Klas 4/5/6

Examenvideo's bij geschiedenis (havo/vwo) over tijdvak 5: Ontdekkers en hervormers (1500 – 1600) / Renaissancetijd (16e eeuw).

Waarom zijn bananen krom? Hoe werkt je geheugen? Uiteenlopende vragen die Clipphanger met een grappige animatie op een verrassende manier beantwoordt.

Clipphanger header

Clipphanger logo

Clipphanger 

Clipphanger op Youtube

In de 18e eeuw begint in Europa de Verlichting. Door de ontwikkeling van de wetenschap veranderen onze ideeën over de maatschappij. Weet jij wat de Verlichting precies inhoudt? Test je kennis in de quiz. 

Quiz over denkers en ideeën

Wat weet jij over de Verlichting?

Aardrijkskunde examenquiz

Test of jij goed bent voorbereid op je examen aardrijkskunde! Wat weet je van platentektoniek, de koolstofkringloop en oceanische circulatie? Klik op de afbeelding om te beginnen.

Examenquiz bij aardrijkskunde voor vwo

Wat weet jij over de aarde als natuurlijk systeem?

Klas 1/2/3

De negentiende eeuw wordt ook wel de ijzeren eeuw genoemd. Er worden bruggen gebouwd en industrieën opgezet. Een eeuw die de basis legt voor het moderne Nederland. Presentatie: Hans Goedkoop. 

Programmaheaders

De IJzeren Eeuw in de klas

NPO Geschiedenis

In de 19e eeuw begint in Nederland de industriële revolutie, ook wel bekend als de ijzeren eeuw. In deze tijdlijn word je meegenomen in belangrijke momenten voor de ijzeren eeuw.

Tijdlijn over de 19e eeuw

De industriele revolutie in Nederland

Koningin Isabella en koning Ferdinand van Spanje zijn in de 15e eeuw misschien wel de machtigste vorsten van de wereld.
Ze zijn rijk geworden van veroveringen van landen en de handel in verre oorden. 
Kostbare zijde, edelstenen, goud en specerijen halen ze overal vandaan, maar vooral uit Indië.
Meestal gebeurt dat over land, via klein Azië naar Indië. Maar dat verandert als Turkse vorsten daar een stokje voor steken. Ze laten de Spaanse handelsreizigers niet altijd meer toe.
De handel komt bijna stil te liggen. 
Spanje moet nieuwe handelswegen naar Azië vinden... niet via land, maar via zee.
De Italiaanse zeevaarder Christoffer Columbus krijgt deze opdracht. 
Hij heeft een idee. Hij wil Azië via het Westen proberen te bereiken.
En dat heeft nog nooit iemand aangedurfd.
Columbus is vol goede moed.
Hij heeft koningin Isabella beloofd in 6 weken Indië te kunnen bereiken.
Maar de reis verloopt moeizaam. Hoewel ze de wind in de zeilen hebben is de bemanning gespannen. De schepen varen door onbekende wateren en misschien wel richting het einde van de wereld…
En dan…., Columbus en zijn mannen turen over de oceanen. Ze zien vogels 
Columbus geeft het bevel de koers te wijzigen en de vogels te volgen...
…..en na een paar uur is het zo ver…‘’land in zicht’’
Na een lange reis van 2 maanden wordt zijn geduld dan eindelijk beloond…
Columbus weet het zeker. Hij heeft een eiland aan de kust van Indië bereikt. Hij heeft het gehaald, Indië via het westen. De drie schepen gaan voor anker en een aantal mannen roeit voorzichtig richting de kust.
Columbus is opgelucht. Sinds hij uit Europa is vertrokken heeft hij een lange reis afgelegd. 
Een reis waar geen eind aan leek te komen....
maar nu staat hij aan land. 
Hij is op één van de eilanden bij Indië aangekomen.
Tenminste dat denkt hij, 
want wat hij niet weet is dat hij bij een heel nieuw continent is aangekomen….. Amerika.
En Indië ligt nog een oceaan verder naar het Westen.
Columbus heeft Indië nooit bereikt, maar veel belangrijker… hij heeft Amerika ontdekt.

Columbus, de ontdekkingsreiziger

Met het internet zijn we tegenwoordig in een handomdraai de wereld rond. Maar veel werelddelen werden pas bekend nadat ontdekkingsreizigers ze op hun avontuurlijke reizen in kaart brachten. Eén van die ontdekkers was Columbus, die in 1492 als eerste Europeaan Midden Amerika aandeed.


