Name: Wat is Hamas?
Uploaded: 2023-10-10T12:21:43+02:00
Duration: 2 min 55 s
Description: Hamas is een politieke en militante beweging van de Palestijnen, opgericht in 1987. Het doel van Hamas is ‘Palestina te bevrijden van de Israëlische bezetting’ en ‘een soevereine Palestijnse staat te vestigen.’ Internationaal wordt Hamas als een terreurorganisatie gezien.

Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

De militante Palestijnse beweging Hamas ontstaat in de jaren tachtig. Hamas is letterlijk de islamitische verzetsbeweging van de Palestijnen en het is een soort van tegenhanger van wat de PLO was in de zestiger en zeventiger jaren. Hamas is in de tachtiger jaren ontstaan. Het Palestijnse verzet was al veel langer aan de gang tegen die bezetting, maar dat verzet was altijd van buitenaf. Dus dat waren Palestijnse guerrilla's, die zaten in Jordanië of in Libanon en die bestookten vandaaruit Israël, dus de grenzen van Israël. En toen kwam, tot schrik van Israël, in de tachtiger jaren een verzet van binnenuit, dus van de Palestijnen die in de bezette gebieden woonden. Dat heette toen de Intifada. Dat waren de opstanden en dat waren opstanden waar alleen nog stenen werden gebruikt en verder geweldloos, of in ieder geval wapenloos, waren. Hamas is al vrij snel op de lijst van terroristische organisaties gezet en dat komt ook omdat Hamas in 1994 zijn ze voor het eerst begonnen met een zelfmoordaanslag in Israël en dat zet ze natuurlijk meteen op een terroristenlijst. Vooral door de heftige tegenstand van Hamas komt er weinig terecht van de Oslo vredesakkoorden, de afspraken tussen de gematigde PLO en Israël. Maar Hamas is niet alleen een verzetsbeweging. Ze zorgen ook voor klinieken en voor voedsel en al dat soort zaken. En ze hebben een paramilitaire tak en daar zijn ze om bekend. Die vechten, die met de wapens in de handen heeft. Maar ze doen dus veel meer dan dat. Dat verklaart ook dat ze ook onder de Palestijnen heel veel draagvlak hebben. In 2006 komt Hamas aan de macht in Gaza en wint de verkiezingen. Daar zijn democratische verkiezingen geweest, die zijn keurig verlopen en daar hadden ze een een overweldigende meerderheid gehaald. Het is een militair islamitisch regime zou je bijna kunnen zeggen. Binnen Gaza zal er heel weinig kritiek zijn op Hamas. En ja, het is een dictatoriaal regime. En nogmaals, ze zijn midden in oorlogstijd, dus ze zullen zich weinig tegengeluid laten permitteren. De afgelopen vijftien jaar sluit Israël Gaza steeds verder af van de buitenwereld. Raketbeschietingen over en weer nemen toe.

Wat is de Gaza strook?

NPO Kennis maakt explainers en informatieve story's over onderwerpen die jongeren bezighouden, van Netflix tot klimaatverandering.

Npo Kennis header

Logo NPO Kennis

NPO Kennis

Gaza is een smalle kuststrook in het Midden-Oosten. Er wonen 2 miljoen Palestijnen die het gebied niet uit kunnen, want de grenzen worden streng bewaakt. In Gaza is de militante Islamitische beweging Hamas aan de macht. Wat is de Gazastrook voor gebied? Lees er alles over in de story op NPO Kennis.

Story over de kuststrook Gaza

Wat is de Gazastrook?

In Gaza is de Islamitische Palestijnse beweging Hamas aan de macht. Internationaal wordt Hamas als terreurorganisatie beschouwd. Wat is het doel van Hamas? En waarom laait het geweld tussen Hamas en Israël weer op? Klik op de foto op naar de story te gaan. 

Story over de Palestijnse beweging

Wat is Hamas?

Machtsstrijd in het Midden-Oosten

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

Programmaheaders

Programmalogo's

NOS op 3

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

De geopolitieke relaties in het Midden-Oosten zijn complex. Al is het maar omdat onderlinge verhoudingen vele honderden jaren terug gaan. Kennis over de koloniale geschiedenis, religie en verschillen tussen etnische groepen geeft meer duidelijkheid. Klik op de afbeelding om het scrollverhaal te lezen.

Scrollverhaal over de landen en partijen in het conflict

Benjamin Netanyahu

Benjamin Netanyahu is de premier van Israël. Hij staat bekend als uitgesproken rechts en is tegenstander van een onafhankelijke Palestijnse staat. Klik op de afbeelding om de rest van de story te lezen op NPO Kennis.

Story over de leider van Israël

Wie is Benjamin Netanyahu?

Nieuwsuur is er voor achtergronden bij het nieuws met video's voor de bovenbouw over onderwerpen als IS, de Europese Unie (EU) en de verkiezingen.

Nieuwsuur header

Nieuwsuur in de klas

Naar de website van Nieuwsuur

Hamas is een politieke en militante beweging van de Palestijnen, opgericht in 1987. Het doel van Hamas is ‘Palestina te bevrijden van de Israëlische bezetting’ en ‘een soevereine Palestijnse staat te vestigen.’ Internationaal wordt Hamas als een terreurorganisatie gezien. 

Televisie en computer

Landen en grenzen

Organisatie en bestuur

Palestijnse islamitische beweging

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Op 7 oktober 2023 valt de militante Palestijnse beweging Hamas vanuit Gaza Israël aan. Israël verklaart Hamas daarop de oorlog. Een nieuw hoofdstuk in dit gebied, dat een geschiedenis kent van conflicten en oorlogen. Wat is er aan de hand in Israël en de Palestijnse gebieden? 

Groep 6/7/8

Het land Israël bestaat sinds 1948. Het werd opgericht vlak na de Tweede Wereldoorlog. In die oorlog werden 6 miljoen Joden vervolgd en door nazi’s vermoord in concentratiekampen. Na de oorlog besloten internationale leiders dat Joden, die verspreid over de hele wereld woonden, een eigen land moesten krijgen als ze dat willen. Een veilige plek om te wonen. Dat was dit gebied in het Midden-Oosten, dat tot die tijd nog Palestina heette. Dat werd dus het land Israël. De Joden vinden het een goede plek. Het is de plek waar duizenden jaren geleden het jodendom is ontstaan. Zij zijn dus blij met Israël. Maar de inwoners van het gebied, de Palestijnen, zien de veranderingen niet zitten. Een groot aantal Palestijnen moet verhuizen, terwijl ze er al heel lang wonen. Beide groepen hebben er belangrijke heilige plaatsen, vooral in de hoofdstad Jeruzalem. Voor de Israëliërs hebben die te maken met het jodendom, voor de meeste Palestijnen met de islam. 
Het gaat snel mis tussen de Israëliërs en de Palestijnen. Er ontstaan gevechten en er is veel geweld. Aan beide kanten vallen veel slachtoffers. In totaal slaan meer dan 700.000 Palestijnen op de vlucht. Uiteindelijk wordt het land verdeeld in een Israëlisch deel en in Palestijnse gebieden, zoals Gaza en de Westelijke Jordaanoever. 
Er zijn grote verschillen in de leefomstandigheden van de Palestijnen en de Israëliërs. Israël heeft een goede economie en een erg sterk leger. De Palestijnse gebieden zijn een stuk armer en hun wapens zijn veel minder krachtig. Bij allebei de groepen blijven er zorgen en ontevredenheid. Zowel Israëliërs als Palestijnen voelen zich vaak onveilig of bedreigd en beide groepen blijven vinden dat zij het meeste recht hebben op het land. 
Op sommige plekken bouwt Israël een hek en een hoge muur om Palestijnse gebieden om zich te beschermen tegen aanslagen. Maar de Palestijnen zien het anders. Ze kunnen het gebied bijna niet meer uit en ze voelen zich gevangen en onderdrukt. 

De onrust in het gebied is er nog altijd. Vaak wordt er gevochten, soms is het zelfs oorlog. Bij het geweld vallen veel gewonden en doden. Bij de Israëliërs, maar vooral aan de Palestijnse kant. Als er nieuws is over geweld in Israël en de Palestijnse gebieden, volgen mensen over de hele wereld wat er gebeurt. Het is een ingewikkeld en gevoelig onderwerp waar veel mensen een sterke mening over hebben. Andere landen bemoeien zich er soms mee. Ze zeggen dan dat het geweld moet stoppen. Vaak is het dan weer een periode rustig in het gebied, maar het duurt meestal niet lang voor het weer misgaat.

Waarom is er al jaren geweld in Israël en de Palestijnse gebieden?

In het nieuws gaat het vaak over Israël en de Palestijnse gebieden, zoals Gaza en de Westelijke Jordaanoever.
Er is vaak geweld en er zijn gevechten. In deze video legt Het Jeugdjournaal uit waarom.

