Klas 4/5/6

Examenvideo's bij economie (vmbo) over overheid en bestuur.
Eindtermen: overheidssector, wetgeving, accijns, belastingen, subsidies, sociale verzekeringen, sociale voorzieningen.

Klas 1/2/3

Waarom zijn bananen krom? Hoe werkt je geheugen? Uiteenlopende vragen die Clipphanger met een grappige animatie op een verrassende manier beantwoordt.

Clipphanger header

Clipphanger logo

Clipphanger 

Clipphanger op Youtube

Elke vier jaar zijn er verkiezingen voor de Provinciale Staten. Maar wat doen zij eigenlijk? Test hoeveel jij weet van de Provinciale Staten in de quiz. Klik op de afbeelding om de quiz te starten. 

Quiz over het bestuur van de provincie

Wat weet jij over de Provinciale Staten?

NPO Kennis maakt explainers en informatieve story's over onderwerpen die jongeren bezighouden, van Netflix tot klimaatverandering.

Npo Kennis header

Logo NPO Kennis

NPO Kennis

Actievoerders die zich vastlijmen aan gebouwen, soep over kunstwerken heen gooien of snelwegen blokkeren: de acties van Extinction Rebellion halen vaak het nieuws. Hiermee willen ze aandacht vragen voor klimaatverandering. Wie zit er achter Extinction Rebellion? Klik op de afbeelding om de story te lezen. 

Story over een vreedzame klimaatbeweging

Wat is Extinction Rebellion?

Volgens artikel 1 van de grondwet moet de overheid iedereen gelijk behandelen. Behalve als situaties verschillen. Ook discriminatie is verboden. Hoe beschermt de overheid ons daartegen? Lees het in de story op NPO Kennis.

Story over gelijkheid

Zijn alle burgers gelijk voor de overheid?

We reizen allemaal wel eens met het openbaar vervoer. In Nederland werkt de overheid samen met bedrijven om ervoor te zorgen dat het OV rijdt. Hoe dat werkt, lees je in deze story op NPO Kennis.

Story over de kosten van het openbaar vervoer

Wie betaalt de prijs van het OV?

Groep 6/7/8

Huh? Belasting? Wat is dat? Stel, je hebt een goedlopend bedrijf en daarmee verdien je prima. Maar dan blijkt dat je niet al het geld zelf mag houden, want je moet belasting betalen. Belasting is het geld wat volwassenen en bedrijven moeten betalen aan hun land. Als je geld verdient met je werk, dan moet je belasting betalen. Maar ook als je iets koopt in de winkel. Hoeveel dat is, staat op de kassabon. Al het belastinggeld gaat in een potje en daar worden dingen van betaald die het land nodig heeft. Dankzij belastinggeld kan iedereen naar school en naar het ziekenhuis, is er politie en wordt het vuilnis opgehaald. En als je niet kan werken kom je niet om van de honger. Dus iedereen profiteert van belastingen. In Nederland betalen de rijken meer belasting dan mensen met minder geld. Bijna iedereen vindt dat ie te veel betaalt. Je kan belasting ontduiken. Dan werk je stiekem of je verhuist naar een land met lagere belastingen. Zo hou je je geld lekker voor jezelf. Klinkt slim, maar als niemand belasting betaalde, dan was dit er ook niet geweest. En hoe moet je dan de spullen vanuit je fabriek naar de winkels brengen?

Wat is belasting?

Iedereen die werkt moet belasting betalen. Maar ook als je iets koopt in de winkel betaal je belasting. Dat geld komt terecht in een potje van de regering. Daar worden dan weer scholen, ziekenhuizen en de politie van betaald. Dingen waar iedereen iets aan heeft dus.

Geld voor de staat

Belasting is letterlijk zo oud als de weg naar Rome. Al in het jaar 50 werden onze eigen Friezen verplicht om te betalen aan het Romeinse gezag. Maar dat waren toen nog geen flappen, maar lappen: runderhuiden, waarmee de Romeinen lekker warm de winter doorkwamen.
Rond het jaar 500 hadden de Franken de macht. De Koning der Franken ging het hele jaar van je ras ras ras door zijn eigen uitgestrekte rijk. Het volk betaalde hem belasting in natura. De king kreeg zijn natje en zijn droogje, en misschien nog een natje of twee.
Vanaf de elfde eeuw kwam het recht om belasting te heffen in handen van de stadsbesturen. Die gebruikten het geïnde geld om de stadsmuur te onderhouden, ambtenaren te betalen en tomaten te kopen om de belastingontduikers mee te bekogelen. 
Onze eerste echte Minister van financiën heette Alexander Gogel. Die goocheme Gogel toverde in 1806 uit zijn hoge hoed de Belastingdienst tevoorschijn. Tegenwoordig verstuurt deze dienst per jaar zo’n 160 miljoen blauwe enveloppen. Misschien zou daar ook ’s een belasting op moeten komen.


Clipphanger

In het Romeinse Rijk hadden ze nog geen blauwe enveloppen, maar werd er al wel belasting geïnd. Het volk betaalde niet in harde pegels, maar in natura. 

Hoe oud is belasting?

