Groep 6/7/8

Door te leven, gebruikt iedereen een stukje aarde. Dit is de ecologische voetafdruk. Janouk en Nizar laten zien hoe je duurzamer kunt leven. Met lesmateriaal en een Voetafdruk-test.

Klas 1/2/3

Welke apparaten verbruiken veel energie? En hoe kun je energie besparen in huis? Ga op ontdekking met deze interactieve schoolplaat speciaal voor de bovenbouw en kom meer te weten over energie in en rondom het huis!

Interactieve schoolplaat in en rondom het huis

Energie in en rondom het huis

André Kuipers laat zien hoe het heelal in elkaar zit en op aarde duikt Bart Meijer in de wereld van supertelescopen, marslanders en satellieten!

Programmaheaders

Ontdek de Ruimte

Naar de interactieve schoolplaat

Ontdek onze aarde en de ruimte eromheen met deze interactieve schoolplaat. Klik op ‘Tours’ linksboven om de audiotour te starten of zoom in en ga op ontdekkingsreis langs onze planeet, de maan en de zon.

Interactieve schoolplaat voorbij de dampkring

De planeet aarde en haar satelliet, de maan

Ga op ontdekkingstocht door ons zonnestelsel, langs de zon en de planeten. Start de interactieve schoolplaat om er alles over te ontdekken! Klik op ‘Tours’ linksboven om de audiotour te starten of zoom in en ontdek alles over de planeten, de sterren en de zon.

Interactieve schoolplaat langs de planeten

Het zonnestelsel

Liedjes met videoclips die ervoor zorgen dat het kwartje valt, of waarmee je een handig ezelsbruggetje leert. Snapje?

Programmalogo's

Snapje?

Ons zonnestelsel heeft acht planeten. Onze eigen aarde vind je tussen Venus en Mars, maar hoe zit het met de andere planeten? Start de quiz, bekijk het Snapje en beantwoord de vragen!

Quiz over de planeten van het zonnestelsel

Wat weet jij over de planeten van het zonnestelsel?

Ja, behalve die wekker heb ik best een lekker leventje. Een fijn huisje. Genoeg kleding. Alles om er fris en fruitig uit te zien. Lekker eten. De nieuwste telefoon. En een autootje dat me overal naartoe brengt. Wat ik alleen nog wel eens vergeet is dat het stiekem best veel is. Even wat voorbeelden. Gemiddeld eet een Nederlander per week bijna 1,5 kilo aan brood, pasta, rijst en granen. Per jaar is dat 70 kilo. En wat dacht je van kleding? Gemiddeld koopt 'n Nederlander bijna elke week een nieuw kledingstuk. Per jaar 46 nieuwe kledingstukken. En voor al dat eten, al die spullen die we kopen en zelfs voor de reizen die we maken hebben we iets nodig, namelijk een stukje van de aarde.
Neem bijvoorbeeld dit T-shirt. Voordat het in de winkel lag, werd het in een fabriek gemaakt. Van katoen. En katoen komt van de katoenplant. Die planten groeien op katoenplantages, waar grond voor nodig is. Oftewel: een stukje van de aarde. En zo geldt het eigenlijk voor alles. Ga maar na, je brood wordt gemaakt door de bakker en die maakt het weer van graan. Graan groeit ook op 'n stukje aarde. En zo gebruiken we nog veel meer stukjes aarde. Weilanden bijvoorbeeld, om onze koeien op te houden. Bossen met bomen, voor onze meubels. Maar we hebben ook stukjes grond nodig om onze huizen op te bouwen. Oh, mooi huis. En dat alles bij elkaar is dus zo'n enorme lap grond. En zo'n groot stuk grond voor één persoon dat noem je je ecologische voetafdruk!
Wetenschappers vinden het heel interessant om voor iedereen op de wereld de voetafdruk te berekenen. Zo kun je heel goed zien hoe het met de aarde gaat. Of iedereen evenveel land gebruikt en of we met elkaar niet teveel land gebruiken. Dit hier waar ik nu insta, dat is hoeveel aarde een Nederlander gebruikt. Echt een enorme lap grond. Veel groter dan bijvoorbeeld de voetafdruk van iemand uit India. Dat komt doordat wij een rijker land zijn. En dus meer spullen kopen, meer eten, meer reizen en dus een groter stuk van de aarde gebruiken dan iemand uit India. Zouden we de aarde niet eerlijker moeten verdelen? En welk stukje van de aarde gebruiken we het meest? 

De ecologische voetafdruk laat zien hoeveel aarde één persoon nodig heeft om te leven op de manier zoals we nu doen. Tijd om in te zoomen op onze voetafdruk. Want waar bestaat dat stuk aarde dat wij nodig hebben precies uit? We hebben al genoemd dat we bouwgrond nodig hebben. Dat is grond waar je huis op staat. Maar ook bijvoorbeeld je school, straten en de treinrails. Dan heb je nog landbouwgrond. Daar groeit alles waar spullen, eten en drinken van gemaakt worden. Bijvoorbeeld de katoenplant voor je T-shirt. Graan voor je boterham. Maar ook aardappelplanten voor lekkere patatjes. Ook een hele belangrijke: grasland. Alle koeien of andere dieren die we gebruiken voor melk of een hamburger van te maken, hebben ruimte nodig om te grazen. Dan hebben we nog een stukje visgrond. Denk bijvoorbeeld aan de zee waar we een lekker kibbelingetje uithalen. En we hebben houtbos. Bomen waar we hout en papier van maken. En dan de klapper! Het grootste gedeelte van onze voetafdruk is een ander soort bos, namelijk het CO2-bos. Dat zit zo. Als wij bijvoorbeeld vliegen, autorijden of een katoenen shirt in een fabriek maken, hebben we energie nodig. En bij het opwekken van die energie stoten we CO2 uit, wat in de lucht terecht komt. Deze CO2 wordt vervolgens weer uit de lucht opgenomen door... bomen. Op het stuk land dat wij elk jaar nodig hebben, moeten dus ook bomen staan die de lucht weer schoonmaken. Want CO2 die niet wordt opgeruimd warmt de aarde op en daardoor verandert het klimaat. Het CO2-bos is het grootste gedeelte van onze voetafdruk. Een voetafdruk die bij elkaar vijf hectare groot is. Zo groot dus. Dat zijn 40 Olympische zwembaden. Ik zou gewoon een stuk tapijt uit kunnen rollen van Utrecht naar Amsterdam. Zo'n groot stuk land hebben wij nodig. En dat is nog maar voor één persoon, hè. Voor alle Nederlanders samen hebben we een stuk aarde nodig dat even groot is als Duitsland en Frankrijk samen. We leven dus eigenlijk op te grote voet. Op deze manier putten we de aarde uit en tegelijkertijd warmt de aarde in hoog tempo op. Je kan je dus afvragen, zou die voetafdruk niet wat kleiner kunnen?