Zowel Palestijnen als Israëliërs zijn niet tevreden

Er zijn weinig conflicten die zoveel losmaken als het Palestijns-Israëlische conflict. De regio heeft een geschiedenis van geweld, talloze oorlogen en bloedige conflicten. Ook nu weer. Met de grootste aanval op Israëlisch grondgebied in vijftig jaar. En ongekend bloedige aanvallen door Israël. Het speelt zich allemaal hier af in Israël en de Palestijnse gebieden. In deze video zoomen we in op de plek waar de Palestijnse militanten die Israël aanvielen vandaan komen de Gazastrook. Een plek die de afgelopen decennia zo vaak in het nieuws kwam en waar het leven zwaarder en zwaarder wordt. Dit is de Gazastrook, een piepklein stukje land waar de hele wereld over gehoord heeft. Zoals ik al zei, er zijn maar weinig conflicten die zoveel losmaken als deze. Een video hierover is dus al snel beladen. Er is ontzettend veel te vertellen over de Gazastrook en het grotere conflict. Maar de hele geschiedenis uitleggen in één video, dat gaat simpelweg niet. Dus we maken grote stappen in de geschiedenis. Eerst dit is de Gazastrook, nu. Een klein gebied waar zo'n 2,2 miljoen mensen leven, aan alle kanten potdicht. Israël bewaakt deze grenzen met hekken en muren tot wel zeven meter hoog. 24/7 Staat het Israëlische leger daar op scherp. Deze grens wordt streng bewaakt door Egypte en Israël beheert ook de zeegrenzen en het luchtruim. Niets of niemand kan dus zomaar de Gazastrook in of uit. Wat het betekent voor de mensen die in de Gazastrook wonen, kom ik zo op terug. Deze kaart zag er niet altijd zo uit. Eeuwenlang leefden joden, moslims en christenen daar in vrede. Het is voor die groepen een extreem belangrijke regio. In Jeruzalem bijvoorbeeld staat de Tempelberg op, zoals moslims het noemen Haram al-Sharif. Joden geloven dat Abraham daar een altaar bouwde om zijn zoon Isaak aan God te offeren. Ook zijn er twee Joodse tempels gebouwd die later zijn vernietigd. Voor moslims is het ook een van de heiligste plekken. Hier ging volgens hen de profeet Mohammed naar de hemel en is later de Al Aqsa moskee gebouwd. Voor christenen is de Heilige Grafkerk heilig. Zij geloven dat op de plek waar die staat, Jezus aan het kruis stierf en uit de dood opstond. Al deze plekken liggen in een gebied dat sinds de oudheid Palestina heet. Niet als een land, maar meer als regio tussen de Jordaan en de Middellandse Zee. Na de Eerste Wereldoorlog valt Palestina onder Brits toezicht, een van de supermachten van toen. Dan komt de Britse minister Balfour met een declaratie. Hij belooft de Joden een eigen plek en in die verklaring staat onder andere ook dit. Arabische inwoners met alle rechten die ze hebben, moeten daar ook kunnen blijven wonen. Dan de Tweede Wereldoorlog. Nazi-Duitsland vermoordt systematisch 6 miljoen Joden. De Holocaust. Daarna vindt vrijwel de hele westerse wereld dat er een veilige plek moet komen voor Joden Israël. Joden vinden dat ze altijd al recht hadden op dat land, omdat zij daar ook woonden voordat ze werden verjaagd of zelf vertrokken. Maar ja, het is niet zo dat er daarna niemand meer in dat gebied woonde. Op dat moment leven er ook al Arabieren en zij willen niet dat er een Joodse staat wordt gesticht op het stuk land waar zij wonen. In 1947 komt er een verdelingsplan. Groot Brittannië wil zich na de Tweede Wereldoorlog terugtrekken uit het gebied en de Verenigde Naties willen het verdelen in een Joods en Palestijns deel. Dat zien de Arabische landen niet zitten. Een jaar later leidt het tot oorlog. Tijdens deze Arabische Israëlische oorlog zijn ruim 750.000 Arabische inwoners verdreven of gevlucht. De Palestijnen noemen deze periode de Nakba, de catastrofe, want in 1948 roepen de Joden de staat Israël uit. En zoals je op de kaart ziet: Daarbij eindigen de Arabische inwoners met een stuk minder land dan de Verenigde Naties eerder hadden voorgesteld. Ze krijgen de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook. Sindsdien zien de grenzen van de Gazastrook er dus zo uit. Wie heeft het voor het zeggen in de Gazastrook? Ook daar is geen makkelijk antwoord op. In 1967 veroverd Israël het gebied tijdens de Zesdaagse Oorlog. Onder de Israëlische bezetting is het jarenlang onrustig. Joodse kolonisten stichten er nederzettingen tot grote woede van de Palestijnen en breken regelmatig grote volksopstanden uit. Opnieuw geweld in de Gazastrook. Bij demonstraties vanmorgen zijn er zeker zestig gewonden gevallen. In 2005 trekt Israël zich terug uit Gaza. Als het ochtend is rijden de laatste tanks de grens over. Israël trekt letterlijk de deur achter zich dicht. De Palestijnse Autoriteit krijgt de volledige controle over het gebied met aan het hoofd president Abbas. De Palestijnse bevolking viert feest. Maar echt vrij is Gaza niet. Israël blijft de baas over het luchtruim, de zee en grote delen van de grens. En zolang dit probleem niet wordt opgelost, zal er eigenlijk geen sprake zijn van een beëindiging van de bezetting en blijft Gaza één grote gevangenis. Het blijft extreem gespannen. Binnen een paar weken vliegen er alweer raketten van Gaza naar Israël en andersom. Weer bombardementen uitgevoerd op Palestijns gebied. En ook al heeft president Abbas het officieel voor het zeggen, hij krijgt de strijdgroepen in Gaza niet onder controle. Zij vallen Israël aan vanuit Gaza en strijden ook binnen Gaza om de macht. De belangrijkste strijdgroep is Hamas, een fundamentalistisch islamitische beweging, opgericht in de jaren tachtig als verzet tegen de Israëlische bezetting. Hamas is ook een politieke partij. Zorgt daarnaast voor gezondheidszorg en onderwijs in Gaza en staat vooral bekend om de radicale militaire tak. Het belangrijkste doel van de groep: een Palestijnse staat stichten en Israël vernietigen. Meer dan een jaar nadat Israël zich uit Gaza terugtrekt, wint Hamas de verkiezingen. Maar de machtsstrijd tussen Hamas en andere strijdgroepen is er nog steeds. Uiteindelijk grijpt Hamas in 2007 met geweld de volledige macht in de Gazastrook. Daarna besluit Israël om de grensbewaking met Gaza op te voeren, omdat Hamas aanslagen pleegt en zegt 'Wij willen Israël vernietigen'. Daarna volgt het ene na het andere bloedige conflict tussen Hamas en Israël. Aanslagen, bombardementen, liquidaties, schietpartijen, raketaanvallen, jarenlang vallen door het steeds oplaaiende geweld doden en gewonden. Volgens de VN vallen tussen 2008 en 2022 166 Israëlische doden in Israël en de Gazastrook. Aan Palestijnse kant zijn dat er 5362. Hoewel daar heel belangrijke momenten tussen zitten, gaat het voor deze video echt te ver om daar heel precies op in te gaan. En het conflict duurt al zo lang. Het is echt te simpel om te zeggen de één valt aan en de ander reageert. Maar waar het heel kort door de bocht op neerkomt is het ene geweld wakkert het andere weer aan. Oftewel het is een vicieuze cirkel van geweld waar maar geen einde aan lijkt te komen. Hamas zegt dus namens de Palestijnse bevolking in de Gazastrook te vechten. Maar hoeveel Palestijnen ook echt achter Hamas staan, is moeilijk te zeggen. Er zijn Palestijnen die hardop zeggen dat ze Hamas steunen, maar wie tegen Hamas is, horen we niet. Omdat je zoiets niet zonder gevolgen kan zeggen. Goed. De afgelopen jaren is dit hoe de macht grofweg is verdeeld. In Gaza heeft Hamas dus de macht. Israël bewaakt het grootste deel van de grens en bepaalt volledig wie of wat Gaza in of uit mag. Israël controleert ook het luchtruim en bepaalt tot hoever schepen uit Gaza de zee in mogen. En het ligt nog wat ingewikkelder. Andere landen en groepen hebben misschien geen rechtstreekse macht, maar wel invloed in het conflict. Westerse landen steunen Israël ook financieel. Israël is daardoor militair veel sterker dan Hamas. Israël heeft één van de meest geavanceerde legers ter wereld. Een bekend voorbeeld is het Israëlische afweersysteem Iron Dome. Dat kan een groot deel van de raketten ook van Hamas, uit de lucht schieten. Hamas werkt dan weer samen met strijdgroepen in onder meer Libanon en heeft landen als Qatar en Iran achter zich staan. Dus ja, wie het nou precies voor het zeggen heeft? Je kunt je misschien voorstellen het leven in de Gazastrook is zwaar. Al helemaal omdat Israël na Hamas machtsovername Gaza heeft afgesloten van de buitenwereld. Deze grenzen waar ik het eerder over had zomaar oversteken? Vergeet het maar. Geld ook voor handel, dus voor water, elektriciteit, grondstoffen, voedsel. Zijn de ruim 2 miljoen inwoners van de Gazastrook voor een groot deel afhankelijk van Israël. Het wordt daarom ook wel een openluchtgevangenis genoemd. Daar komt dan nog bij dat het geweld tussen Hamas en Israël vaak oplaait en de getroffen gebieden in de Gazastrook door de slechte economie nauwelijks de kans krijgen om weer op te bouwen. Het voedt de woede van Palestijnen richting Israël en vluchten dan? Zo goed als onmogelijk. De enige manier om het gebied uit te komen is via deze grensovergang met Egypte. Maar Hamas ontmoedigt het vertrek uit de Gazastrook en Egypte zit niet op vluchtelingen te wachten. Al helemaal niet als het geweld tussen Hamas en Israël weer oplaait. De enige optie die jarenlang overbleef geheime tunnels. Tussen Egypte en de Gazastrook waren rond 2010 honderden ondergrondse tunnels de belangrijkste manier om de blokkades te omzeilen. Op het hoogtepunt waren er naar schatting zo'n 1400. Volgens Israël gebruikt Hamas de tunnels om wapens binnen te smokkelen en aanslagen te plegen. En dus werd het overgrote deel opgeblazen of onder water gezet. De laatste jaren zijn de leefomstandigheden in de Gazastrook alleen maar verslechterd. Volgens een hulporganisatie van de Verenigde Naties leeft meer dan 80% in armoede, is bijna de helft werkloos en heeft 95% geen toegang tot schoon drinkwater. Dus voor veel mensen in Gaza is de situatie uitzichtloos. Oké, terug naar de aanval van Hamas. Het is de grootste aanval op Israëlisch grondgebied in vijftig jaar. Nu is het oorlog. Op het moment dat wij deze video maken zijn er aan beide zijden al meer dan duizend doden gevallen, vooral onschuldige burgers. Houdt het ooit op? Nou, experts die wij spraken zeggen zolang de situatie in en rond de Gazastrook blijft zoals die nu is, lijkt het een vicieuze cirkel van geweld te blijven.