Nederland geeft 25% van het nationaal inkomen uit aan uitkeringen. De sociale zekerheid bestaat uit verzekeringen en voorzieningen. De sociale verzekeringen zijn verplicht voor de totale beroepsbevolking en weer op te splitsen in werknemersverzekeringen zoals de Werkloosheidswet, de WW, en volksverzekeringen, zoals de Algemene Ouderdomswet, de AOW. De sociale voorzieningen worden betaald uit belastingopbrengsten en regelen een uitkering voor mensen die niet langer in de noodzakelijke kosten van het bestaan kunnen voorzien. Bijvoorbeeld de Wet Werk en Bijstand, de WWB.

De sociale zekerheidsuitkeringen

Welke sociale verzekeringen en voorzieningen kennen we in Nederland?

Welke kennen we in Nederland? 

Sociale uitkeringen worden toegekend en uitgekeerd door verschillende overheidsinstellingen. Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid maakt hiervoor wetten en regels. De werknemersverzekeringen zoals de WW en die WIA, maar ook de Wajong worden door het UWV uitgevoerd. Deze beoordeelt of iemand recht heeft op een uitkering volgens de regels van het Ministerie. 
Volksverzekeringen, zoals de AOW, de Algemene Ouderdomswet, worden verstrekt door de SVB: de Sociale Verzekeringsbank. Het UWV-werkbedrijf helpt mensen bij het vinden van werk en werkgevers bij het vinden van goed personeel. Iedereen die werk zoekt moet zich daar eerst melden. Pas als je ingeschreven staat kun je een uitkering aanvragen. Mensen die recht hebben op een bijstandsuitkering krijgen die van de Gemeentelijke Sociale Dienst.

Sociale zekerheid

Welke verschillende overheidsinstellingen zijn er en wie doet wat? 

Door wie worden uitkeringen verstrekt?

Wanneer het met een bedrijf niet goed gaat, zal het proberen kosten te besparen. Daardoor worden vaak mensen ontslagen. Deze mensen zijn dan werkloos en moeten weer opnieuw gaan zoeken naar een baan. Als je werkloos bent kun je terecht bij het UWV. Voor een uitkering en om een nieuwe baan te vinden door te solliciteren. Als een werkgever jou dan wil aannemen,
Kun je weer aan het werk.

Werkloos

Als je wordt ontslagen zit je gelukkig niet meteen zonder geld. Het is wel aan te raden snel op een nieuwe baan uit te gaan. Daar kun je hulp bij krijgen! 

Het UWV helpt je aan nieuw werk

Groep 3/4/5

Zo, nou ik heb mijn boodschappen gedaan voor vanavond. Lekker wat groente erbij, een sapje. Ik heb mijn buurman beloofd een fles jenever mee te nemen en wat sigaretten. Nou ik ben benieuwd hoeveel het kost. Zo, dat is veel. Nou ben ik wel benieuwd hoeveel accijnzen ik heb betaald over deze producten. 
Belasting betaal je aan de overheid. Belastinggeld wordt bijvoorbeeld gebruikt om te zorgen dat er scholen en ziekenhuizen zijn. Koop je een spijkerbroek, dan betaal je ook belasting. Voor sommige producten vraagt de overheid extra belasting. De overheid wil op die manier het gebruik van die producten afremmen. Omdat ze slecht zijn voor je gezondheid bijvoorbeeld alcohol en tabak of omdat ze slecht zijn voor het milieu zoals benzine. Die belasting maakt de producten duurder dan ze eigenlijk zijn. Het geld wat je extra betaalt is een belasting, die speciale belasting noem je accijns.
Hoi ik ben Augusto.
Hoi, Tom. Je hebt boodschappen bij je.
Ja. Het zit namelijk zo. Ik heb gehoord dat er in supermarkten producten liggen waarover accijns wordt geheven en ik wil weten hoe dat zit. Accijns is een soort belasting toch?
Ja. Op alles wat je koopt zit eigenlijk wel een soort belasting. Van wat jij betaalt aan een spijkerbroek gaat ongeveer 1/6 naar de overheid. Voor een brood is dat ongeveer 1/20. Daarnaast zijn er een aantal speciale producten waarop de regering nog een extra belasting legt: accijns. 
En wat zijn die speciale producten?
Accijns was altijd een belasting op luxe producten. Vroeger was dat bijvoorbeeld wijn, maar ook suiker, koffie, thee. Tegenwoordig is het vooral een belasting op producten die slecht zijn voor jou of slecht zijn voor het milieu. Zoals benzine, sigaretten en ook nog steeds wijn. 
Maar waarom doet de overheid dat dan?
Accijnzen heffen we, net als alle belastingen, voor de opbrengst van de schatkist. Alle dingen die mensen nodig hebben maar je niet zelf kunt kopen, bijvoorbeeld de snelweg of de politie, die koopt de overheid en dat kost veel belastinggeld. Daarnaast zou het goed zijn dat jongeren door de prijs van sigaretten minder snel gaan roken, want dat is heel slecht voor je. 
Elke keer als je bepaalde producten koopt, betaal je accijnzen. Producten waarover je accijnzen betaalt zijn bijvoorbeeld alcoholische dranken, sigaretten en benzine. Dus producten die slecht zijn voor het milieu of slecht voor je gezondheid. Deze producten zouden bijvoorbeeld zonder accijnzen 15 euro kosten, maar met accijnzen zou het ongeveer 30 euro kosten. De overheid maakt deze producten dus een flink stuk duurder.
Ik zie dat jij frisdrank hebt gekocht. Wist je dat je daar accijnzen over betaalt?
Ja, dat weet iedereen toch?
Waarvoor moet je dat betalen? 
Wat het precies inhoudt weet ik niet, maar wel dat het naar de belasting gaat.
Wat hebben jullie precies gekocht? 
2 blikjes energie drank.
Wist je dat je daarover accijnzen betaalt?
Accijns? Nee dat wist ik niet. Ik wist wel de btw maar accijns wist ik niet.
Wat denk jij dat de overheid met al dat geld doet?
Uitgeven. Dingen bouwen.
Ik heb een vraagje. Wat heb jij zojuist gekocht?
Wat eten, wat drinken. Wil je het precies weten?
Nee, wist je dat je over de dingen die je in de supermarkt koopt, accijns betaalt? 
Ja.
Wat vind je ervan?
Hoort erbij. Ik denk er niet zoveel over na.
Tom. Nou heb ik boodschappen gehaald, nu ben ik wel benieuwd over welk product ik accijnzen betaal. Wil je voor me kijken?
Nou laten we eens kijken. Vruchtensap. Daar zitten ook accijnzen op. 
Vruchtensap? Maar dat is toch heel erg gezond? 
Daar gaat het niet om de gezondheid maar meer om de opbrengst. Toch moet je voorzichtig zijn met het drinken van zoete drankjes. Zeker als er bubbels in zitten. Slecht voor je tanden en zitten er veel calorieën in. 
Oké, je hebt gelijk. Wat zit er nog meer in waarover accijns wordt betaald?
Sigaretten. Op een pakje sigaretten zit ongeveer 3 euro accijns. 
Zo dat is ook veel. Zo'n pakje kost 5 euro.
Er zit veel belasting op een pakje. 
En over welke producten betaal ik nou de meeste accijns?
Op een liter benzine zit ongeveer een euro. Maar er gaat natuurlijk wel 40 liter in je tank dus dan betaal je wel 40 euro accijns. Op een flesje whisky 6,60 euro. 
Wat doet de overheid met al dat geld?
De opbrengst van de accijns gaat in een hele grote pot. De accijns leveren ongeveer 11 miljard euro op. Dat gaat in een hele grote pot. De pot is samen ongeveer 250 miljard euro. Een deel gaat bijvoorbeeld naar de zorg (volksgezondheid) en ook naar onderwijs, cultuur en wetenschap: 33,6 miljard. Het basisonderwijs kost ongeveer 10 miljard euro en het beroepsonderwijs ongeveer 3,5 miljard euro.
Mijn schoolboeken worden dus ook betaald uit dat geld? 
En de leraren.
Dus wijn, bier en sigaretten zijn slecht voor je gezondheid en benzine slecht voor het milieu. Daarom heft de overheid accijnzen over deze producten. Accijns is een soort gebruikersbelasting en dan weet ik het wel voortaan. Ik denk 2 keer na voordat ik iets in mijn winkelkarretje stop. Weet je wat? Dit colaatje drink ik gewoon. 