Welkom in Eindhoven, de gekste! Of dat zo is weet ik niet, maar vanavond is het sowieso de meest verlichte stad. Straks gaat hier lichtkunstfestival GLOW van start. Met als stralend middelpunt een bijzonder kunstwerk over onze ecologische voetafdruk. Hoppa! Al deze voetstappen samen, zetten 'n gebied af ter grootte van 5 hectare. De grootte van de gemiddelde Nederlandse voetafdruk dus. Wacht even, ik ben zo terug. Zo. Ik dacht: doe ik wel even, maar 't was toch nog iets verder dan ik dacht. Dit is de route die ik net heb gelopen. Zo'n groot stuk grond heb ik en jij dus ook elk jaar nodig van de wereld. 
Ja, het is nu nog even wachten tot het helemaal donker is en dan komen hier duizenden kinderen om de route te verlichten met hun lampjes. En dat doen ze om te laten zien hoe groot onze voetafdruk is en vooral ook dat-ie best wel wat kleiner mag. 
Hé, jongens! Hebben jullie een beetje zin in de route die je gaat lopen? Ja. Wat hopen jullie dat mensen gaan denken als ze straks zien hoe groot die voetafdruk is? Dat ze denken van: dit is eigenlijk wel teveel wat we hebben dus we moeten het gaan verminderen. Doen jullie zelf al iets om je voetafdruk te verkleinen? Ik was me maar twee minuten per dag. Minder met de auto, meer met de fiets. Wij eten minder vlees. Jullie zijn allemaal supergoed ermee bezig. Wie als eerste een rondje heeft gelopen! Go!
Door onze levensstijl hebben wij dus een voetafdruk van vijf hectare. Dat is bijna even groot als acht voetbalvelden! Best een stukje lopen dus. Hé! Zo, lekker bezig hoor. Tik 'm aan. Lekker. Hoppa. Goed zo! Zoooo. Heel goed bezig, jongens! Hoppa. Het is echt superleuk om op deze manier te laten zien hoe groot en reusachtig onze voetafdruk is. Want als iedereen op de wereld zou leven zoals wij, dan zouden we gewoon drie aardbollen nodig hebben. En we hebben er maar één. Dus de vraag is: Hoeveel grond is er nou eigenlijk überhaupt beschikbaar per persoon? Dat gaan we zo dadelijk zien. 
Deze groene gekleurde projectie laat de ideale grootte zien van onze voetafdruk. En da's echt een stuk kleiner dan dat we gewend zijn.

Hoe groot is de ecologische voetafdruk van Nederland?

Voor ons eten, om onze huizen te verwarmen, om kleding te maken en nog veel meer hebben we ruimte nodig. Het graan voor ons brood en de katoen voor onze kleding moet ergens groeien. De voetafdruk van Nederland is best groot: als de hele wereld zo zou leven, dan zouden we drie aardbollen nodig hebben.

Het stukje van de aarde dat alle Nederlanders samen nodig hebben om een jaar te leven

Zo. Hier op de Floriade laten ze met die blauwe handjes zien hoe groot de ecologische voetafdruk van een Nederlander is. En die is best flink.
Om te leven, gebruikt iedereen een stukje van de aarde. Dat heb je zelf misschien niet zo door, maar zo is er landbouwgrond nodig voor je groente, voor het katoen van je kleding en bos voor hout. Voor bijna alles wat we nodig hebben gebruiken we 'n stukje van de aarde. We noemen dit stuk land je 'ecologische voetafdruk'. De grootte van je voetafdruk wordt bepaald door wat je eet, hoe je woont, wat je koopt en hoe je reist. De voetafdruk van Nederlanders is groot. Als iedereen op aarde zo'n groot stuk land zou gebruiken, zouden we drie aardes nodig hebben.

Zo, kijk eens: burgertje voor jou. Lekker. Frietje voor mij. Eet ze. Eet smakelijk. Oh, dat is toch echt wel heel lekker, hè? Dat we gewoon al het eten kunnen krijgen wat ons hartje begeert. Je zou bijna vergeten dat het ook nog ergens moet groeien. Kijk: Hier heb je bijvoorbeeld ui, kool, sla, komt allemaal van het land. Maar we hebben niet alleen voor groente land nodig maar ook voor deze hamburger. Die komt natuurlijk van, precies, een koe. En voor die koeien hebben we stallen en weilanden nodig. Al dat eten moet ook nog vervoerd, verwerkt en verkocht worden. Dat kost allemaal superveel energie.

