genegenheid. Ik heb ook heel lang thuis gezeten, dat ik niet meer naar school ging. Toen ben ik voor haar gaan zorgen en hebben we wel echt een band gekregen. Zij heeft me wel door een moeilijke periode getrokken.
Wat heeft jou nou het meest geholpen?
Ik denk dat je de bevestiging krijgt dat je het waard bent om beter te worden. Die kreeg ik door, ondanks dat het heel slecht ging en dat het moeilijk was om mij te behandelen, dat ze mij toch bleven behandelen. Dat ze bij me bleven en dat ik altijd mocht bellen.
Ook al had je af en toe een terugval?
Ja, maar wel gewoon tijd en energie in mij bleven steken.
En medicijngebruik nog?
Ja, ik slik antidepressiva en antipsychotica.
En dat moet je blijven slikken?
Voorlopig wel.
Vrijdagavond.
Ja, training.
Je sportavond. Basketbal.
Ja.
En je zit hier nu met korte mouwen en een korte broek.
Ja.
En dat is wel heel wat. Dat heeft wel even geduurd hé voordat je uit de kast was zeg maar, qua snijden dan.
Ja. Op een gegeven moment wilde ik weer mee gaan doen en toen heb ik met 1 van de therapeuten gesproken over hoe ga je dat dan doen. Toen ben ik naar mijn toenmalige coach gegaan en toen gezegd dat ik iets aan het team wilde vertellen. Ik wil littekens laten zien want ik wil weer mee gaan doen. Toen kwam het hele team in de kleedkamer en heb ik het verteld. Vanaf toen ben ik ook weer met korte mouwen gaan lopen. Ben ik mee gaan trainen, wedstrijden gaan doen.
Wat stoer! 
Ja.
Hoe zie jij je toekomst? Want dat zal best nog wel eens lastig zijn.
Ik zie het nu wel heel positief in. Ik kan nooit beloven dat ik nooit terug zal vallen. Borderline blijft altijd in me zitten. Ik kan best genezen. De diagnose kan eraf maar ik zal altijd er iets van in me houden. Maar ik verwacht wel dat ik kan studeren en dat ik later gelukkig word en dat al een beetje ben. Dat ik daar steeds meer naar op weg ben en gewoon een fijn leven kan hebben met de dingen die ik wil doen en kan doen. Daar wil ik wel naar toe.
Ja, dat gaat ook wel lukken.
Ja.

Borderline is een persoonlijkheidsstoornis waar je niet zomaar vanaf komt. Meestal helpen antidepressiva goed. Robinne vertelt wat haar hielp met haar borderlinestoornis.

Hoe behandel je borderline?