Wat zijn accijnzen?

Over alles wat je koopt betaal je belasting. Maar over sommige producten heft de overheid extra belasting: accijns. Omdat ze slecht zijn voor jezelf of je omgeving. Sigaretten en alcohol bijvoorbeeld.

Extra belasting op bepaalde producten

Een inspecteur die kijkt bijvoorbeeld aangiftes na die binnenkomen. Zo kijkt hij wat de mensen hebben ingevuld en of het klopt met de gegevens die we hebben en of het logisch is wat ze invullen. En als je denkt van: “goh, daar zitten dingen die ik niet helemaal kan plaatsen”, dan kun je een brief sturen naar die mensen of je kunt ze bellen, dan kun je een toelichting vragen. En als dan alles klopt uiteindelijk, dan kun je de aangifte volgen zoals ze hem hebben ingegeven en soms zijn er ook vragen van mensen, dus die zijn dan niet helemaal zeker van de regels die opgeschreven staan en dan willen ze weten “klopt het als ik ziektekosten heb, dat ik die bijvoorbeeld mag invullen?”. 
Per jaar komen van particulieren, de mensen zelf, bijna 10 miljoen aangiftes binnen. We hebben het natuurlijk wel druk rond de aangifteperiode, maar niet alleen met de aangiftes, maar ook heel veel met de vragen die de mensen stellen, want je merkt toch wel, dat mensen dan heel erg bezig zijn met het onderwerp en toch wel graag willen weten wat of ze het goed doen en of wat ze willen invullen of dat dan ook klopt. Maar behalve de particulieren, dus de mensen zelf, hebben we ook nog te maken met bedrijven en op het moment als er mensen het toch niet helemaal eens met wat er gebeurt kan het zijn, dat er bezwaren worden gemaakt. 
Nou, dat loopt allemaal in de rest van het jaar door. En soms zijn er bijvoorbeeld moeilijkere dingen als ziektekosten, dat kan dan ingewikkeld zijn. Ja, dan kan het zijn, dat iemand daar een foutje in maakt, dat hij toch misschien net kosten heeft opgevoerd waarvan we zeiden “ja, dat was niet de bedoeling”, dat kan gebeuren ja. Nou, als er iets misgaat en het is echt expres gedaan, dus niet als een foutje of niet als per ongeluk iets niet gezien hebben, dan kan het zijn, dat er boetes worden gegeven. Het kan zo zijn, dat een boete eigenlijk niet meer genoeg is, dan is het echt zó verschrikkelijk uit de hand gelopen. Dan hebben mensen echt voor veel geld, maar ook dat ze echt wisten dat het niet kon het belastinggeld niet betaald, terwijl we dat toch eigenlijk allemaal gewoon moeten doen. Ja, en dan, als we echt weten van “dat is aan de hand”, dan kunnen we ook nog via het Openbaar Ministerie, dat is eigenlijk Justitie, kan zo’n zaak voor de strafrechter komen.

