Groep 6/7/8

Klas 1/2/3

Op de maan kun je lopen, maar kun je er ook leven? Wat weten we over de maan?

André Kuipers laat zien hoe het heelal in elkaar zit en op aarde duikt Bart Meijer in de wereld van supertelescopen, marslanders en satellieten!

Programmaheaders

Ontdek de Ruimte

Naar de interactieve schoolplaat

Ontdek onze aarde en de ruimte eromheen met deze interactieve schoolplaat. Klik op ‘Tours’ linksboven om de audiotour te starten of zoom in en ga op ontdekkingsreis langs onze planeet, de maan en de zon.

Interactieve schoolplaat voorbij de dampkring

De planeet aarde en haar satelliet, de maan

Liedjes met videoclips die ervoor zorgen dat het kwartje valt, of waarmee je een handig ezelsbruggetje leert. Snapje?

Programmalogo's

Snapje?

De aarde draait niet alleen rond, hij draait ook rondjes om de zon! Weet jij hoe hij dat doet? Bekijk het Snapje en beantwoord de vragen in de quiz!

Quiz over de rondjes van onze planeet

Weet jij hoe de aarde draait?

Waarom zijn bananen krom? Hoe werkt je geheugen? Uiteenlopende vragen die Clipphanger met een grappige animatie op een verrassende manier beantwoordt.

Clipphanger header

Clipphanger logo

Clipphanger 

Clipphanger op Youtube

Eise Eisinga bouwt in zijn huis een planetarium. Inmiddels is dit het oudste nog werkende planetarium ter wereld. Hoeveel weet jij over Eise en zijn planetarium? Test je kennis in de quiz!

Quiz over de bouwer van het planetarium

Eise Eisinga

Welkom in het International Space Station! Leer alles over ruimtevaart, astronauten en leven in het ISS. André Kuipers geeft je een rondleiding door het ruimtestation. En je kan 360 graden rondkijken. Zoom in en ontdek wat er allemaal gebeurt in het ISS: experimenten en belangrijk onderzoek in Columbus, een prachtige blik op de aardbol vanuit Tranquility en zwevend ondersteboven slapen in Harmony. 

Interactieve schoolplaat over de ruimtevaart

Aan boord bij het ISS

De Maan is het dichtstbijzijnde natuurlijke ruimteobject voor ons op aarde. Met een paar dagen vliegen met een raket ben je er al. Het is buiten de aarde ook de enige plek in het heelal waar mensen zijn geweest. Astronaut Neil Armstrong zet in 1969 als eerste mens een voet op onze maan. Hij klimt uit zijn maanlander, het laddertje af en zet voet op de maan.

Vóór zijn landing was het nog helemaal niet zeker of er een astronaut zomaar op de maan zou kunnen lopen. Daarvoor heb je een speciaal pak nodig, want zuurstof om te ademen is er bijna niet op de maan. Er is ook geen atmosfeer, waardoor is de temperatuur heel erg kan oplopen en weer heel diep kan zakken . Aan de kant waar de zon schijnt kan het er heter worden dan kokend water, terwijl het aan de schaduwkant kouder is dan op de zuidpool. Wel min 180 graden celsius.

De maan draait iedere maand een rondje om de aarde. En samen met de aarde draait de maan weer om de zon. Hierdoor ziet de maan er vanaf de aarde iedere avond weer anders uit. Dat noemen ze de maancyclus.

Als je goed naar de maan kijkt, valt op dat er veel lichte en donkere vlekken te zien zijn. Dit komt door de kraters op de maan. In de loop van miljarden jaren zijn er talloze meteorietinslagen geweest op de maan Hierdoor is het oppervlak van de maan bedekt met kraters. En nog steeds is er af en toe een inslag op de maan.

Veel van onze kennis over de maan hebben we te danken aan satellieten die er foto’s van hebben gemaakt. Zo is de maan heel nauwkeurig in beeld gebracht. Hierdoor weten we bijvoorbeeld dat er water op de maan is! Onderin sommige diepe kraters ligt namelijk ijs. Het ligt daar al wel miljoenen jaren! Handig om drinkwater van te maken voor onderzoekers die in de toekomst misschien wel langere tijd op de maan gaan wonen en werken


Onze maan

De aarde heeft een maan, die de mensen vroeger al bijzonder vonden. Hoe ver staat hij? En hoe is het om er rond te lopen?

Het dichtstbij de aarde

Al eeuwenlang draait de maan om de aarde heen, altijd met dezelfde constante snelheid van ongeveer een maand. Tegelijkertijd draait de maan samen met de aarde, rond de zon. Al deze bewegingen zorgen ervoor dat we de maan op verschillende manieren vanaf de aarde te zien krijgen.

