Klas 4/5/6

Examenvideo's bij geschiedenis (havo/vwo) over tijdvak 9: Wereldoorlogen (1900 – 1950) / Eerste helft 20e eeuw.

Klas 1/2/3

Van het een kwam het ander. Het startshot van de Grote Oorlog. Dit is Prinzip. Prinzip is de naam. Hallo. Prinzip was een jonge man met een wens. Hij wilde een Bosnië dat niet langer bij het Oostenrijks-Hongaarse Rijk zou horen. En dat Bosnië zich samen met Herzegovina bij Servië zou aansluiten. En wat is er dan symbolischer dan de Oostenrijkse troonopvolger vermoorden? Samen met twee makkers van zijn terroristenclubje De zwarte hand bedacht hij een plan. Op 28 juni 1914 bezocht troonopvolger Franz Ferdinand samen met zijn vrouw Sophie de stad Sarajevo. De stemming was euforisch en Franz genoot van alle aandacht. Het koppel reed in een stoet van zes auto’s over de appelkade naar het stadhuis. Maar wat Ferdinand niet wist, is dat ondertussen Prinzip en zijn kameraden zich hadden gepositioneerd langs de route van ome Franz. De eerste moordenaar in de rij verstijfde van angst en hield de bom stevig in zijn handen. De tweede moordenaar vond het een beetje onduidelijk in welke auto de troonopvolger precies zat en hij besloot het even te vragen aan een politieagent. He, bedankt he. De bom miste alleen zijn doel, viel van de auto op de grond en ontplofte onder de achteropkomende auto. De troonopvolger reageerde verbluffend koelbloedig en besloot de optocht gewoon door te zetten. De resterende terroristen vonden het allemaal zo spannend dat het ook hen niet lukte om Franz te vermoorden. Na hun bezoek aan het stadhuis moest het echtpaar op dezelfde weg terug. Maar vanwege die aanslag besloten ze, heel verstandig, een andere route te nemen. Helaas had in alle chaos de eerste chauffeur deze boodschap niet helemaal meegekregen en volgde dus na het vertrek de oude route. En juist daar stond Prinzip te wachten. Hij aarzelde niet, sprong op, trok zijn geweer en schoot twee keer. De mooie Sophie stierf ter plekke. Franz raakte in coma en stierf een half uur later. Prinzip’s schot weerklonk in een Europa dat strak stond van het oorlogsenthousiasme. Het ontketende een wapenwedloop in een verstrikt systeem van bondgenootschappen. Het is heel simpel. Duitsland was heel machtig, wat Frankrijk bang maakte. Frankrijk had daarom een bondje met Rusland en Engeland gemaakt. Duitsland had ondertussen een bondje met Oostenrijk-Hongarije en met Italië. Het plan was: als Rusland te wapen zou gaan, dan zou Duitsland Frankrijk binnenvallen om daarna de Russen een kopje kleiner te maken. Servië kreeg de schuld van de moord op Franz Ferdinand waardoor Rusland de wapens oppakte. Waardoor Duitsland eerst Rusland en daarna Frankrijk de oorlog verklaarde. Waardoor Engeland Duitsland de oorlog verklaarde. Waardoor Oostenrijk-Hongarije Rusland de oorlog verklaarde en waardoor Engeland en Frankrijk Oostenrijk-Hongarije weer de oorog verklaarden. Binnen de kortste keren stond heel Europa in het militaire uniform. Prinzip’s schot was het startschot voor de Eerste Wereldoorlog. En zo kwam van het een en het ander en leidde een verkeerde afslag tot meer dan 20 miljoen doden. Een kleine gebeurtenis had grote gevolgen. Maarja, zal je denken. Hoezo was juist dit kleine voorval het startschot voor deze oorlog? En in hoeverre is de geschiedenis eigenlijk een dominospel waarin de ene gebeurtenis onvermijdelijk leidt tot de volgende? Wat was er eigenlijk nog meer aan de hand waardoor de Eerste Wereldoorlog uitbrak?

Van het een kwam het ander

5-delige animatieserie die verrassende plotwendingen in de geschiedenis onder de loep neemt. Toevallige gebeurtenissen kunnen grote gevolgen hebben.

In 1914 slaagde de student Gavrilo Princip erin om de Oostenrijkse troonopvolger Franz Ferdinand te vermoorden. Zijn daad had grotere gevolgen dan hij ooit had durven dromen. Van het een kwam het ander: een door stom toeval gelukte aanslag leidde tot de Eerste Wereldoorlog.

Het startschot van de grote oorlog

Rond 1900 is Duitsland een grote industriële macht geworden. De staalindustrie, die groter is dan die van Engeland en Frankrijk samen, wordt vooral gebruikt voor het maken van wapens.Wapens die nodig zijn voor het grote en moderne Duitse leger.Frankrijk wantrouwt de militaire kracht van zijn machtige buurman.Om sterk te staan heeft Frankrijk een entente met Engeland en Rusland. In geval van oorlog, zullen de landen elkaar te hulp komen.Duitsland heeft een verbond met Oostenrijk-Hongarije en Italië. Zo denken de landen de vrede te kunnen bewaren.Totdat een conflict op de Balkan uitmondt in een grote oorlog.Op 28 juni 1914 worden de troonopvolger van het Oostenrijk-Hongaarse keizerrijk en zijn vrouw vermoord.Volgens Oostenrijk is buurland Servië bij de moord betrokken. Oostenrijk stuurt Servië een ultimatum met beiden die Servië moet accepteren. Servië wijst dit ultimatum af en het wordt oorlog.Dan gaat alles heel snel:Tsaar Nicolaas II van Rusland steunt Servië en mobiliseert zijn leger. Duitsland, bondgenoot van Oostenrijk-Hongarije, verklaart daarop de oorlog aan Rusland. Frankrijk, bondgenoot van Rusland, mobiliseert nu ook zijn leger. Duitsland verklaart daarop Frankrijk de oorlog. Tenslotte brengt ook Engeland zijn leger op de been.De Duitsers vallen België binnen en weten uiteindelijk ook Noord Frankrijk te veroveren. Maar dan komt het front tot stilstand.De Duitsers graven zich in. Dat doen de Fransen en de Engelsen ook. Van de Belgische kust tot aan Zwitserland.Het is begin van een loopgravenoorlog. Vier jaar lang vechten de legers tegen elkaar. Er wordt nauwelijks terrein geboekt.Dan verklaart ook Amerika de oorlog aan Duitsland. Het Duitse leger raakt uitgeput en wordt oorlogsmoe.In 1918 geven de Duitsers zich over.De Eerste Wereldoorlog heeft aan 10 miljoen soldaten het leven gekost.

De Eerste Wereldoorlog

Ten Oorlog! Vier korte afleveringen over: de napoleontische oorlogen, de Krimoorlog, de Frans-Duitse oorlog en de Eerste Wereldoorlog.

Header ten oorlog

Ten Oorlog!

In 1914 brak de Eerste Wereldoorlog uit. Een oorlog die vier jaar lang zou duren en aan 10 miljoen soldaten het leven heeft gekost.

1914-1918

Rond 1900 is Rusland een primitief land. De meeste inwoners zijn arme boeren. Aan het hoofd staat de almachtige, superrijke Tsaar die in 1914 ook graag meedoet aan de Eerste Wereldoorlog. Maar dat is geen succes, Rusland kan geen moderne oorlog voeren en verliest slag op slag. In 1917 zijn de bolsjewieken onder leiding van Lenin het zat, de Tsaar wordt afgezet en zijn hele gezin wordt geëxecuteerd. En de communisten maken van Rusland een socialistische republiek.

High Speed History

Hoe zat het ook alweer? Grote en kleine gebeurtenissen uit de geschiedenis in animaties van minder dan een minuut. Kort, duidelijk en superhandig om je geheugen even op te frissen!

Programmaheaders

Op 25 oktober 1917 staat Rusland op zijn kop. Onder leiding van Lenin komen de bolsjewieken in opstand tegen de Russische tsaar. Rusland wordt een socialistische republiek.

Wat is de Russische revolutie?

Andere Tijden in de klas

Oorlogen, bewegingen en opstanden. Belangrijke gebeurtenissen uit de hedendaagse geschiedenis bewerkt uit Andere Tijden (NTR), speciaal voor gebruik in de klas.

Programmalogo's

Andere Tijden

Rond 1900 is Rusland een land met aan het hoofd de almachtige Tsaar. Onder leiding van de Tsaar doet het land ook mee aan de Eerste Wereldoorlog, maar dat is geen succes. Rusland verliest de oorlog en in 1917 wordt de Tsaar afgezet. Uiteindelijk nemen de bolsjewieken onder leiding van Lenin de macht over en wordt Rusland de Sovjet-Unie.

De Russische Revolutie

Andere Tijden in de klas 

EenVandaag in de klas

EenVandaag in de klas (AVROTROS) geeft meer context bij de actualiteit. Binnenland, buitenland, politiek, economie, veiligheid, gezondheid en cultuur.

Naar de website van EenVandaag

Vak: geschiedenis. De eerste Wereldoorlog is de eerste massale oorlog uit de geschiedenis. Tijdens deze oorlog sneuvelen meer dan 10 miljoen soldaten. De overlevenden zijn vaak gewond geraakt en getraumatiseerd. Het leven van een soldaat in de loopgraven is een ware hel.

Het lijden van de soldaat in loopgraven

In 1914 breekt de Eerste Wereldoorlog uit. Nederland is neutraal. Toch zijn we als buurland van de strijdende partijen wel betrokken bij de oorlog. Zo is er in Zuid Nederland de door de Duitsers aangelegde dodendraad. Een hekwerk waar 2000 volt spanning op staat. Het dodelijke hekwerk moet vluchtelingen en smokkelaars die naar het neutrale Nederland willen vluchten, tegenhouden.

WOI: de dodendraad

De grondlegger van het fascisme is de Italiaan Benito Mussolini. De jonge Mussolini is nog socialist, maar als hij staat te trappelen om mee te doen aan de Eerste Wereldoorlog, moet hij de partij uit. Hij sticht dan maar zijn eigen Italiaanse strijdgroepen, de fasci italiani di combattimento en creëert zo een heel leger aan fascisten. Mussolini zelf is de leider, Il Duce, en dus volgens hemzelf zeker geen doetje.

In het fascisme is een sterke leider belangrijk. Ondergeschikten moeten netjes gehoorzamen. 
En wie niet in de pas loopt, krijgt met de geheime politie te maken. Als Mussolini aan de macht komt, heeft hij grote plannen met Italië. Volgens de propaganda gaan die gesmeerd, maar in het echt pakken zijn keuzes niet zo goed uit. Uiteindelijk wordt zijn bondgenootschap met nazi-Duitsland Mussolini fataal. De grote Leider eindigt hangend aan een tankstation bij Milaan. Zegeltjes d’rbij?

Ook heden ten dage kennen we groeperingen die min of meer fascistisch zijn. Hun ideologie is sterk populistisch én nationalistisch, met de nadruk op nationale symbolen en tradities. De eigen cultuur wordt verheerlijkt en ondertussen worden andere culturen zwartgemaakt. Of soms erger….

Clipphanger

Waarom zijn bananen krom? Hoe werkt je geheugen? Uiteenlopende vragen die Clipphanger met een grappige animatie op een verrassende manier beantwoordt.

Clipphanger header

Clipphanger logo

Clipphanger 

Clipphanger op Youtube

Het fascisme, dat is toch iets van 80 jaar geleden? Bedacht door de Italiaanse dictator Mussolini, met veel propaganda en militair machtsvertoon. Met Mussolini liep het niet zo goed af, maar er bestaan nog steeds ideologieën met fascistische trekjes.

Wat is fascisme?