Ik zie een meisje staan die straalt, die er mooi uitziet en toch kom ik hier met een reden die minder leuk is.
Ja.
Want jij hebt borderline?
Ja. 
Hoe uit zich dat?
Bij mij was het grootste probleem automutilatie, dus zelfbeschadiging. Ik sneed mezelf.
Want jouw stemmingswisselingen waren zo heftig?
Wat daarbij kwam was een negatief zelfbeeld en zelfhaat dus ik vond mezelf gewoon een verschrikkelijk persoon en ik haatte mezelf en nog steeds wel eens.
Waarom dan?
Waarom? Omdat ik vind dan dat ik iets niet goed heb gedaan, dat ik niet mag leven of pijn verdien.
En als je jezelf nou aankijkt? Wat denk je dan?
Daar word ik niet blij van. Wat ik heb is dat ik allemaal dingen in mijn hoofd hoor. Dat het niet goed is en dat het kapot moet. Dat ik lelijk ben. Dat is het stemmetje in mijn hoofd. 
Die dat zegt?
Ja. Hoe meer ik naar mezelf kijk, hoe meer het wordt. Dus ik kijk meestal niet echt in mijn ogen. Dan is dat minder. Ik heb vaak gedacht, hoe lang duurt dit nog? Wanneer is het nou eens een keer afgelopen? Moet ik er maar zelf geen einde aan maken. Dat heb ik wel eens geprobeerd maar dat is nooit gelukt. Daar ben ik nou heel blij mee. Ik merk nu dat het leven ook best wel leuk kan zijn.
Ja, best wel?
Best wel ja.
Goedemorgen, Johan.
Goedemorgen, Karlijn. Kom verder.
Oh je bent lekker taartjes aan het bakken?
Tegenwoordig wel omdat ik een dochter heb. In principe ben ik niet zo van het bakken maar wel heel erg van de taartjes.
En jij hebt borderline.
Ik heb borderline, dat klopt. Het betekent voor mij voornamelijk denk ik heel veel wisselingen. Wisselingen in hoe ik me voel over mezelf, wisselingen in stemming, wisselingen in wat ik wil of waar ik voor ga. Heel veel pijn, depressie, onzekerheid. Die gevoelens die iemand anders denk ik ook heeft die overspoelen echt. Die zijn zo sterk dat ze je echt overspoelen. Dat voelt alsof je het niet meer kunt verdragen.
De badkamer.
Met weer een spiegel.
Ja ik wou net zeggen. Maar waarom de badkamer nu?
Nou omdat dit altijd de plek was waar ik mezelf sneed.
Oh jeetje. Het zijn kleine littekentjes.
Ik voel me heel slecht en ik had zo de drang om psychische pijn om te zetten in lichamelijke pijn.
Zodat je de psychische pijn minder voelt?
Zodat je de psychische pijn minder voelt en omdat ik ook zoiets had van ik moet mezelf pijn doen. Ik heb dat gedaan. Het is ook niet leuk of lekker of zo.
Het moet.
Het moet, je doet het niet voor de lol. Je doet het niet omdat je zo gelukkig bent.
En het lijkt voor die paar minuten wel een ontspanning te geven?
Maar dat is na 10 minuten gewoon weer terug. Maar dan is het toch dat ik me 10 minuten iets beter heb gevoeld. Dan heb ik even die rust gehad.
Ik was als kind zwaar op de hand, meer dan leeftijdsgenootjes. Ik had heel veel dat ik me verdrietig voelde. Ik weet dat ik op mijn 7de voor het eerst met een vriendinnetje van de basisschool er over praatte. Dat ik niet meer wilde leven.
Op je 7de?
Ja. Dat vind ik altijd zo gek dat andere mensen dat niet hebben.
Er zijn dagen dat ik het niet heb inderdaad.
Dat is het gevoel, het niet op je plek zijn en het weg willen. 
Nergens.
Ja. En dat gekoppeld aan dingen die gebeurde in mijn omgeving of in mijn leven op school hebben uiteindelijk gemaakt dat ik mij steeds bevestigd voelde in die donkere gevoelens. Zo heb ik een stoornis ontwikkeld.
Ik zat in 4 vwo, dat ging dus niet meer. Ik was 3 weken opgenomen en toen ik terugkwam wilde ik wel weer naar school gaan maar omdat het zo heftig was bij mij. Ik was heel depressief en ging ik op een gegeven moment niet meer naar school. Dus dat liep ook allemaal niet. Op een gegeven moment moest ik ook gewoon stoppen met school. Toen zat ik thuis.
Je kon dus niet meer normaal functioneren?
Nee helemaal niet. Ik deed niks meer. Ik zat thuis ik kon niet naar school. Bij basketbal ging ik nog wel naar de training kijken, maar ik trainde niet mee want daar was de stress te hoog voor. Daar lag dan druk op van ik moet presteren. Dus dat deed ik ook al niet meer. Mijn ouders probeerde wel vaak van om iets te vragen maar ik kapte alles af. Steeds was het wel dat ik in mijn eigen wereldje ging omdat ik nergens meer over durfde te praten of kon praten of wilde praten.
Terwijl de opening er juist lag.
Ja. Ik dacht heel erg dat ik het zelf moest oplossen en ik wil mijn ouders er niet mee belasten. Ik denk dat het dat is en ook het stukje schaamte.

Robinne sneed zich in haar armen omdat ze niet tevreden was met zichzelf. Karlijn was als kind al zwaar op de hand. Allebei hebben ze borderline. Wat betekent dat voor hen? 

Hoe is het om borderline te hebben?