Geen Indië, maar Amerika

Het is rond 1500. De paus heeft een prachtig ontwerp laten maken voor een nieuwe St. Pieterskerk in Rome. Met een enorme koepel. Het moet de mooiste en grootste kerk van Europa worden. Dat kost wat en zoveel geld heeft hij niet. Nog niet. Daarom bedacht de paus een actie. Hij maakte brieven waarin de gelovigen de straffen voor hun zonden konden afkopen. Aflaten heetten die brieven Zo’n aflaat koste veel geld maar dan had je als gelovige ook wat. Want met zo’n aflaat kon je veel makkelijker in de hemel komen. De paus stuurt de monnik Tetzel naar Duitsland om daar aflaatbrieven te verkopen. Hij overtuigt de mensen hoe belangrijk het is om een aflaat te kopen. We zijn toch allemaal zondige mensen? Zo’n aflaat heb je gewoon nodig. De mensen kopen graag. Voor zichzelf, of voor hun overleden ouders of grootouders. Het geld stroomt binnen. De paus kan tevreden zijn. Als Luther van de aflaten hoort, wordt hij vreselijk boos. Wat een bedriegerij! En dat nog wel van de paus zelf!!! Hij komt in actie. Op een groot vel papier schrijft hij alles wat hij niet goed vindt. Dan gaat hij naar de kerk en timmert het papier op de grote deur. Een lijst van wel 95 stellingen. En dat gebeurde op deze plek. De deur van toen die is er niet meer maar alle stellingen van Luther die zijn hier wel in koper gegraveerd. Hij wilde graag dat ze allemaal werden gelezen zodat de mensen erover gingen praten. Want op die manier zoude kerk veranderen. Het was best gevaarlijk wat Luther deed. Er waren eerder mensen geweest die kritiek hadden op de kerk en daar werd hard tegen opgetreden. Mensen die kritiek hadden werden ketters genoemd en met die ketters liep het vaak slecht af. Als de paus hoort wat Luther vindt, wordt hij woest. Hij schrijft Luther een brief. Als hij zijn stellingen niet terugneemt zal de paus Luther uit de kerk zetten. Maar Luther denkt er niet aan. Hij zal de paus niet gehoorzamen. Voor de ogen van zijn aanhangers gooit hij de brief van de paus in het vuur. 

95 stellingen

De Duitse monnik Maarten Luther heeft kritiek op de kerk. In 1517 timmert Luther 95 stellingen op de deur van de kerk. Daarin staat beschreven hoe hij de kerk veranderen wil.


Maarten Luther heeft kritiek op de kerk

Groep 6/7/8

De kleine Leonardo wordt in 1452 geboren in de buurt van het Italiaanse Vinci. Hij maakt als kind al indruk met zijn tekeningen, en op zijn 12de gaat hij in de leer bij een kunstenaar. Goud en zilver smeden, beeldhouwen, schilderen, onze Leo doet het allemaal. Op zijn 21ste is-ie volleerd schilder, maar het multitalent blijft er van alles bij doen. Hij geeft muziekles en verzint zelf nieuwe instrumenten. Hij klust bij als architect en bouwt allerlei stevige vestingen. Die zijn erg in trek, al was het maar om vanwege het gejengel in zijn muziekschooltje.

Onze geniale Leonardo begint vaak vol vuur aan een klus, maar hij heeft minder lol in het afmaken. Dat geldt zelfs voor zijn beroemdste werk, de Mona Lisa. De opdrachtgeefster heeft het schilderij zelfs nooit afgeleverd gekregen. Misschien dat ze daarom wel zo mysterieus kijkt.

Iets sneller is Da Vinci (begrijpelijkerwijs) met zijn Laatste Avondmaal. Die enorme muurschildering is al in 3 jaar klaar. Maar sommige van Leonardo’s ideeën zijn weer zo uniek dat ze pas eeuwen later zijn uitgevoerd. Zoals de vliegmachine. Dat krijg je d’r nou van als je al je aantekeningen in spiegelschrift maakt.


Clipphanger

Leonardo da Vinci was een echte multitasker. Hij was architect, uitvinder, beeldhouwer en schilderde tussendoor ook nog een meesterwerk: de Mona Lisa. Hij was zijn tijd ver vooruit en wordt 5 eeuwen later nog steeds gezien als een groot genie.

Wie was Leonardo da Vinci?