Soms zien we een volle maan, helemaal verlicht, en soms zien we helemaal niets en lijkt er geen maan te zijn. Maar meestal is de maan voor een deel te zien. De maan verandert zelf niet van vorm, dat lijkt alleen maar zo. Dat komt doordat de maan zelf geen licht geeft. Wij zien de maan, omdat hij het licht dat van de zon komt weerkaatst.

De maan wordt aan één kant door de zon verlicht, de andere kant blijft donker. Afhankelijk van waar de maan staat, zien we dus veel of weinig van de maan.
Staat de maan tussen de aarde en de zon in, dan wordt de achterkant van de maan beschenen. Wij zien dan niets. Dit heet een ‘nieuwe maan’. Als de maan een stukje verder is, zien we een klein deel van de beschenen kant, elke nacht zien we een beetje meer van de maan. Als we de helft van de maan verlicht zien spreken we van het ‘eerste kwartier’. Ongeveer een week later zien we de volle maan. Vanaf dan neemt het schijnsel weer af en wordt er steeds een stukje minder zichtbaar van de lichte kant van de maan.

Zo’n proces van nieuwe maan naar volle maan noemen we de maancyclus. 1 maancyclus duurt ongeveer 29 dagen. En daar komt ons woord maand vandaan!


De maancyclus

De maan ziet er vaak anders uit. Hoe kan het dat we soms een volle maan zien en soms bijna niets?

Van volle naar nieuwe maan

De maan. We zien hem vaak als een heldere witte bol aan de hemel. Er leven geen mensen op de maan, maar zou dat wel kunnen? En als dat kan, hoe zou dat dan zijn?

Of je kan leven op de maan, is wat mensen zich al eeuwenlang afvragen. Tegenwoordig weten we ook het antwoord. In 1969 zijn er voor het eerst mensen op de maan geweest. Die ontdekken dat het er maar een saaie bedoening is. Er groeien geen planten, er wonen geen dieren, er is geen lucht om te ademen. Om er rond te lopen moet je er altijd een luchtdicht  ruimtepak aan. En omdat er geen lucht is, is er ook geen geluid. Je kunt dus zonder radio niet even met elkaar praten. Er is ook geen wind op de maan. Het weer is er dus altijd hetzelfde. En zonder atmosfeer wordt je niet beschermd tegen de zon. Overdag wordt het wel 120 graden en in de schaduw wel 230 graden onder nul!

Je verjaardag op de maan is dan wel leuk. Een dag duurt veel langer op de maan dan een dag op aarde. De maan draait in 29,5 aardse dagen een rondje om zijn as, dus je bent bijna een maand lang jarig! In die maand is het twee weken licht en daarna twee weken donker. En omdat de zwaartekracht een stuk minder is op de kun je er een stuk hoger springen!

Kun je leven op de maan?

Op de maan kun je lopen, maar kun je er ook leven? En hoe lang duurt een dag er eigenlijk?

Geen dieren, geen planten, geen lucht

De maan aan onze nachthemel. Een lichtgevende bal met donkere en lichte vlekken. Als we de maan van dichtbij bekijken kunnen we het beter zien.

Met een sterke telescoop kijken we naar de volle maan. De donkere en lichte vlekken kunnen we nu goed bestuderen. Wat we zien zijn maankraters. Kraters op de maan zijn eigenlijk een beetje te vergelijken met bergen en dalen op aarde. De maan is niet helemaal vlak, er zijn heuvels en dalen. Soms zijn ze groot, en soms zijn ze klein. Maar alle kraters zijn ontstaan door meteorietinslagen.

De maan is 4,5 miljard jaar geleden ontstaan. Het is dan een gloeiende bol van vloeibaar lavagesteente. Als de maan langzaam afkoelt, wordt het een gladde bol. Maar dan komen de eerste inslagen. Een groot stuk meteoriet slaat in aan de onderkant van de maan, en laat een gigantische krater achter. Gedurende miljoenen jaren daarna volgen er nog veel meer kleine en grote inslagen op de maan. De maan wordt niet beschermd door een atmosfeer zoals bij ons op aarde. Meteorieten kunnen de maan dus ongehinderd bombarderen. Ze zorgen ervoor dat de maan geen glad oppervlak meer heeft, maar bezaaid is met kraters, heuvels en dalen.

