Het klimaatheden. Hoe staat het klimaat er nu voor? Dat zetten we af tegen wat is afgesproken in het klimaatakkoord van Parijs. En dat is om voor 2050 de stijging van de gemiddelde wereldtemperatuur te beperken tot ruim onder de 2 graden Celsius. Liefst zelfs niet meer dan 1,5 graad. Wordt het warmer dan dat? Dan heeft dat rampzalige gevolgen voor mens en dier. Kom ik op terug.
Nu is het gemiddeld 1,1 graden warmer op aarde dan voor de industriële revolutie. Hoe we dat nu al merken hoor je zo van NOS-weerman en meteoroloog Gerrit. Eerst de vraag: hoe zijn we hier beland? Het is eigenlijk heel simpel. Doordat we meer CO2 de lucht in pompen en er minder CO2 uithalen. Door verbranding van die fossiele brandstoffen dus. En ontbossing. Ik begin even bij die laatste. Het broeikasgas CO2, koolstofdioxide, is voor bomen wat zuurstof is voor ons. Bomen en planten ademen dus bij wijze van spreken CO2 in. Maar, komt 'ie. Zo'n 10.000 jaar geleden was 57 procent van het bewoonbare landoppervlak op aarde bedekt met bossen. De rest bestond uit grasland of struikgewas en een procentje zoetwater in meren en rivieren. Maar voor onze voedselvoorziening werd landbouw steeds belangrijker. Bossen moesten daarvoor wijken. De aarde heeft daardoor nu een ander gezicht, net als de biodiversiteit. Voorbeeldje. Neem je het totale gewicht van alle landdieren op aarde, dan is 30 procent daarvan mens, 67 procent vee en 3 procent wilde dieren. 10.000 jaar geleden was dat nog 99,95 procent wild. 70 procent van al die wildpopulaties verdween in de afgelopen 50 jaar. Inmiddels is de helft van al het beschikbare land voor de landbouw, en dan vooral voor de veeteelt. Van al die bossen is nu nog twee derde over, een gebied ter grootte van twee keer de Verenigde Staten ging verloren en de helft daarvan, dus een VS aan bos, alleen al sinds begin vorige eeuw. Dat draagt flink bij aan het huidige klimaatprobleem, omdat dus veel minder bomen CO2 uit de lucht filteren.
Dan die andere. Fossiele verbranding. Begon in Engeland met de ontdekking van steenkool als brandstof, begin industriële revolutie. Dat verspreidde zich als een olievlek over Europa en de VS. En over olie gesproken, dat werd 100 jaar later ontdekt en bleek nog meer energie op te leveren. Tel daar later ook nog gas bij op en je hebt de economische voorspoed van Europa, de VS en later ook Aziatische landen te pakken. Door die industriële revolutie explodeerde de wereldbevolking, zeker als je dat afzet tegen de afgelopen 10.000 jaar. Maar, effe inzoomen. Na de Tweede Wereldoorlog ging het echt hard. Meer dan een verdrievoudiging sindsdien. We zijn gewoon met veel meer en daardoor zagen we ook dit gebeuren met onze consumptie van die fossiele brandstoffen. OK, en waar komt die uitstoot dan vandaan? Zoals je ziet vooral van de industrie, de landbouw, gebouwen en transport. En waar gebeurt dat? Er zijn een paar grootverbruikers die er met kop en schouders bovenuit steken, te verdelen in deze drie grote blokken, te beginnen met China. Dan volgt de VS en daarna komt Europa. En Nederland? Nou, dit kleine blokje, dat zijn wij. Ongeveer 900 terawattuur. Nou, valt eigenlijk best mee toch? Mmm. Bekijk je het per inwoner, dan liggen de verhoudingen ineens heel anders en blijken wij een grootverbruiker. Ook bijvoorbeeld vergeleken met Frankrijk, dat grotendeels draait op kernenergie, dat bijna geen CO2 uitstoot. En kijk gerust even naar de rest. Zet 'm anders effe op pauze. Maar het gaat er natuurlijk ook om wat er in het verleden al was uitgestoten, want daar hebben rijke landen hun rijkdom grotendeels aan te danken. Dan krijg je dit beeld. India en China komen eigenlijk pas net kijken. Historisch gezien zijn vooral de VS en Europa verreweg het meest verantwoordelijk voor het hoge CO2-gehalte in de atmosfeer en dus die 1,1 graden opwarming. Wat we daar nu al van merken? Hier volgt het klimaatbericht met klimaatman Gerrit Hiemstra.