Dit is Karel de Vijfde. Hij wordt ruim 500 jaar geleden geboren. Karel wordt de baas over een groot rijk waar ons land ook bij hoort. 
Nederland is dan nog niet één land, maar bestaat uit allemaal kleine gebieden, die gewesten worden genoemd. Ieder gewest heeft zijn eigen wetten en regels. Al die losse gewesten met eigen regels, dat is lastig besturen! 
Daarom wil Karel van de Nederlanden een eenheid maken, waar overal dezelfde regels gelden. Maar daar zijn veel Nederlanders het helemaal niet mee eens. De mensen die de steden besturen vinden dat ze veel te veel belasting aan Karel moeten gaan betalen. Bovendien willen ze hun stad blijven besturen zoals ze dat gewend zijn. Ze zijn bang hun macht aan Karel kwijt te raken. En dat is niet het enige. 
Karel is een streng gelovig man. En hij vindt dat iedereen in zijn rijk, net als hij, onvoorwaardelijk in God en de kerk moet geloven. Maar in zijn tijd zijn er juist veel mensen die vinden dat de katholieke kerk het niet goed doet. Protestanten worden deze mensen genoemd. Dat kan niet, vindt Karel. 
Hij laat deze protestanten zwaar straffen. Ook daar zijn veel Nederlanders boos over. Het valt Karel dus niet mee om koning te zijn. En dan te bedenken dat de Nederlanden maar een klein deel van zijn rijk zijn. 
Karel heerst over een enorm groot rijk. Hij is bijvoorbeeld ook koning van Spanje en delen van Italië. En hij wordt gekroond tot keizer van het Heilige Roomse Rijk. Zo'n enorm rijk besturen is héél lastig. Karel kan natuurlijk nooit overal tegelijkertijd zijn om te controleren of alles wel gaat zoals hij dat wil.
En hij heeft veel vijanden. Er is constant oorlog. Met de Franse koning en met de Turken bijvoorbeeld. Al die oorlogen en veroveringen, die kosten veel geld. 
Het geld raakt op. Al zijn energie moet Karel stoppen in het bij elkaar houden van zijn rijk. 
Als Karel 55 jaar oud is, wil hij niet langer heersen. Hij is moe en ziek. Karel besluit dat zijn zoon Filips voortaan over een deel van zijn rijk zal regeren. Karels broer krijgt de andere helft van het rijk. 
En Karel? Die doet afstand van de troon. Dat is bijzonder in die tijd. Andere koningen blijven altijd heersen tot ze dood gaan. Maar Karel wil zich goed voorbereiden op zijn dood. Hij trekt zich terug in een Spaans klooster. Hier kan hij zich helemaal aan God wijden. Karel sterft daar als hij 58 jaar is.

Karel V

Karel V wordt ruim 500 jaar geleden geboren. Hij wordt de baas over een enorm groot rijk, waar ook ons land bij hoort.

Keizer van een enorm groot rijk

In 1566 zijn veel mensen in de Nederlanden ontevreden. Het volk is boos omdat de mensen werkloos en arm zijn. De edelen, onder wie, Oranje, Egmond en Hoorne zijn niet tevreden omdat de koning, Filips ll, die ver weg in Spanje zit, hen niet laat meeregeren.
Ook hebben veel mensen kritiek op de kerk. Protestanten worden ze genoemd. De onvrede komt tot een uitbarsting in 1566. Tijdens een preek roept een protestantse dominee op tot het plunderen van de kerken en de kloosters. En zo begon de beeldenstorm in Steenvoorde. 
Alles werd vernield beelden, schilderijen, altaren. Alles ging aan gruzelementen.De beeldenstorm verspreidde zich snel over de Nederlanden. Vanuit Steenvoorde trok de storm naar Amsterdam en Utrecht. Wanneer koning Filips van de beeldenstorm hoort, wordt hij woedend: Die protestanten zijn ketters. Misdadigers die onze katholieke kerk vernielen. 
Alva, de beste generaal van Filips gaat naar de Nederlanden en straft de protestanten zwaar. Ze worden gevangen genomen en gemarteld. Sommigen komen zelfs op de brandstapel terecht. Ook met de edelen rekent Alva af. Willem van Oranje is intussen naar Duitsland gevlucht, bang om gevangen genomen te worden. En hij heeft gelijk. 
Egmond en Hoorne worden door Alva opgepakt. Hij laat ze onthoofden.Maar Willem van Oranje laat de Nederlanders niet in de steek. Hij verzamelt geld, huurt soldaten, koopt kanonnen en valt het leger van Alva aan. Die aanval is het begin van een oorlog tegen de Spaanse koning, die tachtig jaar zal duren.

