Groep 6/7/8

Klas 1/2/3

Ieder levend wezen heeft DNA. Dat is unieke code die in het lichaam zit. Wetenschappers kunnen het DNA en de genen in planten en dieren al aanpassen. Maar om dat ook bij mensen te gaan doen, gaat volgens velen te ver. Toch zou het een oplossing zijn voor het voorkomen van erfelijke ziektes en er kan nog veel meer, maar willen we dat wel?

Klas 4/5/6

Er is steeds meer mogelijk op het gebied van aanpassingen in het DNA bij ongeboren baby's. Vorm je mening over het aanpassen van DNA in embryo's met behulp van de toekomstscenario's en de informatieve clips.

Knippen en plakken in het DNA

Digiles Knutselen met DNA (groep 7/8 - vmbo 1/2)

De wetenschap ontdekt steeds meer over het menselijk DNA. Wat weet jij over chromosomen, PGD en CRISPR-Cas? Test je kennis in de quiz!

Quiz over knippen en plakken in DNA

Wat weet jij over DNA?

Programmaheaders

Desoxyribonucleïnezuur, oftewel DNA. Wist je dat ieder mens, dus jij en ik, zijn opgebouwd uit 40.000.000.000.000 levende cellen? 40.000 miljard? Dat is echt heel veel. En in al die cellen zitten eiwitten en DNA. En het DNA in je cellen is jouw persoonlijke code, dus die bepaalt wie je bent en hoe je er uitziet. Dus bijvoorbeeld je lengte of de kleur van je ogen en je haarkleur, wit in mijn geval, van mijn moeder. Maar dat hebben dus niet alleen mensen, want ook planten en dieren hebben zo'n unieke DNA-code in hun cellen zitten. Is toch heel bijzonder? Maar ja, hoe ziet DNA er in het echt uit? 

Dat kan ik je wel laten zien. Kijk, dit is een zwezerik van een kalf, dat zit bij een kalf achter het borstbeen. Er zitten heel veel cellen in, als we daar een klein stukje van nemen... Dan kunnen we daar DNA uit gaan halen. En nu moeten die cellen bevroren worden, zodat we ze kapot kunnen gaan maken. Maar dat vloeibare stikstof is gevaarlijk. -196 graden, dus brillen op en ik moet de handschoenen aan. Het lijken wel ovenhandschoenen. Nouja, het is dat ik niet mijn vingers bevries natuurlijk. Zo, beetje aan de kant... Het gaat een beetje roken. Is het nu meteen bevroren? En nu fijnmalen, zodat alle cellen kapot gaan. Kijk, nu is alles helemaal tot poeder vermalen. Die cellen zijn nu dus kapot? Die cellen zijn kapot en het DNA kan er dan uit. Beetje water erbij. Als je goed kijkt, zie je hier die kapotte cellen drijven en het DNA drijft nu er nu in. DNA-soep. Nu giet ik een beetje hiervan in deze buis. In het water daar drijft het DNA, de restjes die je ziet moet ik juist niet hebben. Dat zijn eigenlijk de restjes van de cellen. Wat je dan moet doen is een klein beetje zout erbij. Even goed mixen. Eén grote soep van alles wat er in die cellen zat, maar we willen alleen het DNA. Wat je dan moet doen, dat mag jij doen. Een klein beetje alcohol voorzichtig langs de rand bovenop gieten. Nu even kijken: al die sliertjes, dat is DNA en dat kun je er ook nog uitvissen. Dus we zien nu gewoon DNA met het blote oog. Dit is het. Jeetje, wat vet. Dit is koeienDNA. Bizar.

Wist je dat in elke levende cel in je lichaam lange opgerolde slierten DNA liggen? Dat is eigenlijk een code van wel drie miljard letters, C, G, T en A. En als je die allemaal zou uitschrijven op een A4'tje, dan krijg je een rol papier van wel 250 kilometer lang. Het is eigenlijk de bouwinstructie van je lichaam. En dan te bedenken dat een levende cel, dat je die gewoon bijna niet kunt zien. Dat is toch bizar.