Alsof ik chronisch een gebroken hart had. Het liefdesverdriet wat je vroeger had zeg maar in je jongere jaren. Dat radeloze en verlorene dat had ik eigenlijk chronisch. Altijd.
De belangrijkste kenmerk van een borderline persoonlijkheidsstoornis is de instabiliteit van de emoties. Dus mensen hebben hele heftige wisselende emoties die ook in de tijd heel snel kunnen afwisselen. Dat kan gaan over contact met anderen, dat kan gaan over hoe je je over jezelf voelt. Dat kan ook gaan over plannen die je maakt in het leven en wat je daarvan vindt. Het kan ook gaan over of je wilt leven of dat je eigenlijk dood wilt zijn. Je hoort nog wel eens dat mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis worden beleefd als manipulatief of mensen die veel aandacht vragen of aanstellers. Dat is niet wat erachter zit. Het zijn wel mensen die veel oproepen in het contact omdat ze zelf zoveel beleven aan het contact. Omdat het voor hen allemaal zo diep gaat. Dat ervaar als je met mensen komt. Ze voelen zich snel afgewezen. Je gaat je in het contact soms onmachtig voelen. Je voelt dat iemand in je teleurgesteld is als je niet aan dat hele hoge ideaal kunt voldoen. Dat is heel ingewikkeld om daar zelf goed mee om te gaan. Maar het is onzin om te zeggen dat het aanstellers zijn. Dat miskent sterk de ernst van het probleem van de mensen die een borderline persoonlijkheidsstoornis hebben.
Ik vond mezelf gewoon een verschrikkelijk persoon. Ik haatte mezelf. Nog steeds wel eens.
Waarom dan?
Waarom? Dat ik vind dat ik iets niet goed heb gedaan of dat ik niet mag leven of dat ik pijn verdien.
Een borderline persoonlijkheidsstoornis komt veel vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. De oorzaak is voor een deel aanleg. Je wordt geboren met een bepaald temperament. Met hoe je emoties reguleert, hoe je met tegenslagen omgaat. Hoe je met frustratie omgaat. Voor een deel is dat genetisch bepaalt. Daarnaast is een hele belangrijke oorzakelijke factor is dat je als kind nare ervaringen doormaakt. In de zin van mishandeling, verwaarlozing, instabiele gezinssituatie. Het hoeft niet maar vaak spelen dat soort dingen een rol. Het kernprobleem is dat mensen het moeilijk vinden om zich te hechten aan iemand anders. Als iemand te dicht in de buurt komt dat dat tegelijkertijd de wens oproept om een veilig contact aan te gaan. Als dat dichterbij komt dan neemt de angst toe dat je daar in teleurgesteld wordt.

Mensen met borderline ervaren vaak heftige emoties. Dat kan lastig zijn voor de borderliner, maar ook voor de omgeving. Borderline kun je krijgen doordat je er aanleg voor hebt, maar ook door dingen die je als kind meemaakt en hoe je daarmee omgaat.

Wat is borderline?

