Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

In 1945 wordt Nederland na vijf jaar van oorlog en bezetting bevrijd door de geallieerden. Hoe ging dat? Bekijk de video's over de bevrijding in 1944 en 1945.

Oranje boven! Op 5 mei 1945 is Nederland na vijf jaar oorlog bevrijd van de Duitse bezetter. Dat begint allemaal met de geallieerde invasie van Normandië, op D-Day. Na de mislukte Operatie Market Garden en een lange hongerwinter krijgen de geallieerden Duitsland toch op de knieën. In deze tijdlijn lees en zie je alles over de gebeurtenissen die hebben geleid tot de bevrijding van Nederland. Met medewerking van de NOS.

Tijdlijn over het einde van de Tweede Wereldoorlog

De bevrijding van Nederland

Nederland bevrijd

NPO Kennis maakt explainers en informatieve story's over onderwerpen die jongeren bezighouden, van Netflix tot klimaatverandering.

Npo Kennis header

Logo NPO Kennis

NPO Kennis

Na vijf jaar bezetting door Nazi-Duitsland wordt Nederland op 5 mei 1945 eindelijk bevrijd. Hoe verliep de bevrijding? Klik op de afbeelding om de story te lezen.

Story over de bevrijding door de geallieerden

Hoe werd Nederland bevrijd?

Groep 6/7/8

In 1914 breekt er in Europa een oorlog uit tussen de grote landen van Europa. Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en het Ottomaanse Rijk vechten tegen Frankrijk, Engeland en Rusland. Nederland blijft tijdens de Eerste Wereldoorlog neutraal. Het wordt een bloedige strijd die maar liefst vier jaar zal duren. Klik op de afbeelding om de tijdlijn met belangrijke gebeurtenissen uit de Eerste Wereldoorlog te bekijken.

Tijdlijn over de Grote Oorlog

De Eerste Wereldoorlog

In 1914 breekt in Europa de Eerste Wereldoorlog uit tussen de geallieerden, waaronder Frankrijk en Engeland en de Centralen, waaronder Duitsland en Oostenrijk-Hongarije. Het wordt een bloedige strijd, die zwaar bevochten wordt in loopgraven. Uiteindelijk zal de oorlog zo'n vier jaar zal duren. Klik op de afbeelding om de tijdlijn met belangrijke gebeurtenissen uit de Eerste Wereldoorlog te bekijken.

Tijdlijn over de Grote Oorlog voor het VO

Op 6 juni 1944, D-Day, begon met de grootste amfibische operatie in de geschiedenis de bevrijding van West-Europa. Met hedendaagse technieken en verslaggevers én met historische beelden wordt het nieuws van de periode rond D-Day verteld en geduid alsof het 't nieuws van vandaag is.

NOS Bevrijdingsjournaal juni 1944

Vannacht was het zover: de langverwachte geallieerde invasie vond plaats op de stranden van Normandië. Op maar liefst vijf stranden komen duizenden geallieerde militairen aan land. Operatie Overlord is in volle gang. Er wordt hard gevochten, maar Hitler denkt dat de invasie een afleidingsmanoeuvre is en dat de echte aanval nog moet komen. Is de bevrijding van Europa nu echt begonnen?  

6 juni 1944: D-Day is begonnen

In 1944 is de wereld in oorlog. Grote delen van Europa zijn bezet door Nazi-Duitsland. Maar vanuit het oosten rukken Russische troepen op en veroveren terrein op Hitler’s legers. In het westen is het dan nog rustig. Tot 6 juni 1944, decision-day. Over het kanaal varen talloze geallieerde schepen richting Frankrijk. In de ochtend landt de vloot op de kust van Normandië. Duizenden soldaten worden op het strand gedropt en velen sterven onder een spervuur van kogels. Maar uiteindelijk lukt het de geallieerden voet aan land te krijgen om van daaruit West-Europa te bevrijden. Hitler wordt nu aan twee kanten aangevallen en kan de oorlog niet meer winnen. In mei 1945 is Duitsland definitief verslagen en komt er en einde aan de Tweede Wereldoorlog.

High Speed History

Op 6 juni 1944 komen er tienduizenden geallieerden aan op de stranden van Normandië. De bevrijding van Europa kan beginnen!

Wat is D-Day?

Het begon allemaal met D-Day de landing van de geallieerden op de kusten van Normandië in juni ‘44 en het leek daarna zo snel te gaan. Frankrijk was in 80 dagen bevrijd. Maar België ging al iets langzamer. En toen kwam Nederland.


Een uur nadat de laatste Duitse was gevlucht, rukten de geallieerden Brussel binnen, dat zich onmiddellijk in een bevrijdingsroest stortte die dagen en dagen duurde.