Groep 6/7/8

In 1929 ontstaat er crisis in Amerika. Veel Amerikanen zijn werkloos. Het land heeft geen geld meer om producten uit andere landen te kopen. Dat merken we in Nederland ook, want Nederland verkocht bloemen en groente aan Amerika. En die handel komt stil te liggen.
Bedrijven in Nederland moeten sluiten en werknemers worden ontslagen. Ook veel fabrieken sluiten hun deuren. Winkels worden opgeheven. De werkloosheid stijgt enorm. Binnen een jaar tijd komen er meer dan honderdduizend werklozen bij. Na een paar jaar zijn er bijna een half miljoen mensen zonder werk. 
Als steun kunnen de werklozen een uitkering krijgen van de gemeente. Die steun is erg laag, gezinnen met kinderen kunnen er nauwelijks van eten. Sommige mensen proberen daarom, naast hun uitkering, stiekem wat bij te verdienen. Dat wordt zwartwerken genoemd, omdat het niet mag. 
Om het onmogelijk te maken om zwart te werken moet een werkloze twee of drie keer per dag naar het stempelkantoor om een stempeltje te halen. En steeds op een ander tijdstip. Door dat stempelen krijgt de werkloze niet de kans om zwart te werken. Als hij een stempel mist, krijgt hij minder steungeld. Maar mensen proberen toch wat bij te verdienen. Op markten verkoopt de een oude kleren of spullen uit zijn huis, en de ander maakt muziek en hoopt dat iemand als dank wat geld heeft. 
De armoede in Nederland wordt steeds groter. Ons land is in crisis.

Crisis in Nederland

Tante Anastasia gaat samen met Jeffrey of Jet op zoek naar antwoorden op vragen over het verleden. 

Header Vroeger en zo

Vroeger & Zo

Door de crisis op de beurs in Amerika, komt de handel in Nederland stil te liggen. Bedrijven moeten sluiten en werknemers worden ontslagen.

Enorme werkloosheid en armoede

In 1939 is er in Nederland veel werkloosheid. Een op de 8 mannen heeft geen baan. Veel gezinnen wonen in slechte huizen. Ze zijn arm en hebben honger. De regering heeft grote moeite om alle werklozen aan het werk te krijgen. Veel Nederlanders geloven niet meer dat de regering de crisis kan oplossen. Zij hebben hun hoop dan ook gevestigd op een andere nieuwe politieke beweging: de NSB, de Nationaal Socialistische Beweging. 
Deur dicht, het tocht! Goed volk. Kijk ‘s, dan kunnen jullie weer een tijdje vooruit. O nee, dat kunnen we echt niet aannemen. Moeder, kijk! Victoria biscuits en Rinse Appelsiroop. Dankjewel! Je hoeft mij niet te bedanken, hoor. Maar de NSB. De NSB! Alleen die kan ons land nog redden! Want die denkt niet alleen aan zichzelf, zoals alle andere partijen. De NSB wil juist het beste voor Nederland. 
En er zijn tienduizenden mensen die dat ook vinden. Vrouwen en mannen, arm en rijk, jong en oud, arbeiders, directeuren, allemaal geloven ze in de NSB. En dit is Anton Mussert, de leider van de NSB. En allemaal geloven ze dat Mussert het land zal redden.

De opkomst van de NSB

13 in de oorlog neemt je mee terug naar de Tweede Wereldoorlog en vertelt wat er allemaal gebeurde en hoe het is om tijdens de oorlog op te groeien. Kan jij het je voorstellen? Schooltv raadt deze serie aan vanaf groep 8.

13 In de oorlog

13 in de oorlog

Als het steeds slechter gaat met Nederland, geloven veel mensen niet meer in de regering. Daarom vestigen veel mensen hun hoop op Anton Mussert van de NSB, die in de lijn van Hitler de crisis zal oplossen. 

De Nationaal Socialistische Beweging

In het najaar van 1918 wordt duidelijk dat Duitsland de Eerste Wereldoorlog gaat verliezen. Meer dan 2 miljoen soldaten zijn gesneuveld in de loopgraven en het leger staat op instorten. In Duitsland roepen de sociaal-democraten in november 1918 de republiek uit en maken een einde aan het keizerrijk. Duitsland wordt een democratie, de Republiek van Weimar. Vijftien jaar later komt er al een einde aan deze democratie in Duitsland. Adolf Hitler komt aan de macht en hij zal Duitsland opnieuw naar een oorlog leiden. Hoe is dit mogelijk geweest? En hoe kunnen we die opkomst van Hitler verklaren?
In 1919 moet een nieuwe democratische regering in Duitsland de bepalingen van de Vrede van Versailles accepteren. In dit verdrag wordt Duitsland aangewezen als de hoofdschuldige van de Eerste Wereldoorlog. Duitsland krijgt hoge herstelbetalingen opgelegd. Belangrijke gebieden met veel grondstoffen, zoals Elzas Lotharingen en Sudeten Duitsland, moeten worden afgestaan. 
De Duitse bevolking voelt zich diep vernederd door de strenge voorwaarden van de Vrede van Versailles. In rechtse kringen ontstaat de zogenaamde dolkstootlegende. Het Duitse leger is niet verslagen aan het front, maar in de steek gelaten door de toenmalige sociaal-democratische regering. 
Een groot deel van de bevolking heeft geen vertrouwen in de regering. Vooral de uitvoerders van het bestuur: rechters, politici en ambtenaren geloven niet in de democratie. Zowel communisten als extreemrechtse groepen proberen een staatsgreep te plegen. Maar deze worden hard neergeslagen. 
Dit gebeurt in een tijd waarin veel Duitsers in grote armoede leven. De onverbiddelijke herstelbetalingen zijn hiervan een belangrijke oorzaak. De Duitse regering krijgt in 1924 hulp van de Amerikaanse regering in de vorm van het zogeheten Dawes-plan. 
Amerikaans leningen zorgen ervoor dat de Duitsers de herstelbetalingen aan Engeland en Frankrijk kunnen voldoen. En dat ze weer kunnen investeren in hun eigen economie. En de Duitse economie herstelt zich. De leiders van de republiek van Weimar zoeken toenadering tot Frankrijk en zorgen er zo voor dat Duitsland weer geaccepteerd wordt in Europa. Het lijkt goed te gaan met Duitsland en de Duitse bevolking lijkt vertrouwen te hebben in de toekomst en de democratie. 
Maar dan gaat het mis. Op 24 oktober 1929 stort in Amerika. De beurs in elkaar. Dit heeft gevolgen voor de hele wereld, maar vooral de Duitse economie wordt hard geraakt. De Amerikanen trekken hun investeringen terug uit Duitsland en Duitse bedrijven moeten één voor één hun poorten sluiten. De Duitse regering staat machteloos. 
Uit wanhoop zoekt de bevolking steun bij radicale partijen, vooral de Nationaal Socialistische Partij, de NSDAP, profiteert van de politieke en economische chaos. Binnen drie jaar wordt de NSDAP onder leiding van Adolf Hitler de grootste partij van Duitsland. 
De NSDAP groeit in korte tijd uit tot een massaorganisatie. Een belangrijke rol hierbij speelt het redenaarstalent van Hitler. In agressieve toespraken speelt hij in op de onlustgevoelens van de Duitsers. 
Daarnaast tuigt de NSDAP een grootscheepse propagandamachine op. Hitler trekt per vliegtuig door het land. Duitsland heeft nog nooit zo'n verkiezingscampagne meegemaakt. Ook maken de nazi's gebruik van paramilitair machtsvertoon. De knokploegen van de nazi's, De S A, en dat staat voor Sturm Abteilung. Ze intimideren hun tegenstanders met grof geweld bij de verkiezingen. In het najaar van 1932 wordt de NSDAP de grootste partij in de Rijksdag. Op 30 januari 1933 wordt Hitler rijkskanselier. En meteen schrijft hij nieuwe verkiezingen uit. Hij wil de absolute macht. 
Vlak voor de verkiezingsdag gaat het gebouw van de Rijksdag in vlammen op. De communisten krijgen de schuld en worden massaal opgepakt. Hitler gebruikt de Rijksdagbrand om de machtigingswet aangenomen te krijgen. Het parlement geeft hem voor 4 jaar een absolute volmacht. Vanaf dat moment kan hij buiten het parlement om regeren. Hitler heeft nu alle macht en hij kan beginnen met de opbouw van zijn nazi-staat.

De Republiek van Weimar

Geschiedenisdocent van het jaar is een samenwerking van het Rijksmuseum, de NTR en het Nationaal Archief. De winnaars mogen zelf een lesvideo samenstellen voor Schooltv. 

Geschiedenisleraar van het jaar

Na de Eerste Wereldoorlog wordt verliezer Duitsland een republiek: de Republiek van Weimar. Maar vijftien jaar later komt er een einde aan de democratie in Duitsland als Adolf Hitler aan de macht komt. Hoe is dit mogelijk geweest? En hoe kunnen we die opkomst van Hitler verklaren? Door de geschiedenisleraar van het jaar 2016, Liesbeth Dirks.

Van democratie naar dictatuur

Deze man, Adolf Hitler, herinnert veel mensen aan de afschuwelijke misdaden die in de tijd van de Tweede Wereldoorlog zijn gepleegd. Hitler was toen de baas van heel Europa. Hoe kon deze man zo machtig worden? Het is 1914, de Eerste Wereldoorlog breekt uit. De Duitsers vallen Frankrijk en België binnen. Hitler is een eenvoudig soldaat in het Duitse leger. Veel soldaten sneuvelen. Hitler raakt gewond en komt in het ziekenhuis terecht. Daar hoort hij dat na vier jaar vechten Duitsland zich moet overgeven. Ook al hebben de Duitsers verloren, toch worden de soldaten die van de oorlog terugkeren, toegejuicht door de Duitse bevolking. Dan wordt er vrede gesloten in een paleis in Frankrijk. Duitsland moet de overwinnaars veel geld betalen om de schade die de Duitsers hebben veroorzaakt te vergoeden. En Duitsland moet ook stukken land afstaan aan de overwinnaars. Hitler is kwaad over de gesloten vrede. Hij vindt dat Duitsland veel te zwaar gestraft wordt. En de meeste Duitsers denken er net zo over. Het is de schuld van de Duitse regering, zeggen ze. Die heeft het land verraden. Hitler besluit lid te worden van de Duitse Arbeiderspartij, een kleine en onbekende partij. Hitler houdt toespraken. Dat blijkt hij heel goed te kunnen. De mensen luisteren ademloos. Hij weet veel mensen te overtuigen. Ze zijn het met hem eens en worden ook lid van de Partij. De partij wordt groter en krijgt de naam NSDAP, de nationaalsocialistische Duitse arbeiderspartij. De leden noemen zich nationaalsocialisten, of kortweg Nazi’s.  En Adolf Hitler wordt hun leider. Toch stemmen de meeste Duitsers bij verkiezingen nog altijd op grote partijen, en niet op de partij van Hitler. Maar dat verandert rond 1930. Hitler grijpt zijn kans. In die tijd gaat het heel slecht in Duitsland. Bedrijven en fabrieken moeten sluiten. Een groot deel van de Duitse bevolking wordt werkloos en is arm. Duitsers die het vroeger goed hadden moeten nu bedelen om eten. Hitler en zijn aanhangers, de Nazi’s, gaan de straat op. Hun vlaggen met het hakenkruis zijn overal te zien. Ze beloven alle problemen in Duitsland op te lossen. Hitler zegt dat het de schuld van de Duitse Joden is dat het zo slecht gaat met Duitsland. Hitler haat de Joden. Volgens hem zijn Joden minderwaardig. Veel Duitsers vinden dat ook. Er zijn ook Duitsers die het helemaal niet eens zijn met Hitler’s ideeën, maar als ze protesteren worden ze in elkaar geslagen door knokploegen van de nazi’s. Hitler gaat door met zijn toespraken. Hij geeft de Duitsers het gevoel dat ze sterk zijn en beter dan de rest van de wereld. Hitler belooft ze een betere toekomst en steeds meer Duitsers stemmen op de NSDAP. Ze hopen dat Hitler leider van de regering wordt. In 1932 zijn er weer verkiezingen. Nu wordt Hitler’s partij de grootste partij van Duitsland. De andere grote partijen moeten nu wel samen met Hitler gaan regeren. Ze kunnen niet langer om hem heen. Een paar maanden later wordt Hitler kanselier van Duitsland. Dat is een soort minister-president. Hij staat nu aan het hoofd van de regering en is de machtigste man van Duitsland. En hij is absoluut van plan aan de macht te blijven. Daarom verbiedt hij al snel alle andere politieke partijen. De nazi’s arresteren mensen die het niet met ze eens zijn. Duitsland wordt een dictatuur. Dat betekent: wat Hitler wil, gebeurt. Hitler gebruikt nu zijn macht om de Joden uit te schakelen. Hij heeft het Duitse volk zo opgestookt dat ze daaraan meedoen. Duitse Joodse winkels worden geplunderd en vernield. Boeken van Joodse schrijvers worden verbrand. De meeste Duitsers zijn blij met Hitler’s regering. Er worden snelwegen aangelegd, daardoor komen honderdduizenden Duitsers weer aan het werk. De hele wereld moet zien dat het steeds beter gaat met Duitsland. Hitler organiseert militaire optochten. Het Duitse leger wordt steeds groter. Iedereen kan zien dat de soldaten goed getraind zijn en goede wapens hebben. Maar Hitler wil meer. Hij wil heel Europa in zijn macht hebben en er een groot Duits rijk van maken. Hitler en zijn leger zijn er helemaal klaar voor.  En op 1 september 1939 is het zover: de Duitsers vallen Polen binnen. De Tweede Wereldoorlog is begonnen.