De Belastingdienst

Bij de belastingdienst doe je aangifte om geld terug te vorderen. Maar hoe werkt dat precies? 

Wat doet de belastingdienst?

Als je een begroting maakt schrijf je op hoeveel geld je binnenkrijgt en hoeveel geld je wilt uitgeven. Ieder jaar op Prinsjesdag presenteert de Regering de Rijksbegroting en de Miljoenennota. In de Rijksbegroting staat wat de geschatte inkomsten en uitgaven zijn. Zo kunnen de inkomsten over een jaar wel 235 miljard Euro zijn, maar de uitgaven bijvoorbeeld 250 miljard. De Regering moet dan gaan bezuinigen of gaan lenen. 
De belangrijkste inkomsten van de Nederlandse Overheid zijn belastingen. Als je geld verdient, betaal je loon- en inkomstenbelasting. Als je iets koopt, bijvoorbeeld een blikje Cola of een spijkerbroek, betaal je belasting in de vorm van BTW. Als je sigaretten, alcohol of benzine koopt, betaal je extra voor de accijns. Dat is ook belasting en die gaat ook naar de Schatkist. En mensen die een motor of een auto hebben betalen motorrijtuigenbelasting. De Overheid verdient ook aan onder andere verkeersboetes en met de verkoop van aardgas aan het buitenland. De Overheid betaalt bijna alles met het belastinggeld.
De belasting die we betalen wordt gecontroleerd door belastinginspecteurs. Ze verwerken zo’n 60 miljoen aangiften per jaar. Je kunt je dan voorstellen, dat er in sommige aangiften fouten staan. Echte vergissingen, echte fouten. Maar soms wordt er bewust verkeerde informatie gegeven. Sommige mensen proberen de belasting te ontduiken. Een belastinginspecteur controleert de aangiftes. Als iemand minder inkomsten opgeeft dan hij heeft binnengekregen, betaalt hij minder belasting dan zou moeten.

De Rijksbegroting

In de Rijksbegroting wordt opgenomen hoeveel geld de overheid binnen krijgt en hoeveel de overheid wil uitgeven. Maar waar verdienen ze precies geld aan? 

Wat staat er in de Rijksbegroting?

Als jij meer geld uitgeeft dan je binnenkrijgt, dan heb je een tekort. Dat kan ook de overheid overkomen, en dan noemen we het een begrotingstekort. Er komt dan minder geld aan belasting binnen dan er wordt uitgegeven aan belangrijke zaken als 130-kilometer-borden, wegen en wildviaducten.
De overheid moet dan geld gaan lenen. Dat doet ze bij particulieren, bedrijven, organisaties en andere landen. Maar ja… Geld lenen, kost geld. Over het geleende bedrag moet rente worden betaald en de schuld moet binnen een bepaalde tijd worden afgelost.. want zo werkt dat met schulden. En als er jaar in jaar uit een begrotingstekort is, moet de overheid steeds weer geld bijlenen om haar schulden af te lossen en het tekort weer aan te vullen. Zo wordt de staatsschuld steeds hoger, hoger, tot in de honderden miljarden. Dat zijn een hoop nullen. Konden we die nou maar verkopen!
De overheid kan de staatschuld verminderen, door minder uit te geven… bezuinigen dus. Of door te zorgen dat er meer geld binnenkomt door de belasting te verhogen. Als dat goed lukt dan wordt het begrotingstekort omgezet in een begrotingsoverschot. Maar dat woord hoor je in Den Haag niet zo vaak.

De regering heeft geld nodig om te investeren in bijvoorbeeld infrastructuur en onderwijs. Daar zijn belastingen voor uitgevonden. Meestal gaat er meer geld uit dan dat er binnenkomt: een begrotingstekort. 

Wat is een staatsschuld?

De overheid heeft een wet opgesteld zodat mensen goed hun werk kunnen doen. deze wet heet de arbeidsomstandigheden wet, ofwel de Arbowet. Arbeidsomstandigheden hebben te maken met veiligheid, gezondheid en welzijn. De werkgever moet zorgen voor een goede werkplek. de werkgever moet ervoor zorgen dat er  veiligheidsschoenen en helmen zijn voor bouwvakkers.

De arbo-wet

In landen waar geen Arbowet is hebben de werknemers het veel slechter dan wij hier in Nederland. Onze overheid zorgt ervoor dat wij werken onder omstandigheden die onze gezondheid niet aantasten.