Onrust in de Nederlanden

In 1566 is het onrustig in de Nederlanden. Veel mensen zijn ontevreden. Het komt tot een razernij tegen de kerken. Wat gebeurde er precies?

Honger, armoede en onvrede

Even 450 jaar terug in de tijd. De Nederlanders zijn onderdeel van het Spaanse Rijk. Van de Spaanse koning Filips de Tweede mocht je alleen maar katholiek zijn. De Nederlanders kwamen daartegen in opstand. Dat begint met de beeldenstorm. Vlak daarna beginnen de eerste gevechten. Vanaf dat moment is het een chaos in de Nederlanden. Willem van Oranje leidt de opstandelingen. Nederlanders vechten tegen Nederlanders, katholieken en protestanten verdrijven elkaar van huis en haard. Het is een burgeroorlog, gruwelijk. Een protestlied doemt op: Het Wilhelmus is en dat is nu nog steeds een pophit. Dan schoppen de Nederlanders Filips de Tweede het land uit. De noordelijke gewesten gaan door als republiek, Nederland is geboren. 1600 Slag bij Nieuwpoort. Het noorden en het zuiden breken met elkaar. Het noorden wordt stinkend rijk en de Gouden Eeuw is begonnen. Piet Hein verovert de zilvervloot en over de hele wereld vallen de Nederlanders Spaanse en Portugese bezittingen aan. De oorlog wordt bijna een wereldoorlog. In 1648 sluit iedereen vrede. Nederland is onafhankelijk en van die vrijheid genieten we nu nog steeds.

80 jaar oorlog in 80 seconden

Van 1568 tot 1648 zijn de Nederlanden verwikkeld in een lange oorlog met Spanje en zijn koning, Filips II. Wat er is gebeurd in de Tachtigjarige Oorlog, van beeldenstorm tot republiek, zie je in deze korte samenvatting.

De Tachtigjarige Oorlog in het kort

Eind 16e eeuw zijn de Nederlanden deel van het Spaanse rijk. Maar de Nederlanders komen in opstand tegen Spanje. Volgens hen is de Spaanse koning, Filips II, een tiran. Hij houdt geen rekening met de rechten en vrijheden van de Nederlanders. Filips grijpt hard in en probeert de opstand neer te slaan. Maar de Nederlanders buigen niet. Op 26 juli 1581 ondertekenen de noordelijke Nederlanden het ‘Plakkaat van Verlatinghe’. Hierin wordt Filips II als koning niet langer erkend. En een paar jaar later worden de noordelijke Nederlanden zelfs een onafhankelijke republiek.

High Speed History

In de zestiende eeuw komen de Nederlanders in opstand tegen de Spaanse koning Filips II. Op 26 juli 1581 ondertekenen de noordelijke Nederlanden het plakkaat van Verlatinghe waarin Filips II niet langer als koning erkend wordt.

Wat is het Plakkaat van Verlatinghe?

Willem van Oranje was in het begin van de 80-jarige oorlog de leider van de opstand in De Nederlanden. En hij woonde toen hier in Delft. In De Prinsenhof weten ze alles over Willem van Oranje en zijn leven, en: over zijn dood.
Willem van Oranje, hij was de leider van de Opstand in de Nederlanden en daarom wilde Koning Philips ook graag van hem af. Hij dacht: “als Willem van Oranje dood zou zijn, dan zou de Opstand van De Nederlanden ook wel ophouden” en daarom beloofde hij 25.000 gouden kronen, een heleboel geld, uit aan diegene die Willem van Oranje zou vermoorden. En het duurde niet lang. In Antwerpen vuurde iemand van dichtbij schoten af op Willem van Oranje en hij werd geraakt. Maar hij bleef leven. Maar hij voelde zich niet meer veilig in de Zuidelijke Nederlanden en daarom vluchtte hij net als veel anderen opstandige Nederlanders naar het Noorden, naar Delft. En hier in dit huis, vanuit dit huis bleef hij de Opstand van De Nederlanden leiden. En nu is het een museum geworden.
Nou, dit is Willem.
En zijn huis, dit huis, dat wordt “De Prinsenhof” genoemd hè, waarom eigenlijk?
Ja, hij was een Prins en een Prins, die hield hof, zo heet dat. Een hofhouding. Een heleboel mensen in dienst: keukenpersoneel, lijfwachten om hem te beschermen, maar ook edelen, raadslieden. Hij had ongeveer 100 mensen in dienst in de tijd dat hij hier woonde die hem dienden.
Vrouw en kinderen?
Vrouw en kinderen, een paar kleine meisjes, Prins Maurits, zijn zoon, die was in Leiden, die studeerde daar. En wat bijzonder is: hij had ook een hondje.
Vertel?
Hij had een hondje en het is bekend, dat hij in zijn jongen jaren een keer een veldslag had, op de hielen werd gezeten door de vijand en dat zijn hondje hem blaffend waarschuwde.
En toen kon hij zichzelf in veiligheid brengen?
Toen kon hij vluchten en daardoor had hij zijn leven aan het hondje te danken.
Dat hondje was een held?
Voor Willem zeker, die had zijn leven gered! Dat hondje was zijn grote liefde denk ik.
Dat moet wel ja.
En wil je zijn grote vijand ook zien?
Ja! Philips.
Dat is hier vlakbij.
Oe. Philips de II om precies te zijn.
Ja, dit is Koning Philips II en ik noemde daarnet de grote vijand van Willem van Oranje, maar dat was pas later.
Ze waren vroeger vrienden?
In hun jonge jaren konden ze het heel goed samen vinden.