Dit is Robert Kiek, oorlogscorrespondent van het Algemeen Nederlands Persbureau te Londen. Ik spreek hier uit Antwerpen op dinsdagmiddag. We zijn vandaag weer een stapje dichterbij eigen land gekomen. Vanmorgen heel vroeg al toen we in het schemer duister België binnenreden, stonden honderden burgers met vlaggen te zwaaien op de kruispunten. We hoeven geen enkele keer op de richtingborden te kijken. De menigte had zich juist op kruispunt opgesteld dat we de weg naar Brussel -Antwerpen, en dat is uiteindelijk dus de weg naar Amsterdam, niet konden missen. 
Brussel zelf staat op z'n kop van vreugde. Voor ons  is dat alleen maar een voorproefje van wat ons in Amsterdam en Den Haag te wachten staat. 

Landgenoten en nu de geallieerde legers in een onweerstaanbare opmars de Nederlandse grens overschreden hebben. Wil ik uit naam van u allen onze bondgenoten een hartelijk welkom toeroepen op onze vaderlandse bodem. Het uur der bevrijding heeft geslagen. 

Toen hoorden we dat Breda bevrijd was. Wat doet mijn vader, die vliegt naar boven en haalt die rood-wit-blauwe vlag bij mijn zus van de muur af en hangt het over zijn schouders, potten en pannen. De buren die kwamen naar buiten met die potten en pannen, tenminste met deksels dan, hier de straat door en allemaal in de polonaise. 

Wij waren op dat moment echt door het dolle heen. En bij ons thuis die waren natuurlijk ook blij. Iedereen die was ervan overtuigd, want we zagen de Duitsers vluchten. Bij ons door de straat, de Haakweg, daar kwamen al die soldaten langs. Voor ons was het leuk om te zien hoe die allemaal aan het vluchten waren. 

Niet alleen in Breda, in heel Nederland slaan Duitsers en collaborateurs massaal op de vlucht, vaak in enorme wanorde. De vlag gaat uit, onderduikers komen de straat op, de eerste NSB'ers worden opgebracht. Er lijkt geen twijfel meer aan, de geallieerden zijn al bijna om de hoek. Zelfs Duitse militairen blijken daarvan overtuigd en nemen in paniek de benen. 

Maar op die avond van 5 september na een dag lang wachten, gaat iedereen weer naar huis. De geallieerden zijn helemaal niet in Nederland geweest, is de conclusie. Niemand heeft ze tenslotte gezien.

De waarheid is dat Nederland voor de geallieerden geen groot belang had. Einddoel was het Ruhrgebied en dan Berlijn, de eindoverwinning. 

En tot waar de Britten ook gekomen mogen zijn, ze drukt op die Dolle Dinsdag in elk geval niet door. Al zou dat vermoedelijk hebben gekund. Ze waren in een spurt door België zover doorgeschoten dat hun aanvoerlijnen te lang werden en besloten tot een hergroepering. Pas op de plaats. Net voor onze grens met achteraf gezien bittere gevolgen. Niet alleen ontgoochelde ze het Nederlandse volk, ze gaven de Duitsers de gelegenheid hun troepen ook te hergroeperen en de oorlog nog te rekken.

Dolle Dinsdag: de bevrijding nabij?

Na D-Day bevrijden de geallieerden in hoog tempo Frankrijk en delen van België. Veel Nederlanders geloven op dinsdag 5 september 1944 dat de geallieerden ook Nederland zullen bevrijden van de Duitse bezetters. Duitse soldaten en collaborateurs raken in paniek en besluiten massaal te vluchten. Maar deze Dolle Dinsdag eindigt heel anders.

Nederland in een bevrijdingsroes

Begin 1944 is Nederland bezet door Hitler’s Duitsland. Maar vanuit Frankrijk zijn geallieerde bevrijdingslegers in aantocht. In september trekken Amerikaanse soldaten de grens over in Zuid-Limburg. Ze willen nu snel doorstoten en de Duitsers uit Nederland verdrijven. Daarvoor bedenken ze operatie ‘Market Garden’. Op 17 september worden duizenden geallieerde parachutisten bij de Rijn gedropt. Zij moeten de bruggen over de rivier veroveren en die bezet houden totdat de bevrijdingslegers daar aankomen. Maar bij de Rijnbrug in Arnhem kunnen de geallieerden geen stand houden. De brug wordt opgegeven en de opmars loopt veel vertraging op. Het noorden van Nederland kan niet worden bevrijd en gaat een zware hongerwinter tegemoet.

In 1944 lijkt het einde van de Tweede Wereldoorlog in zicht. De geallieerden willen de Duitsers uit Nederland verdrijven door belangrijke bruggen bij de Rijn te veroveren. Maar operatie Market Garden mislukt en de bevrijding loopt veel vertraging op.

Wat was operatie Market Garden?

Market Garden, de meest spectaculaire militaire operatie op Nederlands grondgebied, toevallig op Nederlands grondgebied omdat Market Garden betekende de weg die Montgomery wilde in de richting van ‘t Ruhrgebied. En daarvoor moest hij door een gebied heen, Nederland, waar heel veel water was, waar heel veel bruggen waren. En daar wilde hij dan ook nog eens vrij snel doorheen om de verrassing in die aanval te houden. 

Market Garden is echt een begrip voor een oud-militair zoals ik. Een gedurfde aanval via de lucht en over de grond diep in vijandelijk gebied. Darlin’ Dorien heet deze. Wie zou Dorine zijn geweest? 