Wat is de rol van Gaza in het Palestijns-Israëlisch conflict?

De Gazastrook: een klein stukje land waar de hele wereld van heeft gehoord. Al jarenlang wordt daar door Israël en Hamas gevochten, en de leefomstandigheden van de Palestijnse bewoners zijn steeds slechter geworden. Wat is het voor gebied? En wat ging er aan de huidige oorlog vooraf? Dit is de Gazastrook uitgelegd.

Een kleine strook land in Israël

Nog nooit leek het zo ver weg. Een oplossing voor het Israëlisch-Palestijnse conflict. Tegelijkertijd is een uitweg uit het geweld noodzakelijker dan ooit. Maar hoe? En zijn er nog paden naar een vreedzame oplossing? Dat is er altijd denk ik, zo'n paadje. Maar dat vereist wel ander leiderschap. En dat een aantal partijen daar even stevige schouders onder zetten. Samen met experts en onderhandelaars kijken we naar eerdere pogingen tot een politieke uitweg. En op zoek naar een oplossing kijken we ook naar nieuwe, onorthodoxe ideeën om het conflict tussen de twee volkeren blijvend te beëindigen. 7 oktober was natuurlijk een gruwelijke terreurdaad in met name de verrassing, de omvang en het volledige achteloos omgaan met menselijk leven. Wat we nu vandaag de dag zien is een soort van variatie op hetzelfde thema. Als je de hele infrastructuur van een stad de civiele infrastructuur plat gooit en accepteert dat er duizenden burgers omkomen bij het uitschakelen van een extremistische militante verzetsbeweging. Is er daarna nog vooruitzicht op vrede? Nu even niet. Als de wapens zwijgen en er is enig verstand over aan beide kanten dan zou het enige positieve effect van deze gruwelijke verwoesting kunnen zijn het inzicht dat dit niet nog een keer moet gebeuren. Maar hoe is dat te voorkomen? Om die vraag te beantwoorden spreken wij mensen van beide kanten die eerder onderhandelde over vrede en daar nog steeds in geloven. Dit is Gilead Sher en dit is diezelfde Sher in de jaren negentig. Hij was toen vredes onderhandelaar en stafchef van de Israëlische premier Ehud Barak. En dit is Jonathan Kuttab. Hij zat in de jaren negentig aan de andere kant van de tafel als expert internationsal recht voor de Palestijnen. Kuttab heeft het hier over de Oslo akkoorden. Een belangrijk moment, want nooit waren Palestijnen en Israëliërs zo dicht bij vrede als toen. Wat waren de Oslo akkoorden van 93 tot 95? Dat waren eigenlijk een soort van raamwerk overeenkomsten die een een proces vaststelden dat uiteindelijk zou moeten leiden tot een onafhankelijke Palestijnse staat. Aarzelende hoop. Is wat ik zie. Ja, dus de partijen gaan het proberen. Ze weten niet helemaal zeker of het gaat lukken, maar they’ll give it their best shot. De onderhandelingen lopen nog jaren door onder grote druk en hooggespannen verwachtingen. Die twee statenoplossing komt voor het eerst op tafel in 1947. De Verenigde Naties presenteren dan dit document een voorstel om het toenmalige Britse mandaatgebied Palestina te verdelen tussen de Arabieren en de Joden. Maar dit plan mislukt. En eigenlijk werd de tweestatenoplossing in Oslo weer van stal gehaald, maar dan in een andere vorm die wat meer reflecteerde de machtsrealiteit die er in de tussentijd ontstaan was. Hoe ziet dat er dan uit? De Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever komen onder Palestijnse soevereiniteit, de rest blijft de staat Israël. Dat VN plan voorzag in een soort van fiftyfifty achtige verdeling. De Oslo akkoorden doen dat helemaal niet meer. Want de Westelijke Jordaanoever plus Gaza plus Oost-Jeruzalem is een stuk minder dan de helft van het oorspronkelijk Britse mandaatgebied. Dit plan wordt de formule die voor het Westen gelijkstaat aan een rechtvaardige oplossing van het conflict. Ook de Palestijnse onderhandelaar Kuttab beziet in de jaren 90 twee onafhankelijke staten als de oplossing, Maar daar komt ie inmiddels op terug. En hoewel beide partijen hier nog hoopvol spreken over de tweestatenoplossing, is het sentiment intussen wel veranderd. Wat is er overgebleven van die hoop? Niets. Nee, daar is helemaal niets van over. We zien natuurlijk de tweede intifada van 2000 tot 2005. Heel veel aanslagen. Vanuit de Palestijnse kant, heel veel verwoestingen en executies en dergelijke vanuit de Israëlische kant. De Palestijnse autonomie blijft intussen beperkt. Sterker nog, er komen steeds meer Israëlische nederzettingen en kolonisten in bezet Palestijns gebied. Israël gaat duizenden nieuwe woningen bouwen op de Westelijke Jordaanoever. De bouw van die huizen en appartementen is omstreden. Volgens het internationaal recht mag het namelijk niet. Ja, de bouw van die nederzettingen is niet omstreden. Dat is gewoon illegaal. Het feit dat dit al sinds de jaren tachtig gebeurt onder elke Israelische regering, van welke politieke kleur dan ook, geeft aan dat dit een doelbewuste strategie is om dat gebied huis voor huis straat voor straat in te lijven bij de Israëlische staat. En dat staat natuurlijk op zeer gespannen voet met het idee van een tweestatenoplossing. We zoomen in op de bezette Westelijke Jordaanoever. De vlekken die je ziet staan voor de Israëlische nederzettingen en die liggen een Palestijnse staat meer en meer in de weg. En daarom is ook de belangrijkste voorwaarde op materieel vlak voor het weer mogelijk maken van een tweestatenoplossing het opheffen van de Israëlische bezetting. En dat betekent ontruiming van een significant aantal nederzettingen Een soort van risk voor gevorderden. Waarbij dus Israël dan stukken land van de grenzen van binnen 1967 zou moeten inleveren voor bepaalde nederzettingen om die te laten mogen bestaan. Dus dat, dat is zeker wel haalbaar. Alleen het vergt natuurlijk aardig wat politiek leiderschap om dat mogelijk te maken. En dat ontbreekt nu. Dat ontbreekt volledig. Behalve de nederzettingen zijn er meer obstakels voor de tweestatenoplossing. Bijvoorbeeld de opkomst van Hamas en de interne verdeeldheid onder Palestijnen. En er blijven een aantal bijna onoplosbare kwesties. Bijvoorbeeld die krijgt de stad Jeruzalem die voor beide volkeren heilig is. En dus, zeggen sommigen, is het tijd om over een andere oplossing na te denken. Een alternatief is de één staat oplossing. In dat scenario vallen de grenzen tussen Israël en de Palestijnse gebieden weg en vormen ze samen één land met één regering. Je krijgt dan bijvoorbeeld een Belgisch model waar je de Vlaamse en de Franse gemeenschap hebt die ieder hun eigen competenties hebben op het gebied van onderwijs, cultuur, taal et cetera. En dan een aantal zaken samengevoegd hebben op federaal niveau zoals buitenlands beleid defensie. Maar dan voer je dus een gedeelde gezamenlijke huishouding. Eén staat waarin Palestijnen en Israëliërs in vrede naast elkaar leven. Maar in plaats van vrede spreken de bewoners van het gebied nu alleen nog over haat, wraak en geweld. Ja, we zien natuurlijk een gruwelijke polarisatie he van gevoel van zienswijze. Getriggerd door de enorme schade in mensenlevens en en andere vormen van verwoesting. Die nu bijna niet te bevatten is. Zo vers en pijnlijk is het. De vraag is dan is het idee van een eenheidsstaat na die verwoesting nog mogelijk? Echt een eenheidsstaat zal het natuurlijk nooit worden, want daarvoor is het wantrouwen veel te groot. Maar er zijn wel constructies voor. Daar kun je creatief politicologisch over nadenken. Alleen ik denk dat zeker aan de Israelische kant daar op het moment niemand op zit te wachten. Ik denk dat dat erg afhangt van de omstandigheden. Om te beginnen zal Hamas ontwapend moeten worden. Dan zal daar een soort van deal gemaakt moeten worden. Als je kiest voor een éénstatenoplossing, hoe kom je tot een organisatie van veiligheid die voor beide zijden acceptabel is? Kijk voor de voor de Palestijnen is de Israëlische politie het Israëlische leger, de inlichtingendiensten. Dat is de vijand. Ja, dat zijn mensen die komen om je huis plat te bulldozer en je kinderen doodschieten. En meer van dat soort gruwelijkheden te begaan. Want dat gebeurt er als je je verzet. Dus de hordes om ja die weg te bewandelen zijn, zijn enorm. Die zijn nog hoger dan een tweestatenoplossing. Of het nu om één of twee staten gaat, om de struikelblokken weg te halen is er lef nodig. Ander leiderschap. En dat een aantal partijen daar even stevige schouders onder zetten. Eén ding is zeker om een einde te maken aan het geweld moet er iets veranderen aan de status quo. Status quo. Dat betekent laag schallig geweld, over een periode van decennia gecombineerd met discriminatie, waarschijnlijk vormen van apartheid. Dus da's meer van hetzelfde. Met vooruitzienbare gevolgen denk ik dat. he, dan kun je het bandje van de afgelopen twintig jaar afspelen en naar de toekomst extrapoleren en dan weet je wat er gaat gebeuren. Maar kunnen de partijen zelf het bandje verwisselen of hebben ze hulp van buiten nodig? En volgens onderzoeker Van Veen zijn ook andere landen nodig dan bondgenoten van Israël, zoals de Verenigde Staten. Landen met meer begrip voor de Palestijnse zaak. Dus denk aan Spanje, Frankrijk, Ierland, België. Als dat soort landen bereid zijn om echt een soort van tien jaren poging in te zetten om dit conflict op te lossen samen met een aantal regionale grootmachten. Ik denk dan aan Turkije, Saoudi Arabie, misschien zelfs Egypte. En ze dat kunnen doen op basis van een stevig mandaat van de Verenigde Naties. Dan zou de ruimte kunnen ontstaan voor een serieus gesprek. Op zo’n gesprek blijven de oud onderhandelaars hopen ondanks de escalatie en de oplaaing van het geweld sinds 7 oktober. Als zij nog hoop zien, wie zouden wij dan zijn om geen hoop meer te zien? Het enige wat ik toe zou voegen is dat je wel een vrij hoog niveau van realisme in het gesprek moet brengen waarin je meeneemt. Waarom is het de afgelopen dertig jaar zo fout gegaan? En dat geldt zowel dan voor de Israelische kant, de Palestijnse kant en vooral ook de internationale kant. Want het is niet dat de internationale gemeenschap nou zo vreselijk hard zijn best heeft gedaan. Dus heel mooi als zou je nog hoop zien. Laten we daar dan vooral op voortbouwen.