En dat veranderde?
Uiteindelijk kregen ze verschil van mening, ze hadden niet dezelfde opvattingen en ze werden vijand.
Het valt me trouwens wel op dat ze bijzondere kleren droegen hè?
Dat klopt, dit is echt een gala-uniform van Philips II.
En dit is een mantel van Willem van Oranje?
Ja, dit is de mantel waarop hij staat afgebeeld op schilderijen.
Waarom eigenlijk zo’n soort mantel, voor wat voor gelegenheden?
Nou, dit was voor deftige gelegenheden.
Deftig, zwart, en dan vaak zo’n kraag erbij, waarom?
En zo’n molensteenkraag erbij voor het netjes.
Hé, hoe is het eigenlijk met hem afgelopen?
Dat is niet zo’n leuk verhaal.
Vertel het even?
Nou, Balthasar Gerards wilde Willem van Oranje vermoorden.
En wie was dat dan?
Dat was iemand die in opdracht van Philips II wel Willem wilde neerschieten.
En hoe heeft hij het gedaan?
Balthasar Gerards stond achter deze pilaar en Willem van Oranje kwam daar uit de eetzaal. Met zijn vrouw en kinderen en met lijfwachten, op dat moment wilde hij de trap op lopen en pakt Balthasar Gerards zijn pistool uit zijn onderste mantel vandaan en schiet Willem van Oranje hier dood op de trap.
Was hij meteen dood?
Nee, er wordt gezegd dat hij nog laatste woorden heeft gesproken.
En die waren…?
“Mijn God, mijn God, hebt medelijden met mij en met dit arme volk.” Maar of dat zo is, dat is de vraag. Er wordt ook wel gezegd dat hij onmiddellijk dood was.
Kijk: hier zie je nog de twee kogelgaten en er waren er drie, maar die derde is niet meer te zien en hierboven op het bordje staat: “Hieronder staan de tekenen der kogelen daarmede Prins Willem van Oranje is doorschoten op 10 juli anno 1584.”. En daar achter die pilaar, daar stond Balthasar dus. Willem van Oranje is vermoord is vermoord in zijn eigen huis! Dat is een heftig verhaal zeg!
Na 80 jaar van oorlog werd Nederland een vrij land, los van het Rijk van de Spaanse Koning Philips. En dat hebben we dus allemaal te danken aan Willem van Oranje en zijn zoons.

Willem van Oranje

De koning van Spanje vond Willem van Oranje maar een lastpak. Hij loofde een hoge beloning uit voor degene die hem zou vermoorden. Het huis waar Willem van Oranje werd doodgeschoten is nu een museum. 

Leider van de opstand in de Nederlanden

80 Jaar Oorlog in de klas

De opstand in de Nederlanden tegen de Spanjaarden begint in 1568. Over land vecht Willem van Oranje met zijn legers. Zijn eerste slag wint hij bij Heiligerlee in Groningen. Vanuit zee wordt hij geholpen door de watergeuzen. In 1572 nemen zij Den Briel in. Het zijn de eerste successen in de opstand.