De Dakota, echt het werkpaard van de geallieerde luchtmacht. Eigenlijk niet eens zo heel anders dan de transportvliegtuigen van tegenwoordig. Alleen kleiner en niet zo veel technische snufjes, maar hier zat een rijtje parachutisten en aan de andere kant ook een rijtje parachutisten. En die wisten wat op een gegeven moment moest gebeuren en dan keken ze allemaal naar die lampjes bij de deur. En dan sta je in de deuropening in de wind van het vliegtuig, die raast langs je heen. 
Je haakt jouw static line aan. En jouw reserveparachute, die je voor jouw buik hebt, duwt tegen de parachute op de rug van je collega aan. Je staat echt man tegen man. En dan gaat het groene lampje. Je hebt jouw static line vast, want die moet meebewegen. En je gaat als het ware stampend achter je maatje aan. Er komt geen tussenruimte, ook geen ruimte om te denken. Het moet drillmatig, want het is gewoon heel erg eng. En dan kom je bij die deur en eigenlijk loop je in één keer door naar buiten. 
En dan pakt die wind je. En je komt en je benen gaan omhoog. Je ligt eigenlijk een beetje in de lucht, maar een paar seconden en de drill is 301, 302, 303. En je kijkt omhoog en je zegt ‘parachute’. Je bent zielsgelukkig als je dat bolletje boven je hoofd ziet. Want het is goed gegaan, want je knijpt ‘m gewoon. 

Parachutespringen, dat snap ik nog. Maar in zo'n ding de vijand tegemoet gaan. Dit is een ‘glider’. Het ding werd aangetrokken door een transportvliegtuig en voorin zaten de piloten. Nouja, piloten, het waren jongens die een korte opleiding hadden gehad om een zweefvliegtuig heel kort op z’n plek te krijgen. Ze konden echt niet vliegen met een vliegtuig met een motor. En dan land je in vijandelijk gebied, nadat de kabel los is gegaan, in dit ding. Dan moeten de piloten er snel uit aan de voorkant. Maar de voorkant krijgt de meeste klappen, dus soms zitten ze gewoon klem. Als de piloten eruit zijn, kan de voorkant omhoog en je kan er nog een kanon in douwen. Of zoals hier een jeep. Hier zit niet alleen een jeep in, maar ook nog een aanhangwagen. Je neemt alles mee wat je nodig hebt en wat je mee kunt nemen. 

En als je dan geland was en het ging goed en ook al verloor je een vleugel, je ging onmiddellijk in een verdedigende positie. Want jij moest zorgen dat die landingszone beveiligd werd voor al je andere collega's die nog moesten landen per parachute of ook in zo'n glider. En hier zie je zo’n verdedigingspost, die snel is ingericht. Gewoon zandzakken en vullen, want die waren echt niet gevuld in die glider. Je mitrailleur klaarzetten en ondertussen komen anderen aan, andere gliders en meer parachutisten. Er waren vaak voorraden gedropt per parachute. Rode parachutes, dat was gewoon munitie. Gele parachutes, dat kon je zien, dat was uitrusting en witte parachutes, daar zat medisch materiaal in. En eigenlijk kan ik me dit chaotische tafereel toch wel weer goed voorstellen. Alleen in de tijd dat ik commandant van de Luchtmobiele Brigade was, hadden we geen gliders, maar hadden we gelukkig helikopters.

En iedereen ging mee van de Eenheid. Dus ook de genezeriken, wat de Amerikanen de ‘Medics’ noemden. Die gingen mee, want ze moesten gelijk op de landingszone al zorgen voor de mensen die gewond waren of sneuvelden. 

Hier zien we een aantal van die bruggen, die zo’n belangrijk element in die operatie spelen. Kleinere bruggen zoals hier die toch opgeblazen waren door de Duitsers, maar omdat het betrekkelijk smalle wateren, kanalen of riviertjes zijn, kan je met een Baileybrug of met een pontonbrug wel snel herstellen. Dit is de brug bij Grave. Een hele belangrijke over de Maas. Die brug valt heel snel en onbeschadigd in geallieerde handen. Dat is een hele belangrijke prijs al in het begin. De kleinere waterovergangen die hier getoond worden, die worden  - als ze niet onbeschadigd in handen vallen - in ieder geval dus vrij snel wel provisorisch weer gerepareerd, zodat ze ieder geval bruikbaar zijn voor troepen. 

Als je kijkt naar de verschillende overgangen, dan wordt Nijmegen betrekkelijk snel bereikt. Ook door de grondtroepen, het is een kwestie van twee dagen. Probleem zit ‘m in dat laatste stuk. Juist omdat Arnhem het verst weg ligt, hebben de Duitsers daar ook de meeste gelegenheid een sterke verdediging te bouwen en moesten de para's het het langst uithouden, voordat er versterking van de grond kon komen. 

In Arnhem wordt keihard gevochten door Engelse parachutisten, maar het lukt ze maar niet om de Rijnbrug in te nemen. De Duitsers pakken het strategisch heel goed aan en zorgen ervoor dat de geallieerde troepen Arnhem over de grond niet kunnen bereiken. 