Is er een uitweg voor het Israëlisch-Palestijns conflict?

Een oplossing voor het Israëlisch-Palestijns conflict lijkt verder weg dan ooit, maar een uitweg voor het geweld is ook noodzakelijker dan ooit. In de jaren 90 leek het er even op dat de twee partijen tot een akkoord waren gekomen. Er werd toen gesproken van een twee staten oplossing. Is dat een oplossing die nog steeds zou kunnen werken? En hoe zou zo’n twee staten oplossing eruit zien? Maar er zijn ook andere oplossingen, zoals de één staat oplossing.

Even los van de nu meer dan 30.000 burgerdoden als gevolg van Israëlische aanvallen op Gaza komen inmiddels dus ook Gazanen om van de honger. Hulporganisaties waarschuwen dat vooral kinderen het slachtoffer zijn. 
Dit is hoe Gaza sterft van de honger. Letterlijk. Als er geen verbetering komt in de situatie dreigt voor 1,1 miljoen Gazanen, ongeveer de helft van de totale bevolking, een hongerdood. Staat in dit rapport van het IPC, een samenwerking van internationale organisaties, gesteund door de VN. Afgelopen december waarschuwden ze nog voor het 'risico' op hongersnood. Nu, in deze laatste update van 18 maart, wordt die hongersnood daadwerkelijk voorspeld en kan het vooral tussen midden-maart en mei van dit jaar zelfs catastrofaal worden. Oftewel... 

Op straat ziet het er zo uit. Palestijnen die dagelijks wanhopig op zoek zijn naar voedsel en drinkwater. Kinderen die meel van de grond schrapen bij gebombardeerde bakkerijen. Of inwoners die noodgedwongen diervoeding, bladeren of gras eten. Of zelfs onkruid. Dat hoeft niet zo te zijn. Dit is buitenlandchef van de Europese Unie Josep Borrell. Hij zegt hier dus dat deze honger geen toevallig bijproduct is van deze oorlog. Wat hij daar precies mee bedoelt, kan Ingrid de Zwarte ons vertellen. Honger is een heel krachtig politiek militair machtsinstrument. Zij is universitair docent en doet onderzoek naar de rol van honger in oorlogen. Al sinds het midden van de twintigste eeuw zijn er geen praktische obstakels meer om hongersnood te voorkomen. Er is voldoende voedsel op de wereld om iedereen te kunnen voeden. En alle hongersnoden vandaag de dag zijn dan ook door mensen gecreëerd. Ze zijn of niet op tijd voorkomen, of ze zijn doelbewust veroorzaakt. Daarom is het heel belangrijk dat we hongersnood niet alleen als een humanitair probleem maar ook echt als een politiek probleem zien. Hij had het dus over mensenwerk. Het is voor het eerst dat de hoogste EU-diplomaat zich in zulke bewoordingen uitlaat. Hulporganisaties zeggen het al langer. In december was Human Rights Watch de eerste die heel stellig beweerde dat Israël uithongering van burgers gebruikt als methode van oorlogsvoering. 

We gaan nog iets verder terug. Oktober. Inmiddels bijna een half jaar geleden. De terreuraanval van Hamas op Israëlisch grondgebied, waarbij ze een bloedbad aanrichtten. Een ongekende aanval, die anders is dan alle voorgaande. Ook nam Hamas Israëlische gijzelaars mee, van wie een groot deel nog steeds in Gaza is. Israël laat er vanaf dan geen misverstand over bestaan. De gijzelaars moeten terug en Hamas moet worden uitgeschakeld. Twee dagen na de aanval van Hamas zei de Israëlische minister van Defensie dit. Dit zei de minister van Nationale Veiligheid: 'Zolang Hamas de gijzelaars niet vrijlaat zullen alleen honderden tonnen explosieven Gaza binnenkomen. Geen greintje humanitaire hulp.' En een parlementslid van Netanyahu's regeringspartij Likoed liet zich in deze bewoordingen uit. Het belangrijkste argument van Human Rights Watch was op basis van deze uitspraken dat Israël bewust hulpgoederen tegenhoudt als drukmiddel. En dat kan Israël ook doen, omdat het zowel te land, ter zee als in de lucht de baas is over de grenzen van Gaza en volledig bepaalt wat er in of uit gaat. 

Eerst even over dit woord. 'Belegering'. Dat betekent een langdurige blokkade en aanval op een stad of vesting. Volledig afgesloten van de buitenwereld, met uitputting, en dus ook honger als drukmiddel om de oorlogsdoelen te bereiken. Wie de betekenis opzoekt, krijgt vooral Middeleeuwse prenten onder ogen. Het is historisch dan ook een beproefde methode van oorlogsvoering. Dat de internationale gemeenschap zich nu zo stellig uitspreekt tegen Israël heeft er alles mee te maken dat we tegenwoordig met elkaar hebben afgesproken dat het inzetten van uithongering van burgers een oorlogsmisdaad is. Dat werd zes jaar geleden nog eens unaniem onderstreept in déze resolutie van de VN-Veiligheidsraad. Honger mag volgens het internationaal recht dus geen collectieve strafmaatregel zijn die alle burgers in een oorlogsgebied treft. En dat gaat nog verder dan alleen uithongering. Ook op andere manieren kan honger als oorlogswapen worden ingezet. Bijvoorbeeld door het actief tegenhouden van humanitaire hulpverlening, dus voedselhulp. Maar ook de zogenoemde 'verschroeide aarde'-tactieken dus militaire strategieën die erop gericht zijn om heel doelbewust de voorraden en hulpbronnen van de vijand te vernietigen. Verschillende hulporganisaties geven aan in hun rapportage van Gaza dat ook daar alle tekenen van het gebruik van 'verschroeide aarde' zijn. Dus het doelbewust vernietigen van landbouwgrond, van watervoorzieningen, van bakkerijen. In dit rapport staat dat tussen november en januari zo'n 60 procent van de landbouwgrond in Gaza is verwoest. Net als honderden boerderijen, opslagplaatsen, dierenverblijven en waterputten. 