Veiligheid, gezondheid en welzijn op de werkplek

In bijna geen enkel land ter wereld is de verzorgingsstaat zo'n groot succes geworden als in Nederland. Dat die verzorgingsstaat er is, lijkt dan ook bijna onomstreden: wie wil nu niet dat de overheid goed voor haar burgers zorgt als zij arm, werkloos of ziek zijn? Maar schijn bedriegt. De verzorgingsstaat kent ook vele critici. Zij vinden het socialisme, waar het idee van de verzorgingsstaat op gebaseerd is, juist helemaal niet „sociaal‟, maar eerder het omgekeerde. 
De sociale verzorgingsstaat is namelijk, zeggen zij, een systeem waarin de overheid rijkdom en prestaties bestraft, door bijvoorbeeld steeds hogere belastingen te heffen als je meer verdient, en armoede en hulpeloosheid beloont, door geld weg te geven aan mensen die helemaal niet werken. Daarmee wordt de samenleving als geheel ernstig verzwakt. Niet voor niets is het kapitalistische Amerika al jaren een supermacht in de wereld en het socialistische Europa niet. 
Deze kritiek op het socialisme delen de critici met de Duitse filosoof Friedrich Nietzsche (1844-1900), die het socialisme zag als een rampzalige „filosofie van de kudde‟ waarmee mensen tot hulpeloze slachtoffers werden gemaakt door ze voor te houden dat ze alleen tot iets in staat waren als de overheid hen daarbij zou helpen. Zo leer je mensen af om zelf verantwoordelijkheid over hun leven te nemen, vond Nietzsche. 
Nu kun je in ieder geval stellen dat geen enkel systeem perfect is. Het probleem van het kapitalisme is bijvoorbeeld dat zwakkere individuen niet opgewassen zijn tegen grotere machthebbers, zoals grote bedrijven. Zonder hulp van de overheid zouden zij dus niet werkelijk vrij zijn in hun keuzes. Je krijgt dan “anarchisme voor de rijken”, zoals dat heet. Maar in een volledig socialistische wereld wordt de overheid juist weer veel te machtig: zo machtig dat de succesvollere mensen daar machteloos tegenover staan, ook wel de “tirannie van de zwakken” genoemd. Een mix lijkt daarom het beste: een beetje kapitalisme en een beetje verzorgingsstaat. Precies zoals we in Nederland hebben.

Nederland verzorgingsstaat

In zijn column beschouwt filosoof Rob Wijnberg de oorsprong van de verzorgingsstaat in Nederland. 

Column van Rob Wijnberg

Allereerst kijken we of iemand wel recht heeft op een uitkering hè, er zijn ook wel mensen die toch stiekem zwartwerken of die gewoon heel veel geld op de bank hebben staan. Nee, die hebben geen recht op een uitkering, dus we zijn aan de poort zijn we behoorlijk streng. Wat we dan doen is: we gaan mensen wel een aanbod doen, dus iemand die gewoon goed opgeleid is en waarvan we denken, dat hij gewoon aan betaald werk kan komen, daarvan zeggen we van: “je moet echt solliciteren om gewoon aan betaald werk te komen”. Als mensen moeite hebben om aan betaald werk te komen, omdat ze qua gezondheid of taal, of opleiding achterstanden hebben, dan doen we een aanbod richting, nou ja, een vrijwilligersplek ergens of een re-integratieplek. Maar we verwachten van mensen wel, dat ze dat aanbod accepteren en dat ze dat ook gewoon af maken en dat ze niet halverwege stoppen.
Werkplein, dat is eigenlijk in de basis een samenwerkingsverband tussen het UWV en de Gemeente waar het Werkplein gehuisvest is. En wat we daar doen is: een klant komt binnen en die helpen we zo snel mogelijk aan het werk, dus daarom zijn er op een heleboel werkpleinen zijn uitzendbureaus aanwezig, scholingsinstituten aanwezig, de Kamer van Koophandel heeft er vaak spreekuur, zodat als je als zelfstandige bijvoorbeeld wilt beginnen wanneer je werkloos bent je onmiddellijk geholpen kunt worden. Dus ze proberen daar eigenlijk iemand zo compleet mogelijk en zo snel mogelijk aan het werk te helpen. Wij zijn een landelijke organisatie, dus wij hebben in het hele land kantoren, zowel voor arbeidsongeschiktheidsuitkeringen als voor de WW en het helpen aan werk. Maar wij werken samen met gemeenten, want of je nou werkloos bent of in de bijstand zit, je hebt recht op dezelfde ondersteuning, dezelfde soort van ondersteuning om weer aan het werk te komen.
Wat wij eigenlijk willen is, dat ook al ben je afhankelijk van een uitkering, je doet wel iets. Want iedereen kan iets, hè, toen ik vijf jaar geleden begon als Wethouder, toen zeiden de ambtenaren tegen mij van: “de helft van de mensen met een uitkering, die kan niet zoveel, laat die maar met rust”. En daarvan zei ik van: “ja, dat kan ik me niet voorstellen, misschien betaald werk zit er niet in, maar ze kunnen toch wel iets anders doen?”.
De komende jaren zal er het één en ander veranderen in de samenwerking tussen het UWV en de Gemeente, omdat zowel wij als de Gemeente veel minder geld krijgen om die taken uit te voeren, dat betekent, dat we als UWV straks niet meer op 100 plekken een Werkplein met Gemeente hebben, maar nog maar op 30 plekken. En dat we als UWV ook veel meer naar elektronische dienstverlening gaan, dus daar waar je nu altijd als je werkloos bent face to face zoals dat heet een contact hebt met een werkcoach. In een aantal jaren zullen we de basisdienstverlening naar elektronische dienstverlening gaan uitbouwen en in uitzonderingsgevallen heb je nog contact met een werkcoach.

Gemeente & UWV

Op het Werkplein zorgen gemeente en UWV voor een uitkering en begeleiding naar werk op korte termijn; werkloos thuis op de bank zitten is er niet bij. De Rotterdamse ex-wethouder Dominic Schrijer en UWV-bestuurslid David Jongen leggen uit.