Eten is dan ook het grootste deel van onze voetafdruk. Een derde om precies te zijn. Met een gezin van vier mensen heb je elk jaar alleen al voor je eten een stuk land ter grootte van twaalf voetbalvelden nodig. En zo putten we de aarde uit en ontstaat er klimaatverandering. Daardoor wordt de aarde op sommige plekken veel droger. En op andere plekken veel natter. 
Dat extreme weer maakt het verbouwen van voedsel moeilijker. Dus hoe groter onze voetafdruk, hoe lastiger het wordt om ons eten te blijven maken.
Maar niet voor al het eten heb je even grote stukken land nodig. Vooral het eten dat van dieren komt, kost veel ruimte. Denk bijvoorbeeld aan eieren, melk, of een lekker visje en natuurlijk vlees. Tijd om uit te zoeken hoe dat komt.

Voor het maken van een kipfilet, een glas melk of een biefstukje, eten dat van dieren komt, heb je veel meer land nodig dan bijvoorbeeld het maken van een banaan, donut of wortels. Voor een kilo wortels heb je maar vijf vierkante meter land nodig. Maar voor een kilo biefstuk heb je 100 vierkante meter land nodig. Voor een biefstuk heb je namelijk iets belangrijks nodig: een koe. Hallo! Koeien leven in een stal en als het even kan lekker buiten op het land. Maar voor het groeien van een koe is meer land nodig dan dit weiland. Dat zit zo: Ons eten, de koe, moet zelf ook eten. Kijk eens. Als je wortels, aardappelen of tarwe wilt laten groeien, heb je maar een paar stukken aarde nodig. Maar om 'n koe te laten groeien, heb je veel meer stukken aarde nodig. In Nederland eten veel koeien gras van eigen land. Maar veel koeien in de rest van de wereld eten soja of maïs en dat moet ook ergens groeien. En om soja te laten groeien, wordt kunstmest gebruikt. En dat komt ook weer ergens vandaan. Voor zo'n stukje vlees zijn dus heel veel stukjes land nodig. 
En er is nóg een reden waarom de voetafdruk van een stukje vlees zoveel groter is dan van ander eten. Namelijk... Boeren. En dan niet van mij, maar van deze vrolijke vrienden. Als een koe zijn eten verteert, komt er in de pens van de koe een gas vrij: methaan. Als een koe een boer laat, komt dit methaan in de lucht terecht en methaan is een gas dat bijdraagt aan de opwarming van de aarde. Om dat tegen te gaan is ook weer een stukje land nodig. Een stuk land met bomen die de lucht kunnen zuiveren.
Door minder vlees te eten, kan je je voetafdruk dus flink verkleinen. Als je twee dagen in de week geen vlees eet, wordt je voetafdruk meteen een stuk kleiner. 50 bij 30 meter kleiner om precies te zijn. En dat is wel zo'n groot stuk land! Vier op de tien Nederlanders probeert al minder vlees te eten. Met z'n allen kan dat al snel veel schelen. Maar dat is niet voor iedereen even makkelijk.

Hey, Reint Jan. Hallo. Hai. Hallo. Jij doet onderzoek naar duurzaam gedrag. Ja. Hoe kan het dat het zo moeilijk is om minder vlees te eten. Ik hoor vaak dat het gewenning is. Klopt dat? Ja, juist die gewenning, dat is 'm ook. Het is iets wat je al jaren hebt opgebouwd als gewoonte, routine. Om dat te veranderen, vinden we heel erg lastig. Wat het extra lastig maakt, is dat die keuze iedere dag terugkomt. Dus het is iedere dag opnieuw kiezen voor minder vlees eten. Als je al een keuze hebt natuurlijk. Ik kan er zelf voor kiezen om geen of minder vlees te eten, maar eten doe je vaak samen. Daarom is het extra moeilijk. Als al je vriendjes friet én frikadel willen, is het moeilijk om dat niet te doen. Oké. Nou, dat maakt het wel ingewikkeld. Maar ik vind het wel een leuke uitdaging.
Minder vlees eten is voor veel mensen een grote stap. Ook voor deze vleeseters die ik straks een vegetarische maaltijd ga geven. Jongens, hebben jullie al een beetje trek? Ja? Mooi. Gelukkig krijg ik hulp van Walter Marskamp. Hij is chef-kok en kookt het liefst zonder vlees. 
Zo Walter, wat staat er vandaag op het menu? Wat we vandaag gaan doen? We hebben een supermooie watermeloen. Die gaan we marineren. Dan doen we hem in de oven en komt-ie eruit als een ham. Als een ham? Yes. Dan snij je hem door de helft. Ja. Oei, daar is-ie.Kijk eens aan. Zo. Oooh! O, lekker. Walter, jij kookt dus heel veel met groente. Ja. Is dat altijd zo geweest? Nee. Ik heb veel met vis en vlees gekookt. En wat was dan voor jou de omslag? Dat was toen we dit restaurant openden en mijn zoon geboren werd. Toen realiseerde ik me dat dat niet de toekomst is. De toekomst ligt naar minder vlees en vis, zuivel en naar meer groente. Mocht mijn zoon nog willen genieten van deze mooie aarde, wereld. Ja. Dus deze bak is eigenlijk onze toekomst? Juist. Zo, kijk eens. Alsjeblieft. Nou, eet smakelijk. Geniet ervan. Ja. Heel lekker, ja. Het doet me een beetje denken aan de structuur van zalm. Het smaakt fruitachtig fris, inderdaad. Het smaakt rokerig, maar het is heel lekker. Wat het is, is een watermeloen, heel langzaam gegaard met specerijen en kruiden erbij. Het is heel vlezig, hè? Ja. Ik zei fruitig. Ja, je zat in de buurt. 

Als je minder vlees wilt eten, zijn er dan dingen die je kan proberen om dat wat makkelijker te maken? Het is sowieso belangrijk om te bedenken waarom je het wilt. En dan om heel concreet te maken wanneer je het anders gaat doen. Bijvoorbeeld op woensdag en vrijdag minder vlees, samen met anderen.
Walter, volgens mij hebben we nog wat. Is het bloemkool? Nou Walter, vertel het maar. Nee, het wordt gemaakt van aspergeschillen. Wow. Dus ook nog eens goed voor je voetafdruk. Want je gooit dus niks weg. Echt lekker. Zou zo'n maaltijd voor herhaling vatbaar zijn? Zeker, ja. Mooi. Kunnen jullie mooi helpen met de afwas.