Hoe kwam Hitler aan de macht?

Adolf Hitler is niet tevreden met hoe het in Duitsland gaat en hij geeft de Joden daar de schuld van. Hij gaat de politiek in. In 1932 wordt zijn partij de grootste en wordt Hitler de baas van Duitsland. Hitler wil van heel Europa een groot Duits rijk maken. Daarom valt hij op 1 september 1939 buurland Polen binnen. Het begin van de Tweede Wereldoorlog.

Van soldaat tot dictator

Duitsland, november 1938. Adolf Hitler en zijn nazi’s zijn aan de macht in Duitsland. De trouwe aanhang demonstreert op straat. Tegen andersdenkenden en… tegen Joden. Angst. De angst overheerst. Als je 's morgens die soldaten door de straten hoorde marcheren...
en vaak met liederen die dan tegen de joden gericht waren dan... Je had alleen maar angst. Er werd veel zachtjes gesproken...vooral als ik de kamer binnen kwam.
Ik hoorde alleen maar woorden van 'grens' en 'vluchten'. Maar verder werd er met mij niet over gesproken.
Wij woonden op de hoek van de straat. En ik weet nog heel goed dat ehm... de dag van de Kristallnacht...
Ik had een tante, dat was een nicht van m'n vader...
en die hadden ook een winkel, vlak bij Zoo.
En daar was ook de Joodse school.
En Hanna en ik gingen 's morgens de deur uit naar school.
En die tante komt ons tegemoet en zegt:	
Jullie moeten gauw weer naar huis gaan want de synagoge staat in brand. Het was EEN grote ruïne. Een stinkende, hete ruïne met smeulende as. Dat was 11 november.
Verbrande boeken op straat. En mijn moeder zei: Kom, kom, laten we vlug naar huis gaan. En toen kwamen we bij ons huis...en toen hoorde ik zeggen:
'Bij de Jood Minheim zijn we nog niet geweest.'
En hij blies op een fluitje.
En in een ommezien kwam er een overvalwagen...
met mensen die onze zaak kapot sloegen.
En wij konden nog net naar boven vluchten.
Alles was stuk. De lampen waren echt van het plafond gegooid. De boeken lagen op de grond.
Alles was uit de kasten gegooid en lag stuk op de grond en... Toen werden wij gesommeerd om de rotzooi op straat weer op te ruimen. En TOEN heb ik mijn geloof in de mensheid verloren. Wij gingen met emmers en bezems naar beneden. Daar stond een menigte, aan de grond genageld. Daar waren ook vaste klanten van mijn vader bij. En er was niemand die een hand uitstak.

De Kristallnacht van 1938

In de jaren voor het begin van de Tweede Wereldoorlog neemt de Jodenhaat in Duitsland toe, dankzij nazipropagandaminister Joseph Goebbels. In de nacht van 9 op 10 november 1938 worden joden in heel Duitsland aangevallen. Joodse winkels en bedrijven worden vernield en synagogen worden in brand gestoken.

Uitbarsting van Jodenhaat in Duitsland

Dit is een schoftenstreek, die kerels die hebben hier helemaal niks te zoeken, die moeten terug. 
Je werd voor de leeuwen gegooid en je deed het. Zo was het.
Ik ben Kees Oversier, geboren in Dordrecht op 2 oktober 1920. Ik was 19 jaar toen de oorlog uitbrak en vaandrig, net benoemd. 
Ik ben Rudi Hemmes. Toen de oorlog uitbrak in 1940 was ik nog net geen 17. Ik zat in de vierde klas van de HBS en ik had een ongehoorde pest aan de Duitsers. 
Eind augustus 1939 wordt het Nederlandse leger in staat van gereedheid gebracht. Een half jaar eerder is Kees Oversier al opgeroepen voor zijn militaire dienst. 
Op dat moment dat je naar zo'n school Reserve Officieren gaat heb je nog eigenlijk geen idee dat dat uitmondt in een oorlog. Het was nog niet zo dreigend en iedereen dacht wel: "Och, die oorlog waait voorbij". Misschien blijven we net zo neutraal als in de vorige oorlog '14-'18. Ik heb er niet bij stilgestaan. 
Nederland hoopte neutraal te blijven, niet betrokken te raken bij de oorlog, maar op 10 mei 1940 vallen de Duitsers het land binnen. 
Die oorlog die is ons overvallen. Niemand had dat gedacht. En zeker niet aan parachutisten. Wij hebben bij ons toen gelijk gemeld, althans ik heb me gemeld, bij de school waar de Compagnie was en toen zijn de patronen uitgereikt, want die patronen werden pas uitgereikt als het oorlog was en toen werden de consignes gehaald, wat moesten we doen. En toen moest ik met mijn sectie aansluiten bij de andere secties en gingen wij richting Ockenburg. 
Dat was natuurlijk spannend. En wij werden uitgeleide gedaan door allerlei huisvrouwen die aan de deur stonden. En die stonden te zwaaien, want die zegt: "De jongens die gaan de oorlog tegemoet". Midden in de stad. 
Je leeft in een roes als vaandrig en dan wist je natuurlijk nog niet waar het naartoe zou gaan, precies. Ik wist helemaal niet op dat moment dat op het vliegveld Ockenburg 100 jonge jongens zaten die net 3-4 weken onder dienst waren en die zijn in de pan gehakt. Daar zijn 22 doden van gevallen en een stuk of 18 gewonden. Dat waren jonge jongetjes. En die hebben de eerste klap opgevangen. 
Je wist toen wel dat het oorlog was. 
Je had je werk te doen en je wist als je dat niet deed, dan was je het volgende slachtoffer. Dus je je stond daar niet zo bij stil. Je had geen tijd om te je jeremiëren. Laat ik het zo stellen. 
Want de opdracht van de parachutisten van Ockenburg, Valkenburg en Ypenburg was de ministers en de koningin gevangen nemen en die buiten schot stellen, maar dat is ze niet gelukt. Want we hebben die wegen afgegrendeld en die parachutisten die met kleine groepjes werden allemaal op een bepaald moment uitgeweken naar het Westland, richting Wateringen, richting Rotterdam. Nadat ze bij ons, laten we zeggen, opgejaagd waren. We hebben ze opgejaagd. 
Eigenlijk was toen de vierde dag feest voor ons. Toen dachten we: "Nou dat is voor mekaar". 
Terwijl de compagnie van Kees Oversier bij Den Haag successen boekte, was het Nederlandse leger op andere plekken minder succesvol. Op de vijfde dag, 14 mei 1940, wordt Rotterdam gebombardeerd. Meer steden worden bedreigd. Nederland geeft zich over. 
De jongens die hebben gehuild hoor. Die waren aangedaan door dit nieuws. Je moet rekenen dat je 5 dagen in een spanning zit en je voelt dat het goed gaat en dat je aan de winnende kant bent en je hoort dan ineens: "Het is nu afgelopen.". We hebben het allemaal voor niks gedaan, eigenlijk. Ja, dat was slikken. Ja, dat is dat is een heel heel heel triest moment geweest. 
In sommige delen van het land werden Nederlandse militairen krijgsgevangen genomen. De compagnie van Kees Oversier gaat terug naar de kazerne en mag na een paar dagen naar huis. Kees Oversier sluit zich aan bij het verzet. Van 1940 tot 1945 hebben de Duitsers het voor het zeggen in Nederland. Rudi Hemmes ergerde zich aan de beperkingen die werden opgelegd. 
Je mocht niet zien wat je wou, de krant werd gecensureerd, je mocht niet bellen naar wie je wou, je moest om 11 uur binnen zijn en je mocht er pas om 6 uur weer uit. Er waren dingen waarvan ik zeg: "Nou, dat is dat is schofterig". Dus ik ga proberen om ze zo gauw mogelijk weer weg te krijgen. 
Maar iedere avond kwamen de Engelse vliegtuigen over en die gingen Duitsland bombarderen en dan wist je: in Engeland en gebeurde in ieder geval wat. En mijn vriendje en ik besloten om eens te kijken of er een mogelijkheid was om naar Engeland te gaan ons daar bij de geallieerde troepen te kunnen voegen. En in '42 zijn we gaan kijken of we het bootje konden krijgen of een bootje konden gappen of we aan een bootje konden komen en dat kon niet dus toen zeiden we: "Dan moeten we over land". 
Rudi Hemmes wil Engelandvaarder worden. Als een echte Soldaat van Oranje wil hij zich aansluiten bij de geallieerde legers in Engeland, maar reizen is ingewikkeld. Het is oorlog. De grenzen zijn gesloten. Vervoer is nauwelijks beschikbaar. Na een reis van 9 maanden weet hij met zijn vriend Bob via België, Frankrijk, Spanje en Portugal het vrije Engeland te bereiken. 
En ik kwam bij de Prinses Irenebrigade terecht en daar werd ik brenschutter bij de verkenningsafdeling want er bleek dat ik heel goed kan schieten. Ik vond het geweldig. Ik vond het geweldig. 
6 juni 1944 de slag om Europa is begonnen. 
6 juni 1944: D-day. Meer dan 136.000 militairen Engelsen, Amerikanen en Canadezen landen aan de kust van het Franse Normandië. Het einde van de oorlog lijkt nabij.
Het viel me tegen dat ik zo weinig wist. Om daar een voorbeeld van te geven: Ik stond op wacht in Engeland op de avond van D-Day, de nacht dat het begon, en ik zag allemaal vliegtuigen met witte strepen die ik nog niet eerder gezien had en ik dacht: "Wat hebben ze nou gedaan? Maar dat hebben ze misschien gedaan omdat ze anders op andere verkeerde dingen schieten.". Ik vond het wel handig en drie dagen later zat ik in de in de bioscoop en zag ik dat het D-Day was geweest en voor die tijd hoorde ik niks. 
Een maand later, augustus 1944, landt de Prinses Irenebrigade op de kust van Normandië. De brigade trekt met de geallieerde legers mee via Frankrijk en België om Nederland te bevrijden. Eindelijk kan Rudi Hemmes de strijd tegen de Duitsers aangaan. 
En dan hoor je wat kraken. En dan denk je: "Daar komt een vent. Ik sla hem op z'n bek.". Maar op het moment dat je weet dat de Duitsers 200 meter van je af zitten en misschien aan het patrouilleren zijn en misschien bij jou voorbijkomen en misschien jou eerder in de gaten hebben: dan doe je het in je broek. 
Op een avond wisselt Rudi Hemmes een dienst met een collega. Een fatale avond: twee maten worden doodgeschoten door een Duitser die hen gevolgd is. 