Op dit kaartje zie je hoe vooral in het noorden er vrijwel niets over is van de eigen voedselvoorziening op het land. En ook op het water. In andere woorden: Gaza is nu volledig afhankelijk van hulp van buitenaf. En ook dat gaat niet goed. Andere landen proberen wanhopig voedsel Gaza binnen te krijgen. Onder meer via droppings uit vliegtuigen. Hulporganisaties wijzen erop dat voedselhulp door de lucht of over zee bij lange na niet genoeg is en noemen het een druppel op een gloeiende plaat. Bovendien is het zeer inefficiënt, kostbaar en gevaarlijk. En het feit dat er kennelijk vliegtuigen en schepen nodig zijn voor voedselhulp is volgens hen juist symbolisch voor het falen van de voedselhulp over land. Alleen voedselhulp met vrachtwagens kan een catastrofale hongersnood voorkomen. Dat zal via de door Israël bewaakte grenzen moeten. Het Israëlische leger zegt er alles aan te doen om de benodigde hulp Gaza in te krijgen. Maar het is nu juist dus die internationale gemeenschap die zegt dat Israël bewust humanitaire hulp tegenhoudt. Al sinds het begin van de oorlog staan vrachtwagens in grote getalen in de rij om Gaza in te mogen. Voor deze oorlog begon was Gaza al voor een groot deel afhankelijk van humanitaire hulp, en reden er dagelijks gemiddeld zo'n 500 vrachtwagens vol met voedsel en ander spul de grens over. Sinds het begin van de oorlog ligt dat gemiddeld ergens zo rond de 100 terwijl er volgens het VN-Wereldvoedselprogramma dagelijks minstens 300 vrachtwagens nodig zijn om een grote hongersnood te voorkomen. Ook al is het vrachtverkeer wel deels op gang gekomen volgens de hulporganisaties is het veel te weinig en zet Israël daarmee de blokkade voort. In dit nieuwe rapport claimt Oxfam Novib dat Israël op meerdere manieren systematisch humanitaire hulp tegenhoudt. Samenvattend: "De Israëlische regering heeft de totale controle over wat Gaza in en uit gaat en bepaalt wanneer, waar en hoe de hulp wordt geleverd en verdeeld. Het feit dat het volledige humanitaire systeem is ingestort en de bevolking van Gaza dreigt te sterven van de honger en aan ziektes, valt onder de reikwijdte van Israëls controle." En dus roept de internationale gemeenschap Israël op vooral over land hulp toe te laten. Zelfs nu ook hun trouwste bondgenoot en geldschieter. Maar volgens premier Netanyahu doet Israël dat al. De distributie van voedsel in Gaza is extreem moeilijk, en er zijn plunderingen van hulpkonvooien. De chaos was compleet vanmorgen vroeg, toen een konvooi van hulpgoederen aankwam in Gaza-Stad. Bij het uitdelen van hulgoederen zijn vanochtend mensen om het leven gekomen. Volgens de Palestijnse autoriteiten nam het leger de menigte onder vuur. Deze luchtbeelden van het drama komen van het Israëlische leger. Dat zegt dat de Palestijnen elkaar vertrapt hebben in de chaos van de voedseluitdeling. Het leger zou pas geschoten hebben nadat soldaten door Palestijnen werden belaagd. Volgens deskundigen heeft Israël deze omstandigheden gecreëerd. Israël herhaalt steeds dat er genoeg hulp voorhanden is en dat Hamas het grootste obstakel is om die hulp bij de bevolking te krijgen. 

En zo is het een soort welles-nietes 'blame-game' geworden, wiens verantwoordelijkheid het nou is. Israël komt wat dat betreft wel steeds meer alleen te staan en kan op steeds minder internationale steun rekenen. De 27 EU-landen zijn het eens geworden over een oproep aan Israël. Er moet een onmiddellijk staakt-het-vuren komen om humanitaire hulp mogelijk te maken. Zelfs van hun trouwste vrienden dus. Goed, wiens schuld of verantwoordelijkheid het is en of hier mogelijk sprake is van een schending van het humanitair oorlogsrecht zijn vraagstukken waar al deze mensen nu niet mee bezig zijn. Die hebben zo hun prioriteiten. Intussen gaan deze beelden wel de wereld over en maken ze veel los. Alle beelden en berichten van honger die we nu ook uit Gaza krijgen die zijn heel belangrijk om ook druk te zetten op de strijdende partijen. Om te zorgen dat die internationale druk echt wordt opgebouwd en er uiteindelijk hopelijk ook voor zorgen dat die druk zo groot wordt dat Israël wordt gedwongen om onbelemmerd al die hulpverlening, die voedselhulp aan Gaza door te laten. Het IPC-rapport doet twee concrete aanbevelingen om de dreigende catastrofale hongersnood voor meer dan een miljoen mensen te voorkomen. Een onmiddellijk staakt-het-vuren en humanitaire toegang. Die laatste, daar heb ik het deze hele video over gehad. En wat betreft een staakt-het-vuren: meerdere pogingen en onderhandelingen draaiden de afgelopen maanden uit op niets. Ik citeer nog 1 keer uit dit rapport. "Alleen een onmiddellijk staakt-het-vuren en een aanvoer van voedsel, water en hulpmiddelen kan acute ondervoeding en grootschalige sterfte voorkomen". En: "Als dit niet gebeurt, zelfs als een hongersnood kan worden voorkomen zal de impact op de levens van Palestijnen nu en van de toekomstige generaties elke dag aanzienlijk toenemen." 

Dat brengt ons bij de nu al trieste conclusie dat deze honger Gaza hoe dan ook nog lang zal achtervolgen. Ingrid? De langetermijneffecten kun je eigenlijk in twee groepen opdelen. Dus enerzijds echt de langetermijngevolgen voor de voedselvoorziening zelf.  Dat duurt een hele lange tijd nadat de oorlog is opgelost voordat uiteindelijk mensen weer voldoende voedsel regelmatig kunnen krijgen mensen zelf weer voedsel kunnen produceren. Maar er zijn ook nog de fysieke langetermijngevolgen en daar zijn met name kinderen en ook ongeboren kinderen die nu nog in de buik van hun moeder zitten, die zijn daar erg kwetsbaar voor. We weten van andere hongersnoden dat die kinderen de rest van hun leven daar nog de gevolgen van zullen dragen. We weten ook dat ze grotere kans hebben om te komen te overlijden op jonge leeftijd.  Dus dat maakt het allemaal des te urgenter om ervoor te zorgen dat er heel snel en effectief wordt ingegrepen. En zo niet... 

Hoe Gaza sterft van de honger

In Gaza dreigt voor meer dan een miljoen mensen een catastrofale hongersnood. De eerste mensen in Gaza zijn al van de honger omgekomen. Volgens Israël is Hamas het grootste obstakel om hulp bij de bevolking te krijgen. De internationale gemeenschap roept Israël op tot een onmiddellijk staakt-het-vuren en het toelaten van onbelemmerde voedselhulp.

