Groep 6/7/8

Klas 1/2/3

Ons zonnestelsel maakt deel uit van het heelal. Het heelal is onvoorstelbaar groot en omvat alles wat er is. 

De aarde draait niet alleen rond, hij draait ook rondjes om de zon! Weet jij hoe hij dat doet? Bekijk het Snapje en beantwoord de vragen in de quiz!

Quiz over de rondjes van onze planeet

Weet jij hoe de aarde draait?

Welkom in het International Space Station! Leer alles over ruimtevaart, astronauten en leven in het ISS. André Kuipers geeft je een rondleiding door het ruimtestation. En je kan 360 graden rondkijken. Zoom in en ontdek wat er allemaal gebeurt in het ISS: experimenten en belangrijk onderzoek in Columbus, een prachtige blik op de aardbol vanuit Tranquility en zwevend ondersteboven slapen in Harmony. 

Interactieve schoolplaat over de ruimtevaart

Aan boord bij het ISS

Eise Eisinga bouwt in zijn huis een planetarium. Inmiddels is dit het oudste nog werkende planetarium ter wereld. Hoeveel weet jij over Eise en zijn planetarium? Test je kennis in de quiz!

Quiz over de bouwer van het planetarium

Eise Eisinga

Afspeellijst heelal

De maan! Hij lijkt soms zo dichtbij dat je hem bijna vast kunt pakken. Maar in het echt staat hij heel ver weg. Wel 384 duizend kilometer van ons vandaan. Dat is bijna tien keer een rondje rond de aarde. De zon staat nog verder weg. Die staat 150 miljoen km van ons vandaan. Als je er al zou kunnen komen heb je daar een supersnelle raket voor nodig en dan nog duurt het vele jaren voordat je er bent.

De andere sterren aan de hemel staan nog verder weg. De dichtstbijzijnde ster staat meer dan 4 lichtjaren van ons vandaan. Dat is ongeveer 42 biljoen kilometer. Het licht dat de ster uitstraalt doet er meer dan vier jaar over om ons te bereiken.
En dat is dan nog de dichtstbijzijnde ster.

Aan de nachthemel kun je nog veel meer sterren zien. Dit zijn de sterren van het Melkwegstelsel, een platte schijf met miljarden sterren. Op een heldere nacht zie je het als een wittige streep aan de hemel.

Een reisje naar het midden van het Melkwegstelsel is wel 25.000 lichtjaar. En dat is nog lang niet het einde van het heelal.

Er zijn namelijk nog veel meer sterrenstelsels en die staan nog verder weg. Dit is er één die 2,5 miljoen lichtjaar van ons afstaat: Andromeda.

En er komt geen einde aan. Tenminste, wij mensen hebben dat nog niet kunnen ontdekken. Daarom is ons heelal voorlopig nog oneindig.


Hoe groot is het heelal?

Hoe groot is het heelal en hoe warm is het op Mercurius? Alles wat je wil weten over de ruimte, verpakt in korte clips met adembenemende beelden van ESA en NASA.

Spaceclips

Spaceclips logo

Het zonnestelsel

Als je een raket zou hebben, kun je dan naar het eind van het heelal vliegen? Hoe groot is het heelal?

Er komt geen eind aan

Heb je wel eens op je rug in het gras gelegen, omhoog gekeken naar de sterren en je afgevraagd waar we eigenlijk vandaan komen? Jijzelf, onze planeet, de zon en al die sterren aan de hemel. Hoe en wanneer is dat eigenlijk allemaal ontstaan?

Al eeuwenlang zijn mensen op zoek naar de antwoorden op dit soort vragen. En om antwoorden te vinden kijken ze natuurlijk naar boven. Naar de sterren en daar voorbij.
Bijvoorbeeld met hele grote telescopen.
Aan het begin van de vorige eeuw doet Edwin Hubble dat ook.. En ook hij ziet prachtige sterren, uitgestrekte nevels en sterrenstelsels. Maar Hubble ziet nog meer . Hubble ontdekt nieuwe sterrenstelsels en hij ziet dat verre sterrenstelsels van ons af bewegen. Het lijkt er op dat het heelal groter wordt. Dat het aan het uitzetten is.