Hoi Johan.
Hoi Liesbeth. Welkom. Wil je wat drinken?
Kopje thee, lekker. Dit is een eigen fotoboek van jou?
Ja.
Jij bent fotograaf toch?
Heb ik met de kinderen gemaakt. Ja klopt.
Want je hebt 3 kinderen toch?
Ja, onze oudste Maaike, dan hebben we Geert en Floor. Onze oudste 2 hebben allebei een autistische stoornis. Dat is wel een groot ding in ons gezin. Wij hebben heel ons leven gestructureerd naar onze kinderen toe. Wij hebben heel ons leven een soort rust ingebouwd. Iedere dag gaat hetzelfde als de vorige weken.
Omdat de problemen van Geert en Maaike nogal een stempel drukken op het reilen en zeilen in het gezin hebben alle gezinsleden in het gezin begeleiding gekregen. Mede door deze hulp aan huis verlopen de dagelijkse rituelen inmiddels een stuk rustiger. Wat een rust aan tafel. Wie is er kind van de maand? Oh dat ben jij? Dus jij mag als eerste nu vertellen wat je vandaag gedaan hebt?
Ja. 
En dan je vader, dan Floor, je moeder.
Nee altijd eerst de kinderen.
Eerst de kinderen en dan de volwassenen?
Ja.
En waarom is dat dan? Kind van de maand, Floor?
Want anders zit Maaike eigenlijk elke dag op de bank en anders praat iedereen door elkaar.
Hoe is dat voor jou dan?
Ik vind het ook wel fijn want ik weet ook wel wat er gebeurt als we dat niet hebben. Dan wordt het hier heel druk. Dat is ook niet fijn.
Kunnen jullie dit helemaal alleen? Die rust bewaren en die kinderen structuur geven?
Nee. Sinds we weten dat Geert en Maaike een autistische stoornis hebben komen er mensen van gezinsbegeleiding autisme bij ons in huis en die komen echt specifiek hier in ons gezin helemaal afgestemd op onze kinderen. Die hebben ook eerst de tijd gehad om onze kinderen, echt door in ons gezin te zijn, echt te leren kennen.
Meisje, mag ik jou wat vragen? Mag ik even jou telefoon gebruiken? Wat fijn, dankjewel.
Autisme is op dit moment niet te genezen maar er wordt heel veel geïnvesteerd in een vroege herkenning. Hoe eerder je weet dat een kind autistische trekken heeft hoe sneller je zowel het kind als de omgeving kunt helpen om daar op een zo goed mogelijke manier mee om te gaan. Daardoor leer je het kind competenties en leer je ook de omgeving om vaardig te zijn. Om samen met dat kind te zorgen dat hij zich zo goed mogelijk ontwikkelt.
Maaike, wat gebeurt er nu? Jij bent onderweg naar school.
Ze gaat een heel lang gesprek doen.
Ja, maar jij bent onderweg naar school, straks ben je te laat. En jij staat er een beetje vrolijk bij te lachen. Misschien gaat ze nog wel een half uur bellen.
Mag ik mijn mobiel terug want ik moet naar school?
Oh natuurlijk, sorry. Hé ik moet gaan hangen, ik bel jou straks als ik.. Ik zie je straks. Oké.
Heel goed. Zou je in het echt als je iemand tegenkomt die je echt niet kent, zou je dan je telefoon geven?
Ik denk het niet.
Als ze naar een winkel gaat durft ze niks te vragen. Hoe moet zij nu boodschappen doen? Dat is heel moeilijk. Daar zijn we met de begeleiding ook mee bezig. Met een boodschappenlijstje naar de supermarkt en er staat dingen op het lijstje die ze niet kan vinden. Ze loopt eerst 25 keer door de supermarkt want ze gaat het niet vragen want dat durft ze niet.
Heb je veel vrienden?
Ja best wel.
En wat is best wel?
Niet echt heel veel maar ook niet weinig.
Ook vrienden waar je vaak mee speelt of heb je een aantal vriendjes waar je vaak mee speelt?
Ja zoals Xander en Yoeri.
Dat zijn de 2 jongens. Broertjes?
Ja.
Ze zijn daar aan het springen. Daar speel je het meest mee?
Ja.
Bij Geert maak ik me vooral zorgen over zijn vriendschappen. Geert is graag alleen. Hij heeft wel 2 geweldige vrienden, 2 broers, die hem steeds maar op blijven zoeken. Ze spelen altijd op de trampoline of in het zwembad. Ze doen veel dezelfde dingen en daar houdt Geert van. Als het maar veel hetzelfde is, veel voorspelbaar is voor Geert. Die jongens vinden hem heel leuk om mee te spelen en het gaat altijd goed. Alleen als de jongens bijvoorbeeld ruzie krijgen dan weet Geert daar geen raad mee en dan komt hij snel naar huis en dan zeg ik 'wat is er?'. 'Oh niks'. En dan 's avonds als hij in bed ligt dan ja het is niet helemaal goed gegaan. Dan blijft hij ook gewoon 2 weken thuis. Dan gaat hij ook 2 weken niet naar de jongens toe.
Ga jij met sommige dingen anders om dan anderen omdat je autisme hebt?
Ja soms als ik iets spannends vind dan spring ik heel het huis rond en ik denk dat andere kinderen dat niet doen. 
Merk je er veel van zelf dat je autisme hebt? Vind je het lastig of niet?
Nee, ik ben er mee geboren en ik weet niet anders.
Wat is het leukste van autisme? Of heeft het niks leuks?
Je bent goed in sommige dingen.
Waar zit jouw talent?
Wedstrijdzwemmen.
Lekker toch zo bij je vrienden?
Heerlijk.
Heb je alles?
Ja.
Geld? Boodschappenlijstje?
Ja. Heeft u 500 gram rundergehakt? 2 ons boterhamworst?
Dat gaat hartstikke goed. Ik merk helemaal niks.
Dankjewel.
Tot ziens.
Dat ging goed zeg, je keek die mevrouw gewoon aan. Dame, het ging goed toch?
Oh Geert, dat zijn er echt veel.
Ja hé?
50 Meter vrije slag. Leuk man. Ik denk dat jij een goede coach moet gaan zoeken. Moet je niet iets van Nederlandse kampioenschappen gaan doen of zo?
Van Zuid Nederland heb ik al een paar keer meegedaan.