Operatie Market Garden is mislukt, maar niet voor de mensen die bevrijd worden in Zuid-Nederland.

Operatie Market Garden mislukt

Ruim 75 jaar geleden landen de geallieerden op 6 juni 1944 (D-Day) in Normandië, Frankrijk. Het uiteindelijke doel is om het Ruhrgebied van nazi-Duitsland te veroveren: Operatie Market Garden. Onderweg bevrijden ze Frankrijk, België en delen van Nederland. Totdat ze in september 1944 bij Arnhem blijven steken…

De weg naar Arnhem

Andere Tijden in de klas

Na de invasie in Normandië proberen de geallieerden snel door te stoten naar Berlijn. Operatie Market Garden had als doel om noord Nederland nog voor de winter te bevrijden. Maar de geallieerden verliezen de slag om Arnhem. Twee soldaten van de SS-pantserdivisie vertellen over deze laatste grote overwinning van het Duitse leger.

Duitse soldaten over de slag om Arnhem

Frans Ruczynski: Generaal!
Van Uhm: Frans, jongen. Hoe is het?
Frans Ruczynski: Peter. 

Ik ken Frans Ruczynski al jaren. Frans is een collega-militair en hij vertelde me soms over zijn vader, die Breda heeft bevrijd als Poolse soldaat. Hij leidt me rond in het depot van het Generaal Maczek Museum.

Kom binnen, ik kan wil je heel veel laten zien. In een museum dat binnenkort zijn deuren opent. Nou, hier is onze voorlopige opslag. 
Polen is in september 1939 het eerste land dat door Duitsland wordt bezet. Tienduizenden Polen vluchten naar Engeland, gaan in dienst en worden ingezet bij de bevrijding van Europa en Nederland.  

In 1944 was de pantserdivisie klaar om in actie te komen. De manschappen werden geïnspecteerd door generaal Montgomery. Tijdens deze inspectie keek de populaire Monty de soldaten goed in hun ogen. ‘Ik deel u allen mee dat het Poolse leger, de Poolse pantserdivisie, met mij zal meevechten. Ik neem deze divisie mee. Gezamenlijk zullen we de Duitsers doden.’

Hier zie je een heel scala aan uniformen. Dat zijn echt de uniformen nog van Polen, die in Breda hebben gewoond en hun uniform hadden. Maar hier zie ik een generaal. Dit is een van de belangrijkste uniformen die we hebben. En het belangrijkste uniform. Want het is het uniform van generaal Maczek. Het is uniek. Want het is het enige uniform in de wereld wat van hem bekend is. Overal waren de mensen dankbaar voor de bevrijders. En toch, in Breda is die hele speciale band tussen de Polen en de bevolking ontstaan. Hoe is dat nou gekomen? Eigenlijk bij de inzet in Nederland heeft Maczek al heel duidelijk aan zijn troepen aangegeven: ‘Dit zijn onze vrienden. Dit zijn onze geallieerden. Dit is dus niet onze vijand. Dus hou rekening met de manier waarop je oorlog voert in dit land.’ En bijzonder in Breda. Heeft die… Hij kon natuurlijk de artillerie erop zetten en de cavalerie. Als je met tanks een stad in rijdt dan… En de kanonnen lekker hun gang laat gaan…dan, dan, dan ligt zo alles plat. Maar hij heeft besloten om zijn infanterie de stad in te sturen en straat voor straat te bevrijden, om zo min mogelijk schade aan gebouwen en slachtoffers in de bevolking. Daardoor zijn er relatief weinig burgerslachtoffers gevallen. Maar euh, relatief wel veel Poolse infanteristen. Dat is natuurlijk het probleem wat je daarbij hebt. Maar die keuze, die heeft hij bewust gemaakt. Daar zijn de Bredanaars hem tot op de dag van vandaag nog steeds dankbaar voor, dat de Breda het grootste gedeelte ongeschonden uit de strijd is gekomen. Eerst werd Breda bevrijd. In deze stad juichte een uitzinnige menigte de soldaten toe.

Wat wel leuk was toen Breda bevrijd werd, hing door heel Breda overal op winkels en huizen deze tekst ‘Dziekujemy wam polacy’. Dat betekent: ‘Wij danken de Polen.’ 29 oktober 1944 is de officiële Bevrijdingsdag van Breda, dus dit is vlak na de oorlog gemaakt. En hier zie je alweer 1974, dat is een element wat later is gemaakt. En zo hebben we dozen vol met herdenkingen, herdenkingsattributen waar we een aparte tentoonstelling van kunnen houden. 

De inwoners van Breda zijn de Polen nog altijd dankbaar dat ze hun stad gespaard hebben.

Breda bevrijd!

De bevrijding van Zuid-Nederland in het najaar van 1944 gaat gepaard met veel verwoesting. Maar niet in Breda. Generaal buiten dienst Peter van Uhm gaat naar de Brabantse stad om meer te weten te komen over de bevrijders van Breda: Poolse geallieerden.