Dat is stof tot nadenken. Als naarmate de tijd vordert alles van elkaar af beweegt, kan je dat ook omkeren. Terug in de tijd beweegt alles naar elkaar toe en wordt het heelal kleiner,. Hoe langer je teruggaat in de tijd hoe dichter al die sterrenstelsels tegen elkaar zitten. En, als je maar ver genoeg terug gaat, is er dus ergens een moment dat alle materie in het heelal, dus waar alle sterren, alle planeten en alle mensen van gemaakt zijnooit in één zelfde punt heeft gezeten.

Vanuit dit nulpunt is alles begonnen! Met een enorme knal is het uit elkaar gespat

Dit noemen we de oerknal.

En zo is het heelal ontstaan.

Klinkt als een ongelooflijk verhaal? Maar toch denken wetenschappers dat het zo is gegaan. Ze hebben uitgerekend dat 13,8 miljard jaar geleden ons heelal uit de oerknal is ontstaan.
Waarom alles zo is gegaan en wat er voor de oerknal was, dat weten we nog niet. Misschien dat wetenschappers ook daar ooit achter zullen komen.


De oerknal

Wat was er voordat er sterren en planeten waren? En wanneer zijn die ontstaan? 

Het begin van alles

Ons zonnestelsel is niet alleen. Zij is onderdeel van een nog veel groter stelsel van sterren. Dit is het melkwegstelsel. Het is een spiraalvormige verzameling van miljarden sterren en onze zon is daar ééntje van. De sterren die je ’s nachts als je omhoog kijkt kunt zien, zijn de sterren van het Melkwegstelsel. Het zijn er wel zo’n 200 miljard. Het lijkt trouwens geen spiraalvormig sterrenstelsel als je zo naar de sterren kijkt, maar dit komt omdat we er zelf in zitten. Vanaf ons gezien is het meer een dikke streep, die je soms kunt zien aan de hemel, als het heel helder weer is.

Één van die sterren is dus onze zon. Die staat ergens… hier. Om de zon draaien de planeten. Mercurius, Venus, onze eigen aarde natuurlijk, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus. Rondom de andere sterren in de Melkweg draaien ook planeten Er zijn dus behalve heel veel sterren ook nog ontzettend veel planeten. Maar dat is nog niet alles. Volgens sterrenkundigen bevat de Melkweg ook talloze manen, kometen, gruis en gas en heel veel sterrenstof.

En dat zijn dan nog maar alleen de sterren in ons Melkwegstelsel. Naast ons Melkwegstelsel bestaan er nog heel veel andere sterrenstelsels. Onze buurman, het Andromeda-stelsel is daar een van. Die ligt het dichtst bij en lijkt behoorlijk op onze eigen Melkweg. 


Wat is het melkwegstelsel?

Alle sterren die wij kunnen zien, zitten in het melkwegstelsel. Hoe groot is dat? En hoe ziet hij er uit?

Onze woonplaats in het heelal

Aan de nachthemel staan heel veel sterren. Gloeiend hete gasbollen die licht geven, Deze sterren vormen samen sterrenstelsels. Er zijn heel erg veel sterrenstelsels in de ruimte. Ook onze zon behoort tot een sterrenstelsel. Dat is het Melkwegstelsel. En ergens in het Melkwegstelsel zit dus de zon en natuurlijk ook de aarde en onze maan. Samen met de andere planeten die om ons heen bewegen, zoals Mars en Jupiter.

Behalve onze zon zijn er nog miljarden andere sterren in het Melkwegstelsel. Zoveel, dat we ze niet kunnen tellen. En om al die sterren zitten ook nog allerlei planeten. Die planeten hebben weer manen. Kortom, ons Melkwegstelsel bestaat uit oneindig veel… ruimtemateriaal.

En er zijn dus nog meer sterrenstelsels in het heelal. Eén ervan is het andromedastelsel. Die ziet er een beetje hetzelfde uit als onze Melkweg, maar dan wel een stukje groter. Al die sterrenstelsels hangen niet stil, ze bewegen rond hun eigen middelpunt. Dat gaat niet zo snel. In het Melkwegstelsel duurt 1 zo’n rondje ongeveer 200 miljoen jaar.