Afl. 2 Willem van Oranje en de Geuzen

Eind 16de eeuw komen de Nederlandse gewesten in opstand tegen de heerschappij van Spanje. Maar in 1583 slaan de Spanjaarden terug. Onder leiding van Landvoogd Farnese rukken de Spanjaarden op in de Zuidelijke Nederlanden. De hoofdstad van de nieuwe republiek Antwerpen wordt belegerd. De Burgemeester van de stad, Marnix van Sint Aldegonde, staat voor de zware taak de stad te verdedigen.
In 1583 begint de nieuwe Spaanse Landvoogd Alexander Farnese vanuit het Zuiden aan een opmars en veroverd verschillende Vlaamse steden. Hij wil ook kustgebieden in handen krijgen, de monding van de Schelde en vooral het kroonjuweel van de opstand: Antwerpen. Begin juli 1584 bereikt hij de stad en begint de omsingeling.
Antwerpen ligt daar?
Ja, Antwerpen ligt ginder achter die grote bocht, nog een heel eindje terug. We kunnen er van hier spijtig genoeg niks van zien, ook om de grote industrie die er staat.
Hoe zag het er hier in 1585 uit?
Wel, voor dat Farnese in deze streken kwam, was het allemaal landbouwgebied. En wanneer Farnese hier arriveert…
Dat is het Spaanse Leger hier?
Het Spaanse Legerhoofd, dan ga je zien dat hij op 2 jaar tijd een enorm gebied onder water zet en hij gaat dus Antwerpen trachten uit te hongeren hè. Hij wil het volledig afsluiten en zorgen dat er geen voedsel binnenkomt.
Ook een manier om niet te hoeven vechten?
Uiteraard. Een heel gemakkelijke manier om geen mensenlevens verloren te laten gaan. Ze duurt alleen iets langer.
Is dat ook humaan, moet je dat humaan noemen?
Ergens wel hè. Het is altijd mensenlevens sparen wat hij deed hè. Hij was wel streng, maar hij was niet zoals bijvoorbeeld Alfa, die maakte er gelijk korte metten mee. De volgende stap die Farnese dan zet is een brug te bouwen tussen Antwerpen tussenin in één van de meanders van de Schelde. Een brug die op 33 schepen wordt gelegd waar 10.000 bomen worden voor gekapt en 1500 scheepsmasten worden voor gebruikt. En waartussen de twee forten uit één grote batterij van 96 kannonnen op staan.
En die hele Schelde is dus letterlijk dichtgegooid?
Dichtgegooid.
En dit is de brug van Farnese?
Ja, geweldig hè?
Geweldig?
Ja, het is een prachtig bouw, het is een briljante krijgsheer was het.
Het is een esthetisch genot!
Ja. Ik denk ook als je de opbouw ervan volgt en als je eroverheen mag lopen, het was ook echt het fungeerde als een brug en een blokkade tegelijkertijd. Het was ook als een manier om de stroom af te sluiten, het was nog nooit goed gelukt. En dit is nou een perfect bouwsel met vaste stukken en de getijdenstroom was heel sterk in Antwerpen, maar dus het gewoon het deinde helemaal mee. En dan zie je dat hier is het onder water gezet om het, nou ja, moeilijker te maken om een blokkade te hebben. Met lage bootjes kon men er wel over, maar het is de grote boten met proviand en wapens en manschappen, ja, die konden er gewoon niet meer door.
Hier op de toren van de Kathedraal was dé plek waar Antwerpenaren konden toekijken hoe hun stad langzaam werd ingesloten door de Spanjaarden. Landerijen rondom onder water gezet, de weg over land was afgesloten en even kijken, daar in de verte in een bocht van de Schelde, daar konden ze zien hoe er werd getimmerd aan die brug van Farnese. Dag aan dag konden ze kijken hoe dat werk vorderde. Maar de meeste Antwerpenaren waren er betrekkelijk laconiek over. Een brug over zo’n breedte en dan met de getijden mee; dat kon toch niet bestaan?
De Brug van Farnese, daar varen we nu net overweg, daar lag ze vroeger.
We waren er nu overheen?
We waren er nu overheen, net in de meander van de Schelde. Je kon in Antwerpen gewoon niet komen, die brug sloot het hele gedeelte af van de Schelde zo’n 720 meter brug tussen twee forten. Het was een utopie om daar naartoe te varen, dat bruggeheel te vernielen, men heeft dat geprobeerd, men heeft zelfs vanuit (…) brandschepen gestuurd naar die brug, op drift gezet, op het laatste moment allemaal van boord gesprongen om die brug te laten exploderen. Er is een gedeelte vernield geweest op een gegeven moment door één van de brand-schepen. Het kostte op dat moment zelfs de Spanjaarden 800 man. Er was een enorme immense klap. Maar de brug was niet genoeg vernield en, ja, verder is er nooit nog een poging gewaagd om die brug ergens te vernielen. En op dat moment eigenlijk verliest Antwerpen zijn waarde en wordt het in principe een stervende stad.
Voilà, het is de eerste bladzijde. De mooiste bladzijde is eigenlijk de laatste en dan heeft ie nog eens dus 1585, Alexandre, het is dus Alexander Farnese, dit ziet u daar.
Een F aan het eind?
Ja, Farnese, en hier hebben we F. de Marnix, Fillips van Marnix.
Ik zit te kijken naar die haastige krabbel van Marnix. In wat voor gemoedstoestand moet hij dat hebben ondertekend, dat stuk?
Ik denk dat hij er zich heel goed van bewust was, dat zijn beslissing de weg van het minste kwaad was. Dus wat hij absoluut wilde vermijden is een plundering door die Spaanse soldaten van Antwerpenaren en daarom heeft hij dus gekozen voor de weg van de onderhandelingen. Ik denk dat er vele Antwerpenaren hun leven te danken hebben gehad aan die beslissing van Marnix, want in dat verdrag staat bijvoorbeeld dat Protestanten nog 4 jaar lang in de stad mogen verblijven, hè, dat zij gerust zullen gelaten worden en dat ze dan na 4 jaar moeten beslissen of ze zich bekeren of dan zouden uitwijken. Dus eigenlijk voor die tijd is dat verdrag heel tolerant.
Daarna vertrokken heel veel mensen uit de stad?
Ja, dat klopt.
Wie waren dat?
Ja, dat waren eigenlijk niet de eersten en de besten, het waren dikwijls rijke mensen die ook dynamische handelaars, kooplieden, dus die dat document van Antwerpen veroorzaakte een echte braindrain naar het Noorden. En niet alleen brains, maar ook kapitaal.
Geld, kennis, handel?
Ja. Vertrokken allemaal naar het Noorden. Ja.
Maar kun je dan niet zeggen dat dit stuk daarmee begon in het Noorden, onze Gouden Eeuw, dat dit stuk de geboorteakte is van onze Gouden Eeuw?
Ja, dat zou je eigenlijk kunnen zeggen, dat is waar. Ja, dit is het begin van de Gouden Eeuw in de Noordelijke Nederlanden.