Palestijnen zijn afhankelijk van hulp van buitenaf

Je tijdlijn staat er vol mee. De meest verschrikkelijke beelden uit de Gazastrook. Maar terwijl de wereld kijkt naar dit stukje grond, gaat het nog geen honderd kilometer verderop ook helemaal mis. Hier op de Westelijke Jordaanoever. Gewapende kolonisten en Israëlische militairen vallen Palestijnen aan. In deze video hebben we het over de bezetting van de Westelijke Jordaanoever en hoe het is om hier te leven. Juist dat militairen zijn verscherpt of kortingskaart. Dit is de Westelijke Jordaanoever. Als ik het over de Westelijke Jordaanoever heb, dan bedoel ik dit gebied. Een stuk land tussen Israël en de rivier de Jordaan. Vandaar de naam. Hier wonen zo'n 3 miljoen Palestijnen. Israël bezet dit gebied. Zie je deze lijn? Dat is een gigantische barrière die Israël gebouwd heeft. Muren en hekken van bijna tien meter hoog. Dwars door steden als Bethlehem en Jeruzalem. Sinds 2002 is daar telkens een stukje bijgekomen. Volgens Israël om Israëliërs te beschermen tegen Palestijnse aanvallen. Israël heeft op de Westelijke Jordaanoever militairen checkpoints en eigen snelweg wegen aangelegd. Die Palestijnen die op de Westoever wonen niet mogen gebruiken. Gevolg voor de Palestijnen. Zij kunnen zich niet vrij bewegen. Want naast de 3 miljoen Palestijnen wonen hier ook zo'n 700.000 Israëlische kolonisten, die dus wel langs de checkpoints barrière en over die speciale snelwegen mogen. Ja, wie die kolonisten precies zijn en waarom ze daar wonen. Kom ik zo op terug. Dit is dus hoe de Westelijke Jordaanoever eruit ziet. Maar wie het voor het zeggen heeft, is ingewikkeld. Kijk, het gebied is in drie zones verdeeld. In zone A heeft de Palestijnse autoriteit het voor het zeggen en in zone B gaat de Palestijnse autoriteit over het dagelijks bestuur, maar is Israël verantwoordelijk voor de veiligheid. En het grootste deel valt onder zone C. Daar heeft Israël de volledige controle. Oké, dus drie zones een honderden kilometers lange barrière, checkpoints, kolonisten en militairen. Om te begrijpen wat er nu allemaal gebeurt op de Westelijke Jordaanoever moeten we terug de geschiedenis in. In dit gebied liggen heel belangrijke plekken voor joden, moslims en christenen. Zoals het oosten van Jeruzalem, waar onder meer de Tempelberg is, door moslims Haram al Sharif genoemd. De stad Bethlehem waar Jezus zou zijn geboren. En Hebron voor zowel joden, moslims als christenen een van de heilige plekken. Joden geloven dat deze plekken horen bij wat zij het Beloofde land noemen. Deze plek zou door God beloofd zijn aan het Joodse volk. Bovendien zeggen ze “honderden jaren vóór Christus woonden daar ook al Joden in een plek die toen al Israël zou hebben geheten.” Met andere woorden veel Joden vinden dat zij recht hebben op dat land. We kunnen in deze video niet ingaan op de hele geschiedenis van dit gebied. Belangrijk voor nu om te weten de macht wisselde vaak. Er zijn talloze oorlogen, periodes van vrede, volken en koninkrijken geweest. En de naam Palestina klinkt ook al eeuwen niet als een land, maar meer als regio tussen de Jordaan en de Middellandse Zee. Dan spoelen we even door richting het einde van de Eerste Wereldoorlog. Palestina valt onder Brits toezicht en de Britse minister Balfour komt met een declaratie waarin hij de Joden van over de hele wereld een eigen plek beloofd in Palestina. Maar daar wonen al eeuwenlang Joodse, christelijke en islamitische Arabieren. En in de declaratie staat dat de Arabische inwoners met alle rechten die ze hebben daar ook kunnen blijven wonen. Intussen is over de hele wereld Jodenhaat toegenomen, al helemaal tijdens de Tweede Wereldoorlog. Als nazi-Duitsland systematisch 6 miljoen Joden vermoord, de Holocaust daarna vindt bijna de hele westerse wereld dat er een veilige plek moet komen voor Joden.Waar de Britse minister Balfour het ook al over had Israël dus. Maar ja, er wonen dus al heel veel Arabieren. Daarom proberen de Verenigde Naties te bemiddelen. Zij komen in 1947 met een verdelingsplan en daarin staat dat het gebied verdeeld moet worden in een onafhankelijke Joodse en een onafhankelijke Arabische staat. Jeruzalem zou onder internationaal toezicht komen te vallen. Dit plan mislukt en dan breekt in 1948 de Arabisch-Israëlische oorlog uit, waarbij zo'n 750.000 Palestijnen vluchten of uit hun huis worden verdreven. Ook wel de Nakba genoemd, de catastrofe. Arabische landen doen het tijdens deze oorlog alles aan om de stichting van de staat Israël te voorkomen. Maar die komt er toch. In 1949 volgt een wapenstilstand. Wat nu Jordanië is, krijgt de macht over de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem. Er wordt een wapenstilstand grens getrokken de groene lijn. Die groene lijn geeft min of meer de grens aan tot in 1967 de Zesdaagse Oorlog. Israël verovert dan onder andere de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook en op de Westelijke Jordaanoever komt dan een militaire bezetting. De Verenigde Naties veroordelen die bezetting. Zij blijven vasthouden aan het verdelingsplan uit 1947. Later komt de tweestatenoplossing op tafel. Met het sluiten van de Oslo akkoorden in 1993 en 1995 wordt opnieuw geprobeerd om het conflict op te lossen door het gebied te verdelen. Maar ook dat mislukt. Inmiddels is er al jaren niet meer serieus gesproken over zo'n tweestaten oplossing en is dit hoe de Westelijke Jordaanoever er nu dus uitziet. Bezet door Israël. Die bezetting is niet alleen militair. Ook kolonisten spelen een belangrijke rol. Zij bouwen huizen op de Westelijke Jordaanoever, soms woonwijken of complete dorpen. Allemaal zwaar bewaakt door Israëlische militairen en gebouwd met hulp van de Israëlische overheid. Dit noemen we nederzettingen. Soms worden Palestijnen hun huis uitgezet en nemen kolonisten het in. Kolonisten vinden dat ze het recht hebben om hier te wonen. De eerste Israeli's hier kwamen al meteen na de Zesdaagse Oorlog uit een puur godsdienstige overtuiging. Ze hebben dit altijd beschouwd als het land van Israël en verdere argumenten hebben ze niet nodig om het in bezit te nemen. Zij komen uit Israël, maar ook uit andere landen. Zoals deze vrouw uit Amerika die een van de eerste kolonisten naar de Zesdaagse Oorlog was. Rondom die nederzettingen is het altijd gespannen. Die spanningen zijn niet alleen bij de nederzettingen, maar ook bij al die andere plekken waar de Israëlische bezetting zichtbaar is. Bij de militaire checkpoints bijvoorbeeld, waar geen Palestijn zomaar doorheen mag en waar zij zich continu vernederd voelen. Of de muur die Israël bouwde om de Palestijnse bevolking te scheiden van de Israëliërs en van de ene naar de andere plek gaan in het gebied, wordt ook steeds moeilijker. Kijk maar. Op deze wegenkaart zie je hoe Israël complete wegen heeft verboden voor Palestijnen of zelfs speciale wegen heeft aangelegd. Alleen voor Israeliërs. Dus als Palestijnen een bepaald gebied al kunnen bereiken, dan moeten ze soms kilometers omrijden. Terwijl je er met een Israëlische snelweg zo bent. Want niet alle wegen op de Westelijke Jordaanoever zijn beschikbaar voor Palestijnen. Volgens Israel is het voor de veiligheid van Israëliërs belangrijk dat ze hun eigen wegennetwerk hebben. Eigenlijk is zowat de hele internationale gemeenschap het er wel over eens dat deze bezetting illegaal is. Van de Verenigde Naties tot de Europese Unie en ook de Verenigde Staten, de belangrijkste bondgenoot van Israël, keuren het allemaal af. De aanklager van het Internationaal Strafhof vindt het aannemelijk dat Israël oorlogsmisdaden pleegt door de Israëlische bevolking te laten verhuizen naar de bezette gebieden. Mensenrechtenorganisaties zeggen Dit is een apartheidsregime. Toch blijft Israël bijna jaarlijks de bouw van duizenden nieuwe huizen goedkeuren. Het nieuws over de Westelijke Jordaanoever draait uiteindelijk vooral om de mensen die daar leven. Aan de ene kant de kolonisten die ervan overtuigd zijn dat zij recht hebben op dat stuk land en aan de andere kant de Palestijnen die al zo lang leven onder de bezetting. Wij spraken er met de 24 jarige Amir die ons vertelt hoe de bezetting dagelijks zijn leven beïnvloedt. Zoals je hoort, gaat het leven in de Westelijke Jordaanoever vaak samen met geweld en spanningen. Voor de oorlog al toen in het dorp Hurara tientallen huizen en auto's in brand werden gestoken door boze kolonisten. Dat gebeurde nadat een Palestijn twee Israëlische kolonisten had gedood. Daarna een geweld explosie. Dat geweld neemt sinds de ultra rechtse regering van Netanyahu sowieso toe. De minister van Nationale Veiligheid en de minister van Financiën zijn dan ook zelf kolonist. En sinds de opgelaaide oorlog tussen Hamas en Israël is het alleen maar erger geworden. Terwijl Hamas is niet aan de macht op de Westelijke Jordaanoever, dat is de Palestijnse Autoriteit. Toch zijn daar sinds de oorlog meer dan honderd Palestijnen doodgeschoten door het Israëlische leger of Israëlische kolonisten. Volgens mensenrechtenorganisaties neemt het geweld van Israëliërs op de Westelijke Jordaanoever nu toe, omdat de internationale gemeenschap de focus ergens anders heeft liggen. En de hoop op vrede neemt steeds verder af. Dromen over de toekomst, dat doet Amir hier nog wel. Maar hij weet ook een oplossing lijkt nu verder weg dan ooit.

De Westelijke Jordaanoever

De oorlog tussen Israël en Hamas gaat door. Overal zien we verschrikkelijke beelden uit de Gazastrook. Ook op de Westelijke Jordaanoever wordt gevochten. Daar vechten gewapende kolonisten en Israëlische militairen tegen Palestijnen. Er zijn al verschillende pogingen gedaan om Israël en Palestina te verenigen, maar de hoop op vrede neemt steeds verder af.  