Poolse soldaten bevrijden Breda

6 juli 1944, D-Day. Meer dan 150.000 Amerikaanse, Britse en Canadese troepen landden op de stranden van Normandië. Het is echt de grote openingszet voor de bevrijding van West-Europa.

De Duitse tegenstand in Normandië na de landing, de eerste weken na de landing, is eigenlijk vrij zwaar. Die Duitse tegenstand is heel effectief. Het kostte geallieerden veel langer - weken uiteindelijk - om uit Normandië uit te breken, om die Duitse verdediging daar te verslaan. 

Ik zal u een beeld geven van de actuele stand van zaken. Het grootste deel van het Duitse 7de leger zit in de val. De Canadezen hebben Falaise ingenomen en het gat is bijna gedicht. De opgesloten vijand wordt systematisch vernietigd.

In die laatste dagen van augustus is dat Duitse leger in Normandië eigenlijk echt verslagen en ook op de vlucht, werkelijk op de vlucht en Noord-Frankrijk ligt open. En met de weg door Noord-Frankrijk open, ligt ook de weg verder noordelijk open naar een van de grote prijzen die de geallieerden voor ogen hebben om de Duitsers te kunnen verslaan. En dat is het Ruhrgebied. Het Ruhrgebied is de kern van de Duitse industriële militaire macht en een omsingeling van het Ruhrgebied, een inname van het Ruhrgebied, zou een doodsteek kunnen zijn voor de Duitse verdediging. Als je een aanval met volle kracht in de richting van Duitsland wilt voortzetten, heb je ook havens nodig. Heb je aanvoer nodig.

De Belgen hebben hun hoofdstad terug. Uitzinnige burgers gaan in Brussel de straat op om het bevrijdingsleger toe te juichen dat door de stad trekt. Daarnaast is bekend gemaakt dat de Britse pantserdivisies ook de stad Antwerpen hebben ingenomen, praktisch zonder tegenstand.

Het grote geluk van de geallieerden is, dat Antwerpen wordt niet door de Duitsers vernietigd. Dus de haven van Antwerpen valt onbeschadigd in geallieerde handen. Alleen je hebt niks aan Antwerpen, als je de Westerschelde niet in handen hebt. En dit gebied, de Duitsers kunnen ook kaart lezen, is vast in Duitse hand. En dat betekent dat Antwerpen als haven voorlopig, in begin september, eigenlijk waardeloos is. Je kunt het niet gebruiken.

Ze moeten de Schelde verdedigen. De situatie is als volgt. Dit is Antwerpen. Dit is de rivier de Schelde. Schepen varen hierlangs naar de haven. Welnu, de moeilijkheid zit ‘m hierin. De moffen zitten nog steeds langs de zuidoever, met zware kanonnen. Tussen de Schelde en het Leopoldkanaal in een soort pocket. Ten noorden van de rivier bezetten ze kleine eilanden, zoals Zuid-Beveland. Hier, dit schoteltje is Walcheren. Zo ziet het er ook uit. Het grootste deel ligt onder zeeniveau. Dankzij hoge dijken blijft het droog.

Aan de bewoners van de eilanden in de Schelde. Het oppercommando van de geallieerden waarschuwt u…

Het is zeer waarschijnlijk dat de vijandelijke troepen en installaties op uwe eilanden binnenkort aan een hevig en langdurig luchtbombardement zullen bloot staan. 

Duizenden van deze pamfletten worden begin oktober boven het Zeeuwse Westkapelle uitgestrooid. Op de dijk van Westkapelle spreek ik met Kees Pouwelse, destijds een jochie van twaalf. 
Van Uhm: Want u was erbij in 1944, toen het allemaal hier gebeurde. 
Pouwelse: Ja, dat klopt. 
Van Uhm: Twaalf jaar oud, als ik het goed heb. 
Pouwelse: Twaalf jaar oud was ik toen. Het was onrustig natuurlijk, maar dat was het toch al. Maar er werd gezegd: ‘Ah, zo gooien misschien een bom op die bunkers op de dijk. En dan, daar houdt het wel mee op.’ Na 3 oktober…
Van Uhm: Maar even dus... De mensen wisten met die pamfletten eigenlijk niet goed wat ze moesten doen?
Pouwelse: Je zag ‘s avonds mensen op de fiets met ouwe mensen, die ze wegbrachten eigenlijk. Wij bleven en de meesten bleven. Ja, het was natuurlijk een angstige nacht en 3 oktober ’s morgens… Ja, wat moest je doen, wat zou er gebeuren? Want 3 oktober zou het toch gebeuren. Ik ging nog even naar een oom en tante, die hadden twee kinders. 
Van Uhm: In het dorp?
Pouwelse: in het dorp, een eindje verder. En daar was ik en toen om kwart over één gooiden ze fosfor waar ze de bommen zouden gooien. Dat wist je nog niet natuurlijk. Maar ik ben toen naar huis gerend hé. Die mensen, mijn oom en tante, zeiden: ‘Blijf hier, blijf hier, de schuilkelder in.’ ‘Nee, ik ga naar huis.’ Dus ik ben naar huis gevlogen. 