Maar de grootste donkere vlek op de maan is niet ontstaan door een meteoriet. Er was ooit een groot lavameer. Toen dat afkoelde, bleef er een donkere vlakte achter. Vroeger dachten mensen dat die donkere vlekken zeeën waren op de maan. 
Tot op de dag van vandaag blijven er inslagen voorkomen op de maan. Het zal dus nog wel even duren voor het er rustig is. 


Kraters op de maan

Op de maan kun je donkere en lichte vlekken zien. Hoe ontstonden deze vlekken? Het is een spectaculair verhaal! 

Bekogeld door meteorieten

Dit is de bemande Saturnus-vijf raket, die op 16 juli 1969 wordt gelanceerd voor een bijzondere ruimtemissie naar de maan. Als alles goed gaat zal er voor het eerst een mens rondlopen op de maan. In de raket zit de astronaut Neil Armstrong die samen met zijn twee Amerikaanse collega astronauten en allerlei onderzoeksapparatuur in vier vier dagen naar de maan reist. Als ze daar  zijn aangekomen wordt het heel spannend, want er heeft nog nooit iemand op de maan gestaan en niemand weet precies wat ze er van kunnen verwachten.

In het maanlandertje ‘The Eagle’ daalt Neil Armstrong af en landt op de maan. Als Neil Armstrong naar buiten komt loopt hij het trappetje af en zet hij zijn eerste stap op het maanoppervlak. “It’s one small step for man, but a giant leap for mankind”/ Voor hem is zijn eerste stap maar klein, maar voor de mensheid heel belangrijk. Wandelen op de maan is een grote stap vooruit voor ons allemaal.

De astronauten doen die dag allerlei onderzoeken op de maan. Ze nemen wat maanzand mee en ze onderzoeken de zwaartekracht door op en neer te springen. Een paar dagen later landen ze weer op aarde, midden in de Grote Oceaan.

Neil Armstrong is de eerste, maar niet de enige persoon die op de maan is geweest. In totaal hebben er 12 mensen op de maan gelopen. Astronaut John Young is er drie dagen geweest en Eugene Cenan is de laatste persoon die op de maan is geweest, in 1972. Sindsdien is het dus stil op de maan, maar dat zal niet voor altijd zo zijn.

Mens op de maan

In 1969 stond er voor het eerst iemand op de maan. Heel de wereld wachtte in spanning af of dat goed zou gaan.

Een grote stap voor de mensheid

De maan ziet er elke nacht weer anders uit. Soms is hij mooi rond. Het is dan volle maan. Dan weer lijkt de maan een dun lijntje. En soms is de maan helemaal niet te zien. Dat noem je nieuwe maan. Als je elke avond naar de maan kijkt zie je dat dat hij heel geleidelijk verandert. Na nieuwe maan wordt de maan iedere nacht een stukje groter en na volle maan wordt hij iedere dag een beetje kleiner. Dat komt doordat de maan iedere maand een rondje om de aarde draait. De maan weerkaatst het licht dat van de zon en we zien alleen het deel dat door de zon beschenen wordt. Dat verandert dus per dag en heel geleidelijk.
Het komt ook voor dat de maan heel snel lijkt te verdwijnen. Dan is er sprake van een maansverduistering. Een volle maan wordt ineens minder vol en het lijkt wel alsof er een hap uit genomen is.Een maansverduistering treedt op als de aarde precies tussen de zon en de maan in staat. Normaal gesproken valt het licht van de zon op de maan, waardoor wij de maan één keer per maand helemaal verlicht zien. Als de aarde tussen de zon en de maan staat zorgt dat voor een schaduw op de maan. Dat is de hap uit de maan die we dan zien. Langs de aarde gaat soms ook nog een beetje zonlicht. De aardse atmosfeer zorgt ervoor dat alleen rood licht wordt doorgelaten, waardoor de maan er rood uit gaat zien. Dit effect is vergelijkbaar met de rode zonsondergang die je in de zomer soms kunt zien. Een maansverduistering is best vaak te zien. Wetenschappers hebben precies uitgerekend wanneer het voorkomt. Op internet kun je dat opzoeken, zodat jij er ook klaar voor bent en de volgende maansverduistering kan zien.

Maansverduistering

Een maansverduistering ontstaat als de aarde precies tussen de zon en de maan in staat, het licht van de zon wordt dan tegengehouden en de maan wordt niet meer verlicht en verduistert. Hoe werkt dit precies?