Sterrenkundigen hebben berekend dat heel ver in de toekomst het Melkwegstelsel en het andromedastelsel tegen elkaar aan zullen draaien en samen één groot nieuw sterrenstelsel zullen gaan vormen. Dat zullen wij niet meer meemaken, want het duurt zeker nog miljarden jaren voordat het zover is. En dat is maar goed ook, want als het gebeurt, dan gaat dat niet zachtzinnig.


Wat is een sterrenstelsel?

Onze zon is een ster, maar hij is niet de enige. Er zijn miljoenen sterren in het heelal. En die zitten allemaal in sterrenstelsels.

Grote verzamelingen van sterren

Sterren bestaan er in alle soorten en maten. Sterren kun je zien als levende dingen. Ze worden geboren, leven een poosje en gaan dan weer dood. Heel af en toe heb je een ster die zo zwaar is, dat hij door de zwaartekracht in elkaar stort. Een ster die wel tien keer zo zwaar is als de zon, die instort tot een bal van maar een paar kilometer. Of twee sterren die om elkaar heen draaien en uiteindelijk op elkaar botsen. Zoveel massa, zo dicht bij elkaar…

Zo ontstaat er een Zwart Gat!

Zo’n zwart gat is zo zwaar, dat niets er van kan ontsnappen. Als je er vandaan zou kunnen springen, word je weer terug getrokken. Net als bij de zwaartekracht op aarde. Maar de zwaartekracht van het zwarte gat is zo groot dat je zelfs met een raket er niet van kan ontsnappen. Hoe hard je ook gaat, je wordt altijd weer teruggetrokken naar binnen.

Zelfs licht kan niet ontsnappen. Zo sterk is de zwaartekracht van het Zwarte Gat
Als licht niet kan ontsnappen, kun je een Zwarte Gaten dus ook niet zien. Toch weten we dat ze bestaan. Het zwarte gat buigt het licht van alles wat er achter ligt een beetje om. Zo weet je dat er een zwart gat moet zitten. Zwarte gaten zijn heel interessant voor sterrenkundigen, maar je kunt er maar beter uit de buurt blijven.


Zwart gat

In het heelal komen zwarte gaten voor. Hoe ontstaan ze? En zijn ze gevaarlijk?

Een duistere plek in de ruimte

Zwaartekracht zorgt er voor dat je niet van de aarde wegzweeft. Zwaartekracht houdt ook de maan in een baan rond de aarde en de aarde in een baan rond de zon. En als je iets laat vallen, valt het omlaag, ook dat komt door de zwaartekracht.
Isaac Newton vraagt zich al meer dan 300 jaar geleden af hoe het kan dat iets dat je loslaat omlaag valt. Hij bestudeert het onderwerp en stelt de theorie op voor de zwaartekracht: zwaartekracht is de aantrekking tussen twee voorwerpen, twee massa’s. De aarde heeft een hele grote massa, en dus ook een hele grote zwaartekracht.

De maan is een stuk kleiner dan de aarde, heeft veel minder massa en trekt dus ook minder hard. De zwaartekracht is er minder. Als je op de maan loopt, lijkt het alsof je op een trampoline loopt.
Als je iets op aarde laat vallen, valt het dus omlaag. Maar als je iets in een ruimteschip, zoals in het ISS laat vallen, blijft het zweven. Je zou zeggen dat dat komt, doordat  er in het ruimtestation geen zwaartekracht is. Maar dat is fout! Het valt nog steeds, maar het ruimteschip valt net zo hard met je mee, dus het lijkt te zweven. Astronauten in het ruimteschip zweven ook, omdat ze samen met het ruimteschip in een baan om de aarde vallen. En daar kun je leuke trucjes mee uithalen!


Zwaartekracht

De zwaartekracht van de aarde zorgt ervoor dat je niet zomaar wegzweeft en altijd weer op de grond landt. Hoe werkt dit? En is er overal dezelfde zwaartekracht?