Welke invloed heeft je eten op je ecologische voetafdruk?

Je eten moet ergens groeien. Dit neemt ruimte in beslag. De grootte van het stuk aarde dat jij gebruikt om te leven, heet ook wel de ecologische voetafdruk. Eten is het grootste deel hiervan en neemt een derde van je voetafdruk in.

Voor je eten gebruik je een stuk van de aarde

Na zo'n week kamperen ben ik blij dat ik weer lekker naar huis kan. Daar heb ik het tenminste lekker warm en een afwasmachine. En andere apparaten die het vervelende werk doen. Goal! Lekker, lekker! Daar heb ik fatsoenlijk licht. En kan ik zo lang douchen als ik wil. Oost west, thuis best. Je zou het alleen niet verwachten, maar met die fijne, warme huizen waar we in wonen vragen we best veel van onze aarde. Hoe zit dat precies? 
Om te leven, hebben we allemaal een stuk grond nodig. Ga maar na. Je groenten groeien op een stuk grond. Maar we hebben ook een stuk grond nodig om katoenplanten te laten groeien waarmee onze kleding gemaakt wordt. En de weides waar koeien grazen, voor melk en vlees. We noemen het stuk land dat één persoon elk jaar nodig heeft onze ecologische voetafdruk. En hier op de Floriade in Almere is te zien hoe groot de voetafdruk van de gemiddelde Nederlander is. Vijf hectare! Dat is best groot dus.

Ook dat lekkere, warme huis van ons is onderdeel van onze voetafdruk. Het stuk grond dat je nodig hebt om te wonen is groter dan alleen het stukje land waar je huis op staat. Dat komt omdat je superveel energie gebruikt in je huis voor verwarming en elektriciteit bijvoorbeeld. De meeste huizen in Nederland worden verwarmd met aardgas. Wat er in een verwarmingssysteem gebeurt kun je niet zien, maar het lijkt hierop. Met een vlam verbrand je het aardgas en dan krijg je vuur. En met dat vuur verwarm je het water dat in het verwarmingssysteem zit. En dan krijg je 'n lekker warm huis. Maar bij de verbranding van aardgas komt ook CO2 vrij. En die stof, CO2, komt in de lucht en warmt onze aarde op. En dat is iets wat we niet willen. Maar het bijzondere is: bomen kunnen die CO2 uit de lucht halen. Die groeien er juist van. Dus voor elk huis dat energie gebruikt en CO2 uitstoot, zijn er ook bomen nodig die CO2 weer opnemen. Een CO2-bos! 
We verbruiken in Nederland alleen zoveel energie dat we elk jaar een stuk van 2,8 hectare aan bomen nodig hebben om alle CO2 op te nemen. Dat is zo'n groot stuk bos hier. En dat is maar voor één persoon! Dan heb ik het nog niet eens over alle andere mensen op aarde. Die ruimte hebben we niet op onze planeet.

Een belangrijke manier om de ecologische voetafdruk kleiner te maken is dus om minder energie te verbruiken als je bijvoorbeeld je huis verwarmt. Het is natuurlijk altijd goed om de apparaten uit te zetten als je ze niet gebruikt. Maar we kunnen moeilijk de hele dag in het donker en in de kou zitten. Wat vooral helpt is ervoor zorgen dat er zo min mogelijk warmte het huis verlaat waardoor er minder energie nodig is om het huis warm te houden. Lars! Dag Nizar. Hallo. Jij bent huizenfluisteraar. Dat klopt. En wij gaan op kierenjacht vandaag! Inderdaad. Kom binnen. Waar gaan we beginnen? We plaatsen eerst een ventilator in de deur. Met die ventilator gaan we de warme lucht uit het huis zuigen, zodat er tocht gaat ontstaan en koude lucht het huis instroomt. En dan kunnen we de kieren zien. Juist. Wat doet dat apparaatje? Dit laat zien waar het warm en koud is. Jij mag hem vasthouden. Kijk hoe vet! Jij bent warm! En mijn neus is koud! Ha! Kijk, hier is het koud. Hahaha, kijk, dit is de warmte van mijn billen. O ja. Zo, hier! Hier heb je een kier. Hier tocht 't. Lars, ik heb wat gevonden. Precies, bij de aansluiting van de deur. Daar zien we heel vaak lekkages. Kijk, kijk, kijk. Bij dat kattenluikje tocht het wel heel veel. En hier heb je volgens mij... Zo! Ja, hier voel je hem, hè? Het grote luchtlek van dit huis. Hier zie je het ook. Dat is het dak. Kijk eens hier, Nizar. Zo! Dat is de boosdoener. Een gat in het dak. Daar komt allemaal koude lucht naar binnen? Ja, heel veel. Er zitten dus heel veel gaten en kieren in 't huis, hebben we gezien. Ja, hartstikke zonde, want daardoor moet je extra veel energie verbruiken om het huis warm te houden. Wat kan je ertegen doen? Heel simpel: we gaan die gaten dichtmaken. We testen het nu met plakband en als dat helpt kun je bijvoorbeeld tochtstrips plaatsen. Even bevestigen. Een stuk minder blauw. Ja, dit is helemaal goed. En we zijn weer een stuk zuiniger.