Soms verdwijnt de maan spontaan

Onze maan. We zien hem vaak als een heldere witte bol aan de hemel. Wij hebben één maan, maar er zijn planeten die er veel meer hebben.
De vijfde planeet in ons zonnestelsel is Jupiter, en Jupiter heeft veel meer manen. Vier grote en nog een heleboel kleinere maantjes. In totaal wel een een stuk of vijftig.
Dat niet alleen de aarde een maan heeft, ontdekt Galilei Galileo zo’n vierhonderd jaar geleden. Met een telescoop bestudeert hij de planeet Jupiter en ontdekt de vier grote  manen. Die zijn zo groot dat je ze zelf op een heldere nacht met een hele goede verrekijker ook kunt zien. Maar 400 jaar geleden is het een enorme ontdekking, want in die tijd denken de mensen alles om de aarde draait.
Zoals onze maan, die een rondje om de aarde draait in ongeveer een maand. Maar onze maan wint het niet van de maan Io die in minder dan twee dagen om Jupiter raast. En dan is Jupiter ook nog eens veel groter dan de aarde.
Een maan is eigenlijk een ruimteobject dat om een planeet draait. Satellieten die om de aarde draaien noem je dus eigenlijk ook manen… kunstmanen!

Manen heb je in allerlei kleuren. Onze maan is wit, maar er zijn veel meer kleuren, en allerlei vormen. Onze maan is rond, maar Mars heeft bijvoorbeeld twee kleine maantjes, Phobos en Deimos die meer op aardappels lijken. 


Wat is een maan?

Wij hebben één maan, maar er zijn planeten die er wel 50 hebben. Wanneer is iets een maan? En zien manen er altijd hetzelfde uit?

Niet alleen de aarde heeft een maan

Klas 4/5/6

Waarom draait de maan rond de aarde?

De aarde trekt aan alles: dat heet zwaartekracht. Maar hoe komt het dat de maan dan niet op de aarde valt?

Wisebit van Frank Schaafsma

Hoe voelt een steen van de maan? Hard of zacht? Is ie koud of warm? Of misschien korrelig, zoals zand? Er zijn maar weinig mensen die daar het antwoord op weten. Maar er is een plek in de Verenigde Staten waar wetenschappers voor hun werk stukjes van de maan voelen, bekijken en onderzoeken. 

Ze gaan heel voorzichtig te werk, want maansteen is zeldzaam. Hier op aarde is er maar weinig van. En je kunt natuurlijk niet even op en neer naar de maan om meer te halen. 

Daarom wordt gewerkt met brokjes die al eerder van de maan zijn meegebracht. Meer dan 50 jaar geleden zijn er al astronauten op de maan geweest. Voor onderzoek. En voor het verzamelen van maanstenen. Ze hakken in de grond, scheppen stukjes van de maan op en nemen het mee in hun capsule, terug naar de aarde, om er onderzoek naar te doen. 

In totaal zijn er meer dan tweeduizend stukken en brokken meegenomen, bij verschillende missies. Sommige zijn klein, en andere een stuk groter.  

Al tientallen jaren, houden wetenschappers zich dus bezig met het onderzoeken van de brokstukken. Bijvoorbeeld om erachter te komen hoe oud de stenen zijn en welke soorten materiaal erin te vinden zijn. Dat kan meer informatie geven over het ontstaan van de maan, en ook andere onderdelen van het heelal, zoals onze aarde.

Al dat onderzoek is niet voor niets geweest. De wetenschappers hebben ontdekt dat de samenstelling van de maan eigenlijk heel erg lijkt op dat van de aarde. Waarschijnlijk zijn ze ontstaan uit hetzelfde materiaal. Ook blijkt uit de stenen hét bewijs dat er water bestaat op de maan.

De meeste maanstenen worden veilig bewaard, in een kluis. En het onderzoek gebeurt in een laboratorium, in speciale luchtdichte kasten. Want de wetenschappers willen natuurlijk niet dat er deeltjes stof van de aarde bij de stenen komen. Dan kun je er geen goed onderzoek meer naar doen. 

Maar er zijn ook stenen die iedereen kan bekijken. Over de hele wereld staan musea waar je een stukje van de maan met eigen ogen van dichtbij kunt bekijken. Zoals deze, die ligt in Noordwijk. Als je ‘m zo ziet.. lijkt het eigenlijk best normaal!

Maansteen

Astronauten die op de maan zijn geweest hebben tijdens hun missies honderden stukjes steen, grind en zand van de maan mee teruggenomen. Die fragmenten worden in luchtdichte kasten goed onderzocht.

Een stukje maan op aarde

De Amerikaanse president weet het in 1961 zeker. Binnen een paar jaar zullen er mensen op de maan staan en de Verenigde Staten gaat daarvoor zorgen. Een heel opvallende uitdaging in die tijd, want er is dan nog nooit iemand naar de maan gereisd. 