Pouwelse: De eerste bommen vielen dichtbij ons, bij ons in de buurt. Toen gooiden ze de hele Kloosterstraat, dat was ook zo'n 150 meter bij ons vandaan denk ik, helemaal plat. En we kregen ontzettend veel droge kelen van de kruitdampen. 
Van Uhm: Ja, ja en luchtdruk neem ik aan?
Pouwelse: En ook, ja je zat te schommelen in die schuilkelder. Het was gewoon verschrikkelijk. 
 
Pouwelse: En toen zaten wij nog in die schuilkelder en daar kwam een Duitser- bij ons voor stonden een paar Duitse barakken - en die heeft ons vermoedelijk die schuilkelder in zien lopen en die kwam op handen en voeten. En die bloedde ontzettend aan zijn hand. Dat zie je dan nog voor je natuurlijk. En die zei: ‘Mensen, wegfahren. Het wasser komt.’ Ja, toen kwamen we eruit en keken we zo de zee in.

De aanval op Walcheren is dus met bombardementen. Het meest bijzondere is toch die inundatie, die onderwaterzetting. En dat noemen we een offensieve inundatie, dus een inundatie om het gebied te veroveren. Niet zoals wij bij de waterlinie deden onder water zetten om te verdedigen, maar hier om te veroveren. Maar de geallieerden wisten wel dat dit toen veel tot veel verwoesting zou leiden. Dat was dat wisten ze ook wel. Aan de andere kant, het belang is zo groot vanuit een hoger militair belang, dat de Nederlanders dit gewoon hadden te slikken. In de besluitvorming van al deze operaties spelen Nederlanders absoluut geen enkele rol. 

Pouwelse: Daar zag je diezelfde avond mensen, ja God wat je zelf kent. En dan kwam er een paard en wagen en dan lagen daar een heleboel lijken op en zo. Ja, dat was verschrikkelijk natuurlijk. En die dag zijn er 152 mensen verongelukt.
Van Uhm: Maar als je dat op 12 jaar meemaakt. 
Pouwelse: En dan ’s avonds of tegen de avond, kwam het bericht dat die oom en tante, waar ik ‘s middags nog was met die twee kinderen - dat waren de kinderen van 4 en 2 jaar - die waren ook verongelukt. 
Van Uhm: Dus een neefje en een nichtje…
Pouwelse: Twee neefjes, twee neefjes en een oom en een tante. 

Van Uhm: Misschien een rare vraag, maar het waren de geallieerden, het waren de bevrijders die dit deden. Neemt u ze wat kwalijk? 

Pouwelse: Ja, goed, ik had een jong leven natuurlijk hè. Er zijn er ook wel die dit kwalijk genomen hebben, volgens mij. Nou ja, dat kwam bij mij toch niet op en ik geloof bij mijn ouders ook niet. Want ja, aan die oorlog moest een einde aan komen. Er was ontzettend veel gebeurd natuurlijk. En dat was natuurlijk hier… Om de weg naar Antwerpen vrij te maken, moest natuurlijk eerst ook dat gat komen. 

Wat er dan gebeurt is dat die corridor hier, die wat verbreed is in die gevechten na Market Garden… Van daaruit een aanval in westelijke richting Brabant ingaat - dat is de aanval waardoor bijvoorbeeld Den Bosch, Tilburg en Breda zullen worden bevrijd - die aanval gaat in westelijke richting. Tegelijkertijd wordt er aangevallen in Zeeland en op Walcheren. Dus feitelijk worden de Duitsers die hier zitten en de Duitsers die Zeeland nog in handen hebben, aan twee kanten als het ware ingedrukt. 

Begin november 1944 wordt er nog flink gevochten op Walcheren. Na zes dagen keiharde strijd geven de Duitse militairen zich over en zijn Zeeland en de Westerschelde in geallieerde handen. 

De Duitsers hebben gecapituleerd.

De Slag om de Schelde

Op 3 oktober 1944 razen geallieerde bommenwerpers over Zeeland. Ze bombarderen de dijk bij West-Kapelle, waardoor het eiland Walcheren onder water komt te staan. De Duitsers geven zich over en de weg naar Antwerpen ligt open. Zeeland is bevrijd, maar de Slag om de Schelde kost aan 152 inwoners van Zeeland het leven.

De bevrijding van Zeeland

Op 10 mei 1940 begint de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Ook ons land wordt bezet door Duitse legers. Maar na ruim vier jaar lijkt het einde van de bezetting in zicht. Vanaf september 1944 bevrijden geallieerde legers het zuiden van Nederland. Iedereen viert feest, maar de opmars wordt tot stilstand gebracht bij Arnhem. De bevrijding van Noord-Nederland laat op zich wachten. De Duitsers laten de mensen hier aan hun lot over. Door de koude winter lijden de mensen honger en sterven van de kou. Dit eist meer dan 20.000 levens. Voor hen komt de bevrijding een half jaar te laat.

In september 1944 is het zuiden van Nederland bevrijd, maar het noorden nog niet. In de koude winter die volgt overlijden meer dan 20.000 mensen.