Het beleg van Antwerpen

Eind 16e eeuw is Antwerpen de belangrijkste stad van de Republiek. Als de stad onder leiding van Marnix van Sint-Aldegonde calvinistisch wordt, komen de Spanjaarden in actie.

Spanje zet druk op de Republiek

Hoe heten die dingen ook alweer? Artisjoksjoks? Wat zijn het? 

Hoogheid, ik ben Balthasar Gerards. 
Wie? Balthasar Gerards. Dat zegt me helemaal niks. Daag! Hé! Nu luister je wel, hè, Willem. Als ik jou dood, krijg ik een beloning van de Spaanse kroon. 
Nee maar ik betaal je dubbel, driedubbel.
 Dus vaarwel, Willem. Wacht even. Ik krijg ineens een enorme déjà vu. 
Ken ik jou niet ergens van? Ja dat klopt ja. Ik heb eerder geprobeerd om u te vermoorden. Ja. Je stond ineens voor me. Maar wat ging er dan mis?
 Ik was m'n pistool vergeten, ik had 'm aan de kapstok laten hangen, naast m'n jas. Kan gebeuren toch? Wel een beetje stom hoor.
Niet lachen of ik schiet. Wat heb je in godsnaam voor rare bandjes om, wat is dat? Deze? Ja. Leuk dat je het vraagt, dat zijn zwembandjes van varkensblaas. Ik schiet je neer, en dan spring ik de gracht in. Moet je afzwemmen of zo? 
Niet mij uitlachen. Of ik schiet. Wacht even. Niet doen niet doen. Ik moet nog mooie laatste woorden zeggen. Schiet op dan. Zeg iets moois, maar snel. Zou ik er misschien een paar dagen over mogen nadenken? Je krijgt vijf tellen. Vijf maar? Oranje boven, Oranje. 
Dat zou ik echt niet doen. Dat is echt niet origineel. 
Wij houden van Oranje om zijn daden... 
Dat is iets voor voetbalsupporters, dat moet je ook niet doen. Sorry dat ik me ermee bemoei. Nee, heel graag. Ik kan alle hulp gebruiken. Je kan maar één keer je laatste woorden uitspreken natuurlijk. Ik hou van Holland. Zeg nou iets moois, iets poëtisch, iets diepzinnigs. 
Oh wacht even, ik weet wat ik zeg. Ayez pitié de moi et mon pauvre peuple. Dat is Frans. En je bent de held der Nederlanden. Ik spreek veel beter Frans dan Nederlands. Ik spreekt nauwelijks Nederlands. Wat betekent dat dan? Wacht even, ik heb hier een boekje en ik heb dat spreukje eens opgezocht. Kijk hier. Oh heer, heb medelijden met mij en mij arme volk. Dat is echt heel mooi. Bravo Willem, bravo, schitterend. Of misschien toch: Nederland, oh Nederland. Vijf, vier, drie, vaarwel Willem. 
Ayez pitié de moi et mon pauvre peuple.