Samen voor werk

De Overheid heeft de basisziektekostenverzekering in Nederland verplicht gesteld. Bij particuliere bedrijven kun je je verplichte zorgverzekering en al of niet gekozen aanvullingen inkopen. 
Ik heb een tandartsverzekering. Die doet het goed. 
Ex-minister Rosé van Boxtel is er voorzitter van de Raad van Bestuur. 
In feite betaalt in Nederland iedereen premie boven de 18. Voor de Zorgverzekeringswet, die is ook verplicht, iedereen moet zorgpremie betalen. En dat is een vorm van solidariteit. Dat betekent dat we met elkaar de lasten delen in de zorg. 
Nou, in deze taart zie je hoeveel geld we aan de gezondheidszorg in Nederland uitgeven: voor de basisverzekering geven wij meer dan de helft uit voor ziekenhuizen en specialisten. 11% voor de psychologische en psychiatrische hulp. 11% voor alles wat te maken heeft met de farmacie, dus geneesmiddelen. 5,6% voor de huisartsenzorg. 5,4% voor de fysiotherapie, voor hulpmiddelen, 4, 5%. En zo hebben we nog wat kleine posten en het laatste postje, 3,4%, dat zijn de kosten van de zorgverzekeraar. Dus wij voeren de basisverzekering uit door die zorg te contracteren en 3% daarvan is voor de kosten van de bedrijven die het ook uitvoeren. 
Als je de zorgverzekering niet meer verplicht zou maken, dan vrees ik dat we echt in een heel ingewikkelde samenleving terecht gaan komen. Mensen met heel veel geld, die zullen zeggen “nou prima, het kan mij toch niet schelen, als er iets is, dan betaal ik het wel rechtstreeks uit mijn portemonnee”, maar voor mensen met weinig geld, die kunnen dan misschien de zorg helemaal niet meer kopen die ze wel echt nodig hebben en ik denk dat de kwaliteit van de bevolking gewoon echt schade zou gaan lijden. Als iedereen selectief zou gaan winkelen, als iedereen alleen maar datgene zou nemen wat hij zelf nodig heeft, ja, dan worden sommige voorzieningen in de zorg echt letterlijk onbetaalbaar. Dan zou bevallen voor een jong gezin echt enorm veel geld kosten en dan zou je misschien om financiële redenen afzien van het krijgen van een kind. Nou, dat willen we niet.

Zorgpremie

Iedereen in Nederland heeft een basisziektekostenverzekering en betaalt daarvoor premie. Wat is het nut hiervan en wat is het risico als je dit niet meer verplicht zou stellen? 

De basisziektekostenverzekering is verplicht in Nederland

Alles kost geld: je eten, kleren, naar de film gaan. Deze reportage kost geld. Kortom: we hebben er allemaal elke dag mee te maken. Maar waar komt ons geld vandaan? Wie maakt het en wie past erop? 

Eelco, we zien hier bij de Nederlandse Bank, jullie zijn geen gewone bank hè? Klopt, want je kan bij ons geen geld pinnen, je kan bij ons niet sparen, je kan geen rekening openen; eigenlijk zijn wij de bank van de banken zoals bijvoorbeeld ABN-Amro, ING, Rabobank, die hebben natuurlijk ook een bank nodig en dat zijn wij. Dus zij hebben een rekening bij jullie?Zij hebben een rekening bij ons.
En wat doen jullie dan precies? Wij zorgen ervoor, dat de mensen vertrouwen in het geld hebben. Dat het geld dat ze op een bankrekening storten, dat dat daar veilig is en ook heel belangrijk: dat er natuurlijk genoeg bankbiljetten in omloop zijn en dat ze schoon zijn, en echt. Er komen hier miljoenen biljetten binnen. Die worden één voor één gecontroleerd en onderzocht door speciale machines om te kijken of ze vies of vals zijn. 
De valse biljetten gaan naar de politie. En die vieze biljetten, die worden versnipperd en als afval weggegooid. Ja, raar idee eigenlijk hè, dat we geld weggooien. Er komt hier trouwens nieuw geld voor in de plaats, dat laat de Nederlandse Bank maken in een speciale drukkerij. Papier, maar dan van katoen. Daar zit al een watermerk en een glanzende band op. Er wordt tegelijk op de voor- en achterkant van het papier geprint. Dan gaan er speciale platen over waardoor extra inkt op het papier komt te liggen zodat je de inkt kunt voelen. Snijden en klaar! Dus eigenlijk was dit ooit gewoon papier, maar nu is het geld waard? Nu is het geld. Hoeveel kost het om dit te maken? Nou, heel precies weet ik het niet, maar ga uit van ongeveer 10 cent om een bankbiljet te maken. En het kan wel 500 Euro waard zijn! 
Vroeger was er geen geld, mensen ruilden dingen met elkaar als ze iets wilden hebben. Bijvoorbeeld een kip tegen vijf broden. Maar ja, zo’n brood, dat ging na een paar dagen schimmelen en dan was het niks meer waard. Toen gingen mensen betalen met schelpen, want schelpen, die blijven lang goed, die kun je lang bewaren. Maar ook met die schelpen waren problemen, want op de ene plek kreeg je er bijvoorbeeld drie broden voor en op een andere plek maar één brood. Dus gingen mensen betalen met gouden en zilveren munten, want die blijven overal en altijd veel waard. 