Als je een maatje verliest, die chauffeur is van de auto waar je in zit en waar je iedere dag iets mee hebt en dan ook nog omdat je de wacht hebt gewisseld. Ik was erg blij dat hij het gevraagd had en niet ik. Dat vond ik het vreselijkste wat er ooit gebeurd is. Want dat vond ik erg want dat had ik moeten zijn in die tijd. 
Maar er is ook de vreugde van de bevrijding. 
Als mensen bevrijd waren dan gingen ze uit hun dak en dat was geweldig. Heel gelukkig waren ze allemaal. 
Het duurt nog 9 maanden voordat heel Nederland is bevrijd. Op 16 juli 1945 wordt de Prinses Irenebrigade opgeheven. Rudi Hemmes kiest voor een militaire loopbaan. Kees Oversier dient een aantal jaar in het Nederlandse leger in Indonesië en gaat daarna het bedrijfsleven in. Beide mannen spreken hun waardering uit voor de soldaten die vochten voor de vrijheid. 
Ik breek een lans voor het Nederlandse leger. De jongens die ervoor stonden. Die hebben gedaan wat binnen hun mogelijkheden was. De Hollander is geen laffe soldaat. 
We moeten de Britten, de Canadezen en de Amerikanen eindeloos dankbaar blijven.

Ten strijde in oorlog

In Jong in Oorlog vertellen ooggetuigen over de Tweede Wereldoorlog. Als kind hebben zij deze oorlog meegemaakt. Hoe was het om op te groeien in oorlogstijd?

Jong in oorlog

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei

Als de Duitsers op 10 mei 1940 Nederland binnenvallen, vechten Nederlandse militairen terug. Jongens vanaf 16 jaar zijn het jaar daarvoor al opgeroepen voor militaire dienst. Ze hebben geen idee wat hen te wachten staat. Hoe hebben zij de oorlog ervaren? Cees en Rudi vertellen hun verhaal. In samenwerking met het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

Vechten tegen de Duitse bezetter

In de nacht van 9 op 10 mei 1940 valt het Duitse leger Nederland binnen. Het is oorlog. 
Hier op de Grebbeberg bij Rhenen moet het Duitse leger worden tegengehouden. 
Het komt tot een zware veldslag. Drie dagen wordt er gevochten met grote gevolgen. 
De Grebbeberg is een strategische plek in de verdediging van Nederland. Het is hier op de heuvel waar met loopgraven, bunkers, water, geschut en een groot aantal troepen het Duitse leger moet worden gestuit. 
Het wordt een ongelijke strijd. Door jaren van bezuinigingen is het Nederlandse leger slecht bewapend. De soldaten zijn onervaren, niet goed getraind en er is gebrek aan gedegen leiding. Het Duitse leger daarentegen beschikt wel over voldoende en modern materiaal. Bovendien hebben de Duitse soldaten meer oorlogservaring en zijn ze beter getraind. 
De Nederlandse soldaten krijgen de opdracht de Grebbeberg tot de laatste man te verdedigen. Maar tegenover ongeveer 10.000 Nederlandse soldaten staan meer dan 20.000 Duitse militairen. Toch duurt de slag nog drie dagen. Drie dagen van wanhoop, moed, angst en chaos op en rond de Duivelsberg.
Chaos is het hier op dit veld, majoor Jacometti, die dit gebied moet verdedigen, spoort zijn soldaten aan de Duitsers van de heuvel te gooien. Met zo'n veertig man zet hij de aanval in, niet wetende dat de Duitsers met veel meer zijn. Deze aanval is niet goed gecoördineerd met andere Nederlandse troepen, waardoor de groep van Jacometti door eigen troepen onder vuur wordt genomen. 
Hij werd onder vuur genomen door zijn eigen troepen, omdat ze hadden gehoord dat er overal Duitsers zaten. Ze dachten dat Jacometti zelf een Duitser was. Midden op het veld ging hij met wapens in de handen richting de Duitsers. 
Op 12 mei sneuvelt Jacometti op dit veld. 
In deze chaos overheerst ook de angst. Jonge, onervaren soldaten weten zich geen raad met de situatie. 
Als verbindingsman moest ik vanuit de loopgraven in onze stelling door het open veld om berichten over te brengen naar andere stellingen. Doodsbang natuurlijk, maar het moest. Een jongen werd er eerst voor aangewezen. Maar die begon te huilen. 'Dit is zelfmoord. Dit is zelfmoord.'
Op 13 mei als de Duitsers de slag bijna gewonnen hebben worden 27 bommenwerpers ingezet. 
Duitse gevechtsvliegtuigen nemen het gebied rond de Grebbeberg onder vuur. Door dit geweld maakt de Nederlandse tegenaanval geen kans. 
'Ik wierp mij met vele anderen op de grond. Zo trok het oordeel over ons heen. Het leek het ergste dat ik tot dusver had meegemaakt en het duurde in mijn verbeelding een eeuwigheid. Zodra mogelijk vluchtte iedereen van deze plaats van verschrikking.' 
Op dat moment hebben de Duitsers de weg over de Grebbeberg al in handen, maar majoor Landzaat geeft zich niet over. Hij bevindt zich met zestien soldaten bij een paviljoen naast de dierentuin. Standhouden achter de puinhopen is zijn bevel. De Duitsers schieten het gebouwtje aan puin. En als munitie op is, geeft de majoor zijn manschappen toestemming te vertrekken. Zelf blijft hij achter en sneuvelt op 13 mei. 
Dat is ook de derde dag van de gevechten. De dag dat de Grebbeberg valt en de slag is verloren. Na drie dagen vol chaos, wanhoop, moed en angst.
Wat rest zijn de overblijfselen van deze strijd, zelfs nu nog duidelijk zichtbaar in het landschap. 
Wat ook rest zijn de honderden graven van Nederlandse militairen die ondanks alles hun leven gaven. 
Pas na vijf jaar oorlog zal de vrijheid waar de soldaten hun leven voor hebben gegeven weer terugkeren naar Nederland.

De slag om de Grebbeberg

Op 10 mei 1940 valt Duitsland Nederland binnen. Op de Grebbeberg bij Rhenen moet het Duitse leger tegengehouden worden. Drie dagen lang wordt er hevig gevochten, maar het Nederlandse leger kan geen stand houden. Duitsland verovert Nederland. Door de geschiedenisleraar van het jaar 2017, Tom de Kruif.

Nederland wordt verslagen door het Duitse leger

Op 10 mei 1940 vallen Duitse troepen Nederland binnen. Na vier dagen vechten bombarderen ze Rotterdam. De Duitsers willen Nederland tot overgave dwingen. 
Gerard Martens was toen 16 jaar. Hij woonde in deze straat in Rotterdam: de Schiebroeksestraat.
Gerard Martens: "Het was heel rustig, maar om een uur of half 1 kwart voor 1 werd er luchtalarm geblazen en op een gegeven ogenblik hoorden we wel bommen vallen en schieten en we zagen een Duitse bommenwerper die omlaag kwam duiken en die .. ja, we kropen in elkaar en we hoorden een klap en het was even donker hier en er viel een bom. Aan het begin van de straat werd een huis vernield. 
Voordat het eigenlijk tot ons doordrong kwam er al een tweede bommenwerper omlaag en die gooide een bom en die viel achterin op nummer 4. Het was helemaal donker in de straat, een hoop gegil en opeens was het heel muisstil. Na het bombardement was het een vreselijk gezicht. Veel huizen kapot. En ik ben toen door de stad gaan dwalen en daar zag ik dat het ziekenhuis gebombardeerd was, waar enige doden buiten lagen onder andere een verpleegster. 
Ik kon nergens eigenlijk heen waar ik heen wilde, want overal was het gevaar voor instortende huizen. Dus, nou je hier weer staat zie je alles weer gebeuren. Toch wel emotioneel een beetje. We hebben geluk gehad."

Luchtalarm 14 mei 1940

Gerard Martens maakte op 14 mei 1940 het bombardement in Rotterdam mee. Wat gebeurde er op deze dag?

Bombardement op Rotterdam, een interview

Moet je voorstellen. Een mêlee van inslaande granaten met ontploffende torpedo’s, brandende geallieerde schepen en rookgordijnen, zei de Carel Doorman zijn bekende kreet: all ships, follow me!

Na een onverwachtste aanval op de Amerikaanse vloot door Japan verklaarden Nederland, Groot-Brittannië, Australië en de VS de oorlog aan Japan. De Japanse strijdkrachten rukten snel op via Hong Kong, de Filipijnen en Malaka en maakten zich klaar voor de verovering van Java. 

De geallieerden hadden een achterstand op het gebied van inlichtingen, die bereikten ze niet of onvolledig. De bemanning was oververmoeid door wekenlange inzet. Ook een complicatie was dat de geallieerden met drie verschillende marines werkte, de Amerikaanse, de Britse en de Nederlandse marine en die hadden allemaal hun eigen codes, vlaggenseinen, doctrine en dat werkte allemaal niet in hun voordeel. 

Het geallieerde eskader stond onder bevel van de Nederlandse schout-bij-nacht Karel Doorman. Karel Doorman was een realist. Maar hij was erg begaan met het lot van zijn bemanningen. Hij achtte de kans dat de geallieerden konden winnen niet erg groot. Hij had een gesprek kort voor de afvaart met zijn superieur, admiraal Helfrich en hij vroeg zich af: hebben wij een kans? Ik denk dat die klein is. Is het niet beter om samen te werken met de geallieerden elders, buiten Java, en vanuit daar Japan bestrijden? Helfrich was mordicus tegen, hij vond dat er voor Java gevochten moest worden, bovendien hadden de Amerikanen gezegd je moet stand houden bij Java en hij vond dat de resterende Nederlandse vloot te weinig gewicht in de schaal legde bij de geallieerden. Dus hij zei tegen Doorman: je moet vechten. En hij zei, nou, dan ga ik. 

De slag in de Javazee stond op het punt te beginnen. Voor het eerst sinds het uitbreken van de oorlog met Japan lagen twee vloten tegenover elkaar. Op 27 februari om kwart over vier ’s middags kregen de beide eskaders elkaar in het vizier en begon er een zwaar artillerieduel. Dat leek het eerste uur goed te gaan voor de geallieerden. Ondanks een hagel van granaten van Japanse zijde, 1250 stuks, tientallen torpedo’s en dat blijkt uit Japanse ooggetuigenverslagen achteraf, een van de commandanten zei ook: they couldn’t have escaped a bitter struggle. 

Kort hierna nam het gevecht een dramatische wending. Om even over vijf sloeg een Japanse granaat in op de Engelse HMS Exeter. De Britse commandant van de HMS, Exeter, de kruiser precies achter Hr. Ms. de Ruyter, ging in deze situatie over bakboord om te voorkomen dat het tot een aanvaring zou komen. Maar de kruisers achter hem interpreteerden dit als een algemene uitwijkmanoeuvre over bakboord en volgden hem zodat de Ruyter eenzaam in westelijke richting doorvoer. De Japanners beschikten over de nieuwe longlandstorpedo. Deze voor de geallieerden toen nog onbekende torpedo kon een afstand van maar liefst 40 km overbruggen. Een dergelijke torpedo raakte de Nederlandse torpedobootjager Kortenaer. Het schip brak in tweeën waarbij een derde van de 150 bemanningsleden om het leven kwam. Intussen seinde Doorman: all ships follow me. Daarmee probeerde hij de kruiserlinie te herstellen. Dit lukt hem, de strijd ging verder maar de duisternis trad in. De eskaders gingen op tegenkoers en daardoor raakten ze uit elkaars zicht. Het eerste treffen tussen beide vloten duurde twee uur. Later die avond kwam het omstreeks elf uur andermaal tot een treffen. Vanaf de Japanse kruiser Nachi werden de vaartuigen van Doorman waargenomen. Ook de geallieerden zagen de Japanners. Nu ontspon zich een artillerieduel. Om tien voor half twaalf besloten de Japanners opnieuw torpedo’s af te vuren. Even na half twaalf worden de Java en de De Ruyter fataal getroffen. Al snel zinkt de Java met een groot verlies aan mensenlevens, 520 man. Nog voor 1 uur ’s nachts, dus op 28 februari, sluit het water zich boven de brandende De Ruyter met 350 man aan boord, inclusief eskadercommandant Karel Doorman. Door niet aflatende vastberadenheid van schout-bij-nacht Doorman en zijn manschappen van de combined striking force had de zeeslag uiteindelijk meer dan 7 uur geduurd. Terwijl zijn schip zinkende was, seinde Doorman aan de resterende geallieerde kruisers dat ze zich naar Batavia moesten begeven, zichzelf en zijn bemanning aan het lot overlatend. De strijd in de slag in de Javazee zou de Japanse landingen slechts een dag vertragen. Zij, die het overleefd aan geallieerde kant en op Java geraakten, zouden in de drie jaar daarna veel ontberingen kennen in Japanse krijgsgevangenschappen. 

