Groep 6/7/8

Klas 1/2/3

Belangrijke begrippen en gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog uitgelegd in korte explainers.

De Tweede Wereldoorlog in het kort

Wereldoorlogen

Thema bevrijding

Naar de themapagina

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Heb jij wel eens van het Oranjehotel in Scheveningen gehoord? Het Oranjehotel is geen hotel, maar een gevangenis. Tijdens de oorlog houden de nazi's hier ruim 25.000 joden, communisten, Jehova's getuigen en verzetsmensen opgesloten. De bijnaam van het hotel is een ode aan de verzetsstrijders die onder andere daar gevangen zaten. Een aantal van deze gevangenen zijn tegenwoordig bekend, zoals Erik Hazelhoff Roelfzema, oftewel Soldaat van Oranje en verzetsstrijders George Maduro en Anton de Kom. Voor ruim 250 gevangenen betekende hun opsluiting het einde van hun leven. Zij worden op de nabijgelegen Waalsdorpervlakte doodgeschoten. Tegenwoordig is het Oranjehotel een museum dat laat zien hoe kwetsbaar vrijheid is en welke keuzes mensen maken wanneer vrijheid en democratie op het spel staan.

Het Oranjehotel in Scheveningen

In het Oranjehotel in Scheveningen worden tijdens de Tweede Wereldoorlog tegenstanders van de nazi’s opgesloten, zoals Erik Hazelhoff Roelfzema en Anton de Kom. Tegenwoordig is het een museum over de kwetsbaarheid van vrijheid.

Waar zou jij onderduiken als het oorlog is? Tijdens de Tweede Wereldoorlog duiken zo'n 250.000 Nederlanders onder. Ze verstoppen zich om niet opgepakt te worden door de Duitse bezetter. Dit zijn bijvoorbeeld joden en verzetsmensen, maar ook mensen die niet gedwongen willen werken. In Duitsland. Onderduikers verbergen zich soms op bijzondere plekken. Zo verstopt een groep onderduikers zich in het roofdierenverblijf in dierentuin Artis. Ook zitten er onderduikers op zolders van kerken, op bootjes in de Biesbosch en in de Limburgse grotten. In de Veluwse bossen ontstaat zelfs een onderduikers dorp met honderd onderduikers. Maar de meeste mensen duiken niet op bijzondere plekken onder. Ze verbergen zich onder slechte omstandigheden bij mensen thuis en waar ze vaak ook nog veel geld voor moeten betalen.

Bijzondere onderduikplekken

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn joden en verzetsmensen hun leven niet zeker. Daarom duiken veel mensen onder. Meestal bij mensen thuis, maar soms ook op bijzondere plekken. Zoals in de dierentuin en in de grotten in Limburg.

Wat weet jij van de hongerwinter? Tussen november 1944 en april 1945 vindt in het westen van Nederland de hongerwinter plaats als straf voor een grote spoorwegstaking. In september 1944 blokkeren de nazi's alle voedseltransporten naar het westen, waardoor al snel geen voedsel en brandstof voorraad meer is. Sommige mensen gingen in de kou naar het platteland in het noorden of oosten om daar eten te halen, soms in ruil voor waardevolle spullen. In januari en februari 1945 lijden meer dan 3 miljoen mensen grote honger. Later wordt het iets beter, omdat het Zweedse Rode Kruis meel voor witbrood mag uitdelen en er eind april voedsel gedropt wordt uit vliegtuigen. Naar schatting overlijden ruim 20.000 Nederlanders door de hongerwinter.

De hongerwinter

In de laatste winter van de Tweede Wereldoorlog heeft Nederland het zwaar. Er is bijna geen voedsel en brandstof. Meer dan 20.000 Nederlanders overleven de hongerwinter niet.

Welk gerecht zou jij missen als er oorlog uitbreekt? Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog zijn eten en drinken moeilijker te krijgen. Vlees, boter en brood kun je alleen kopen met een voedselbonnen. Met deze bonnen wordt voedsel eerlijk over de bevolking verdeeld en daar wordt helaas ook misbruik van gemaakt. De producten worden al snel illegaal verkocht. Ook is het soms niet duidelijk waar het vlees precies vandaan komt. In 1944 roept de Dierenbescherming in Zwolle daarom op om extra op je huisdier te letten. Mensen eten ook uit hun eigen tuin of buurt. Denk aan brandnetels en aardappels. Aan het einde van de oorlog is er in West-Nederland bijna niets meer te eten. Vooral in de grote steden. Die periode wordt de hongerwinter genoemd. Meer dan 20.000 mensen overleven de hongerwinter niet.

Eten in oorlogstijd

Tijdens de Tweede Wereldoorlog gaat het eten en drinken in Nederland ‘op de bon’. Ook ontstaat er een zwarte markt voor voedsel en voedselbonnen. In de hongerwinter is er bijna niets meer te eten in het westen van Nederland.