Hier bij de Nederlandse Bank hebben ze ook heel veel goud. Dat ligt in de Goudkluis, daar mag niemand zomaar bij komen, want het is écht goud dus hè. Het is miljarden waard, dus dat beschermen ze goed. Nou Jurre, hier zijn we dan in de Goudkluis. Wow! Dat is écht goud? Dat is allemaal echt goud. Dat heb ik nog nooit gezien in het echt. Nee, dat kan ik me voorstellen. Hier komen ook niet veel mensen. Hoeveel is één zo’n baksteentje waard? Nou, zo’n baksteentje zoals jij het noemt, dat noemen wij een goudstaaf of een goud-baar en die is ongeveer 400.000 Euro waard. Eén zo’n goudbaar. En als je al het goud van de Nederlandse Bank bij elkaar optelt, hoeveel is dat waard? Al het goud dat wij hebben, dat is 20 miljard Euro waard. 20 miljard Euro? 

Wie is de eigenaar? Dit is van de Nederlandse Staat, dus eigenlijk van ons allemaal zeg maar. Dus ik kan er één meenemen? Nee, dat niet! Maar wat gebeurt ermee? Het is een soort reserve en heel af en toe verkopen we wat goud. En wat gebeurt er met het geld dat dat oplevert? Dat geld, dat gaat naar de Schatkist, naar de Minister van Financiën, en die kan daar allemaal goede en nuttige dingen mee doen. Bijvoorbeeld een school bouwen? Bijvoorbeeld een school bouwen. 
Nu hebben jullie niet alleen goud, maar ook bankbiljetten? Ja, heel veel bankbiljetten. Volgens mij zitten hier briefjes van 50 in en lijkt het erop dat er één zo’n doosje 500.000 Euro zit! En als je nou zo’n hele pallet neemt van briefjes…Dus dat hele blok hier? Ja, dat is 40 miljoen Euro waard. 40 miljoen? 40 miljoen! En het staat hier helemaal vol? Ja. Als je deze hele kluis bij elkaar zou tellen, heb jij enig idee? Weet je wat Jurre, jij gaat rechts tellen en dan begin ik links. Oké. En dan komen we elkaar straks weer tegen en dan tellen we het samen op, ja? Oké, ja. 40, 80, 120, 160, 200, 240…

De Nederlandse Bank

De Nederlandse bank is niet zomaar een bank. Deze bank zorgt ervoor dat er genoeg bankbiljetten in omloop zijn en dat deze ook echt zijn. Ook beheert de bank de Goudkluis. 

Wat doet de Nederlandse bank?

Ik ben Marco Wind en ik werk bij de Nederlandse Bank. De Nederlandse Bank is een hele bijzondere bank, want het is de enige bank in Nederland die bankbiljetten mag laten drukken, hier in de drukkerij van Johan Enschede in Haarlem. En op dit moment ben ik net even aan het controleren of ze goed gemaakt zijn.
Commerciële banken, de bank die bij jou op de hoek staat misschien wel, kunnen dat geld bestellen bij de Nederlandse Bank als ze het in hun pinautomaat willen stoppen. Je zou denken: “als die banken maar geld blijven bestellen komt d’r toch steeds meer geld in Nederland?” maar dat is niet waar. Geld wat terugkomt bij de banken, omdat mensen het bijvoorbeeld op hun spaarrekening zetten, dat brengen de banken naar de Nederlandse Bank. Wij controleren dan of het wel echt is en ook of nog een keer gebruikt kan worden. In één jaar maken we hier wel 350 miljoen bankbiljetten. Als je al die biljetjes netjes recht achter elkaar zet, dan krijg je een hele lange rij: die rij is dan 35 kilometer lang en dat is ongeveer de afstand tussen Utrecht en Amsterdam. Geld namaken doen mensen natuurlijk, omdat het iets oplevert.
Hoe kan je zien, dat een bankbiljet echt is? 
Tip 1:
Het watermerk. Je legt d’r een papiertje overheen en met een zacht potlood wrijf je zo over het bankbiljet, en kijk eens: je ziet het watermerk nog een keer op je papiertje.
Tip 2:
Je hebt vast al wel eens gezien, dat alle biljetten van 5 of 10 of 20 euro een mooie glimmende zilveren streep hebben met allerlei geheimzinnige tekens erin. Als je aan de achterkant van die streep kijkt en het biljet tegen het licht houdt, zie je allemaal eurotekens en aan de zijkant staat: “20 Euro 20 Euro 20 Euro”.
En tip 3:
In bankbiljetten zitten ook wel een paar dingen die je niet zomaar met het blote oog kan zien. Kijk: zo’n UV-lamp zit ook in een apparaatje waar soms een caissière je bankbiljet wel eens onder legt en dan ziet ze dit: hier zie je allerlei inkten die oplichten onder UV-licht. Kijk: het is eigenlijk net een discobiljet zo! 
Dit zijn 2 namaakbankbiljetten. Bij deze kun je gewoon zien, dat d’r helemaal geen zilveren streep op zit. Ook kun je goed zien, dat in dit papier geen watermerk zit. Het gekke is: je kan heel goed zien dat deze bankbiljetten vals zijn en toch is er gewoon in de winkel mee betaald, want wij hebben het via een bank teruggekregen. Als je toevallig een keer, als wisselgeld bijvoorbeeld, een vals biljet aangepakt hebt, pech, het wordt niet door ons geruild. Had je maar op moeten letten!
Als het niet erg vindt, ga ik nu weer verder, want tijd is tenslotte geld!

Hoe wordt papiergeld gemaakt? 