Conflict tussen Israël en Palestina

Het geweld in Israël en de Palestijnse gebieden, een onderwerp dat vaak felle reacties oproept en waar grote verdeeldheid over is, wat het moeilijk maakt daar iets over te vertellen. Toch ga ik het doen. De geschiedenis in dit gebied kent veel spanningen en oorlogen en recent laait het geweld weer op. Daarbij speelde deze straat in Jeruzalem een rol, waar vier Palestijnse families uit hun huis zouden worden gezet. Het geweld nam snel toe. In verschillende steden wordt op straat gevochten en over en weer worden bommen of raketten afgeschoten. Wij leggen je uit waarom het geweld in Israël en de Palestijnse gebieden nu opnieuw is geëscaleerd. 
Wie dit geweld wil begrijpen, moet eerst mee terug in de tijd. Belangrijk daarbij: Het is onmogelijk om in tien minuten de volledige geschiedenis te vertellen. Voor nu gaan we eerst naar 14 mei 1948, sindsdien voor Israëliërs een feestdag, maar voor Palestijnen een zwarte dag. Dat zit zo. Op die datum stichtten Joden de staat Israël. In dit gebied. Dat is tot dan het Brits mandaatgebied Palestina. De Britten maken daar dus de dienst uit en beloofden al langer dat de Joden zich daar mochten vestigen, een eigen staat. Iets wat de Arabische inwoners overigens ook werd beloofd. De belofte aan de Joden stond vast in de Balfour-declaratie van 1917, waarna mondjesmaat Joden naar Palestina vertrokken. De stroomversnelling kwam na de Tweede Wereldoorlog, nadat nazi-Duitsland 6 miljoen Joden systematisch tijdens de Holocaust had vermoord. Israël zou een plek moeten worden waar Joden veilig zijn en dat vonden niet alleen de Britten, dat vond vrijwel de hele westerse wereld. De Joden zien het als een terechte invulling van een lang gekoesterde wens voor hun eigen staat. Het is dezelfde plek als waar het jodendom duizenden jaren geleden ontstond en waarvandaan Joden werden verjaagd. Maar in het gebied wonen Arabische inwoners en vechten Joodse en Arabische milities over wie waar mag wonen. Ook al voordat de staat Israël werd uitgeroepen. Uiteindelijk werden voor en na de oprichting tot 1949 ruim 750.000 Arabische inwoners verdreven, of ze sloegen zelf op de vlucht. Sommigen van hen vluchtten naar buurlanden, anderen komen bijvoorbeeld in de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever terecht. Ze belanden onder andere in vluchtelingenkampen. De Palestijnen noemen deze periode de nakba, de catastrofe. 
Oké, het gaat dus om dit stuk land dat in 1949 zo is verdeeld. Het gebied heeft enorme betekenis voor verschillende religies. Vooral de stad Jeruzalem. Die is uiterst heilig. Met als belangrijk middelpunt het oude ommuurde centrum, de oude stad. In het jodendom en de islam is de Tempelberg die daar staat van grote betekenis. Het is de plek waar Abraham een altaar gebouwd zou hebben om zijn zoon Izaak aan God te offeren en waar later twee Joodse tempels zijn gebouwd en vernietigd. Moslims geloven dat de profeet Mohammed hier naar de hemel ging. Later werd hier de Al-Aqsamoskee neergezet, één van de heiligste plekken binnen de islam. En voor christenen is Jeruzalem de stad waar Jezus sterft aan het kruis en opstaat uit de dood. Op de plek waar dat zou zijn gebeurd staat de Heilige Grafkerk. Omdat Jeruzalem voor zoveel mensen zo belangrijk is, is er bij het stichten van de staat Israël speciale aandacht voor de stad. Na het eind van de oorlog in 1949 is de stad opgesplitst in Oost- en West-Jeruzalem. Oost voor Jordanië en de Palestijnse Arabieren, West voor de Israëliërs. Er volgen jaren van oorlog en geweld die zeker belangrijk zijn en waar cruciale gebeurtenissen in plaatsvinden. Maar zoals gezegd, het is onmogelijk om alles te vertellen. Wat wel belangrijk is om de situatie van nu te begrijpen, is de Zesdaagse Oorlog in 1967, een oorlog tussen Israël en Arabische buurlanden. Israël bezet dan ook onder andere Oost-Jeruzalem, de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook. Sindsdien beschouwt Israël niet alleen West-Jeruzalem, maar ook Oost-Jeruzalem als Israëlisch grondgebied. Een groot deel van de internationale gemeenschap en de Palestijnen zelf zijn daartegen. Volgens het internationaal recht is het bezet Palestijns gebied. "De acties van Israëlische veiligheidstroepen zijn totaal onacceptabel." 
Er komen steeds meer Joden wonen in Oost-Jeruzalem, terwijl het dus wordt gezien als bezet Palestijns gebied. De Israëliërs die daar komen wonen, worden daarom kolonisten genoemd. 
Dus heel kort samengevat: al eeuwen gaat het eigenlijk om de vraag: Van wie is welke grond in dit gebied? Een beladen vraag die voor spanningen blijft zorgen. Een paar jaar geleden bijvoorbeeld, toen de voormalige Amerikaanse president Trump de Amerikaanse ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem verplaatste. "We erkennen eindelijk dat wat voor de hand ligt. Dat Jeruzalem de hoofdstad van Israël is." Het versterkte de Israëlische claim dat heel Jeruzalem van hen is. Trumps besluit stuitte internationaal op veel verzet. 
"Dit is een betreurenswaardig besluit dat Frankrijk niet goedkeurt. Het gaat in tegen het internationale recht en tegen resoluties van de VN-Veiligheidsraad." 

En recent veroorzaakte een rapport van mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch ophef. Zij concludeerde dat Israël een apartheidsbeleid voerde voor Palestijnse inwoners, waar Israël meteen fel op reageerde. De regering noemt het onwaar en het ondermijnt het bestaansrecht van Israël als staat voor het Joodse volk, zei een minister. 
Nu je dit allemaal weet, terug naar nu. Ook begin mei is Jeruzalem weer het centrum van geweld. Specifieker, de wijk Sheikh Jarrah in Oost-Jeruzalem, waar vier Palestijnse families dus uit hun huis dreigen te worden gezet. In deze wijk wonen vooral Palestijnen. Want weet je nog, die 750.000 vluchtelingen die in 1948 hun huis uit moesten? Een klein deel van hen kreeg hier een woning. "Dit is mijn grootvaders huis. Ik ben hier geboren. Hier speelde ik met de buren, mar nu wonen er Israëlische kolonisten naast ons. We moeten op zoek naar een nieuw huis. Dat is niet makkelijk." 
De situatie in deze wijk staat niet op zichzelf. Sinds de oprichting van de staat Israël worden Palestijnse gezinnen vaker gedwongen uit hun huis gezet om plaats te maken voor Israëlische kolonisten. "Ze moeten weg. 'Wat vindt u daarvan?' Geweldig. Het werd eens tijd." 

Israëliërs spannen rechtszaken aan tegen Palestijnse bewoners met de claim dat de grond volgens de wet van hen is. Zit zo. Volgens de Israëlische wet hebben Joden het recht om grondgebied dat ooit gedocumenteerd Joods was terug te krijgen. Maar omdat Oost-Jeruzalem dus bezet gebied is, vindt de internationale gemeenschap dat Israël niet méér Israëli's in dat deel van de stad mag vestigen. Bovendien, Palestijnen kunnen geen aanspraak maken op een vergelijkbare wet. Zij kunnen hun oorspronkelijke huizen van vóór 1948 in Israëlisch gebied niet opeisen. De Verenigde Staten, de Europese Unie en de Verenigde Naties roepen Israël op te stoppen met de huisuitzettingen, maar daar geeft Israël tot nu toe nog geen gehoor aan. Deze zaak speelt in een tijd dat het überhaupt onrustig is in Israël en de Palestijnse gebieden, een paar dingen spelen daarbij een rol. Tijdens de ramadan is de sfeer vaker gespannen tussen Israëliërs en Palestijnen en door de coronapandemie hebben mensen het moeilijk gehad, onder andere door beperkende maatregelen. Volgens de Israëlische politie om te voorkomen dat er veel mensen zouden samenkomen in coronatijd, zetten ze hekken rondom de Damascuspoort, voor moslims een belangrijke ontmoetingsplek tijdens de ramadan. Dat besluit zorgde voor spanningen. Al jaren probeert Israël zijn greep op Oost-Jeruzalem te versterken en de ruimte voor Palestijnen in te perken. En dan is er nog het opkomend rechts-extremisme in Israël, bijvoorbeeld van het joodse Lehava, een groep die zich ook nu nadrukkelijker mengt in de onrust van de afgelopen weken en provoceert. Wat op de achtergrond ook nog meespeelt: dat de Palestijnse president Abbas de eerste verkiezingen in 15 jaar uitstelde. Hij zegt: Israël laat geen verkiezingen toe in Oost-Jeruzalem, dus ik stel ze uit. Maar Israël heeft er nog geen besluit over genomen. 
"In deze moeilijke situatie hebben we besloten de verkiezingen uit te stellen tot ook de Palestijnen in Jeruzalem hun stem mogen uitbrengen." 

Palestijnen verwijten Abbas dat hij alles uitstelt omdat hij er zelf niet goed voorstaat in de peilingen. En ze vinden dat hij te veel naar Israël luistert en een corrupt bewind voert. Dit alles zorgt voor een mix van woede, frustratie en oplopende spanningen. Zo ook tijdens het laatste vrijdaggebed van de ramadan. Nadat Palestijnen stenen en molotovcocktails gooiden, kwamen Israëlische agenten in de Al-Aqsamoskee en gebruikten daar geweld. Honderden Palestijnen en zo'n twintig Israëlische agenten raakten toen gewond. Het geweld escaleert. Hamas schiet raketten af op Israël. "We zaten in een schuilkelder toen er een bom ontplofte. Het was heel beangstigend." 

En Israël bombardeert gericht doelen in de Gazastrook, vaak met een waarschuwing vooraf. Aan beide kanten vallen slachtoffers. Tot nu toe zijn dat er meer aan Palestijnse zijde. Volgens experts komt dat vooral doordat Israël in de gewapende strijd technologisch superieur is aan zijn tegenstander. Zij hebben bijvoorbeeld een luchtverdedigingssysteem en veel geavanceerder militair materieel. Er zijn grote zorgen dat de gewapende strijd nog lang zal duren. Hoe dit verder gaat, is afwachten. Wij houden het in ieder geval voor je in de gaten.