Wat was de hongerwinter?

Herman van der Zandt volgt de gebeurtenissen van 75 jaar geleden, op televisie gebracht met de technieken en kennis van nu. Christ Klep en Willemijn Hoebert staan hem terzijde voor de analyse van de militaire bewegingen, respectievelijk de rol van het weer in de gebeurtenissen van die januarimaand van 1945. De nadruk ligt op twee onderwerpen: het ene is de Hongerwinter. Door de spoorwegstaking en de dichtgevroren waterwegen begint de voedselsituatie nijpend te worden. Van massale sterfte is nog geen sprake, maar het westen van Nederland leert de bloembol en suikerbiet eten en ook vinden de eerste hongertochten plaats. Het andere onderwerp speelt aan het Oostfront. Russische troepen bevrijden in Polen vernietigingskamp Auschwitz. Daarmee wordt definitief het vermoeden bewaarheid dat de nazi's kampen hadden ingericht met als exclusief doel het op industriële wijze vermoorden van bevolkingsgroepen.

NOS Bevrijdingsjournaal januari 1945

Langzaam wordt duidelijk welke verschrikkingen zich hebben afgespeeld in vernietigingskamp Auschwitz. Honderdduizenden mensen vergast en daarna verbrand. De Duitsers namen hun goud, schoenen, brillen en zelfs hun haren in beslag. Intussen is er sprake van een kabinetscrisis binnen de Nederlandse regering in ballingschap.

28 januari 1945: de verschrikkingen van Auschwitz

Bevrijdingsjournaal januari 1945

Honderden soldaten uit Polen speelden een belangrijke rol bij de bevrijding van Nederland aan het eind van de Tweede Wereldoorlog in 1944 en 1945. Steden als Breda, Emmen en Ter Apel hebben hun vrijheid te danken aan Poolse divisies.

EenVandaag in de klas

Poolse soldaten bevrijden deel Nederland

EenVandaag in de klas 

Hier in de groene velden ligt ergens de grens tussen België en Nederland. Op 12 september 1944 steken de Amerikanen de grens over. De bevrijding van Nederland is begonnen. 

Ik ben een kind van het zuiden, opgegroeid in Nijmegen, met de gevolgen en de verhalen van de oorlog. Ik ben militair geworden omdat ik weet dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Vijfenzeventig jaar na de bevrijding van het zuiden reist ik langs het front van toen. Breda, Westkapelle, Nijmegen. En mijn tocht begint, net als die van de geallieerden, in Zuid-Limburg. 

Goeiedag, welkom in Holland, welkom in Nederland. Welkom in Nederland, dat waren de eerste woorden van mijn vader tegen de Amerikanen. Ik begrijp dat jullie een beroemde vader hebben. Ja, hij is beroemd gemaakt. Hij heeft zelf nooit verteld dat hij de eerste bevrijde Nederlander was. Dat hebben anderen voor hem ingevuld. Maar het is wel waar. Hij wist dat niet. Hij stond hier en er kwam een Amerikaan aan. En hij heeft hij nooit ontkend. Hij was trots op dat. Dat mag toch ook? 

Rond half tien is er flink gevochten. Er kwamen dus de Amerikanen van de grens. Die kwamen door de weilanden naar Mesch toe. In de weilanden waren putjes gegraven. Daar zaten de Duitsers. Die hadden zich daar verschanst. Een mitrailleur op het schoolplein neergezet. En die heeft toch flink huisgehouden hier. Het is dus niet van een leien dakje gegaan. Er is flink gevochten hier. 

In Nederland denken we dat we hier heel bewust bevrijd zijn, maar voor de Amerikanen geldt dat eigenlijk niet. De Amerikanen maakte het niet uit of ze in België of in Nederland vochten. Voor de Amerikanen was het belangrijk dat ieder dorp wat ze bevrijdden, iedere kilometer die ze wonnen, iedere Duitser die ze uitschakelden, bracht hun dichter bij de overwinning, bracht hun dichter bij de reis naar huis. 

Voor hun was het Ruhrgebied, het Duitse Ruhrgebied, was het doel en Zuid-Limburg lag gewoon op de route. Zuid-Limburg is en passant bevrijd. 

Goedemiddag, mag ik even? Tuurlijk. In 1940 bepaalde de bezetter dat er zomertijd zou zijn. Hitler dacht dat die daarmee een hoop brandstof bespaarde. Maar ja, wat doe je dan als Amerikaan als je een dorp bevrijdt? Je haalt de vlag van het gemeentehuis en je zet inderdaad de klok een uur terug. 

Het is natuurlijk een handeling van niets, maar symbolisch is ie van enorme waarde. De geallieerden zetten de klok een uurtje terug en dan trekken ze weer verder. Maastricht is de eerste grote Nederlandse stad die wordt bevrijd. In het spoor van de geallieerden trekt ook een Nederlandse oorlogsverslaggever mee. Hij was embedded zoals we dat nu zouden noemen. 