Op initiatief van het Karel Doorman Fonds, vond in november 2016 een duikexpeditie plaats naar de wrakken van de drie Nederlandse oorlogsbodems die in deze slag hun einde vonden. Helaas bleken de restanten van de kruiser Hr. Ms. de Ruyter en Hr. Ms. Java verdwenen en de overblijfselen van torpedobootjager hare majesteit Kortenaer nog slechts gedeeltelijk aanwezig. De Nederlandse regering neemt deze schending van de laatste rustplaats van onze omgekomen militairen hoog op en gaat de mogelijkheden na van een gezamenlijk onderzoek met andere betrokken staten.

De slag in de Javazee

Op 27 februari 1942 probeert een geallieerd eskader van oorlogsschepen, onder leiding van de Nederlandse schout-bij-nacht Karel Doorman een Japanse oorlogsvloot die Nederlands-Indië wil aanvallen tegen te houden in de Javazee ten noorden van Java. De poging mislukt en verschillende geallieerde schepen worden tot zinken gebracht. De slag kost 2300 marinemannen het leven, waaronder Doorman zelf.

De geallieerden in Azië worden verslagen door Japan

Vak: geschiedenis. Begin 1945 rukken de geallieerden steeds verder op. Hierdoor kwamen de geallieerden steeds dichter bij de concentratiekampen. De nazi's besluiten om de concentratiekampen te evacueren en de Holocaust te laten verdwijnen om zo het bewijsmateriaal te vernietigen. Gevangenen die nog kunnen lopen nemen ze mee op zogenaamde dodenmarsen. Voordat de verschillende dodenmarsen beginnen, werden al duizenden gevangenen doodgeschoten, vergast of kwamen om van de honger.

De dodenmarsen

Voor de oorlog wonen er zo’n honderdveertigduizend Joodse mensen in Nederland. De meesten in Amsterdam. En iedereen vindt dat heel gewoon. Joden en niet-Joden leven samen, werken samen, trouwen samen en feesten samen. Geen enkel probleem. Maar als de Duitsers Nederland bezetten komt daar een einde aan. Ze haten de joden en maken hun het leven onmogelijk.  
Maar wat ik nog het ergste vind, wat ik het aller-allerergste vind... ik mag ook niet meer bij Gerda op bezoek! Haar ouders zijn gewoon bang. Waarvoor? Dat het besmettelijk is?! Zij kunnen ook worden ontslagen. Weet je mam, ik heb erover nagedacht en ik vind het helemaal niks: 'joods zijn'. Kijk, dan doe je gewoon zo. Of je houdt je tas extra hoog. Dan zien ze hem ook niet. Dan krijgen ze toch gelijk. Een jood verbergt altijd dat hij jood is. Maar lieverd, wat wil je nou?! Zo valt hij toch niet op?! Nee. Het mag dan misschien wel vervelend zijn om joods te zijn... maar ik ga me er niet voor schamen. Zo.
Vanaf mei 1942 moeten alle joden vanaf zes jaar en ouder een gele ster dragen. Doe je het niet en je wordt aangehouden, dan heb je een groot probleem. Want iedereen moet ook een persoonsbewijs bij zich hebben, met zijn naam, een foto, een handtekening en zelfs een vingerafdruk. En als je jood bent staat er ook een J in dat persoonsbewijs. En de joden moeten van de Duitsers voortaan hier gaan wonen in de joodse wijk in Amsterdam. Er worden hekken omheen gezet en de bruggen worden opgehaald, zodat niemand er zonder toestemming van de Duitsers nog in of uit kan. Maar het leven gaat zelfs hier gewoon door. Mensen doen boodschappen, werken en er wordt zelfs nog getrouwd. Maar het leven voor de Joden zal dramatisch veranderen in de loop van de oorlog.

Aparte wijken voor joden

Tijdens de Tweede Wereldoorlog worden joden steeds meer buitengesloten uit de samenleving. Ze moeten een jodenster dragen en wonen in speciale joodse wijken. 

Iedere jood een jodenster

Dit is Kamp Westerbork in Drenthe. Joodse mensen uit heel Nederland zijn hier door de Duitsers samengebracht. En vanuit dit kamp zullen ze per trein naar het Oosten van Europa worden vervoerd. Niemand vermoedt hoe het daar zal zijn. Op de avond voor vertrek krijgt iedereen te horen wie er mee moet. 
Frits van Dam, Mathilde van Dam, Heintje, Jonas en Andries. Alsjeblieft! stuur iemand anders maar niet m'n kinderen! Liselot den Hartog...Hij is voorbij de 'g'! Met haar kinderen Louis, Abraham en Yvonne. Ik was al bang dat we de voorstelling morgen zouden missen! Jij komt toch ook? En tot slot: Max van Gennep, Theresa van Gennep, Roos. We blijven tenminste bij elkaar. 
Het is geen gewone trein met coupes, maar met veewagons. Meer dan 100.000 joodse mensen worden op deze manier naar het Oosten gedeporteerd. En toch houden de mensen hoop dat het goed met ze zal aflopen. 
HIJ IS VAN MIJ! Je hebt er toch niets meer aan. Dit is alles wat ik heb. Pas op je vingers. 
Als iedereen is ingeladen, wordt met krijt op de wagon geschreven hoeveel personen er in zitten: 70, 74, 80. Wel 1000 mensen bijeen gepakt in een trein. Er worden briefkaarten uit de trein gegooid met postzegel en adres in de hoop, dat iemand ze zal vinden en op de post zal doen. "we zitten in de beestenwagen", "liefste lieveling, het heeft zo moeten zijn schat, we gaan met opgeheven hoofd en de moed erin", "ik kom weer terug hoor schat", "een spoedig weerzien in ons dierbaar Hollandje, vaarwel".
De reis duurt minstens drie dagen en drie nachten. Via Duitsland komt de trein uiteindelijk in Polen aan. Hier bouwen de Duitsers concentratiekampen. De grootste en meest beruchte daarvan is kamp Auschwitz. In dit vernietigingskamp zullen heel veel mensen op gruwelijke wijze door de nazi’s worden vermoord.
Blijf dicht bij mij.

De vernietigingskampen

Vanuit Kamp Westerbork worden joden in de Tweede Wereldoorlog naar Oost-Europa gedeporteerd. Een lange reis in overvolle veewagons. Ze weten nog niet welke gruwelen hen te wachten staan.

Als beesten in de trein

Dit is kamp Auschwitz in Polen. Hier komen in de Tweede Wereldoorlog, iedere dag weer, treinen volgepakt  met doodsbange mensen aan. Het zijn vooral joodse mensen. Ze worden de trein uit gecommandeerd. Mannen worden gescheiden van hun vrouw en kinderen. Broers en zussen moeten uit elkaar. Families vallen uiteen.
De mensen worden in kale barakken gestopt. Hier slapen ze op planken, zonder dekens en kussens. Met overal  vlooien en luizen. Ze krijgen nauwelijks te eten. Niet vreemd dat de éen na de ander doodgaat van de honger, van uitputting of door besmettelijke ziektes. 
Gezonde en sterke mensen moeten keihard werken voor de nazi’s. Maar de meesten worden direct na aankomst door hen vermoord in gaskamers. Al hun spullen en koffers moeten ze achterlaten. "Die krijgen jullie later weer terug", wordt ze verteld, "nadat jullie hebben gedoucht".
Om er voor te zorgen dat niemand in paniek raakt, doen de Duitsers net alsof iedereen echt gaat douchen. Maar dit is geen douche. De douchekoppen zijn nep. 
Waar zou Kaat nou zijn?
Er komt geen water uit de douchekoppen maar giftige gassen. De hele ruimte wordt gevuld met blauwzuurgas, een dodelijk gas. Na een paar minuten is iedereen dood.
De dode lichamen worden verbrand in ovens, de as wordt gedumpt in vijvers op het kampterrein. Aan het eind van de oorlog willen de nazi's niet dat de sporen van hun massamoord worden ontdekt. Daarom blazen ze de gaskamers en de ovens op.  
Het Vernietigingskamp Auschwitz wordt in januari 1945 door Russische troepen bevrijd. In het kamp zijn nog maar 5500 mensen in leven. Eigenlijk meer dood dan levend. Anderhalf miljoen mensen zijn in het kamp vermoord. 
Het enige wat achter is gebleven zijn hun persoonlijke spullen, heel veel spullen. Die hebben de nazi’s ingepikt. Koffers, schoenen, Brillen. Zelfs het goud uit hun gebitten stelen ze. En de slachtoffers worden kaalgeschoren. Van hun haren worden onder andere dekens gemaakt. En tienduizenden foto’s. Al deze mensen zijn vermoord in Auschwitz.

Kamp Auschwitz

De Duitsers willen van de joden af. Daarom brengen ze hen naar zogenaamde concentratiekampen zoals Auschwitz. Daar worden ze ondergebracht in kale barakken en uiteindelijk vermoord.

Een vernietigingskamp voor 1,5 miljoen joden

Van het een kwam het ander. De dictator sliep op D-day. Dit is Adolf Hitler. Hallo. Ik ben Adolf Hitler. Hitler was een echte filmfanaat. OP de avond van 5 juni 1944 had hij het ontzettend naar zijn zin. Met een stel nazi-vrienden praatte hij passievol over film en toneel. Veel te laat stapte hij in bed. Maar zoals dat altijd gaat als je je slaap hard nodig hebt, dan lukt het niet. Hij telde schaapjes en hakenkruizen maar niets bracht hem in slaap. Gelukkig waren hier in 1944 ook al geschikte pillen voor en al gauw lag Adolf heerlijk te dromen. Wat hij niet wist, was dat de volgende dag de grootste amfibische invasie uit de geschiedenis zou beginnen: D-Day. In de vroege morgen van 6 juni kamen Amerikaanse, Canadese en Britse militairen aan op de stranden van Normandië om West-Europa te bevrijden van Nazi-Duitsland. Hitler was natuurlijk niet helemaal gek en had een aanval van de geallieerden al wel een beetje aan zien komen. Daarom had hij pantserdivisies klaar laten zetten dichtbij de kust van Normandië. Deze zouden de geallieerden mooi ein Kopfje kleiner kunnen machen. Terwijl de geallieerden massaal het strand op renden probeerden de Duitsers zich met man en macht te verdedigen. Alleen: de sterke Duitse pantserdivisies bleven roerloos staan. Waarom werden de tanks niet meteen ingezet? Het strand werd overspoeld met de vijand. De inzet van de voertuigen vereiste het bevel van de führer en geen van zijn generaals stond te springen om hem wakker te zetten. Uren nadat de geallieerden voet aan wal hadden gezet gaf een uitgeruste maar bloedchagrijnige Hitler toestemming voor het gebruik van deze monsterwapens. En zo kwam van het een het ander en leidde een slaappil tot de Duitse achterstand op D-Day. Een kleine gebeurtenis had grote gevolgen. Maarja, zul je denken. Hitlers keuze om een slaappil te nemen was toch niet de enige reden voor de Duitse achterstand? Laten menselijke beslissingen de geschiedenis eigenlijk wel een andere koers varen of worden we gedreven door diepere structuren die we zelf niet in de hand hebben? Wat speelde er nog meer mee in het verloop van D-Day?