Het geweld in Israël en de Palestijnse gebieden escaleert. Van straatgevechten tot raketbeschietingen en bombardementen. NOS op 3 legt je beknopt uit waarom het geweld juist nu weer is opgelaaid.
Deze video is gepubliceerd in mei 2021. Door de snel ontwikkelende actualiteit kan de beschikbare kennis sindsdien zijn veranderd.

Een langlopend conflict

Het geweld in Israël en de Palestijnse gebieden uitgelegd

Presentator Danny Ghosen reist af naar Palestina. Palestina bestaat uit twee gebieden: de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever, voorheen de Palestijnse Gebieden genoemd. In de Gazastrook ervaart hij hoe het is om te moeten overleven in een stad die al tien jaar van de buitenwereld is afgesloten. Om van Israël naar Gaza te komen moet Danny één van de meest bewaakte grenzen oversteken.

Palestina

Danny in Arabistan in de klas

Israëlische nederzettingen komen regelmatig in het nieuws. Ze worden sinds 1967 door kolonisten gebouwd in door Israël bezette gebieden zoals de Westelijke Jordaanoever. Volgens internationaal recht zijn deze nederzettingen illegaal. De Palestijnen die er legaal wonen, komen hiertegen al jaren in verzet. Maar het leven wordt hen steeds moeilijker gemaakt.

Wat zijn de Israëlische nederzettingen?

De gevolgen voor Palestijnen zijn groot

Al die jaren zijn er al problemen tussen Israëliërs en Palestijnen. Dat begon na de Tweede Wereldoorlog. In die oorlog werden 6 miljoen Joden vervolgd en door de nazi's vermoord in concentratiekampen. Na de oorlog besloten internationale leiders dat Joden, die verspreid over de hele wereld woonden, een eigen land moesten krijgen. Een veilige plek om te wonen. En dat was dit gebied in het Midden-Oosten, dat tot die tijd nog Palestina heette. Dat werd toen het land Israël. De Joden vonden het een goede plek, want duizenden jaren geleden was hun geloof, het jodendom, daar ontstaan. Zij waren dus blij. Maar de inwoners van het gebied, de Palestijnen, vonden het oneerlijk en er brak een oorlog uit. 750.000 Palestijnen vluchtten weg. Volgens veel Israëliërs vertrokken mensen zelf, maar volgens de Palestijnen zijn ze weggejaagd. Uiteindelijk werd het land verdeeld in een Israëlisch deel en in Palestijnse gebieden zoals Gaza en de Westelijke Jordaanoever. De Palestijnen noemen die gebeurtenis de Nakba. Dat is Arabisch voor catastrofe of een ramp. Ieder jaar wordt dat herdacht, onder andere met optochten, dus. Wat deze dag voor veel Palestijnen betekent, vertelt Nasrah Habiballah laat die voor het Jeugdjournaal in het gebied werkt. De Nakba is al 75 jaar geleden, maar voor Palestijnen blijft het een belangrijk moment om te herdenken. En dat heeft ermee te maken dat veel Palestijnen in een lastige situatie zitten. Sommigen leven bijvoorbeeld nog steeds als vluchteling en dat komt omdat Palestijnen tot op de dag van vandaag nog geen officieel eigen land hebben.

Na de Tweede Wereldoorlog wordt besloten dat de Joden een eigen land moeten krijgen. Dat wordt een gebied dat toen nog Palestina heette. De Palestijnen vinden het oneerlijk en er breekt een oorlog uit. Uiteindelijk wordt het land verdeeld in een Israëlisch deel en de Palestijnse gebieden. Deze gebeurtenis noemen de Palestijnen de Nakba.

Onenigheid over wie er op het gebied mag wonen

Het conflict tussen Israël en Palestina

Bethlehem trekt als geboorteplek van Jezus busladingen toeristen. Maar de stad wordt ontsierd door de muur die Israël heeft opgetrokken tussen Israël en Palestina. Ersin spreekt Palestijnen die door de muur zijn afgesneden van hun grond en medische zorg. En hij probeert de muur wat mooier te maken met graffiti.

Bethlehem, Palestina

Ersin in Wonderland in de klas

Israël en de Palestijnse gebieden, zo kennen wij het nu. Maar ruim honderd jaar geleden valt dit stuk van het Midden-Oosten onder het Ottomaanse Rijk. Daar wonen dan Arabieren, en die zijn voornamelijk moslim, joods of christelijk. De bewoners verzetten zich tegen de Ottomaanse overheersing. Deels benadrukken ze dat ze Palestijnen zijn, inwoners van een land in wording: Palestina. 
Joden wonen verspreid over de wereld. Joden in Centraal- en Oost-Europa krijgen aan het eind van de 19e eeuw steeds meer te maken met discriminatie en vervolging. Intussen is het zionisme in opkomst, een beweging onder leiding van ene Theodor Herzl. Die zegt dat het Jodendom meer is dan alleen een religie. Joden zijn een volk van een nog te bepalen staat. Zo’n staat zal hen bescherming bieden. Ze zien het gebied Palestina als een goede optie: een paar duizend jaar geleden was dit het centrum van het Jodendom.  
Maar eerst moeten de Ottomanen weg uit het gebied. Dat lukt tijdens de Eerste Wereldoorlog. De Fransen, Britten en Arabieren verslaan het Ottomaanse Rijk. Na de Eerste Wereldoorlog wordt internationaal bepaald dat de Britten een mandaat krijgen om Palestina te regeren tot het op eigen benen kan staan. De bevolking is teleurgesteld, maar ook hoopvol dat de Britten weer zullen verdwijnen.
Aan de Joden hebben de Britten dan al beloofd dat ze zich hard zullen maken voor een Joods thuis in Palestina. Dat is de Balfourverklaring, verwijzend naar de Britse minister van Buitenlandse Zaken. Er komen steeds meer Joden uit de hele wereld naar Palestina. Ze wonen  vaak in nederzettingen. De Arabische bevolking vindt dat hun land wordt ingepikt en komt in opstand. In reactie daarop verminderen de Britten even de Joodse immigratie naar Palestina. 
Maar dan: een nieuwe grote internationale oorlog. De Tweede Wereldoorlog heeft grote gevolgen voor de Joden in Europa. Zo’n 6 miljoen Joden worden vermoord. Dit maakt het verlangen om een eigen Joodse staat te stichten nog urgenter. Een deel van de overlevenden vertrekt naar Palestina.  
Na de Tweede Wereldoorlog zien de Joden een goede kans om hun droom te verwezenlijken. Het moment dat het mandaat van de Britten over dit gebied afloopt komt dichterbij. Precies 1 dag voor dat moment, op 14 mei 1948, roepen de Joden, onder leiding van Ben Gurion de staat Israël uit. De vreugde onder Joden is groot. Maar nog tijdens de feestviering breekt een nieuwe oorlog uit. Arabische buurlanden vallen de jonge staat binnen. 
Zij doen dat met het opdelingsplan van de Verenigde Naties in hun hand.  Een half jaar eerder heeft de VN een plan gemaakt voor de verdeling van Palestina en aangegeven welk stuk Joods wordt en welk gebied Palestijns. De Arabische buurlanden willen de gebieden veilig stellen die naar de Palestijnen zouden gaan. Bijna een jaar lang vechten ze tegen Israëlische troepen. Jordanië neemt de westelijke Jordaanoever in. Egypte de Gazastrook. Maar ze krijgen lang niet alle gebieden die ze willen hebben. Zo’n 60 procent van gebied dat de VN had toegewezen aan de Palestijnen, valt juist in handen van Israëlische troepen. Zo ook West-Jeruzalem, dat volgens de VN onder internationaal gezag zou moeten komen. 
Dit heeft grote gevolgen voor de Palestijnen: de oorlog leidt tot vluchtelingenstromen. Uiteindelijk belanden zo’n zevenhonderdduizend Palestijnen in de buurlanden. De Palestijnen noemen deze gebeurtenis ‘Al Nakba’, de catastrofe. 
De gevluchte Palestijnen maken in de eerste jaren plaats voor zo’n 700.000 Joden die zich in Israël vestigen. In de jaren daarna emigreren nog meer Joden uit de hele wereld naar Israël.  
Er zullen algauw nieuwe spanningen ontstaan tussen Joden en Palestijnen. Inzet zijn de exacte grenzen van het jonge land of zelfs de vraag of Israël wel mag bestaan. Een andere belangrijke vraag is in hoeverre de gevluchte Palestijnen mogen terugkeren. 
Dit vraagstuk wordt symbolisch weergegeven met een sleutel: gevluchte Palestijnen bewaren vaak nog de sleutel van het huis waar zij zelf, of hun voorouders woonden tot ze er werden verdreven door Israëlische troepen.

Eind 19e eeuw leven Joden verspreid over de wereld en is er geen Joodse staat. Dat verandert na de Tweede Wereldoorlog. Joden willen dan een eigen staat om zich te kunnen beschermen tegen discriminatie en Jodenvervolging. Dat gebeurt in Palestina, een land waar de Joden 2000 jaar geleden hebben geleefd. In 1948 roepen de Joden het land Israël als eigen Joodse staat uit. Dit tot ongenoegen van de Palestijnen die inmiddels in het gebied wonen.

Een nieuw land: Israël

Het Midden-Oosten

Wat is er aan de hand in Israël en de Palestijnse gebieden?

Oorlog Hamas-Israël

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

NTR actie logo header

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.