Stel, dit is jouw unieke lettercode. Op elke plek kan dus of een G staan, maar er kan ook een T of een C of A staan. En als je dan gaat kijken, bijvoorbeeld hier op deze plek, zie je dus de instructie over hoe je haar gemaakt moet worden bijvoorbeeld. Maar hoe zit dat dan, want mijn broertje heeft krullen en ik niet. De code van jouw broertje is dus een beetje anders, bijvoorbeeld hier op deze plek. Dan staat er bij jou een C, maar misschien staat er bij hem A. En als er dan een A staat, krijg je krullen. En als er een C staat, geen krullen. Dus dat is zo'n klein verschil. En als je verder kijkt, bijvoorbeeld hier, kom je dan bij je ogen, hoe je ogen gemaakt moeten worden. Dus ook de kleur van je ogen. Die hebben we hetzelfde. Dus zijn code en jouw code zijn op die plek precies hetzelfde. Als je verder kijkt, heb je alle informatie nodig voor je lichaam. Bijvoorbeeld natuurlijk ook of je een jongen of een meisje bent. Deze drie miljard letters maken dat jij Janouk bent. Maar hoe zit dat dan eigenlijk als je een tweeling bent? Een eeneiige tweeling heeft wel hetzelfde DNA, maar dat wil niet zeggen dat ze precies hetzelfde zijn. Want als bijvoorbeeld de één heel veel gaat eten en de andere niet, dan is de ene heel dik aan de andere niet. Dus je gedrag en je omgeving hebben ook allemaal invloed op hoe je eruit ziet. Ja, precies. Check. 

Oké, even terug. Wij zijn dus opgebouwd uit 40.000 miljard levende cellen en in iedere cel zit precies dezelfde sliert DNA. En die bestaat dan weer uit 3 miljard lettercodes, in een volgorde die voor ieder mens net een beetje anders is. En daarom zijn we ook uniek. Maar ja, wat doen nou al die lettercodes in dat DNA? Die codes, die maken de hele dag door eiwitten en wat die eiwitten wel niet allemaal doen... 

Dat is inderdaad heel bijzonder. Eiwitten zitten in je cellen en die zorgen eigenlijk ervoor dat je cellen precies doen wat ze moeten doen, bijvoorbeeld in je longen. Daar moeten je cellen zuurstof opnemen. Dus ergens in die cellen zitten eiwitten en die eiwitten happen eigenlijk de hele dag naar zuurstof. Die pakken dat vast en dan nemen ze het mee naar de rest van je lichaam. En in je darmen bijvoorbeeld, daar zitten cellen die je eten moeten verteren. En in die cellen zitten dus eiwitten. En die zijn de hele dag je eten in kleine stukjes aan het knippen. En bijvoorbeeld je hart. Je hart moet natuurlijk samentrekken om je bloed rond te pompen, dus in je hart zitten spieren. Die moeten dit doen. Dus in die spieren zitten eiwitten. Die zitten zo tegenover elkaar en die doen dit. Ze doen de hele dag door dit? Ja, deze beweging, en daardoor trekt je hart samen. En nou komt het: DNA is eigenlijk de bouwinstructie voor die eiwitten. En om een eiwit te maken heb je dus maar een stukje DNA nodig. Dat stukje DNA, dat noemen we één gen. 

Dus je genen zorgen voor al die eiwitten. Die eiwitten zijn dus dag in, dag uit in je hele lijf constant aan het werk. Dat is gewoon één grote, drukke fabriek en dat gaat gewoon je hele leven lang zo door. Dat is toch fascinerend? 

Hoe kom ik nou aan mijn DNA? Mijn DNA wordt bepaald door mijn vader voor de ene helft en mijn moeder voor de andere helft. En die hebben op hun beurt weer hun DNA gekregen van hun eigen ouders. Mijn DNA bestaat dus voor de ene helft uit het DNA van mijn vader en de andere helft uit die van mijn moeder. Mijn broertje heeft ook het DNA van allebei mijn ouders, alleen wel andere helften, want daardoor is hij ten eerste een jongetje, is hij bijvoorbeeld een stuk langer dan dat ik ben en heeft hij krullen in plaats van steil haar. Dus ja, als ik nu naar mijn eigen DNA ga kijken, dan zie ik de stukjes van mijn ouders, maar zie ik ook nog stukjes die mijn vader dan weer van zijn vader heeft gekregen. 