Om ervoor te zorgen dat je in de winter toch een lekker warm huis hebt, kun je je huis laten isoleren. Stel, dit zijn drie huizen. Eentje laat ik niet isoleren. Eentje isoleer ik met mijn sok. Eentje isoleer ik met aluminiumfolie. Maar eerst ga ik de huizen verwarmen. Zo, de daken erop. En nu de isolatie. Mijn sokje. Hoppa. En nu wachten. Zo. Nu ga ik kijken welk materiaal het best isoleert en dat doe ik met deze thermometer. 58.7. Oké́. 62.2. 64.9. Zoals je ziet koelt het huis zonder isolatie het snelst af en is de warmte zo via de muren naar buiten gevlogen. En je ziet ook dat het ene materiaal beter isoleert dan het andere. Zo worden er dus met verschillende materialen huizen geïsoleerd. Als je je huis helemaal isoleert, de verwarming op 19 graden zet en alleen maar groene energie gebruikt, dan wordt je voetafdruk 10 procent kleiner dan wanneer je dat niet zou doen. 

Een andere reden dat ons huis een groot stuk land gebruikt in onze voetafdruk is omdat we veel cement en andere bouwmaterialen gebruiken om ons huis te laten bouwen. Die materialen moeten gemaakt worden, maar kunnen meestal niet hergebruikt worden. Daarom worden er allemaal nieuwe ideeën bedacht om met andere materialen te bouwen. Materialen die je kunt hergebruiken. In dit huis is een verzameling van die nieuwe materialen te zien. Het is een blik op de toekomst van verschillende ontwerpers. Zo zouden huizen er over een aantal jaar uit kunnen zien. Deze bevat bijvoorbeeld geen cement maar bacteriën die de stenen aan elkaar geplakt houden. Hartstikke stevig en als je het muurtje wilt afbreken, kun je de stenen losmaken en heel makkelijk ergens opnieuw gebruiken. En deze muur is helemaal gemaakt van schimmels. Deze blokken zijn opgebouwd uit de draden van paddenstoelen. Die zijn gedroogd op bijvoorbeeld stro en dat ziet er dan zo uit. Het is perfect voor isolatie, maar het ziet er ook gewoon cool uit.
Hoi Marjanne. Hé, hallo! Wat ben je aan het doen? Ik ben platen aan het maken van zeewier om mee te kunnen bouwen. Bijvoorbeeld deze. Hier kun je mooie plafonds van maken. Gewoon zeewier uit de zee? Ja, zeewier uit de zee. Waarom zou je plafonds maken van zeewier? Zeewier groeit overal. Je kunt er heel schone, mooie materialen van maken om mee te bouwen. En het neemt tijdens de groei, net als bomen, ook nog CO2 op. Kijk, en dat is weer goed voor de ecologische voetafdruk. Precies. En hoe gaat het in zijn werk? Het begin met vers wier. Hier hebben we een hele bak vol verse wieren. Mag ik ook? Ja, graag. Even lekker wassen. Ooo, koud! Dan blijft het lekker vers. Oké́, oké́. En dan? We beginnen met het vermalen van het wier in kleinere stukjes. Die kunnen we bewerken in grote ketels. Zodat je uiteindelijk dit prutje krijgt. Ieuw! Lekker plakkerig, hè? Een soort prakje van zeewier. Je kunt 't hierna in 'n mal stoppen, verwarmen en dan persen tot mooie, harde platen om mee te bouwen.
Er zijn dus allemaal slimme oplossingen in de natuur te vinden om onze voetafdruk kleiner te maken.

Welke invloed heeft wonen op je ecologische voetafdruk?

Je huis staat niet alleen op een stuk grond, je gebruikt ook een stukje van de aarde voor de bouwmaterialen van je huis en om je huis te verwarmen en te verlichten. Dit stukje van de aarde dat jij gebruikt, noem je de ecologische voetafdruk.