Hoe wordt papier geld gemaakt? Hoe weet je of geld wel echt is?

De Nederlandse bank

We zitten midden in een wooncrisis. Woningen zijn schaars en door de stijging van de huizenprijs is het voor veel jongeren onmogelijk een woning te kopen.

Ooit werd Nederland internationaal geroemd om zijn vooruitstrevende volkshuisvesting. Vooral de sociale woningbouw staat dan hoog aangeschreven. Woningen voor alle mensen, ook die met een laag inkomen. 
Nu heeft de overheid de regie over de woningmarkt losgelaten en de markt vrijgegeven. Maar het heeft de crisis op de woningmarkt niet opgelost. Integendeel, door het woningtekort rijzen huizenprijzen de pan uit. Jongeren kunnen geen woning meer kopen en moeten dealen met extreem hoge huurprijzen.

Er zijn ook mensen die helemaal geen woonruimte hebben. Ook dit zijn vaak Jongeren. Cody Hochstenbach is stadsgeograaf in Amsterdam en weet er alles van.

Maar wat is de oorzaak van het huidige woningtekort?

Dat is zo’n 100 jaar geleden het algemene beeld in Nederland

Nu is er gemiddeld 65 vierkante meter aan woonruimte beschikbaar per persoon, maar dat is niet eerlijk verdeeld?
Cody woont in een voormalige arbeiderswijk in Amsterdam. 

Zo’n 100 jaar geleden kun je zien dat kosten noch moeite worden gespaard om huurwoningen van hoge kwaliteit te maken. ‘Paleizen voor de arbeiders’ worden deze huizen dan ook wel genoemd. Achteraf een goeie investering, want ze zijn nog steeds erg gewild en brengen veel geld op, op de woningmarkt.

Er zijn in Nederland meer projecten zoals de Warren. Maar het is lang niet genoeg om de woningnood op te lossen. Daarvoor zullen er simpelweg veel meer huizen moeten worden gebouwd. Alleen dan zal het aanbod sterk toenemen en kunnen de huizenprijzen dalen, zodat de woningmarkt weer toegankelijk wordt voor iedereen.

Tegenlicht in de klas

Door een tekort aan woningen stijgen de prijzen op de woningmarkt de pan uit. Hoe komt dit? Hoe was dit vroeger geregeld in Nederland? En wat zijn de oplossingen voor de toekomst?

De toekomst van het wonen 

Tegenlicht in de klas 

Kan onze economie eeuwig doorgroeien? De Engelse econoom Kate Raworth vindt dit niet haalbaar en komt met een revolutionaire theorie voor de economie van de toekomst. De economie van de 21e-eeuw is niet lineair, maar heeft de vorm van een donut.

De economie van de toekomst 

Onze volksvertegenwoordiging bestaat uit de Eerste en Tweede Kamer. Ook zij mogen natuurlijk in de zomer van een welverdiende vakantie genieten. Maar ze moeten zeker terug zijn op de derde dinsdag van september, want dat is Prinsjesdag. En eigenlijk ook een beetje Koningsdag, want hij moet eerst aan de bak. 
Op Prinsjesdag rijdt de Koning in de Gouden Koets naar het Binnenhof. Hij schrijdt daar de Ridderzaal in, parkeert zijn achterste op de troon en begint dan aan zijn Troonrede. De Koning vertelt hoe het ervoor staat met Nederland, en wat voor mooie plannen de regering allemaal in petto heeft. Over petto gesproken: de vrouwelijke Kamerleden hebben voor de gelegenheid hun mooiste hoedjes opgezet - ook handig, als je per ongeluk even wegdommelt. 
Na drie hoeraatjes voor de Koning is het de beurt aan de minister van Financiën om te shinen. Hij huppelt naar de Tweede Kamer met een koffertje, waar (heel handig) opstaat welke dag het is. In dat koffertje zitten de Rijksbegroting en de gebruiksaanwijzing daarvan, de Miljoenennota. De minister geeft al deze paperassen door aan de Kamerleden, en die kunnen er dan eindelijk ook mee aan de slag. Al dat papier! Het lijkt wel Printjesdag.

Op Prinsjesdag vertelt de koning hoe het ervoor staat met Nederland en de minister van Financiën presenteert de Miljoenennota. En er is iets met een koets en rare hoedjes.

Wat is Prinsjesdag?

In Nederland zijn ongeveer een half miljoen mensen werkloos. Die hebben dus geen baan en krijgen van de overheid een uitkering om toch rond te kunnen komen. Ondertussen moeten ze op zoek naar werk. Dat kost de Nederlandse overheid ongeveer 12 miljard euro per jaar en daar betalen we allemaal aan mee. Wat kost een werkloze?

De Rekenkamer in de klas

Vak: economie. In Nederland zijn ongeveer een half miljoen mensen werkloos. Die hebben dus geen baan en krijgen van de overheid een uitkering om toch rond te kunnen komen. Ondertussen moeten ze op zoek naar werk. Dat kost de Nederlandse overheid ongeveer 12 miljard euro per jaar en daar betalen we allemaal aan mee. Wat kost een werkloze?

Wat kost een werkloze?

KRO-NCRV

Niemand weet meer wat iets écht kost. De Rekenkamer zoekt uit wat alledaagse producten precies kosten. En wat krijg je er (niet) voor? (KRO-NCRV)

Overheid en bestuur

Economie examen: overheid en bestuur

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

ijsjes 

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.