Weet je wat ik ga doen? Ik ga mijn DNA laten onderzoeken in Amerika. Daar kunnen ze namelijk hele verre familieleden van je opsporen die dezelfde over- over- over- overvoorouders hebben. En dat laten ze dan zien op een ronddraaiende wereldbol. Nou, ik ben benieuwd. 

Instructies, envelopje... Twee wattenstaafjes en twee buisjes. Oké, ik moet dus nu met het ene wattenstaafje de ene kant van m'n wang schrapen en daarna de andere kant. Dat moet precies zestig seconden. 
Deze moet dus nu in dit buisje. Dan moet hij afgebroken worden op dit zwarte lijntje. Dopje erop, dat is één. Dan nu de andere kant van mijn wang. Dopje erop. Dat is twee. Die buisjes mogen in dit zakje in de envelop. 

Oké, ik ben echt superbenieuwd. Misschien vinden ze wel een heel klein stukje DNA in een koningin, of misschien wel een hele bekende crimineel. Zou ook best wel vet zijn, maar ze kunnen dus echt precies zien uit welke delen van de wereld mijn voorouders komen. Dus ik ga nu kijken. Klaar om uw etniciteit te onderzoeken? Laten we beginnen. U bent... Oh, nou wordt het spannend. 69,7% Engels. Huh? 24% Oost-Europees. Grappig, dat had ik niet gedacht. 4% Iers, Schotse en Welsh. 1,4% Fins, dat had ik een beetje verwacht. Ik dacht, ik ben waarschijnlijk Scandinavisch. Oh, we gaan ook nog... 0,8% Midden-Oosters? Dit is het dus. Ik ben dus Engels, Oost-Europees, Iers, Schots, Welsh, Fins en een heel klein beetje Midden-Oosters. Die had ik niet verwacht. 
Dit is wel leuk, want door mijn DNA af te lezen weet ik dus precies uit welke landen mijn voorouders komen. Maar als je zou willen, dan kun je nog meer uit je DNA halen, bijvoorbeeld of je misschien een verhoogde kans hebt op bepaalde ziektes. Maar ik weet niet zo goed of ik dat dan zou willen weten, want ik vind dit heel leuk. En misschien schuilt er dus ergens wel een oosterse prinses in mij. Dat hoop ik gewoon.

Wat is DNA?

Desoxyribonucleïnezuur, oftewel DNA, bepaalt wie je bent en hoe je er uitziet. In elke levende cel van je lichaam liggen opgerolde strengen DNA. Het is een code van letters die aan jouw eiwitten doorgeven wat ze moeten doen.

Jouw persoonlijke bouwinstructie

Het lichaam is opgedeeld uit honderdduizend miljoen hele kleine onderdeeltjes. Dat zijn de cellen. Ze zijn heel klein en dus niet te zien met het blote oog. In het midden van de cel zit de kern. In die kern zitten chromosomen. En iedere chromosoom bestaat uit een hele kleine draad. Die draad is het DNA. In het DNA zitten kleuren als haarkleur, de kleur van je ogen en de huidskleur opgeslagen.

Onze cellen

Als je het goed bekijkt is ons lichaam een grote fabriek waarin steeds nieuwe cellen worden aangemaakt. De allerkleinste deeltjes van ons lichaam verschaffen onder andere informatie over ons uiterlijk.