Geert en Maaike zijn autistisch. Thuis hebben ze vaste rituelen om te zorgen voor rust. Maaike krijgt begeleiding voor haar sociale vaardigheden.   

Hoe ga je om met autisme?

Dit zijn Floor, Geert en Maaike. En hun moeder Liesbeth. Geert heeft PDD NOS en bij Maaike is het syndroom van Asperger geconstateerd. Vanwege hun autistische stoornis gaan Geert en Maaike naar speciaal basisonderwijs.
Zo dame, druk met je verzorgpony? Kom maar jongens.
Jawel. 
Wat betekent autisme voor jou?
Dat je sneller boos kan worden en dat je met meerdere dingen moeite hebt.
Welke dingen zijn dat dan bijvoorbeeld?
Met mensen leren kennen enzo.
En waarom vind je dat moeilijk dan om mensen te leren kennen en in contact te komen met mensen?
Dan moet ik ze aankijken en al die dingen.
Dat vind je lastig?
Ja.
Durf je mij aan te kijken? Ja, maar je kijkt ook snel weer weg.
Ja.
Vind je dat moeilijk? Maar wat ben jij voor meisje dan?
Een vrolijk meisje die van dieren houdt.
Ja?
Je zit ook op drummen?
Ja.
Leuk man, je doet het wel goed.
Dank je.
En je hebt autisme.
Ja dat klopt.
En wat is dat eigenlijk?
Dat ik soms moeite heb met sommige dingen. Zoals plotselinge dingen die opeens veranderen.
Ik kan me nog een voorbeeld herinneren van dat we naar Oosterhout zouden gaan. Ik zou met de 3 kinderen naar Oosterhout gaan, dat hadden we afgesproken en toen kwam mijn vader met het idee, zullen we niet naar Gorkum gaan dat is leuk dan kunnen we met de watertaxi. Dan gaan we naar Gorkum. Dat vertelde ik 1 minuut voordat we weg zouden gaan, want mijn vader was heel enthousiast en die vertelde dat heel vrolijk en blij en toen is Geert helemaal geflipt. Er was een enorme verandering want hij ging niet naar Oosterhout maar hij ging met een watertaxi naar Gorkum. Dat kan niet.
En hoe is het als er heel veel dingen tegelijk op jou afkomen?
Daar heb ik ook wel moeite mee. Bijvoorbeeld ik loop in een hele drukke winkelstraat en daar kan ik dan niet tegen.
Nee?
Nee niet goed.
Wat gebeurt er in je hoofd dan?
Van alles. Chaos. Wat ik niet fijn vind.
Want als ik door een winkelstraat loop dan vind ik het ook druk maar dan weet ik wat ik ga doen en ik loop door. Maar bij jou komt dat allemaal anders binnen dan?
Ja, ik zie het zeg maar in puzzelstukjes. Ik zie het allemaal in kleine details en dat moet ik dan samenbrengen. Maar dat gaat soms niet goed. Ik moet ook 's morgens als ik uit bed kom de stapjes doen anders wordt het voor mij te veel.
Oke, stapje voor stapje.
Ja.
Elke keer hetzelfde ook?
Ja, altijd.

Maaike vindt het eng om met mensen te praten en ze aan te kijken. Haar broer Geert heeft moeite met plotselinge veranderingen en drukte. Dan is er chaos in zijn hoofd. Hun wereld ziet er dus anders uit dan die van andere kinderen.

Hoe is het om autistisch te zijn?