Weet jij wat een van de grootste en zwaarste militaire acties op Nederlandse bodem was? Dat was de Slag om de Schelde. Het begon zo. Op 6 juni 1944 landden de geallieerde troepen in Frankrijk om West-Europa te bevrijden. In de herfst konden de bevrijders niet verder omdat ze geen voorraden hadden. Daar hadden ze de haven van Antwerpen voor nodig, maar die was onbruikbaar omdat de Schelde nog in handen van de Duitsers was. Begin oktober vielen legers uit verschillende geallieerde landen aan om de Schelde te heroveren. Na een zware en bloedige aanval sloegen de geallieerde bommenwerpers gaten in de weg, zodat de verdedigingswerken der Duitsers onder water werden gezet, waarna het eiland van de vijand kon worden gezuiverd. Uiteindelijk werden de nazi's op 8 november 1944 verslagen. Ruim 5000 mensen kwamen om tijdens de Slag om de Schelde.

De Slag om de Schelde

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is de rivier de Schelde in handen van Duitse bezetter. De geallieerden zetten in 1944 alles op alles om de Schelde terug te veroveren. Dat lukt, maar de Slag om de Schelde kost 5000 mensen het leven.

Wist je dat er op 21 september ieder jaar wereldwijd de Dag van de Vrede wordt gevierd? Op deze dag vragen de Verenigde Naties aan alle lidstaten die in oorlog zijn om 24 uur lang een staakt het vuren in te zetten. En ook aan de rest van de wereld wordt de oproep gedaan om zich in te zetten voor wereldwijde vrede en saamhorigheid. Zo wordt er bijvoorbeeld in Den Haag en vredesmars gelopen. Maar vrede bereik je niet alleen door de wapens neer te leggen. Het vereist dat we samenlevingen opbouwen waarin iedereen het gevoel heeft dat die er mag zijn en geaccepteerd wordt. Een wereld waarin mensen gelijkwaardig zijn. Wat betekent vrede voor jou?

21 september: dag van de vrede

De Internationale Dag van de Vrede is ingesteld door de VN. Het is de bedoeling dat er op 21 september wereldwijd nergens op de wereld wordt gevochten. Maar vrede is meer dan niet vechten, vertelt Claude.

Heb je wel eens van operatie Market Garden gehoord? Market Garden is een gevaarlijke militaire operatie van de bevrijders. De geallieerden hebben twee doelen: eerst Nederland bevrijden van de Nazi’s en daarna Duitsland binnentrekken en verslaan. Daarvoor moeten de geallieerden wel drie Nederlandse rivieren oversteken en dat is lastig, want de bruggen over de Maas, de Waal en de Rijn zijn in handen van de bezetter. In september 1944 proberen de geallieerden het toch. Het grootste parachutistenleger wordt ingezet, maar de poging mislukt, Dut komt door slechte communicatie en problemen met de voorraad. En ook blijken de Nazi’s sterker dan verwacht. Hierdoor zal Nederland boven de rivieren pas in het voorjaar van 1945 bevrijd worden. Veel geallieerde soldaten sterven tijdens Market Garden of worden gevangengenomen.

Operatie Market Garden

In september 1944 begint operatie Market Garden. Deze militaire operatie heeft als doel om Nederland te bevrijden van de Nazi’s en daarna Duitsland te verslaan. Maar de poging mislukt en een groot deel van Nederland moet nog tot 1945 wachten op de bevrijding.

Weet jij wat er op Dolle Dinsdag gebeurde? Op 5 september 1944 vertelt de minister-president van toen via de radio dat de bevrijders de Nederlandse grens zijn gepasseerd. ‘Landgenoten. Het uur der bevrijding heeft geslagen.’ Veel Nederlanders zijn in feeststemming omdat ze denken dat ze binnenkort bevrijd worden van de Duitse bezetter. Ze gaan massaal de straat op om de aankomende bevrijding te vieren. De dag gaat daarom de geschiedenisboeken in als Dolle Dinsdag. Bij de Duitse bezetter is er op die dag juist grote paniek. Veel Duitse soldaten en NSB'ers vluchtten met hun gezin naar Duitsland omdat ze bang zijn voor de bevrijders. Maar uiteindelijk blijkt het bericht niet te kloppen. Het duurt nog meer dan een half jaar voordat heel Nederland bevrijd wordt.
9-12 | 13-15

Dolle dinsdag

Op 5 september 1944 is Nederland in de veronderstelling dat de bevrijding nabij is. Veel Nederlanders gaan de straat op om te feesten en veel Duitse soldaten nemen de benen. Maar al snel blijkt dat er te vroeg is gejuicht.