DNA, de puzzelstukjes van je lichaam

Ieder mens is opgebouwd uit 40.000 miljard levende cellen, bijvoorbeeld je hartcellen of darmcellen of je longcellen. En in al die cellen zitten eiwitten, heel veel eiwitten en jouw unieke DNA. DNA is een twee meter lange opgerolde streng in iedere cel met drie miljard lettercodes, bouwstenen, achter elkaar. Je moet het eigenlijk zien als je vingerafdruk, wie je bent en hoe je eruitziet. Het DNA in iedere cel van ons lichaam zorgt ervoor dat alles in ons lichaam werkt, want het DNA maakt namelijk de eiwitten die al het werk moeten doen. Zo weten je darmen bijvoorbeeld dat ze voedsel moeten afbreken en je longen dat ze zuurstof moeten opnemen. Dus eigenlijk is het gewoon een hele grote fabriek die dag in, dag uit in iedere cel aan het werk is, is toch heel bijzonder. 
DNA werd ontdekt in 1953 door Francis Crick. James Watson en Maurice Wilkins. Zij ontdekten dat DNA deze speciale structuur heeft en dat het de code is van je erfelijke informatie. Dus wie je bent en hoe je eruit ziet. Daarvoor kregen ze in 1962 de Nobelprijs voor Geneeskunde. Maar pas sinds een paar jaar kunnen we die hele code aflezen. Er is namelijk 13 jaar aan gewerkt om die hele menselijke DNA-streng met al die 3 miljard lettercodes te ontcijferen en uit te schrijven. 13 jaar! Superlang. 
Vingerafdrukken zijn uniek. Al meer dan honderd jaar worden daarom vingerafdrukken gebruikt om vast te stellen wie de dader is van een misdrijf. Maar tegenwoordig worden ook hele andere sporen gebruikt om daders te vinden, namelijk sporen die DNA bevatten. Want ook DNA is uniek. Behalve eeneiige tweelingen hebben geen twee mensen hetzelfde DNA. En dat unieke DNA zit overal: in huid, in bloed en in haarwortels, in alle cellen van je lichaam. DNA bepaalt allerlei erfelijke eigenschappen en wordt van ouder op kind doorgegeven. Maar dat geldt overigens niet alleen voor mensen. Ook dieren en planten hebben DNA. Wetenschappers hebben jarenlang gewerkt om DNA meer te doorgronden. 

Door al hun onderzoeken kwamen wetenschappers er ook achter dat er soms foutjes zitten in het DNA. Dat klopt. Soms zit er een fout in het DNA en dat kan ook doorgegeven worden van ouders naar de kinderen. Een voorbeeld is dat er heel vroeger een keer een foutje is ontstaan, waardoor we nu zelf geen vitamine C meer kunnen maken. Op zich geen probleem, want we hebben sinaasappel genoeg natuurlijk. Maar bijvoorbeeld honden, die kunnen dat nog steeds zelf. Die maken zelf vitamine C aan? Ja, die kunnen dat zelf. En als je het over smaken bijvoorbeeld: vroeger konden we veel meer verschillende smaken proeven, bijvoorbeeld bittere smaken. Die zijn soms giftig en daarom konden we bittere smaken veel beter proeven. Ik heb hier zo'n bittere smaak... Proef maar, blaadje op je op je tong. Nu moet ik bitter proeven? Ja. En? Nee, ik proef echt niks. Dat kan. Mag ik even checken, dan wil ik even weten of de rest... Hier, proef eens? Niks? Proef jij eens... Ook niet? Nou, lekker dan. Hier, jij? Nee. En jij? Nee. Helemaal niemand! Hoe kan dat? Dat is toch niet zo gek hoor, want meer dan de helft van de mensen proeft deze smaak niet meer omdat we een foutje hebben op die plek in het DNA, daar is het DNA eigenlijk kapot en proef je het niet meer. Maar dat is helemaal niet erg. Nee, want we eten toch helemaal geen giftig voedsel meer, dus het maakt niet uit. Precies. En jij, proef jij het? Niks. Ook niet.

Maar Marc, als je precies weet hoe het DNA werkt, kun je dan ook dingen veranderen? Als je DNA wil veranderen, dan zou je dat kunnen doen in de oercel. Dat is de eicel die net bevrucht is met een zaadcel. Dus eigenlijk het begin van een baby. Ja precies, die oercel bevat alle DNA, dus daar groeien alle cellen van het hele lichaam uit. Het is wel zo dat als er een foutje zit in die oercel, dan komt dat foutje dus ook overal in het hele lichaam. En dan hebben we een probleem. Als je dat nou zou kunnen aanpassen... 