Voor je huis gebruik je een stukje van de aarde

Ik ben in een winkelgebied. Ik moet een beetje opschieten want mijn accu is stuk. Dus voor mijn telefoon ermee ophoudt wil ik jullie even laten zien wat jij en ik en al die mensen hier nou zo leuk vinden. Namelijk: shopp-
Ja, nou ja, shoppen dus. Nieuw speelgoed, nieuwe kleding. Een nieuw mobieltje, omdat die van jou niet helemaal 100% meer is. Of omdat er een nieuw model op de markt is. Kijk, ik hou ook van shoppen, maar al die spullen die worden niet zomaar uit de lucht gemaakt. Voor alles wat we doen en kopen, gebruiken we een stukje van de aarde. 
Mijn telefoon. Er zijn grondstoffen en energie nodig om die te maken. En wat dacht je van, hier, kleding. Daar is echt bizar veel voor nodig. 
Allereerst een katoenplant. Die moet weer ergens verwerkt worden tot stoffen. Ergens anders wordt dat weer gekleurd en weer ergens anders wordt er dan een T-shirt van gemaakt. En daar zijn allemaal stukjes grond voor nodig. Grond voor de katoenplantages, voor de fabrieken en ook voor de bomen die schadelijke gassen uit de lucht moeten halen. Gassen die vrijkomen bij de productie en vervoer van kleding. Alle stukken aarde tezamen die nodig zijn om te leven zoals wij leven heet de 'ecologische voetafdruk'. Een gemiddelde Nederlander heeft om alles te doen, te reizen, te eten, te wonen en te kopen, in een jaar vijf hectare van onze aarde nodig. Meer dan zeven voetbalvelden groot. Zo groot is dat dus. Een enorme lap grond en dat allemaal voor één Nederlander. Ja, dus als iedereen op de wereld zo'n voetafdruk heeft, dan zouden we gewoon drie wereldbollen nodig hebben.
Een vijfde deel van onze voetafdruk is nodig voor alle spullen die we kopen. 
Maar waarom kopen we eigenlijk zo veel? Waarom kopen we zoveel spullen? Nou ja, bijvoorbeeld omdat iets stukgaat. En vaak gaan dingen sneller stuk dan nodig is. En als er dan iets stukgaat, bijvoorbeeld je telefoon, dan ben je geneigd om hem weg te doen. Dat is op zich ook niet zo gek, want veel spullen worden zo ontworpen dat ze niet per se heel lang meegaan of moeilijk te repareren zijn. Waarom? Simpel... Moneys, doekoe's, ekkie, millies, donnies, stacks. Oftewel: geld. Zo verdienen bedrijven geld.
Kijk, dat kan ik heel simpel uitleggen met deze gloeilamp. Dat is een lamp met een gloeidraadje erin. Die branden niet zo heel lang. Ongeveer anderhalf jaar. Maar er is gewoon een gloeilamp die al brandt sinds 1901. Dit zijn livebeelden van die lamp die dus al meer dan 120 jaar brandt. Waarom deden onze lampen thuis het dan niet zo goed? Nou, de grote gloeilampfabrikanten hadden met elkaar afgesproken dat een lamp niet langer mocht branden dan 1000 uur. Dus na een paar maanden moesten ze stukgaan. Zo konden ze weer nieuwe lampen verkopen en verdienden ze dus meer geld. Spullen worden nog steeds zo gemaakt dat je snel een nieuwe nodig hebt. 
Neem nou je telefoontje. Stel je voor, je zou daar tien jaar mee doen. Dan verdient een telefoonfabrikant dus tien jaar lang niks aan jou. Daarom maken telefoonfabrikanten het niet gemakkelijk om hun telefoons te repareren. Gelukkig weten ze daar hier wel raad mee. Repareren is namelijk heel goed om je voetafdruk te verkleinen. Dit is het 'repair café' en dit hier is reparateur Annemarije. Annemarije, kom je nou vaak spullen tegen die zo zijn gemaakt dat ze dus snel stukgaan? Ja, helaas wel. Dit soort oortjes bijvoorbeeld. Of eh... Remote-autootjes of helikoptertjes. Dat zijn eigenlijk van die dingen die na één keer gebruiken stukgaan. Ze zijn ook lastig te repareren. En hoe zit dat dan met telefoons? Van mijn telefoon gaat de accu echt supersnel leeg. Alleen ik kan hem zelf niet meer zo makkelijk vervangen als vroeger. Die nieuwe telefoons zitten vaak dichtgelijmd. Ze zijn heel moeilijk te openen. Zo word je gedwongen om snel weer een nieuwe te kopen. Dus dit is gewoon helemaal niet meer te repareren? Ja, het kan wel. Maar het kost gewoon veel tijd. Eerst moeten we dus die achterkant warm gaan maken. Op deze manier wordt de lijm zacht. En dan kan ik hem dus wel los gaan halen. Dus niet te heet zetten? Niet te heet. Het kan de techniek van je telefoon beschadigen. Gaat echt niet makkelijk, hè? Echt niet makkelijk, nee. Het is toch bizar hoe moeilijk ze het maken om gewoon je eigen telefoon open te maken. Nou...Zo! Dan moet ik nu allemaal kleine schroefjes gaan opendraaien. En nu gaan we de voorkant weer föhnen. Ja. Zo. Kijk... En kunnen we eindelijk bij die batterij. Dit is hem, hè? Hier gaat het om. Hier gaat het om. Nou ja... Zelfs die accu zit gewoon vastgelijmd. Ze willen gewoon echt niet dat je hem zelf vervangt, hè? Klopt. Dan kunnen wij nu de nieuwe accu erin gaan stoppen. Nou, alsjeblieft. Dus hij is weer de oude? Ja. Hij doet het weer. 
Maar hoe krijgen we nou producenten zo ver dat ze hun spullen repareerbaar maken? De politiek kan daar een grote rol in spelen. In 2020 is er een wet aangenomen waarin staat dat fabrikanten hun spullen meer repareerbaar moeten maken. En daarin staat ook dat er nog tien jaar reserveonderdelen beschikbaar moeten zijn. Dus de politiek heeft daar wel echt invloed op. Maar jij kunt ook een heel groot verschil maken. Stel, je bent ergens niet tevreden over, of het niet mee eens, dan kun je een fabrikant gewoon een mailtje sturen. En als dat dan niet werkt, kun je natuurlijk ook gewoon een brief sturen naar de minister-president. 
Er zijn ook producenten die het wel belangrijk vinden dat spullen repareerbaar zijn. Ja? Zoals deze telefoon. Die haal je eigenlijk heel makkelijk uit elkaar. Gewoon de bovenkant er vanaf. En dan heb je hier de batterij. En die trek je er zo uit. Superhandig. Haha. 
Repareren scheelt echt. Want als je je telefoon door hem te repareren dubbel zo lang kunt gebruiken, dan wordt je voetafdruk daardoor 100 vierkante meter kleiner. En dat is gewoon een stuk grond ter grootte van een gemiddelde woning.