Er is dus werk aan de winkel. Ruimtevaartorganisatie NASA bedenkt in korte tijd een plan. Een groot team van medewerkers bouwt aan nieuwe raketten en maanlanders en astronauten worden opgeleid voor hun missie.

Het heet het Apollo-programma, vernoemd naar de belangrijke Griekse God van de zon en het licht; Apollo. En een paar jaar later is het zover. De eerste test-raket gaat de ruimte in. Er gaan dan nog geen astronauten mee, want eerst moet gecheckt worden of de ruimtecapsule wel weer veilig terug kan komen op aarde. En dat gaat goed, een volgende stap kan worden genomen.

Er worden nog meer tests uitgevoerd en dan, in 1969 kan de belangrijkste missie beginnen. Apollo 11.

Een raket schiet een capsule met 3 astronauten richting de maan.  Als de capsule daar aankomt stapt Neil Armstrong uit en als eerste mens ooit zet hij de eerste stap op het oppervlak van de maan. 

Het is een kleine stap voor een mens, maar een grote stap voor de mensheid. Zegt hij dan. Het wordt een wereldberoemde uitspraak. Iedereen die deze beelden op de TV ziet, onthoudt dat voor altijd.

Uiteindelijk keren de astronauten weer veilig terug op aarde en het Apollo-programma gaat door. Bij de missies die volgen gaan er nog een paar keer astronauten naar de maan. Ze doen er wetenschappelijke experimenten en verzamelen maanstenen. Met een maanwagentje rijden ze over het maanoppervlak en verkennen de omgeving. 

Het is een groot succes, maar toch stopt het Apollo-programma, omdat de kosten te hoog zijn. Maar de missie is volbracht: de Verenigde Staten hebben de eerste mensen op de maan gezet.

Voor het eerst naar de maan

In 1969 staan voor het eerst mensen op de maan. Het is het hoogtepunt van het Apollo-programma van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA.

Het Apollo-programma

De maan lijkt er iedere nacht anders uit te zien. Soms is-ie vol, soms zie je maar een klein streepje. Maar één ding is elke dag hetzelfde. We kijken steeds naar voorkant van de maan; de achterkant zien we nooit. 

Een paar astronauten hebben ooit met eigen ogen naar die andere kant van de maan kunnen kijken. En doordat er foto’s zijn gemaakt, kunnen wij dat nu ook zien.

Maar eerst: hoe komt het dat we vanuit de aarde maar één kant van de maan zien? Dat zie je in deze animatie. Wij zien altijd de kant waar het gele streepje staat. 
De maan draait rondjes om de aarde. En tegelijkertijd draait de maan zelf ook, heel langzaam. De aarde trekt door de zwaartekracht een beetje aan de maan, en dat zorgt ervoor dat we altijd één dezelfde kant zien. 

Eeuwenlang hebben mensen geen idee wat er dan op de andere kant van de maan te zien was. Want er bestaan dan nog geen raketten om er te gaan kijken. Mensen kunnen alleen maar gokken. Tot het jaar 1959. Een Russisch onbemand ruimtevaartuig vertrekt naar die onbekende kant van de maan. En maakt er déze foto.  
Het is wat korrelig, maar superuniek in die tijd.

De jaren erna vlogen er vaker ruimtevoertuigen langs de maan. En ook astronauten die erlangs kwamen maakten foto’s. De afbeeldingen worden steeds duidelijker. 
En onderzoekers kunnen er veel van leren. Links zie je de voorkant van de maan, rechts de achterkant. Op de achterkant zijn meer kraters, en er zijn juist weer minder donkere vlekken, die worden maanzeeën genoemd. Door meer onderzoek proberen ze erachter te komen waarom dat zo verschilt.

In 2019 is er een nieuwe mijlpaal. De Chinese ruimtevaartorganisatie heeft een wagentje neergezet op de achterkant van de maan. Voor het eerst rijdt daar iets rond. Hij doet onderzoek, onder meer naar de samenstelling van de grond en de temperatuur. Ook maakt ie er beelden.

Sterrenkundigen hebben grote toekomstdromen voor de verre kant van de maan. Je zou er namelijk heel goed de ruimte in kunnen kijken, beter dan op aarde. Wie weet, staan er hier op deze kale plek ooit allerlei telescopen voor nog meer ruimteonderzoek.

De achterkant van de maan

Door de aantrekkingskracht van de aarde zien we altijd maar één kant van de maan. De andere kant is pas in beeld gebracht toen de ruimtevaart zich ontwikkelde.

Waarom zien we die nooit?

Aarde, zon en maan

Wil jij er ook naartoe?

Maan

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.