Kijk, hier zie je hoe zo'n oercel ontstaat. Dit is de eicel. Zometeen wordt er een zaadcel ingespoten. Eerst een zaadje gaan vangen. Je kan daar de zaadjes zien. Even een leuke vinden die ik een beetje mooi vind. Een mooi zaadje. Eentje die goed beweegt. Want dan is hij gezond. Ja, inderdaad. Deze doet het goed. Dan moet hij met zijn kop naar voren, dus ik draai hem even om. Even de staart als eerste naar binnen. Even de eicel rechtleggen. Vanaf rechts komt nu het naaldje met die zaadcel erin. Spannend hè? Ja, ik vind dit wel heel bijzonder. Het ziet er een beetje grof uit. Zo kun je in de eicel komen met prikken. Kijk, daar komt de zaadcel. Wow! Dan probeer ik hem hierachter neer te leggen. Nu zit hij erin. Dit is gewoon het begin van een baby en wij staan er gewoon bij, want normaal gesproken gebeurt dit natuurlijk in je buik. Ze doen het nu hier in het ziekenhuis om mensen te helpen die niet op een natuurlijke manier een baby kunnen krijgen. Superbijzonder. Echt heel bijzonder. 

Als er een foutje in het DNA zit, dan zou je dat dus aan kunnen passen. Dat zou kunnen als je precies weet waar die fout zit. Stel, hier in het DNA zit een fout, namelijk deze, die oranje, dat moet een gele worden. Nu moet je dus aan die eicel. Samen met die zaadcel nog drie dingen toevoegen. Die heb ik hier staan in deze drie buisjes. In dit buisje zit eigenlijk een stukje DNA dat precies hetzelfde is als het stukje waar die fout zit. Dat zou je zo kunnen voorstellen. Kijk, hier zit die oranje die fout is. Dan moet je er nog iets aan toevoegen, namelijk schaartjes. Die zitten in dit buisje. En die heb ik hier neergelegd, die schaartjes. Samen gaan die de fout opzoeken en eruit knippen. Dan moet je nog iets toevoegen, want dan moet je ook het goeie stukje DNA zonder de fout nog hebben. Dat zit in dit buisje en dat zou je dus hier kunnen zien. En inderdaad, als je die twee met elkaar vergelijkt, dan zie je dus, daar zit de fout. Als dat toegevoegd wordt, dan gebeurt het volgende. Dit stukje gaat eigenlijk langs het DNA en eigenlijk daar waar hij precies past, waar hij precies hetzelfde is, daar gaat die schaartjes knippen. Die knippen dus precies dat stukje er tussenuit. En dan komt het stukje met het goede DNA en dat gaat precies op deze plek zitten. En dan zie je dus dat die gele vervangen wordt. En dan heb je het stukje dus gerepareerd, eigenlijk. 

Maar dan zouden we nu ook deze drie buisjes bij die oercel kunnen gooien. Dat gaan we niet doen. In Nederland is het verboden. We willen dat ook niet doen, want je weet eigenlijk niet of die schaartjes wel precies alleen daar knippen waar het moet. Als ze ergens anders knippen, dan gaat er misschien ergens iets fout wat je niet wil, dus het is helemaal geen goed idee om dat nu al te doen. Daar moet meer onderzoek naar gedaan worden. Tot die tijd is het verboden. Dat snap ik. 

In China is er al wel een tweeling geboren waarvan het DNA geknipt en geplakt is voordat ze geboren werden. Meer dan honderd Chinese wetenschappers hebben een protestbrief geschreven. Ze roepen op tot een verbod op genetische manipulatie van embryo's. Mag je sleutelen aan menselijke embryo's? De meeste wetenschappers vinden van niet. Maar als je er ernstige ziektes mee kunt voorkomen, mag het dan ook niet? 
Het DNA in de oercel van de baby is aangepast zodat 'ie bepaalde ziektes niet meer kan krijgen. Maar ja, willen we dat wel? Willen we volmaakte baby's maken die nooit meer ziek kunnen worden? Het klinkt op zich heel mooi, maar dan willen we straks misschien ook alleen nog maar donkere kindjes met blauwe ogen of witte kindjes met mooie donkere ogen. Of misschien alleen nog maar roodharigen met groene ogen. Of dan wil straks iedereen de perfecte lengte hebben. En ik denk dat er ook wel mensen zijn die denken: nou, doe mij maar een kindje met zo'n leuk wipneusje. Dat is natuurlijk best wel een ingewikkelde vraag, want moeten we dat wel willen? Moeten we in dat DNA willen knippen en plakken? Ik denk dat we daar eerst maar eens heel goed over na moeten denken.