Nog makkelijker dan een nieuw mobieltje kopen we nieuwe kleding. Moet je maar eens in je eigen kledingkast kijken hoeveel kleding er eigenlijk nog prima is maar die je nauwelijks draagt. Is er nieuwe mode? Hoppa, nieuwe kleding. Zit er een gaatje in of is er een knoopje af? Nieuwe kleding. Heeft je favoriete TikTokker een leuk shirt aan? Nieuwe kleding. En het is ook eigenlijk niet zo heel gek, want veel kleding wordt gewoon heel goedkoop gemaakt. Dat is fijn voor onze portemonnee, maar het is niet goed voor de aarde. 'Fast fashion' noem je dat. En hier kun je heel goed zien hoe onze kledingindustrie een echte wegwerpindustrie is geworden. 
De Atacama-woestijn in Chili is daar een goed voorbeeld van. Daar wordt kleding van over de hele wereld gedumpt. Moeten we dan helemaal geen kleding meer kopen? Ja, dat is natuurlijk best wel lastig. Want ik vind het ook leuk om af en toe gewoon iets anders te dragen. Dus wat kun je nou doen om die voetafdruk zo klein mogelijk te houden? Er zijn drie opties. De eerste is hergebruiken. Het opnieuw dragen van kleding. Ja, kijk, dat is natuurlijk superduurzaam, maar het kan alleen als die kleding een beetje van goede kwaliteit is. Je kunt tweedehands kleding kopen, maar je kan natuurlijk ook gewoon kledingruilparty's organiseren met je vrienden. Da's ook nog eens hartstikke gezellig. Tweede optie is kleding kopen van gerecycled materiaal. Dan wordt er van ingezamelde kleding opnieuw garen gemaakt. Eerst wordt de oude kleding gesorteerd op kleur en materiaalsoort. Kijk, hier heb je bijvoorbeeld rood acryl. Hier ligt wit katoen. En dan worden alle ritsen en knoopjes er afgehaald. Hier heb je bijvoorbeeld blauw katoen. En vervolgens kan er dan nieuw garen van gemaakt worden waar je dan weer nieuwe kleding mee kan weven. Dit is de derde optie. En dat zou een voorproefje kunnen zijn van hoe we in de toekomst gaan shoppen. Namelijk de kledingbieb. Wil je nou de nieuwste kleding, regelmatig iets anders aan en toch de aarde zo min mogelijk belasten, dan léén je gewoon kleding, net als je boeken bij de bieb. 
Dit wordt hem. Als je hier een kledingstuk leent dan betaal je een klein bedrag voor elke dag dat je de kleding in huis hebt. Als je er dan op uitgekeken bent, breng je het gewoon terug. Dan kan iemand anders het lenen. Dan wordt het gewassen en is het voor de volgende. En zo kan dit pak dus gewoon door heel veel verschillende mensen gedragen worden. Alsjeblieft. Toppie. Dank je wel.

Marieke hier weet alles over kleding en dan vooral over de duurzaamheid ervan. Marieke, is dit nou de toekomst wat onze kleding betreft? Dat zou eigenlijk zomaar kunnen. We delen natuurlijk allang boeken. Vinden we heel normaal. Dus waarom zouden we kleren dan niet delen? Dat kan via zo'n bieb. Maar je kunt het ook makkelijk zelf doen. Onderling. Je kunt een ruilfeestje organiseren. Dat is heel leuk om samen te doen, toch? Ja. En heeft het veel zin om dat te doen? Ja, wij mensen produceren elk jaar zo'n 100 miljard kledingstukken. Woo, dat is echt heel veel! Echt heel veel. Dus stel nou dat we in plaats van steeds nieuwe dingen kopen, samen doen, en bijvoorbeeld een jas door vier mensen wordt gedragen. Dan zou dat zomaar miljarden kleren kunnen schelen. En dus ook heel veel impact. Dus zo kun je toch nog steeds iets anders dragen, maar blijft je voetafdruk binnen de perken.

Hoeveel invloed heeft kopen op je ecologische voetafdruk?

Een deel van je ecologische voetafdruk bestaat uit alle spullen die je koopt: telefoons, kleren, boeken, schoenen. Sommige spullen gaan snel stuk en zijn moeilijk te repareren.

Voor alles wat je koopt is een stukje van de aarde nodig

We reizen wat af met z'n allen: naar school en terug, naar vrienden, naar sport en natuurlijk lekker op vakantie. Superleuk. Andere culturen ontmoeten, naar de zon, de wereld ontdekken, maar de manier waarop we die wereld ontdekken vervuilt tegelijkertijd diezelfde wereld. Bij alles wat we doen, eten of kopen hebben we een stukje aarde nodig. Voor een glas melk hebben we een weiland nodig met een koe erop. Voor onze broccoli hebben we landbouwgrond nodig. Alle stukjes grond die we nodig hebben om te leven zoals wij in Nederland nu leven, is wel vijf hectare. Dat is... zo groot! En dat alleen voor jou. Een flinke lap grond dus. Dit stuk grond dat je in één jaar nodig hebt om spullen te kopen, te eten, reizen en wonen noem je de ecologische voetafdruk. En dit deel, 17 procent, is de hoeveelheid grond die je nodig hebt om een jaar lang te reizen. Je hebt natuurlijk wegen nodig, maar er is nog een reden dat reizen veel aarde kost. En dat heeft te maken met CO2.
De meeste motoren van auto's, vliegtuigen, scooters, die hebben brandstof nodig, zoals benzine, kerosine… Als je die benzine verbrandt komt er energie vrij, waardoor de motor gaat draaien en wij vooruitkomen. Verbranding heeft een groot nadeel: er komt CO2 vrij. En dat spul wil je niet te veel in de lucht hebben. Die CO2 komt hoog in de lucht terecht en vormt een soort deken om de aarde. Hierdoor kan de warmte niet meer ontsnappen. In de afgelopen jaren zijn we zo veel gaan rijden en vliegen waardoor die deken alleen maar dikker is geworden en de aarde verder opwarmt. Om ons te helpen CO2 uit de lucht te halen, kunnen we deze gasten gebruiken. Bomen kunnen CO2 uit de lucht opnemen. Alleen reizen we nu zo veel dat we niet genoeg ruimte hebben voor alle bomen die onze CO2 moeten opruimen. Tijd dus om onszelf op andere manieren te vervoeren.