De moord op Willem van Oranje

Willem van Oranje is in de 16e eeuw een van de belangrijkste mensen in de Nederlanden. Hij leidt de opstand tegen de Spanjaarden, die in die tijd het gezag hebben over ons land. Hij wordt door de Spaanse koning dan ook gezien als een gevaarlijke man. Daarom looft koning Filips II een beloning uit voor diegene die hem zal vermoorden. En dat is wat Balthasar Gerards op 10 juli 1584 in Delft doet.

Neergeschoten door Balthasar Gerards

Onder leiding van Jacob van Heemskerck en Willem Barentsz vertrekt op 10 mei 1596 een vloot van twee schepen in noordelijke richting op weg naar China. Bij Nova Zembla stuitten ze op massa’s ijs. Één schip kan nog terugkeren. Het schip met Barentsz aan boord loopt vast. 
Een van de opvarenden, Gerrit de Veer, houdt een dagboek bij: Na onze lange speurtocht op zee, en het vergeefse wachten of ons schip nog uit het ijs zou raken, was de herfst al bijna verstreken, en de winter begonnen. We konden niet meer terug en daarom hadden we besloten te blijven overwinteren. We wilden een stevig huis bouwen om ons te beschermen tegen de kou en de wilde beesten.’De mannen bouwen met gevonden hout en scheepsdelen een stevige hut – dat bekend zal worden als Het behouden Huis'. 
Ze beleven daar een  koude winter, en een poolnacht die twee maanden aanhield. Een  hevige strijd met honger, ziekte en ijsberen staat hen te wachten. Pas in juni was het ijs zover gesmolten dat Barentsz het sein kon geven dat de tocht terug naar huis aanvaard mocht worden. ‘Willem Barentsz heeft nog een kort briefje geschreven dat hij in een kruithoorn in de schoorsteen van het huis achterliet. Daar stond in beschreven hoe onze reis vanuit Holland naar het koninkrijk van China was verlopen en wat we hier op Nova Zembla hadden meegemaakt, voor het geval dat er iemand na ons deze plaats zou bezoeken.’
De overwinteraars kregen in Amsterdam een heldenontvangst. Korte tijd later verscheen het dagboekje van Gerrit De Veer in druk. De nieuwsgierige zakenlieden konden eruit opmaken dat de noordelijke doorgang er niet was. Dan toch maar langs de zuidelijke routes. De eerste expedities waren al op weg. Barentsz maakte het niet meer mee. Hij was op de thuisreis gestorven.
Het ging snel in deze jaren. De gebroeders De Houtman bereikten het Verre Oosten al in de zomer van 1596. De Rotterdammer Olivier van Noort reisde, ondanks gruwelijke ontberingen, in 1600 om de wereld, en nog weer twee jaar later werd de Verenigde Oostindische Compagnie opgericht. In nauwelijks vijf jaar werden de fundamenten gelegd voor de Nederlandse heerschappij over de wereldzeeën. Op de scheepswerven werd het ene na het ander schip gebouwd en te water gelaten. Omstreeks het midden van de zeventiende eeuw voer meer dan de helft van wereldvloot onder Nederlandse vlag.

Nova Zembla

In de zestiende eeuw reizen de zeevaarders Willem Barentsz en Jacob van Heemskerck af naar China. Bij Nova Zembla gaat het mis. 

De reis naar Nova Zembla

Regenten en vorsten

H/V examenvideo's bij geschiedenis (havo/vwo) over de renaissance.

Geschiedenis examen: tijdvak 5, ontdekkers en hervormers

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.