Kunnen we DNA veranderen?

Dankzij je DNA weten de eiwitten in je lichaam wat ze moeten doen. Als er een foutje in het DNA zit, zou je dit aan kunnen passen in de net bevruchte cel, voordat deze zich gaat delen. In Nederland is dit niet toegestaan.

Knippen en plakken in de oercel

DNA en ouder worden

Er wordt veel onderzoek gedaan naar veroudering. Niet alleen bij mensen, maar ook bij wormen. Die worden geen 80 jaar, zoals mensen, maar niet ouder dan 3 weken. Of je een beetje gezond oud wordt is niet alleen een kwestie van geluk. Niet roken en gezond eten is heel belangrijk.

Hoeveel geluk heb je?

Groep 3/4/5

Wat bepaalt nou of dit een jongen of een meisje is?
Ja, wat bepaalt echt het geslacht? Goeie vraag.
Geslacht: verschillen tussen jongens en meisjes.
Maar ze zijn ook heel erg hetzelfde.
We verschillen minder dan je denkt.
Toch zijn er bepaalde dingen die we wel kunnen zien.
Jongens hebben gemiddeld een wat bredere kaaklijn. 
Ja. Toch?
Ze worden gemiddeld wat gespierder en wat langer.
Mannen krijgen bijvoorbeeld een baard. Vrouwen niet.
Het is toch vooral: Hij heeft een piemel en ik een vagina. 
Zeker.
Als een baby geboren is, vragen we vaak als eerste:
Is het een jongetje of een meisje?
Is maar één manier om dat te zien en dat is natuurlijk: Heeft een kindje een piemeltje of een vagina?
Ja. Ja.
Maar hoe komt-ie aan die piemel of die vagina? 
Dat komt door je DNA.
Dat is een soort receptenboekje met allemaal ingrediënten waaruit je wordt gemaakt.
Sommige mensen hebben een ingrediënt waardoor je een meisje wordt en anderen hebben een ingrediënt waardoor je een jongetje wordt.
Ja, ja, ja. Oké. Zullen we baby's gaan maken?
Baby's maken? Sorry hoor, maar wij zijn collega's.
Dit is een beetje...
Nee, ik bedoel... met deze.
Oke. O, oke. Ja, goed, ja.
Ja, oke. Ja? Ja, oke. Oke.
Nou, eigenlijk net als bij een taart:
Een taart heeft altijd een paar basisingrediënten.
Er zit altijd bloem in en melk.
Dus laten we daar mee beginnen.
Hopla. Dan gaat er nog wat melk bij.
Doe ik ook wat van mijn melk erin. Even melk erbij, haha!
Zo.
Wat doe je altijd als je een baby maakt? Hard schudden. 
Lekker!
Dan krijgen jullie allebei nog wat letters die erbij gaan.
Ja... Een soort instructies hoe je dat allemaal in elkaar zet.
Bruin haar... Krulletjes. Sproeten.
Een goeie, volle baard. Supermooie stem.
Charme, en superintelligent ook.
Hee, maar ik heb hier ineens twee gouden.
Alle letters waren hetzelfde, maar jij hebt XX en jij hebt XY. Dat zijn je geslachtschromosomen.
Een chromosoom is een stukje DNA.
En je geslachtschromosoom is het stukje DNA dat bepaalt of je een vagina krijgt of een piemel.
Dit is dus een piemelchromosoom. Ja, XY, en XX is de veggie.
Eh, nee, dat is een groente. 
Een flamoes. Een pruim!
Een voorbips. Poena.
Een punani! Een yoni. Een yoni!
Hahahaha! Ja!
Dat is dat ene X-je? Ja.
Want die chromosomen zorgen ervoor dat je je gaat ontwikkelen als een man of een vrouw.
En dat bepaalt weer hoeveel testosteron erin gaat.
Testosteron is een hormoon.
Hormonen zijn stofjes die invloed hebben op je lichaam en je gedrag.
Dus gooi ze er maar bij, jullie geslachtschromosomen.
It's a girl! It's a boy, with a penis! Ja.
Ik ben supermannelijk, ik gooi echt als een baas, dus ik doe lekker veel testosteron erbij.
Maar ik heb geen snor, dus ik doe hem nu weer weg.
Maar dat ik dan bijvoorbeeld geen baard heb, maar wel
boobies, borsten, komt dat doordat ik weinig testosteron heb?
Nou, we hebben nog veel meer hormonen dan testosteron.
Die worden belangrijk als je in de puberteit zit.
Een door andere hormonen krijg jij borsten.
Die muisjes, dat geeft al aan:
We vinden het belangrijk of iemand een jongetje of een meisje is.
Maar als je een kind bent, maakt het nog niet zoveel uit.
Wist je dat tot een jaar of tien jongetjes en meisjes even sterk zijn?
Niet waar. Ja. Als je in de puberteit komt, ga je weer meer hormonen aanmaken. Testosteron en andere hormonen.
En dat draagt eraan bij dat mannen een baard krijgen.
Dan ga je wat meer verschillen zien.	
Maar ook dan zijn de overeenkomsten nog groter.
Hoe je er uiteindelijk uitziet, hoe lang je bent, hoe gespierd, heeft niet alleen met je DNA te maken, maar ook met je omgeving, met je ervaringen.
Als je heel veel naar de sportschool gaat, word je gespierder. Ja.
En als je heel gezond eet als kind, dan word je wat langer dan wanneer dat niet doet.
Ook is het zo dat de verschillen kleiner zijn dan we denken.
Als aan jongetjes en meisjes denken, denken we al snel aan twee hokjes.	
Maar het is meer een soort lijn van gedrag dat we heel vrouwelijk vinden naar gedrag dat we mannelijk vinden. Iedereen zit ergens anders op die lijn.
Ik hield als meisje vroeger heel erg van stoeien en militairtje spelen in het bos.
Maar ook van Barbies.
En nu hou ik best wel van make-up en me mooi aankleden, maar niet van jurkjes en hakken. Ja.
Net zoals sommige jongetjes heel jongensachtig zijn, maar sommige jongens ook een beetje meisjesachtig.
Of ertussenin. Dus als je aan die uiteindjes gaat kijken, zie je hier wat meer jongetjes en hier meer meisjes, maar de meeste mensen zitten in het midden.
Zo is eigenlijk niemand helemaal mannelijk of vrouwelijk, maar 'n beetje van allebei, in verschillende combinaties.
Jij wordt later 'n goeie voetballer, he? Ja, of een danser.
Nee, een voetballer. Of danseres.