In de nacht van 5 juni 1944 neemt Hitler een slaappil. Hij wordt te laat wakker om D-Day stop te zetten. Het is het begin van het einde. Foutje, bedankt. Van het een kwam zo het ander: dankzij de dictator die een gat in de dag geslapen had, behaalden de geallieerden een grote voorsprong tijdens D-Day en kwam het einde van de Tweede Wereldoorlog in zicht.

De dictator sliep op D-Day

In mei 1940 vallen Duitse soldaten ons land binnen. Nederland is in oorlog. Onze soldaten kunnen niet op tegen de Duitsers. Koningin Wilhelmina en de Nederlandse ministers vluchten naar Engeland. De Duitsers zijn hier nu de baas. Het is een angstige tijd. 
Vier jaar gaan voorbij. Op 6 juni 1944 lijkt de bevrijding er aan te komen. Engelse, Amerikaanse en Canadese troepen, de geallieerden, landen aan de kust van Frankrijk. Parijs wordt bevrijd. En België. De Duitsers kunnen de geallieerden niet tegenhouden. Ook het zuiden van Nederland wordt bevrijd. De Nederlanders in het Noorden denken dat ze ook gauw bevrijd zullen worden. Maar bij Arnhem gaat het mis. 
Dagenlang wordt er gevochten om de brug over de Rijn. De geallieerden kunnen niet verder. De Nederlandse ministers in Engeland willen helpen. Via de radio vragen ze het spoorwegpersoneel om te staken. De Duitsers kunnen dan geen wapens en soldaten meer vervoeren. 
Het spoorwegpersoneel luistert en gaat staken. Het vervoer via de rails komt stil te liggen. De Duitsers zijn woedend! Ze verbieden nu alle scheepvaartverkeer in Nederland. Hoe moeten de steden boven de rivieren nu aan voedsel en brandstof komen? Een lange bitterkoude winter vol honger volgt.

Honger in de winter van 1944-1945

In de winter van 1944-1945 wordt er honger en kou geleden in de steden in het noorden en westen van ons land. Wat was er aan de hand?

Hoe kon het gebeuren?

Op 6 juni 1944 landden Amerikaanse, Engelse en Canadese troepen, de geallieerden, aan de Franse kust. Vanaf daar trokken ze naar het noorden om Europa te bevrijden en Hitler, de Duitse dictator te verslaan. 
De Engelse generaal Montgomery maakte een plan om ook Nederland snel te bevrijden om daarna Duitsland binnen te vallen. Parachutisten moesten de bruggen over de grote rivieren bij Grave, Nijmegen en Arnhem veroveren. Het geallieerde leger zou zich daarna vanuit België in twee dagen bij hen aansluiten en dan doortrekken naar Duitsland. Althans dat was het plan. 
Montgomery had het idee dat de Duitsers niet meer zo sterk waren. Zijn plan kon dus best in twee dagen worden uitgevoerd, dacht hij. Hij luisterde niet naar Nederlandse verzetsmensen die gezien hadden dat het Duitse leger juist sterk was. De Duitsers hadden namelijk veel tanks in de buurt van Arnhem. 
Op 17 september stegen de eerste geallieerde vliegtuigen met parachutisten in Engeland op. De parachutisten probeerden de Rijnbrug bij Arnhem te veroveren maar dat lukte niet. Met hun lichte wapens konden ze niet op tegen de Duitse tanks. 
Er ging nog meer mis met het plan van Montgomery. Het geallieerde leger dat de parachutisten moest helpen kwam te langzaam vooruit. Het werd tegengehouden door de Duitsers, die steeds harder terug vochten. Toen sloten de Duitsers Arnhem af en omsingelden de parachutisten. Die moesten het nu helemaal alleen opknappen. De telefoons die de parachutisten hadden, werkten ook al niet goed. Hierdoor konden ze niet aan hun eigen vliegtuigen door geven waar ze zaten en kwamen wapens en voorraden bij de Duitsers terecht. 
En er ging nog meer fout. Een tweede groep parachutisten die bij Arnhem zou landen, kon niet op tijd weg. Dichte mist vertraagde het vertrek van hun vliegtuig uit Engeland. Daardoor kwamen de parachutisten te laat in Nederland aan. Door het slechte weer, de slecht werkende telefoons maar vooral door de Duitse tanks was het plan van Montgomery om in twee dagen Arnhem te bereiken mislukt. 
Na vijf dagen van felle strijd gaven de parachutisten zich over. De verovering van de Rijnbrug bij Arnhem was mislukt. De bruggen bij Grave en Nijmegen waren wel veroverd. Maar die van Arnhem bleek een brug te ver.

Een brug te ver

Op 6 juni 1944 landden de Amerikaanse, Engelse en Canadese troepen aan de Franse kust. Ze zouden Duitsland aanvallen om Hitler, de Duitse alleenheerser, te verslaan.

Het bevrijdingsplan van Montgomery

De tweede wereldoorlog loopt ten einde. Op 12 september 1944 passeren Amerikaanse troepen de Nederlandse grens. Veel Nederlanders hopen dat nu ook de rest van het land snel bevrijd zal worden. Britse, Amerikaanse en Canadese troepen willen in één klap doorstoten naar Arnhem, maar die aanval mislukt voor een groot deel. Ze komen de grote rivieren niet over. Daarom besluiten zij om Nederland links te laten liggen en dwars door Duitsland op te trekken. 
Ook in het oosten komen geallieerde legers steeds dichter bij. In Rusland en Polen worden de Duitse legers steeds verder teruggedrongen. Ondanks de enorme verliezen en de onvoorstelbare verwoestingen, wil Hitler de strijd niet opgeven. Hij geeft opdracht om door te vechten en iedereen moet meedoen. Vrouwen,  oude mannen, Zelfs schooljongens van 11, 12 jaar oud moeten meehelpen Duitsland te verdedigen. 
"muß alles vergeh'n? Oh... warum nur, warum bleibt gar nichts besteh'n?"Hé Oskar, dit moet je zien! Heil Hitler! Oohh! Wat is hij dapper! Een held is het!
Een kind! Het is nog maar een kind! Ha-ha, daarmee moet Duitsland de oorlog winnen! En dat gaan we ook! Hij gelooft er nog in! Dan ben je mooi te laat, jochie, de oorlog is voorbij!  Nog lang niet, herr Hauptmann, want Hitler heeft wonderwapens! Sprookjes!Ach, laat hem toch.
Maar het klopt. De Duitsers hebben een wonderwapen. Het is een vliegende bom, een soort raket - de V1, die van een schans wordt gelanceerd en helemaal naar Londen kan vliegen. Doodsbang zijn de Engelsen voor dit nieuwe wapen dat voor veel schade en doden zorgt. Van deze vliegende bommen worden er meer dan tienduizend afgevuurd richting Londen. Maar het wapen is niet volmaakt. De raket is erg langzaam. Het lukt de Engelsen steeds vaker om het wapen onschadelijk te maken voordat het zijn doel bereikt.
Daarom maken de Duitsers de V2. En dat is wel een razendsnelle raket. Hij gaat zo snel dat niemand hem ziet of hoort aankomen. De V-raketten maken veel slachtoffers. Maar ze kunnen de ommekeer in de oorlog niet tot stand brengen. Eind april 1945 hebben Russische soldaten bijna heel Berlijn veroverd. Het is een gruwelijke strijd. Om elke straat, ieder gebouw en elk huis wordt gevochten. Ook de Rijksdag, het Duitse parlementsgebouw wordt veroverd. En de Russische vlag gaat trots in top. Hitler beseft dat hij de oorlog nu echt heeft verloren. Zijn droom van een groot Duits rijk aan diggelen. Hij pleegt zelfmoord. 
"bij de verdediging van Berlijn tegen de barbaarse horden van het Sovjetleger...... tijdens het heldhaftig leiden van de Duitse troepen in het heetst van de strijd...... is vanmiddag om vijftien uur dertig onze Rijkskanselier en Führer... Adolf Hitler... gesneuveld." Hitler is dood. Mijn God. Leugens! allemaal leugens! De führer zou ons nooit in de steek laten. Die leidt zijn volk in de moeilijkste uren. Ze proberen ons te misleiden met valse geruchten! Laten we hopen van niet."
Overal geven Duitse soldaten zich nu over. De oorlog is nu bijna ten einde, ook in Nederland.

Het einde van de Tweede Wereldoorlog

In 1945 neemt de kracht van het Duitse leger verder af, ondanks de verwoestende raketten die ze gebruiken tegen de Engelsen. Als de Russen in april 1945 Berlijn hebben veroverd beseft Hitler dat het voorbij is en pleegt hij zelfmoord.

Duitsland wordt verslagen

Ieder jaar, op 5 mei, is het feest. Dan vieren we onze vrijheid die we sinds de Tweede Wereldoorlog hebben. - En niet alleen omdat we wel houden van een feestje, we proberen op 5 mei ook stil te staan bij hoe fijn het is om in vrijheid te leven. Want dat hebben we in de Tweede Wereldoorlog vijf jaar lang niet kunnen doen.

Op 10 mei 1940 vallen Duitse soldaten ons land binnen. Vaak ook letterlijk ‘vallen’, overal in het land springen soldaten met parachutes uit Duitse vliegtuigen. Er breekt een hele zware periode aan, want de Duitse bezetters, de Nazi’s voeren een schrikbewind in Nederland. 
Je mag niet meer openlijk zeggen wat je vindt en denkt, je kan zomaar gevangen worden gezet of zelfs worden doodgeschoten. En de Duitsers zijn ook meedogenloos tegen allerlei mensen, alleen maar omdat ze vinden dat ze anders zijn. Vooral Joden worden massaal opgepakt en weggevoerd naar concentratiekampen. Sommige kampen, zoals Auswitz-Birkenau, zijn speciaal gemaakt om grote groepen mensen massaal te vermoorden. Vernietigingskampen.

In 1942 heeft Duitsland grote delen van Europa bezet en noemen dat Het Duitse Rijk. Maar daaromheen werken grote landen samen om de Nazi’s te stoppen en terug te dringen. Dat zijn de geallieerden. Rusland heeft als eerste succes. Ze weten het Duitse leger in het Oosten terug te dringen. En later lukt het Engelse, Amerikaanse en Canadese soldaten in 1944. Het is D-Day. Ook hier kan de bevrijding beginnen.

Ze landen aan de kust van Frankrijk en er wordt zwaar gevochten. Veel soldaten komen om. Maar toch lukt het de geallieerden door de Duitse linies te breken. Nu kan Frankrijk worden  bevrijd en daarna België. De geallieerden komen steeds dichter bij Nederland.

En dan is het zover. Het is, 12 september 1944.  Maastricht is de eerste grote stad die wordt bevrijd, de oorlog lijkt bijna over.

Dan verzinnen de geallieerden een gewaagd plan.
Om de opmars zeker te stellen proberen de geallieerden met parachutisten de bruggen over de grote rivieren veroveren. Bij Nijmegen en bij Arnhem. Als de bruggen heel blijven dan kunnen de tanks door rollen en kan Nederland verder worden bevrijd. 

Het is een gedurfde aanval. 
Er worden bruggen veroverd, maar bij Arnhem gaat de verovering moeizaam.
 
De Duitsers zijn te sterk. 
En na een hevige strijd blijkt Arnhem een brug te ver... De stad blijft verwoest achter.

De geallieerden komen alleen tot de zuidkant van de rivieren. De bevrijding van de rest van Nederland laat nog maanden op zich wachten.  

De mensen in Noord Nederland krijgen het zwaar te verduren. Het voedsel raakt op en een hongerwinter teistert Nederland.  
Terwijl de bevrijding zo dichtbij leek, komen nog duizenden mensen om van honger en uitputting in die laatste maanden van de bezetting. De geallieerden droppen voedselpakketten voor de hongerige bevolking.