Mensen met autisme hebben eigenlijk last van problemen in de sociale interactie en in de taal. Ze hebben een heel beperkt gedragsrepertoire. Wat betekent dat nou? Als je kijkt naar die sociale interactie dan hebben ze veel meer moeite om te begrijpen als je iets zegt waaruit je dat zegt. Waarom je dat zegt en wat je er eigenlijk mee bedoelt. Ze focussen heel erg op de letterlijke betekenis van iets. Als je het vergelijkt met een puzzel dan hebben ze wel alle puzzelstukjes maar is het moeilijker om het hele plaatje daar omheen te zien. Dat betekent dat er met de communicatie om hen heen veel meer problemen ontstaan. Dat het ook veel beperkter is. Autisme is voor ongeveer 90% toe te schrijven aan erfelijke factoren. Concreet, als in een gezin een kind met autisme is, dan is de kans dat een broertje of zusje dat ook heeft aan de orde van 20%. Dus hoog. Er zijn vaak ook opvallende dingen aan het gedrag. Ze kunnen fladderen met hun armen of handen of ze kunnen repeterend apart gedrag vertonen. Heel erg op hun tenen lopen of bepaalde strekbewegingen maken. Dat ziet er wat wonderlijk uit maar dat is heel kenmerkend aan autisme. Er zijn heel veel verschillen tussen autisten. We noemen het een autisme spectrum stoornis, dat geeft aan dat er kinderen zijn die met veel begeleiding op een behoorlijk niveau kunnen gaan functioneren, maar er zijn ook kinderen die helemaal niet hun taal ontwikkelen of ernstige verstandelijke beperkingen hebben. Die heel lang afhankelijk zullen zijn van heel veel zorg.

Als je autisme hebt vind je het vaak moeilijker om te communiceren en contact te leggen met anderen. Vaste patronen en rituelen zijn heel belangrijk. 

Wat is autisme?

Angststoornissen kan je behandelen door psychotherapie en door medicatie. In psychotherapie helpen we mensen stapsgewijs de situatie in te gaan en te verdragen. En we helpen om die beangstigende irrationele gedachte, om die te vervangen door een rationele verklaring voor wat je ervaart. Dat klinkt simpel maar dat is het helemaal niet. Door kleine stapjes te doen komen mensen daar wel. Er zijn ook allerlei geneesmiddelen die effectief zijn voor de behandeling van angststoornissen. Dat zijn met name antidepressiva. Die werken niet alleen op depressie maar die werken ook op angstverschijnselen. Die zijn ongeveer even effectief als psychotherapie. Het is alleen zo dat psychotherapie op de lange duur toch meer in control houdt. Als je die antidepressiva afbouwt dan heb je kans dat die angstverschijnselen weer terugkomen.
Ja Sanne, we gaan fietsen.
Ja dat klopt.
Dat is nog een heel gedoe volgens mij?
Ja, dat vind ik wel heel spannend. Dat is ook nog 1 van de doelen waar ik nog mee aan het werk ben. Om te gaan fietsen, om dat te oefenen.
En doelen? Je hebt jezelf doelen gesteld?
Ja, ik heb verschillende doelen met mijn therapie. Ik heb heel veel doelen eigenlijk al behaald maar juist die zelfstandige heb ik nog niet echt gedaan. Nu ben ik wel heel veel aan het oefenen om te fietsen omdat ik dat nog echt heel eng vind. Ik voel het wel hoor.
Wat voel je?
Ik voel het echt een beetje in mijn maag. Een beetje adrenaline, dat mijn hart wat sneller gaat.
Waar denk je nou aan als je op de fiets zit?