Zorgt ervoor dat je op de grond blijft

Een mens gaat joggend ongeveer 10 kilometer per uur vooruit, een snelle auto kan 200 kilometer per uur en een raket gaat wel 30 duizend kilometer per uur. Maar het allersnelste gaat het licht. Sneller dan dat kan niet.

Omdat het zo snel gaat, lijkt het alsof licht niet beweegt. Als je een lamp aanzet, dan is de kamer meteen verlicht. Maar in de ruimte is dat anders. De afstanden zijn daar zo inmens groot dat ook het licht onderweg is voordat het zijn doel bereikt. Licht reist met een ongelofelijke snelheid: 1 miljard kilometer per uur. Dat is 300.000 kilometer in 1 seconde. Het licht kan met die snelheid 10 rond de aarde reizen in 1 seconde. En het licht dat de zon op dit moment uitstraalt zien wij pas over 8 minuten op aarde. Het zonlicht dat we nu zien is dus 8 minuten oud, uit het verleden.

Met sterren die veel verder weg staan is het licht nog veel langer onderweg. De dichtstbijzijnde ster, de Proxima Centauri, zendt licht uit dat met de snelheid van het licht er 4,5 jaar over doet om op aarde te komen. We zien Proxima dus hoe die jaren geleden licht uitstraalde. En het kan nog verder terug. Het zou zelfs kunnen dat je een ster ziet die al lang niet meer bestaat Maar omdat het licht nog onderweg is, zie je die dan toch schitteren.

Licht beweegt dus ontzettend snel. En dat is handig voor sterrenkundigen die grote afstanden willen aangeven. Als je niet wil praten over miljoenen of miljarden kilometers, dan geef je de afstand gewoon aan in het aantal lichtjaren: de afstand die licht in een jaar tijd kan afleggen. Handig!


Wat is de snelheid van het licht?

Licht beweegt door de ruimte, maar zo snel dat je dat niet merkt! 

300.000 kilometer per seconde

Deze prachtige beelden van sterren, sterrenstelsels en nevels zie je niet vaak. Dat komt omdat je ze vanaf de aarde eigenlijk niet kan waarnemen, zelfs niet met een hele grote telescoop. Onze dampkring houdt namelijk veel van het sterrenlicht tegen. Het is een beetje alsof je vanaf de bodem van een zwembad naar de zon kijkt. Je ziet dan een wazige zon.

Voor echt heldere plaatjes moet je het hogerop zoeken. Buiten de dampkring, de ruimte in. Want ook daar hebben mensen telescopen zweven. Zoals, de Hubble ruimtetelescoop. Al 25 jaar maakt hij de mooiste plaatjes. Het belangrijkste onderdeel van de telescoop is de spiegel, die al het licht opvangt en het bundelt. Daardoor kun je zelfs heel zwakke lichtpuntjes die vlak bij elkaar staan, zien en van elkaar onderscheiden. Toch zijn de foto’s in het begin niet zo scherp als verwacht. Er is een foutje gemaakt bij het slijpen van de spiegel. Aan de buitenrand is de spiegel een heel klein beetje vlakker dan hij moet zijn. En dat piepkleine foutje moet worden gefikst. Astronauten worden naar Hubble gestuurd om de telescoop een soort bril geven, waardoor hij weer scherp kon zien. Zo ziet dat er uit voor, en na de operatie.
Inmiddels zijn er heel veel reparaties en updates gedaan aan de Hubble, en maakt hij de mooiste plaatjes. Helaas kunnen er geen nieuwe reparatie-missies meer naar de ruimtetelescoop. Dus nu maar hopen dat hij niet stuk gaat en dat we nog heel veel mooie beelden van Hubble zullen krijgen!


Ruimtetelescoop Hubble

Al meer dan 25 jaar maakt Hubble prachtige foto’s van het heelal. Maar voordat hij dat kon, moest hij wel een bril op krijgen!

Fotograaf van planeten en sterren

Aarde, zon en maan

Een oneindige ruimte vol sterren en planeten!

Het heelal

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.