Wat bepaalt je geslacht?

Waardoor wordt een baby een jongen of een meisje? Nienke en Kiefer ontdekken de ingrediënten die je mannelijk of vrouwelijk maken. 

X-chromosoom of Y-chromosoom

Alles wat leeft, bestaat uit cellen! Dus wij ook. In de kern van onze cellen zit het DNA en dat DNA is weer opgebouwd uit zo’n 30.000 verschillende genen! Elk gen geeft informatie over een bepaalde erfelijke eigenschap, bijvoorbeeld dat je blauwe ogen hebt, rood haar of een ‘grote’ teen. Dat zit allemaal in je DNA, dus daar Doeje Niks Aan. Tenzij je gaat hobbyen met die genen: genetische manipulatie. Bijvoorbeeld als je aardappels teelt. Heb je eindelijk een veld met lekkere, grote frietaardappels, krijg je te maken met de aardappelziekte. En weg zijn je piepers. Piep!
Maar ergens in Zuid-Amerika groeit er een piepertje dat wél bestand is tegen die aardappelziekte. Dan duik je het laboratorium in, en je gaat op zoek naar het gen dat daarvoor verantwoordelijk is. Dat gen plak je in het DNA van je eigen aardappel, et voilá: een heerlijke frietpieper, die nooit ziek wordt. Aardappeltje-eitje! Niet iedereen is even blij met genetische manipulatie. Want ja, als aardappels immuun zijn voor de aardappelziekte, dan komen we straks om in de aardappels! Da’s nog niet zo erg, maar waar haal je al die mayonaise vandaan?


Clipphanger

In de kern van onze cellen zit het DNA en dat bestaat weer uit verschillende genen. Als je gaat hobbyen met deze genen, krijg je genetische manipulatie.

Wat is genetische manipulatie?

Mens en lichaam

Video's over aanpassingen van het DNA

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.