Oké. 17 procent van onze ecologische voetafdruk is land dat we nodig hebben om te reizen. Groot deel van deze reizen zijn dagelijkse ritten, zoals boodschappen doen of naar school gaan. Gelukkig doen we in Nederland al best veel op de fiets. Maar 't interessante is: het kan nog veel beter. Hoe een stad eruitziet bepaalt ook of mensen met de auto of met de fiets gaan. Steeds meer steden denken daarover na. Als er op straten meer ruimte wordt gemaakt, voor fietsen bijvoorbeeld, kiezen veel meer mensen voor de fiets. Zo simpel is het soms.
Voor verre reizen heb je toch ook het vliegtuig nodig. Dus proberen wetenschappers over heel de wereld vliegen minder schadelijk te maken. Vandaag krijg ik een voorproefje. Ik ga voor 't eerst in m'n leven elektrisch vliegen. Evert-Jan. Welkom. Ik dacht dat elektrisch vliegen nog niet mogelijk was. Kijk achter je, daar is-ie. Dit is het eerste gecertificeerde volledig elektrische toestel. We kunnen daarmee een uur vliegen. Dus dat kan nu al. De grote luchtvaart zal nog wel even duren, maar jij en ik kunnen gewoon lekker vliegen nu. Daar gaan we. Nou, we gaan beginnen. Het voelt wel heel rustig. Oké́. In twee seconden helemaal naar voren. Here we go. Nou, rustig op het midden. Beetje rechts. Ziet er goed uit. En dan mag je heel rustig een beetje gaan trekken aan het stuur. We vliegen. We vliegen! Je hebt dit gedaan. Zo, dat is snel! Ho, zo. Ik ben gewoon aan het vliegen. Klein beetje naar rechts rollen. O! Haha! En heel ontspannen. Het is net gewoon autorijden. Ja, man. Alleen dan in de lucht. Wauw! Zo werkt dat dus. Complete rust. Ja, hè. Je mag de rivier volgen naar rechts. Wauw! Ik ben gewoon elektrisch aan het vliegen. Boks, ouwe. Wie had dat ooit gedacht? Hoppa. Rustig dit vasthouden. Rustig naar de baan. Rustig trekken. Rustig afvlakken. We zijn weer op aarde. Woeh! Elektrisch vliegen, echt onbeschrijflijk.
Wat zijn nou de verschillen tussen elektrisch vliegen en met brandstof vliegen? We hebben geen uitstoot. We zijn volledig schoon. En we zijn superstil. De hoogte waar wij op vlogen, daar horen de mensen ons op de grond niet. Dit is 'n klein vliegtuig. Gaat 't ook geschikt zijn voor lange afstand vliegen en grote vliegtuigen? Ik ben piloot en geen wetenschapper, maar de wetenschappers denken dat de kleine luchtvaart zeker batterij-elektrisch gaat worden. Zoals we nu hebben gevlogen. Dat gaat ook wel naar grotere toestellen en langer vliegen. Ik denk dat we met vijf jaar heus wel met vijftig man tot duizend kilometer kunnen vliegen op een batterij. De middelgrote luchtvaart en de langere afstanden zullen waterstof zijn met een elektromotor. Als je echt naar de langere afstanden gaat, dat gaat nooit met een batterij gebeuren. Je kunt niet de plas over met een batterij. De voetafdruk als we hiermee zouden vliegen... Is nul. Mits we ook de zon gebruiken om de energie op te vangen. Laden met de zon.
Oké́. Dus we kunnen met z'n tweeën al kleine stukken vliegen. Maar wat nou als je naar New York wilt? Dat kan niet met zo'n batterij. Wetenschappers aan de Technische Universiteit in Delft proberen toch nieuwe manieren te vinden om anders te vliegen. 

Om lange afstanden te vliegen, kun je zuinigere vliegtuigen bouwen. Een manier is om vliegtuigen zo te ontwerpen dat ze zo min mogelijk weerstand voelen en daardoor zuiniger zijn en minder brandstof gebruiken. Dit is zo'n aerodynamisch ontwerp: de Flying-V. Bij dit model is die hele buis weggehaald. Er zijn alleen nog maar vleugels. In die vleugels zitten de passagiers. Nu nog in het klein, maar het is de bedoeling dat op deze manier ook grote passagiersvliegtuigen gemaakt gaan worden. Misschien is elektrisch vliegen wel een oplossing maar dat weten we pas over jaren. Wat kunnen we nu doen? Je kunt sowieso met de trein. De voetafdruk van een treinreis naar Barcelona is zeven keer kleiner dan als je met 't vliegtuig gaat. Of je kunt gaan met de nieuwste uitvinding van de studenten van de TU in Eindhoven: de elektrische zonnecamper. Een geweldige auto. Rijdt volledig op zonne-energie die wordt opgewekt door de zonnepanelen op 't dak. Je rijdt een paar honderd kilometer, zoekt een mooie kampeerplek en als 't zonnetje schijnt laadt de camper vanzelf op en kun je weer verder.
De camper is van alle gemakken voorzien. Je kan hier lekker koken. Effe je handjes wassen. Volgens mij kunnen we ook douchen? Ja, zeker. Dat kan. Kijk. En een mooie douche. Als je ook nog een filmpje wil kijken, kunnen we dat hier met de beamer, muziekje erbij en een bed. Zolang de zon schijnt, kan alles. Want je moet wel kiezen. Als je nog lekker warm wil douchen en ook nog koken, dan moet je misschien een dag langer op de camping blijven. Je wordt je heel bewust van hoeveel energie we gebruiken en wat voor gevolgen dat heeft voor onze voetafdruk. Ik heb al gegeten, douchen doe ik morgen, dus on y va. Hele fijne manier om je voetafdruk te verkleinen.

Welke invloed heeft reizen op je ecologische voetafdruk?

Door te reizen naar school, sport of vakantie gebruik je brandstof, waarbij CO2 vrijkomt. Bomen kunnen CO2 uit de lucht halen. Dit kost wel veel ruimte omdat we met z’n allen veel reizen. Het stukje aarde dat we hiervoor nodig hebben is onderdeel van onze ecologische voetafdruk. Dit kan ook anders.

Door te reizen gebruik je een stukje van de aarde

Milieu en klimaat

Hoe groot is het stukje aarde dat we gebruiken om te leven?

Jouw ecologische voetafdruk

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Het schooljaar gaat weer beginnen. Wij zijn er klaar voor.

Header kapstok

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.