‘Dit is Robert Kiek, oorlogscorrespondent van het Algemeen Nederlands Persbureau te Londen. Ik spreek nog uit Brussel op zaterdagmiddag 16 september. Van het front kan ik u vandaag nauwelijks enige feiten noemen die u veel houvast geven. De toestand is stationair. En behalve het gelukkige Maastricht en Eisden zijn nog geen verdere delen van Nederland aan de vijand ontrukt. Een paar dagen geleden heb ik u verteld dat men in de nabije toekomst op Nederlands grondgebied geschiedenis zou worden geschreven, daar zal voor een deel de strijd om Duitsland worden gestreden. En voor die strijd worden op dit ogenblik in België de nodige voorraden aangevoerd. Op weg naar het front vanmorgen hebben we letterlijk van het bos de bomen niet kunnen zien. Of liever: van de konvooien de weg niet. Een grote slag kan nu spoedig verwacht worden. Hoe en waar, dat zijn nu juist de vragen die de Duitser zich stelt.’

De bevrijding van Limburg

Ruim 75 jaar geleden, vanaf september 1944, werd Zuid-Nederland door de geallieerden bevrijd. Peter van Uhm, generaal buiten dienst, volgt het spoor van de geallieerde opmars vanuit het zuidelijkste puntje van Limburg. En vertelt dat de bevrijding van Limburg eigenlijk berust op toeval.

Het zuidelijkste puntje van Nederland bevrijd

Op 6 juni 1944 landen de geallieerden op de stranden bij Normandië in Frankrijk en begint de bevrijding van West-Europa. Stad voor stad wordt op de Duitse bezetter veroverd. In maart 1945 komen de bevrijders bij Groningen aan. Twee Canadese soldaten vertellen over deze strijd.

De slag om Groningen

In de Tweede Wereldoorlog is een groot deel van Europa bezet door de nazi’s. Mannen moeten verplicht aan het werk, en het lot van de Joden, Roma en Sinti is nog erger. Gelukkig komen de geallieerden in actie om Europa te bevrijden. Op 6 juni 1944 landen ze in Normandië om te knokken met de nazi’s. D-day: met de D van ‘dankjewel, geallieerden’, ‘doe je best!’ en ‘doorstoten maar’.

Op 12 september begint de opmars van de Amerikanen in Limburg. Tijdens Operatie Market Garden willen ze onze rivieren oversteken, maar dat lukt net niet. Zuid-Nederland is dan al bevrijd, terwijl de rest nog bezet is en een winter lang honger moet lijden. In de lente van ‘45 gaan de geallieerde troepen wél de Rijn over. Er wordt stevig gevochten. En op 5 mei, is het voor de nazi’s voorbij. In Hotel de Wereld in Wageningen, geven ze zich over, en dan is Nederland weer vrij. Joechei!

Sindsdien herdenken we op 4 mei de slachtoffers van de oorlog (vlag halfstok), en gaat op 5 mei de vlag in top. Bevrijdingsdag! Vanuit Wageningen gaat de Vrijheid als een lopend vuurtje door Nederland. Overal wordt gevierd dat we nog steeds vrij zijn, en leven in een democratie, waar mensen rechten hebben. Zoals het recht om... helemaal los te gaan op een bevrijdingsfestival. Yes!

Clipphanger

Op 5 mei is het feest: dan vieren we onze vrijheid. Dat hebben we te danken aan de geallieerden, die ons land in 1945 bevrijden van nazi-Duitsland.

Wat vieren we op 5 mei?

"Veel mensen denken dat de officiële overgave van de Duitsers in Nederland hier in Hotel de Wereld in Wageningen werd getekend, maar dat is een sprookje. Dat gebeurde eigenlijk in een boerderij buiten de stad. Wél werden hier belangrijke besprekingen gevoerd, en daarom wordt dit hotel gezien als een belangrijke plek voor de bevrijding. Bij deze vlam wordt ieder jaar van 4 op 5 mei om 12 uur precies het bevrijdingsvuur opgehaald en door sporters naar alle provinciehoofdsteden in het land gebracht. En dat is best een stoer gezicht. "Hier op het Museumplein, dat op 5 mei "plein van de vrijheid" heet, wordt ieder jaar een bevrijdingsfestival gehouden. Net als in de hoofdsteden van alle provincies. En dan zie je niet alleen artiesten optreden. Er wordt ook door jongeren gedebatteerd over vrijheid. Wat betekent vrijheid bijvoorbeeld nu in je dagelijks leven?""Wij leven hier gelukkig in een vrij land. En één keer per jaar staan we daar even bij stil en realiseren we ons dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Ook in een land zonder oorlog is het goed om te praten over vrijheid. Want vrijheid maak je met elkaar.

5 mei

Met het aansteken van het bevrijdingsvuur in de nacht van 4 op 5 mei begint Bevrijdingsdag. Wij vieren dan dat je in Nederland vrij kunt leven.

Bevrijdingsdag

Wereldoorlogen

78 jaar geleden

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Op dit moment ervaren wij problemen met de site, waaronder de zoekfunctie. Er wordt aan gewerkt, hopelijk snel opgelost. red. Schooltv.nl

Schaatsende kinderen

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.