Groep 6/7/8

Wat is een gletsjer? (basis), hoe zijn stuwwallen ontstaan? (uitleg), Kan er een nieuwe ijstijd komen? (verdieping).

Stuwwallen uit de ijstijd

Klas 1/2/3

Dit zijn de gletsjers van Antarctica. De grootste is 60 kilometer breed en 400 kilometer lang. Gletsjers worden gevormd uit een heleboel lagen sneeuw, die zich in tienduizenden jaren hebben opgestapeld.
Gletsjers hebben een heel onregelmatig oppervlakte. Ze hebben diepe scheuren en spleten. Deze grote stromen ijs schuren langs de bergwand en hollen die uit. 
Gletsjers kunnen soms wel honderden meters per jaar verschuiven. Stukken gletsjer die in zee zijn gevallen worden ijsbergen en smelten langzaam terwijl ze afdrijven.

Gletsjers

Wist je dat gletsjers tienduizenden jaren oud zijn? Ze stromen langzaam de berg af met een enorme kracht. Kijk maar eens hoe dat gaat.

Enorme stromen ijs

Klas 4/5/6

Zo’n 150.000 jaar geleden was de koudste periode van de op één na laatste IJstijd. De temperatuur was 10 tot 15 graden lager dan nu. Grote ijskappen op Scandinavië en Schotland breidden zich langzaam uit. Ze bedekten Denemarken, de Noordzee en uiteindelijk ook grote delen van Nederland, Duitsland en Polen. Het ijs droeg grote keien met zich mee uit Zweden en de Oostzee. En fijner sediment uit Denemarken. Aan de Zuidrand van het ijs in Nederland werkten tongen van ijs als een bulldozer op de pakketten zand die er al lagen. Hierdoor ontstonden met ijs gevulde laagtes met stuwwallen in een krans daaromheen. Maar de IJstijd hield op en het landijs in Nederland smolt. De stuwwallen bleven achter met daarin en daarop zwerfkeien. De landvormen die door gletsjers en ijskappen zijn ontstaan noemen we “morenen”.
Dit zijn dus die zwerfkeien uit Scandinavië. Wie heeft ze eigenlijk zo mooi neergelegd, Kim?
Nou, we staan hier in een oude zandafgraving van de Nederlandse Spoorwegen, die hebben al het zand uit dit deel van de stuwwal weg gegraven, maar die zwerfkeien, die waren zó groot, die hebben ze maar laten liggen. Ze zijn wel later nog even uitgesorteerd op herkomstgebied in een soort van kompasroos.
Maar deze kei heeft dus al een enorme reis afgelegd en deze is waarschijnlijk zo’n 150.000 jaar oud van de één na laatste IJstijd?
Toen is ie hier aangekomen. Maar hij komt uit de buurt van Stockholm en dit is een graniet, en op dit wat meer gepolijste stukje kan je bijvoorbeeld met een loepje kan je daar bekijken wat bijvoorbeeld de verhouding is aan de zwartere mineraaltjes, dat zijn de biotite-jes, en de lichtere mineraaltjes, dat zijn veldspaten en kwartsen. En aan deze verhouding, die komt overeen met het moedergesteente bij Stockholm in dit geval.
En hebben jullie deze steen ook onderzocht en weet je dan hoe oud ie precies is?
Dat hebben andere geologen weer gedaan en in dit geval kwam eruit: anderhalf miljard jaar geleden gevormd door endogene krachten van toen. Maar verderop bijvoorbeeld, daar liggen zandstenen en die zijn weer gevormd door exogene krachten, ongeveer net zo oud als deze: 1,2 miljard jaar geleden.
Dan gaan we effe kijken.
Kijk: dit zijn dus die zandstenen. Veel blokkiger. Oh, en dit is een hele mooie, nou, de individuele zandkorreltjes, die kan je niet meer echt zien, maar nog wel de structuren hoe al die laagjes zand hier ooit op elkaar gelegd zijn.
En dit is het werk van exogene krachten?
Exogene krachten, getransporteerd zand, ja.
Mooi.
Je ziet, dat die dus zo’n beetje golvend zo uitprepareren aan de bovenkant. Heel mooi. En hier je ziet, hier snap je opeens: dit laagje is hetzelfde als die interne structuur die hierin zit, zie je dat? Nou, en hier liggen nog een paar hele speciale stenen, die komen niet uit het Noorden, maar die komen uit het Zuiden. Ze zijn door de Rijn en de Maas uit bijvoorbeeld de Ardennen meegevoerd. Die rivieren in de ijstijden, die waren veel groter en breder dan nu, en ze vervoerden veel meer zand en grind. Maar deze hele grote, die zijn vermoedelijk in ijsschotsen vastgevroren geweest en zijn zo de rivier af komen drijven.
Die zijn mee gelift op het ijs?
Ja, precies.
Gaaf.


Het ontstaan van stuwwallen

Een stuwwal is een verhoging in het landschap die gevormd is doordat een ijstong de ondergrond heeft opgestuwd.

Overblijfselen uit de ijstijd

Kan er weer een ijstijd komen? | Explainer #6

Moeten we bang zijn voor een nieuwe ijstijd? Heel veel dingen hebben invloed op hoe warm of koud de aarde is. De stand van de aarde ten opzichte van de zon bepaalt hoeveel zonlicht er op aarde terechtkomt. De hoeveelheid broeikasgassen bepaalt hoeveel warmte er op aarde wordt vastgehouden.

Earth Challenge

Kan er weer een ijstijd komen?

Stuwwallen zijn overblijfselen van gletsjers uit een ver verleden. Een periode waarin ijs en kou ons land teisteren. Nu zijn er nog steeds resten uit die tijd te vinden in ons landschap. Lesidee van drie video's (basis - uitleg en verdieping).

Bevolking en ruimte

Basis - Uitleg - Verdieping

Stuwwallen 

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.