In 2024 en 2025 vieren we dat de Tweede Wereldoorlog in Nederland tachtig jaar geleden eindigde. Maar wat ging daaraan vooraf? De bevrijding begint in 1944 in Zuid-Limburg. Op 12 september steken Amerikaanse soldaten de Belgische grens over en bevrijden het eerste Nederlandse dorp Mesch. In de dagen daarna probeerden de geallieerden zoveel mogelijk belangrijke bruggen in Gelderland en Brabant te veroveren. Ook wel bekend als Operatie Market Garden, maar deze mislukt. De opmars stopt onder Arnhem. De geallieerden richten zich vervolgens op het zuiden van Zeeland. In november wordt daar de Slag om de Schelde gewonnen, waardoor de haven van Antwerpen weer gebruikt kan worden voor de bevoorrading van het leger. Het duurt nog tot het voorjaar van 1945 voordat ook het noorden en oosten van Nederland worden bevrijd.

De bevrijding van het zuiden van Nederland

In september 1944 begint de bevrijding van Nederland in Limburg. De geallieerden proberen zoveel mogelijk bruggen in Gelderland en Brabant te veroveren. Maar de geallieerde opmars stopt onder Arnhem. Terwijl het zuiden van Nederland bevrijd is, moeten het noorden en oosten nog bijna een jaar wachten.

Hoewel de rest van Nederland op 5 mei 1945 al bevrijd was, moest Schiermonnikoog nog zes weken wachten. Het eiland wordt begin april overspoeld door een groep van 120 radicale SS’ers en SD’ers en 600 soldaten. Een deel van hen is naar het eiland gevlucht voor de naderende Canadese bevrijders. Op 17 april zet een vertegenwoordiger van het Canadese leger voet op Schiermonnikoog om de overgave van de groep Duitsers te eisen. Hoewel de SS’ers en SD’ers weigeren zich over te geven, komen ze er ook achter dat ze in de val zitten. Met een list weten de bevrijders de mannen naar het vaste land te lokken waar ze gevangen worden genomen. Pas op 11 juni 1945 zetten de Canadezen voet op Schiermonnikoog, waarna de bevrijding van heel Nederland een feit is.

De bevrijding van Schiermonnikoog

Het Waddeneiland Schiermonnikoog moest lang wachten op de bevrijding. Er zaten nog honderden Duitse soldaten en SS’ers die zich niet wilden overgeven. Pas op 11 juni 1945 werd Schiermonnikoog officieel bevrijd door Canadese soldaten.

In de maanden nadat ons land bevrijd wordt, wilden sommige Nederlanders wraak nemen op iedereen die fout was in de oorlog. Fout waren NSB'ers, verraders en anderen die met de Duitsers hadden samengewerkt. Het was bijltjesdag. Tijd voor afrekening. Veel ‘foute mensen’ werden mishandeld en op wagens door de straten gereden. Vrouwen van NSB'ers en moffenmeiden, meisjes die een relatie hadden met een Duitse soldaat werden kaalgeschoren. Maar ook verzetsmensen werden soms onterecht beschuldigd omdat ze contact hadden gehad met Duitsers. Om aan informatie te komen met speciale rechtbanken, De Bijzondere Rechtspleging probeerde de regering een einde te maken aan het voor eigen rechter spelen van sommige Nederlanders.

Bijltjesdag: afrekenen met verraders

Na de bevrijding nemen sommige Nederlanders wraak op iedereen die fout was in de oorlog, zoals NSB’ers en collaborateurs. Op deze bijltjesdag worden mensen mishandeld en moffenmeiden worden kaalgeschoren.

D-Day was een belangrijke dag voor de bevrijding van Europa. Weet jij waarom? Tijdens de Tweede Wereldoorlog bedenken de tegenstanders van Hitler een plan om nazi-Duitsland te verslaan en West-Europa te bevrijden. Op 6 juni 1944 begint de aanval. Meer dan 150.000 voornamelijk Britse en Canadese en Amerikaanse soldaten vallen tegelijk aan. Het lukt de geallieerden om in Normandië in Frankrijk aan land te komen, Maar ze moeten hard vechten en veel soldaten overleven het niet.
Toch slagen de legers erin om een deel van het land te bevrijden. Deze aanval, beter bekend als D-Day, is het begin van het einde voor nazi-Duitsland. Maar het duurt nog bijna een jaar voordat Nederland en de rest van Europa in mei 1945 bevrijd worden.

D-Day: het begin van het einde

De bevrijding van Europa begint op 6 juni 1944, wanneer de geallieerden aan land komen in Noord-Frankrijk. D-Day betekent het begin van het einde voor nazi-Duitsland, maar kost veel geallieerde soldaten het leven.

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.