Ik probeer afleiding te zoeken om aandachtstraining te gaan doen. Dat doe je door bijvoorbeeld auto's te gaan tellen. Bijvoorbeeld zwarte auto's ga je dan tellen. Dan kom je eigenlijk uit je hoofd en dan ben je eigenlijk minder bezig met wat er in je lichaam gebeurt. Dit is echt wat ik nog heel lastig vind. Ja oefenen.
Blijven oefenen.
Blijven oefenen. En alle moeilijke dingen aan blijven gaan.
Om er zo aan te wennen en te zien.
Ja hoe ik het met andere dingen ook heb gedaan door te doen dat ik merk dat het makkelijker wordt. Dat ik nu dus weer dingen kan die ik bijvoorbeeld een jaar terug niet kon.
Je hebt angst. Bij die angst horen gedachten die het meestal versterken of die het opwekken. Dan ga je kijken, zijn daar andere gedachtes voor in de plaats te zetten. Maar ook je gedrag aanpassen daar aan. Ik kreeg dus bijvoorbeeld schaamteoefeningen. Puur om mezelf te laten zien en om te oefenen met de angst die het bij mij oproept om dingen te doen die eigenlijk niet normaal zijn om dat moment. Zomaar op verschillende plekken in de stad uit volle borst het Wilhelmus gaan zingen.
Nee? Dat zou ik niet eens doen.
In je eentje gaan staan en hard gaan zingen.
Nou heb je dus regelmatig het Wilhelmus staan zingen op straat dus je kent de tekst.
Alleen nog de eerste regels, ik had er een blad bij.
Doe je alleen de eerste regels.
En waar? 
Nu hier. Heel hard.
Dat is geen probleem.
Durf je dat?
Dat is geen probleem. Ja, zijn we er klaar voor? Nou dat was hem.
Ze gaan meezingen.
Als je nou terugkijkt op die periode wat is nou voor jou het meest ingrijpend geweest?
Toch wel dat ik geen contact meer kon hebben met mensen en dat ik mensen om me heen niet meer kon verdragen waardoor ik me wel erg eenzaam heb gevoeld. Dat is echt wel 1 van de allerergste dingen. Ik had een pony en die heb ik weggedaan vanwege mijn angststoornis. Dat was ook wel heftig want het was echt mijn droom om mijn eigen pony te hebben en dat had ik eindelijk op latere leeftijd. Die heb ik dus ook op moeten geven.
Ja gaat lekker op vakantie?
Vakantie? We gaan op reis.
Reizen? Dat moet wel een stap zijn voor jou ook of niet?
Ja dat wordt echt wel een hele grote stap en ook wel echt een serieuze reis. 6 Maanden.
6 Maanden serieus?
We gaan naar Griekenland en naar Nepal en Japan.
De reis is al vaak uitgesteld. We hebben al vaak reisplannen gehad en gefantaseerd. De angsten waren te aanwezig zeg maar. Ik heb de stap nooit durven nemen. Het kan komen, het zal komen, hier in mijn bed heb ik ook nog wel eens paniek. Dit is een nieuwe dag en we gaan weer verder. Zo zal het op reis ook zijn, zo zie ik het.
Maar wel gaaf dat je zo'n stap neemt.
Ja ik ben hartstikke blij.
En trots.
En trots ook. Ik moet eerst nog in het vliegtuig.
Zo ver ben je nog niet. 
Uiteindelijk ben ik trots.
Hoe gaat je toekomst eruit zien?
Ik hoop goed.
Heb je er vertrouwen in ook echt?
Ik heb er wel vertrouwen in eigenlijk. Ik hoop meer te gaan reizen omdat ik dat altijd al graag had willen doen dus dat hoop ik ook weer te kunnen. Ik zou ook graag weer parttime willen werken want ik ben nu 100% afgekeurd. Ik wil me graag laten herkeuren zodat ik toch weer aan het werk kan zodat ik ook weer uit huis ga en meer onder de mensen ben. Uiteindelijk zou ik ook heel graag kinderen willen. Ja, dat is ook wel een grote wens voor mij.
Maar ook wel een hele grote stap.
Ja klopt.
Zullen we nog 1 rondje doen?
Ja is goed.
Het is niet van harte.
Nee maar is goed.
Zekere weten?
Ja.