Normaal breng ik het weer, maar vandaag het klimaat, het gemiddelde over langere tijd. Gemiddeld is het al ruim een graad warmer, in Nederland zelfs al twee graden. En van de wereldwijd warmste 20 jaar ooit gemeten waren er 19 in deze eeuw. Door de opwarming verdampt er meer water en zit er veel meer vocht in de atmosfeer. En op sommige plaatsen is het daardoor ook juist veel droger, terwijl het op andere plekken juist steeds extremer wordt. Vooral de hoeveelheid regen die naar beneden komt, denk bijvoorbeeld aan alle overstromingen wereldwijd. Zoals ook in Limburg, waar deze foto vandaan komt. En natuurbranden zijn er ook, zoals in Australië en Siberië. Ook dat is iets wat vaker voorkomt en waar het echt hard gaat, dat is de Noordpool. Daar is het gemiddeld zelfs al 3 tot 5 graden warmer dan voor 1850. En daardoor smelt het ijs daar in rap tempo. Hier zie je dat in 34 jaar tijd de oppervlakte oud ijs flink is afgenomen. Hoe witter, hoe ouder. Daar zie je 1984 en dit is de situatie in 2018. En ook het landijs op Groenland en Antarctica smelt, waardoor de wereldwijde zeespiegel verder stijgt, zelfs harder dan eerder verwacht, zo meldt het KNMI. Nou, kijken we ook nog even naar het klimaat van morgen.
Dank je wel Gerrit. Daarover straks meer. Maar we zitten niet stil. Op veel fronten werd het al veel groener en energiebesparender. Denk aan het sluiten van kolencentrales, veel zuinigere of zelfs elektrische auto's, alternatieven voor vlees of het steeds vaker opwekken van stroom met steeds goedkopere wind- en zonne-energie en meer innovatie en bewustwording in het algemeen. Toch kan die bewustwording niet zomaar. Nederland legde 25 jaar geleden als een van de eerste Europese landen een basis voor klimaatbeleid. "Het klimaat gaat veranderen en de gevolgen zijn gevaarlijk." Maar we waren zeker niet de eersten die doorhadden dat er een klimaatprobleem aan zat te komen. De olie-industrie zelf wist het toen al donders goed en is zelfs al meer dan 50 jaar op de hoogte van de schadelijke gevolgen van hun eigen product, fossiele brandstoffen. Onder meer onze eigen Koninklijke Shell en het Franse Total, lieten daar eind jaren zestig al wetenschappelijk onderzoek naar doen. En toen werden ook al de vermoedelijk gevolgen voor het broeikaseffect genoemd. In de jaren tachtig wisten ze het zeker en in 1991 maakten ze deze bedrijfsfilm.
Maar ondanks dat ging de olie-industrie vooral door met waar het mee bezig was en werkte ook actief klimaatbeleid tegen.
En wij? Als land scoren we geen voldoende. Ook al liepen we in de jaren negentig nog aardig voorop, van dat beginnende klimaatbeleid is in de jaren daarna weinig meer over. Jarenlang bungelde Nederland onderaan de Europese lijstjes, vooral als het ging om duurzame energie. Inmiddels is er een inhaalslag gaande, vooral door windenergie op zee. Wat betreft CO2-uitstoot staat Nederland nu ergens in de middenmoot. Sinds 1990 is die met 25 procent gedaald. Maar de doelen die we onszelf hebben gesteld, die lijken niet te worden gehaald. En zonder in details te treden geldt dat voor heel veel meer landen. Ondanks gemaakte afspraken, al vanaf 1997 met het eerste klimaatverdrag om uitstoot terug te dringen, het Kyoto-protocol. Kwam niet heel veel van terecht. In 2006 schudde de Amerikaanse oud-presidentskandidaat Al Gore iedereen weer even wakker met zijn film An Inconvenient Truth.
Maar daarna, ondanks torenhoge verwachtingen, kwam er ook weinig concreets uit de klimaattop in Kopenhagen, 2009.
Maar toen... Parijs, 2015. Daar zou het echt gebeuren.
En het gebeurt ook. Harde afspraken om ruim onder die twee graden te blijven. Maar critici wijzen op de tekortkomingen. De luchtvaart en de scheepvaart blijven buiten schot. Afspraken zijn niet bindend en landen liggen zwaar achter op koers van hun eigen doelstellingen. De uitstoot is alleen maar verder gestegen en rijke landen blijven meer investeren in fossiele brandstoffen dan in duurzame energie. De VS stapten zelfs even helemaal uit het akkoord van Parijs. Dus er is nog een hoop nodig om dit ingewikkelde vraagstuk op te lossen. Ideetje? Wat als we nou eens massaal gaan thuiswerken, fabrieken minder laten draaien en de meeste vliegtuigen aan de grond houden? Dat hebben we vorig jaar toch al gedaan? Ohja, klopt. En wat heeft dat opgeleverd? 7 procent minder uitstoot dan het jaar daarvoor. Inmiddels ronkt die motor weer volop en is de uitstoot weer terug op het oude niveau.