In April rukken Geallieerde  troepen weer op in ons land. Als eerste worden het oosten en het noorden bevrijd.
Dan, op 5 mei 1945 geven de Duitse troepen zich officieel over tijdens besprekingen in Hotel de Wereld in Wageningen. Hier is onze vrede getekend.

De eerste dagen na de bevrijding is ook een onrustige tijd. Duitsers trekken zich massaal terug en in Nederland wordt afgerekend met de Nederlanders die tijdens de bezetting met de Duitsers hadden samengewerkt. NSB-ers, de bevriende partijleden van de Nazi’s, worden gearresteerd. 
Er worden ook overal meisjes uitgejouwd die verkering hadden gehad met Duitse soldaten. 

Na de bevrijding wordt velen pas echt duidelijk hoe wreed het Nazi Duitsland was, als de mensen terugkomen die gevangen zaten in concentratiekampen.  

Nu, zoveel jaren later, praten we er juist wel weer over. Want als je weet wat er toen is gebeurd, waardeer je de vrijheid van nu des te beter. 


Nederland bevrijd

Ieder jaar op 5 mei is het feest: Bevrijdingsdag. Dan vieren we onze vrijheid sinds de Tweede Wereldoorlog. Voor die vrijheid hebben veel soldaten hard gevochten.

Na vijf jaar Tweede Wereldoorlog

Anne Frank wist op haar 14de al dat ze schrijver wilde worden. Ze zat op dat ogenblik met haar ouders en zus ondergedoken in dit huis aan de Prinsengracht in Amsterdam. De familie Frank was in 1933 uit Duitsland naar Nederland gevlucht. Nu de nazi’s ook hier de joden naar het leven begonnen te staan, besloten ze zich in dit huis te verstoppen om uit hun handen te blijven.
Dit bedrijfspand bevatte in het achterhuis een aantal ruimtes die nauwelijks gebruikt werden en die niet opvielen. Een boekenkast camoufleerde de toegang tot het Achterhuis.
Ik geloof, dat ik me in dit huis nooit thuis zal voelen, maar daarmee wil ik helemaal niet zeggen, dat ik het hier naar vind, ik voel me veeleer als in een heel eigenaardig pension, waar ik met vakantie ben.
Het vakantiegevoel verdween al snel. De dagen duurden lang. De bewoners van het achterhuis, waar ook nog de familie ‘Van Daan’ bij introk, moesten vooral overdag muisstil zijn.
Het benauwt me ook meer dan ik zeggen kan, dat we nooit naar buiten mogen en ik ben erg bang, dat we ontdekt worden en dan de kogel krijgen.
Anne is dan nog maar een paar dagen ondergedoken; er volgden twee lange jaren, op een paar vierkante meter. Anne vond afleiding in lezen en schrijven. Vooral dat laatste. En wat ze beschreef was het leven op dit onderduikadres. De eigenaardigheden van haar medebewoners, de onderlinge kibbelarijen, de eentonigheid, de verveling en de voortdurende angst voor ontdekking. 
En we leren Anne kennen in haar rijke en levendige gedachtewereld. Ze is een puber, die heel precies waarneemt hoe haar lichaam en geest naar volwassenheid groeien . 
Ik vind het zo wonderlijk, dat wat er met me gebeurt en niet alleen dat, wat aan de uiterlijke kant van mijn lichaam te zien is, maar dat wat zich daarbinnen voltrekt. Juist, omdat ik over mezelf en over al deze dingen nooit met iemand spreek, spreek ik met mezelf er over.’
En ze denkt veel na over haar leven na de oorlog. Elk klein berichtje dat er op wijst dat de Duitsers de oorlog lijken te gaan verliezen, wordt in het Achterhuis gretig verwelkomd. Anne houdt zich op de been met schrijven.
‘[…] vroeger betreurde ik het altijd, dat ik in het geheel niet tekenen kon, maar nu ben ik overgelukkig dat ik tenminste schrijven kan. En als ik geen talent heb om voor kranten of boeken te schrijven, wel, dan kan ik nog altijd voor mezelf schrijven. Ik wil verder komen, ik kan me niet voorstellen, dat ik zou moeten leven zoals moeder, mevrouw Van Daan en al die vrouwen, die hun werk doen en die later vergeten zijn. Ik moet iets hebben naast man en kinderen, waar ik me aan wijden kan! Ik wil nog voortleven ook na mijn dood!’

Anne tekende het aan op 4 april 1944. Het bleek een macabere voorspelling. Na de oorlog werden haar aantekeningen bij toeval ontdekt, en in 1947 werden ze uitgegeven. Korte tijd later, was Anne Frank wereldberoemd. Anne zou het zelf niet meer meemaken. In de zomer van 1944 werden de bewoners van het Achterhuis verraden. Op 4 augustus werd de familie gearresteerd, op 7 augustus werden ze weggevoerd naar het doorgangskamp Westerbork, de dood tegemoet. Alleen haar vader overleefde de oorlog.

Anne Frank

Aan de hand van contemporaine schrijvers en artiesten maken we een reis door de Gouden Eeuw, de Middeleeuwen en de 18e, 19e en 20e eeuw.

Literatuurgeschiedenis

De Joodse familie Frank moet onderduiken om niet te worden opgepakt door de Duitsers. Dochter Anne Frank houdt een dagboek bij waarin ze schrijft over zichzelf, haar medebewoners en het leven in het Achterhuis.

Het achterhuis

Op 7 december 1941 hadden de Japanners een verrassingsaanval gedaan op een nietsvermoedend Amerika. Met 360 vliegtuigen vielen ze Pearl Harbour aan, een belangrijke Amerikaanse marinebasis. De president van Amerika, president Roosevelt besloot vanaf dat moment mee te gaan doen aan de Tweede Wereldoorlog, die al meer dan een jaar woedde. 
Maar de oorlog verliep slecht voor de Engelsen en de Amerikanen. Japan had de Filipijnen en een groot deel van de Stille Oceaan bezet. Miljoenen Amerikanen werden tegen de Japanners ingezet. Er volgde een aantal bloedige veldslagen waarmee het machtsgebied van Japan werd teruggedrongen. Eerst Midway in 1942 en toen Quadalcanal. De kansen keerden en de eilanden in de Stille Oceaan werden heroverd.
Eind 1944 bereikte de geallieerde vloot het eilandje Iwo Jima. Maar de Japanners hadden gezworen het tot de laatste man te verdedigen. Veel Amerikaanse soldaten raken gewond of gaan dood. Intussen stonden de ontwikkelingen op het gebied van nieuwe bommen stond niet stil in Amerika. Er werden speciale bommenwerpers ontworpen: de B29 superforten. Hiermee werden grote Japanse steden en wapenfabrieken gebombardeerd. Op 9 maart 1945 vielen meer dan 300 B29's Tokio aan. In totaal wierpen ze 100 ton brandbommen op de stad. Na afloop stond er geen gebouw meer over eind. 100.000 mensen kwamen om.Japan dacht er niet over om zich over te geven. 
Ze kwamen met een nieuw dodelijk wapen: de Kamikaze-aanvallen. Japanse zelfmoordpiloten zaten in vliegtuigen vol explosieven. Zo slaagden ze erin 30 Amerikaanse schepen tot zinken te brengen en er 300 ernstig te beschadigen. De Japanners bleven vechten.
Toen speelde Amerika zijn laatste troef uit: de atoombom. De wetenschap was inmiddels zo ver, dat deze alles verwoestende bom gemaakt kon worden. De order luidde: "De 20ste Luchtdivisie zal zijn 1ste bom afwerpen zodra het weer "bombarderen met zicht" toelaat, na ongeveer 3 augustus op één van de volgende doelen: Hiroshima, Cocura, Nigata en Nagasaki."Op 6 augustus explodeerde de bom op Hiroshima.
De atoombom had een allesverwoestend effect. 80.000 mensen waren op slag dood. De gevolgen van de straling op overlevenden waren ook heel ingrijpend.

De atoombom op Hiroshima

Een atoombom is een enorm groot en gevaarlijk vernietigingswapen. Op 6 augustus 1945 laat Amerika een atoombom vallen op de Japanse stad Hiroshima. Er vallen tienduizenden doden.

Japan verslagen

In de Tweede Wereldoorlog wil Japan net als Duitsland een groot rijk veroveren, maar dan in Azië. Voor de oorlog heeft Japan al grote delen van Azië veroverd, zoals Korea en stukken van China. In 1941 valt Japan zonder waarschuwing de Amerikaanse vloot bij Hawaï aan. Tientallen schepen worden vernietigd. Bijna 2500 Amerikaanse soldaten komen om het leven. Vanaf dat moment is het oorlog tussen Japan en Amerika en brandt in heel Azië de strijd los. Hierna valt Japan valt ook de Filipijnen, Malakka, en Singapore binnen. 
En daarna is ook Nederlands-Indië aan de beurt. Op 1 maart 1942 landen Japanse soldaten op de kust van Java. Het wordt een ongelijke strijd. Op het land, en in de lucht, waar de Japanners alle Nederlandse vliegtuigen uitschakelen en de havens en fabrieken bombarderen. En ook de Nederlandse vloot wordt in een zeegevecht met de Japanse marine tot zinken gebracht. Na zeven dagen wordt op 8 maart 1942 de overgave getekend. Japan is de baas in Nederlands-Indië.
Hier radio Bandoeng, wij sluiten nu. Vaarwel. Tot betere tijden. Leve de Koningin.
Dat was dan dat. DEWI?!... DEWI? WAAR BEN JE? DEWI?!... Waar is Dewi? Vast waar alle inlanders zijn... Op het Koningsplein om de Jappen toe te juichen. Nu het apenleger is gekomen, laten ze hun ware aard zien en vergeten alles wat wij voor hen hebben gedaan. 
Een deel van de oorspronkelijke bevolking van Indië verwelkomt de Japanners inderdaad als hun bevrijders. Het Japanse leger zal de Hollanders verjagen. Indonesië zal deel van een groot Aziatisch rijk worden. 
Hello, come in. What can I do for you? Kieree. I'm sorry, what do you mean? Kieree! Misschien wil hij geld? Kieree! Do you want money?! Kieree! kieree! kieree! I don't understand you! Nee, in godsnaam! please! Buigen! Je moet buigen! Kieree betekent buigen. Kijk zo. 
De blanken zijn eeuwenlang de baas geweest in Azië, maar nu zijn de rollen omgedraaid. Nu moeten de Hollanders buigen voor iedere Japanse soldaat die langskomt. Maar er gebeurt nog veel meer. Nederlandse mannen, vrouwen en kinderen worden in werkkampen gestopt. Het leven daar is heel zwaar, en 1 op de acht Nederlanders overleeft de kampen niet.
Ook dwingen de Japanners de Nederlanders en andere Europeanen, maar ook Indonesiërs te werken bij de aanleg van een spoorlijn in Birma. Met hun blote handen moeten de gevangenen de stalen rails en de zware bielzen sjouwen. Door uitputting en mishandeling sterven zo’n 15.000 Europeanen en honderdduizenden Indonesiërs. Het zijn er zo veel dat je zou kunnen zeggen dat er voor elke biels een man is gestorven. Daarom wordt dit ook wel de dodenspoorlijn genoemd. 
Chris? Christiaan? Ik ben het. Dewi. Kun je me zo goed zien? Want daar kom je toch voor? Om te kijken hoe slecht het met me gaat? Hier. Hij toont zijn aangetaste handen en blote voeten. O God...Dus ga maar vertellen aan iedereen: de blanken worden flink gestraft door het apenvolk! Wij ook. Waarom ben je weggegaan zonder iets te zeggen? Jouw moeder... Ik... Het was dom. En nu is het te laat. Dag, lieve Dewi.
De oorlog duurt lang. Als Duitsland zich overgeeft blijft Japan gewoon doorvechten. Voor de Nederlanders in de kampen lijkt de bevrijding nog lang niet in zicht. Maar de Amerikanen hebben er genoeg van. Ze gaan een geheim wapen inzetten. De atoombom. Ze gooien er twee. Boven de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki. Hierbij komen meer dan honderdduizend mensen om het leven. Pas dan geeft Japan zich over. Het is 15 augustus 1945 en de Tweede wereldoorlog is nu echt voorbij.