Als je een angststoornis hebt kunnen angsten zo groot zijn dat ze je belemmeren in je dagelijkse leven. In therapie leer je stap voor stap je angsten de baas te worden. Ook kunnen antidepressiva helpen.

Hoe behandel je een angststoornis?

Stoer man.
Hé, Wybe.
Hé, Johan. Ik zie jou daar stunts op doen. Dat ik denk 'nou, pittig'. En ik ben hier voor jou om te praten over je angststoornis.
Ja dat klopt. Best wel tegenstrijdig hé. Ik heb last van paniek. Paniekstoornis. Ik heb hypochondrie. Ik ben heel lang bang geweest dat ik ziek was. Dat ik kanker had. Dat ik dood ging zeg maar. Ik was 10-11 en ik zag een tv-programma en dat ging over een vrouw die haar man had verloren aan kanker. Ik voel in mijn lies en ik voel ook een knobbeltje.
Maar je werd getriggerd door het programma van 'ik ga eens bij mezelf voelen'?
Ja, het ging om een knobbeltje in de lies en ik dacht 'knobbeltje in je lies is kanker je gaat dood'.
Dus jij ook?
Dus ik ook.
Wybe was zo bang dat hij dood zou gaan aan kanker dat hij jarenlang met niemand daarover durfde te praten. Toen hij zich na 10 jaar eindelijk liet onderzoeken door een dokter constateerde hij slechts een kliertje. Oej oej, ik zie niet echt angst.
Nee, hier op de motor valt het mee. Maar dit is een gecontroleerde angst want als ik niet wil rijden dan rij ik niet. Dan word ik ook niet bang. Als ik in bed lig en ik krijg een paniekaanval dan weet ik niet wat me overkomt en wat ik eraan kan doen. Hier kan je gewoon stoppen met rijden zeg maar.
Kom binnen. Hier woon ik.
Netjes. Maar dit is ook het huis waar je lang binnen hebt gezeten?
Ja dat klopt inderdaad.
En niet naar buiten durfde.
Nee klopt. Ik heb heel erg last van paniekaanvallen. Dan heb ik echt het gevoel dat ik dood ga of dat ik flauwval. Daardoor durfde ik niet meer naar buiten omdat ik me daar niet veilig voelde. Mijn hoofd heeft me geleerd dat ik me hier veilig voel, maar zodra ik mijn veilige omgeving verlaat dan krijg ik heel erg last van een snelle hartslag. Er wordt heel veel adrenaline aangemaakt, ik krijg druk op mijn borst, ik word duizelig, mijn ledematen gaan tintelen. Dan raak ik in paniek, door die paniekaanval krijg ik al die fysieke sensatie. Dan ga ik echt denken 'ik ga flauwvallen of ik ga dood'. Dat is op zich natuurlijk gek want je weet niet hoe het voelt om dood te gaan.
Hoe vaak heb je het meegemaakt wou ik vragen maar...
Ja precies. Niet, dus. Maar toch koppel je het daar aan.
Wybes angst voor ziektes ging over in paniekaanvallen. Daarnaast kreeg hij ook nog eens een sociale fobie.
Na de opluchting kwamen toch paniekaanvallen. Paniekaanvallen kwamen eigenlijk voornamelijk, vooral in die tijd, in sociale gelegenheden. Dus op momenten dat ik niet zomaar weg kon en in een sociaal contact kan je ook niet zomaar weg. Als ik nu weg loop of de discotheek uit loop dat is raar. Dan kijken mensen me raar aan. Je krijgt een soort tunnelvisie van alleen naar de uitgang en verder niks meer. De wereld voelt echt zo onwerkelijk aan. De wereld is als een drone op dat moment.
Ik had in de ergste periodes wel 10 paniekaanvallen per dag. Dat was best wel heel heftig. Dus ik zat eigenlijk alleen maar op bed en ik kon geen mensen meer om me heen verdragen, eigenlijk alleen mijn vriend. Zelfs mijn ouders konden niet meer op bezoek komen en ook geen vrienden meer. Dat was echt wel mijn dieptepunt.

Wybe en Sanne hebben allebei last gehad van angsten en paniekaanvallen. Zo was Wybe bang dat hij kanker had en Sanne durfde niet meer naar buiten. Hun angststoornis had dus een grote invloed op hun dagelijkse leven.  

Hoe is het om een angststoornis te hebben?

Heel veel mensen hebben wel een keer een heel erg paniekgevoel, zomaar. De ene mens is wat banger dan de ander, de een is wat sneller zenuwachtig dan de ander. Maar daar gaat dit eigenlijk niet over. Dit gaat over dat het zo ver gaat dat het je functioneren echt beïnvloed. Dat het gewoon niet meer lukt. Mensen durven de straat niet meer op. Durven niet zomaar naar de winkel toe. Durven niet meer in een volle metro te gaan zitten. Omdat ze bang zijn om te midden van al die mensen een aanval krijg, ik niet weet of ik gered kan worden. Die mensen zijn geen slappelingen maar het voelt of je bij wijze van spreken je tegenover een leeuw staat en het hekje is weg. Zo angstig is het. In het loop van het leven hebben ongeveer 15 tot 20 procent van alle mensen voldoen of enig moment aan de criteria voor een angststoornis. Dat is eigenlijk veel. Het komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen en het ontstaat vaker in een periode nadat mensen ingrijpende levensgebeurtenissen hebben meegemaakt. Bijvoorbeeld iemand die je goed kent is overleden, een verhuizing of een situatie, een flinke verandering die je iets minder zeker maakt over de controle die je hebt over de dingen die gebeuren in je leven.

Niet meer de straat op durven of met het openbaar vervoer durven reizen: als je een angststoornis hebt kunnen de gewoonste dingen een grote opgave zijn. Ongeveer 20% van de mensen krijgt in zijn leven te maken met een angststoornis. 

Wat is een angststoornis?

Pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.