Nederlands-Indië in oorlogstijd

De Japanners onderwerpen Nederlands-Indië aan hun gewelddadige regime. Duizenden Nederlanders en Indonesiërs sterven in Japanse werkkampen. Tot 2 Amerikaanse atoombommen op Japan een eind maken aan de Tweede Wereldoorlog, ook in Nederlands-Indië.

De Japanse bezetting

Van 1939 tot 1945 houdt de Tweede Wereldoorlog de wereld in zijn greep. Landen die niet direct door de strijd worden getroffen, zijn toch betrokken door onder meer het leveren van soldaten, voertuigen of grondstoffen. 
Één groot Aziatisch rijk, onder leiding van Japan: dat is het doel van de Japanners. Samen met Italië bezet het Duitsland van Hitler Europa van Noorwegen tot aan de Wolga in Rusland en tot aan Noord-Afrika. 
Op de wereldzeeën zijn onderzeeboten actief en in de lucht worden gevechten uitgevochten. De wereld staat in brand en het duurt tot augustus 1945 voordat de strijd is geëindigd. 
Ik ben Heleen Smit en ik ben geboren in voormalig Nederlands-Indië in Batavia in 1933. Ik was 8 jaar toen ik hoorde dat de oorlog hier begon. 
Ik ben Hetty Dankerlui en ik was 7 jaar toen de Tweede Wereldoorlog begon. 
Nederland is voor de oorlog de baas in landen ver buiten Nederland: Suriname, de Nederlandse Antillen en Nederlands-Indië zijn Nederlandse koloniën als Nederland door de Duitsers wordt bezet. In Nederlands Indië woont Heleen Smit met haar ouders. Ze hebben een goed leven, maar ook zij merkt dat de Tweede Wereldoorlog is begonnen. 
Op een dag merkte ik dat mijn vader en moeder de hele dag voor de radio zaten en dat ze de hele dag heel intensief aan het luisteren waren. Ik vroeg wat er aan de hand was en toen zeiden ze dat er oorlog was. 
Suriname en de Nederlandse Antillen worden niet bezet, maar toch merken de mensen daar ook dat de Tweede Wereldoorlog is uitgebroken. De Surinaamse bauxietmijnen zijn belangrijk voor de Amerikaanse en Engelse oorlogsindustrie en daarom stuurt Amerika 2000 soldaten naar Suriname om een mogelijke Duitse inval vanuit zee of vanuit Brazilië te voorkomen. Hetty merkt daar als jong meisje weinig van. Maar ze beseft wel dat het oorlog is. 
Nou, ik had dat van tevoren op school gehoord dat er oorlog was in Nederland, dus je had kans dat het ook in Suriname oorlog werd. Dus we moesten ervoor zorgen dat als we iets hoorde, als we iets merkten, een sirene, moesten we direct naar de schuilkelders hollen die daar in de tuin van de school stonden. Dus dat was natuurlijk al heel eng dus dan moesten we constant gaan oefenen als we de sirenes hoorde. 
Japan wil de Aziatische landen van de Europese koloniale machten bevrijden en vecht voor een groot Aziatisch rijk, onder leiding van Japan. 
In januari 1942 landen Japanse troepen op Nederlands Indië. Twee maanden later is het hele gebied bezet. 
Aanvankelijk lijkt het erop dat Japan Indonesië helpt met hun wens om onafhankelijk van Nederland te worden. Maar als de oorlog vordert, blijkt dat Japan Indonesië slecht behandelt en als dwangarbeiders tewerkstelt. 
Indo-Europeanen, mensen van gemengde afkomst met bijvoorbeeld een Indische moeder en een Nederlandse vader, moeten voortdurend op hun hoede zijn en worden als tweederangsburgers behandeld. De Japanse bezetter vindt dat Europeanen niet thuishoren in Azië. Europeanen worden gevangen genomen en in kampen opgesloten. 
Toen werden eerst mannen opgepakt, dus na korte tijd kreeg mijn vader bericht dat hij zich moest melden. 
Op een dag verdween die dus met een koffertje en heel weinig mocht hij meenemen en hij werd afgevoerd. We dachten dat het maar voor even was maar dat bleek dus 3 jaar te zijn. 
Een aantal maanden later moeten ook Heleen en haar moeder zich melden. 
Op een gegeven ogenblik kregen wij bericht dat we op transport werden gezet, want de Japanners hebben alle kampen geconcentreerd in Semarang. 
Toen werden wij op een vrachtwagen geladen en toen zijn we met een trein van Surabaya naar Semarang gegaan. Dat is niet zo'n enorme afstand, maar deze trein deed daar 24 uur over. Iedere keer stond die trein stil. Het was heel erg warm. De trein was geblindeerd en we zaten opgepropt en het was stinkend, er was onvoldoende sanitair, geen eten, geen drinken met schreeuwende, huilende stinkende kinderen. Dat was echt afgrijselijk. 
Suriname wordt weliswaar niet aangevallen, maar toch gaat regelmatig het luchtalarm en moet Hetty naar de schuilkelder. 
En dan hoorde je een sirene en dan moest ik direct beginnen te hollen naar de schuilkelders. 
Iedereen holde mee en we werden onder de voet gelopen door die grotere kinderen en de nonnen hadden ook allerlei dieren en koeien en die holden ook mee. Dus iedereen raakte in paniek en ik weet dat een vriendin van mij in een sloot viel. En we waren echt doodsbang. 
Terwijl in Suriname het relatief rustig blijft gaan in Nederlands-Indië de verschrikkingen door. 
Wij werden ondergebracht in een schoollokaal, op een op een balé-balé: Een lange Brits waar je mannetje aan mannetje sliep en waar je 80 centimeter breed had en 2 meter lang. Dat was het dan. Wat je van de Japanners merkte was de bewaking natuurlijk: dat je er niet uit kon, dat je op appèl moest en als je niet diep genoeg boog dan werd je geslagen met de hand of met een knuppel, met een stok of een zweep. Ik heb dat ook gezien. Ik heb een keer gezien dat iemand heel erg werd afgeranseld. Dat was heel erg, heel naar. 
Het gebeurde ook wel dat we dan een dag geen eten kregen en soms wist je helemaal niet waarom. We wisten helemaal niet wat er nou gebeurd was of zo, maar dan kreeg je gewoon een dag geen eten. Nou dat is echt vreselijk als je zo'n honger hebt. 
Mijn moeder werd ziek, erg ziek, ze kreeg geelzucht en ik moest voor haar zorgen. En nou dat dat valt niet mee als je 10 jaar bent en je moet voor je moeder zorgen. En je kan niet spelen. 
Maar dat heb ik natuurlijk gedaan, zoals veel kinderen. 
Ik was natuurlijk altijd heel erg bang dat mijn moeder dood zou gaan. Dat weet ik wel, dat ik daar heel erg bang voor was. 
Naar schatting komen er zo'n vijftienduizend Nederlandse burgers en 8000 Nederlandse militairen om in de Japanse kampen. 
Als Nederland in mei 1945 wordt bevrijd is de oorlog voor Heleen nog niet afgelopen. 
Hoewel hier in Nederland de mensen op 5 mei bevrijd zijn, hoorden wij dat helemaal niet. Dus wij wisten het niet. De Japanners gaven ook nog niet op. En het was pas op 15 augustus dat wij bevrijd werden en dat merkte ik omdat ik vliegtuigen over zag vliegen. 
In Suriname merkt Hetty op een andere manier dat de oorlog voorbij is. 
Dat merkte ik direct toen iedereen zei: "De oorlog is over". Toen gingen ze aan de kade staan om te kijken of er weer boten kwamen, maar direct daarna kwam er weer boten uit Nederland, want iedereen had het natuurlijk erover: "Ja, dan komen er weer bruine bonen aan". Dus dat herinner ik me wel. 
Japan geeft zich op 15 augustus 1945 over, maar de Nederlanders kunnen de kampen niet uit. 
Indonesië verklaart zich onafhankelijk en de Indonesiërs keren zich tegen de Nederlanders. 
En het rare was dat de Japanners, die eerst onze vijanden waren, die waren nu onze beschermers. 
Ze waren wel een beetje minder streng, maar wij mochten gewoon het kamp niet uit. Het was te gevaarlijk. Er zijn wel mensen het kamp uit gegaan, maar dat was niet verantwoord. Want omdat je wit was werd je meteen door de Indonesiërs gezien als "Oh, dat is weer zo'n Nederlander". En daar zijn heel veel nare dingen gebeurd. 
Via het Rode Kruis kregen wij een brief van mijn vader en kregen wij te horen dat mijn vader nog leefde en via het Rode Kruis konden wij toen naar hem toegegaan en dat was ook met een vrachtwagen met bescherming, want het was veel te gevaarlijk. Daar kon jezelf niet naar toe. Ik kon niet de trein pakken en daar even naartoe rijden. Nee, je moest onder bescherming. Onder begeleiding zijn we toen naar het vliegveld gegaan en zijn we naar het kamp van mijn vader gevlogen. 
Ik zag mijn vader weer en mijn moeder was natuurlijk blij dat ze haar man terugzag, maar voor mij was het een vreemde man. Ik kende hem niet meer. Hij was natuurlijk ook mager geworden. Maar ik wist ook niet zo goed wat ik met die man moest worden. Dat was na 3 jaar was hij veranderd en ik veranderd. Het was even moeilijk. Dat is later wel goed gekomen. 
Heleen vertrekt in 1946 uit Indonesië en gaat naar Nederland met haar vader en moeder, omdat het niet langer veilig is voor hen in Indonesië. 
Hetty pakt haar leven weer op in Suriname en komt in 1960 naar Nederland.

Oorlog overzee

De Tweede Wereldoorlog woedt niet alleen in Europa. Ook in de Nederlandse koloniën Suriname en Nederlands-Indië is het oorlog. Wat is daar in het dagelijks leven van te merken? Heleen en Hetty waren kind toen de oorlog begon en vertellen wat ze nog weten uit die tijd. In samenwerking met het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

Leven tijdens de Tweede Wereldoorlog in Suriname en Nederlands-Indië

In 1945 geeft Japan zich over en komt er een einde aan de Tweede Wereldoorlog in Azië. Veel Nederlanders hebben de oorlog in Japanse werkkampen gezeten. Eén op de acht mensen heeft de kampen niet overleefd. Maar de ellende is nog steeds niet voorbij. Want veel Indonesiërs willen na de oorlog niet meer bij Nederland horen. Ze willen een eigen staat. En dat schrijven ze op trams en op gebouwen. Op 17 augustus 1945 wordt de onafhankelijke Republiek Indonesië uitgeroepen. Sommige Indonesiërs gebruiken zelfs geweld tegen de Nederlanders. 
BERSIAP! BERSIAP! Ze komen hierheen! We moeten binnendoor! Waar zijn mijn wajangs? We moeten nu weg! Niet zonder mijn wajangs! Waar blijf je nou?! Ik zoek mijn wajangs. Dat meen je toch niet. Hier zijn ze! 
Maar Nederland wil zijn kolonie niet kwijt en stuurt soldaten naar Indië. Officieel om weer rust en orde in Indië te brengen, maar natuurlijk vooral om de kolonie te behouden. Er volgt een oorlog van 4 jaar. Maar in 1949 moet Nederland toegeven. Indonesië wordt een onafhankelijke staat.

Nederlands-Indië wordt Indonesië

Nederlands-Indië is van de Japanse bezetter af, maar hoort nog steeds bij Nederland. Veel Indonesiërs komen in opstand tegen hun kolonist en vechten voor een onafhankelijke staat.

Bersiap

Wereldoorlogen

H/V examenvideo's bij geschiedenis (havo/vwo) over de wereldoorlogen.

Geschiedenis examen: tijdvak 9, wereldoorlogen

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.