Macht! Wat is dat? En: wie heeft het? Hoe machtig is de Europese Unie eigenlijk? En wat is machtiger? Deze tanks? Of een dikke cashflow? Of dit kabeltje?
Deze video gaat niet over de macht van Brussel in Europa, maar over de macht van de Europese Unie in de wereld. En waarom dit misschien wel machtiger is dan je denkt. Als jij 'macht' hoort, dan denk je waarschijnlijk hieraan. Militaire macht. Want zoals de Chinese dictator Mao ooit zei: "Politieke macht komt uit de loop van een geweer"
Laten we daar maar mee beginnen. Ik weet het, je kunt deze vergelijking op heel veel verschillende manieren maken. Maar als je puur kijkt naar de manschappen, dan is dít de machtsverdeling. Dat deze landen de grootste zijn, is dan niet per se een verrassing. Maar eigenlijk is de Europese Unie dan ook een militaire supermacht. Kijk maar: Meer dan Rusland of de VS. Maar, klein detail: Een Europees leger bestaat helemaal niet. Die militairen moet je eigenlijk uitsmeren over de 27 nationale legers. Of zeg gerust: legertjes. De EU mag zich niet bemoeien met wat die legers doen, want de landen zijn zelf de baas over hun veiligheid en verdediging. Er is wel samenwerking, maar vooral omdat de meeste landen ook lid zijn van de NAVO waarin we nu nog flink afhankelijk zijn van de militair oppermachtige Verenigde Staten. Maar juist omdat Europa minder afhankelijk wil worden van de Amerikanen, gaat het de laatste jaren vaak over een echte Europese krijgsmacht. Al helemaal sinds Rusland Oekraïne binnenviel en het dus weer oorlog op het continent is. Met de daarbij horende spierballentaal. Europese landen investeren sindsdien flink meer in hun eigen defensie. Maar ja, of er uiteindelijk zo'n Europees leger komt? Voorlopig sowieso niet. Vooral omdat de Europese landen hun verdediging niet uit handen willen geven. Toch speelt de EU geen onbelangrijke rol als het over Oekraïne gaat. Ze steunen het land flink. Van de 150 miljard euro hulp kwam iets meer dan de helft van EU-instellingen, vooral financieel. De rest komt van de individuele landen uit de Europese Unie. Dat is vooral militaire hulp, dus wapens en munitie. Maar goed, échte militaire macht? Dat heeft de Europese Unie niet. Maar macht is meer dan alleen militair. Sterker nog: de Europese Unie is juist opgericht om militaire dreiging te voorkomen. En hoe zorg je daarvoor?
Samenwerking. Wat ooit begon als een samenwerking voor de productie van kolen en staal, werd uiteindelijk: Een interne markt, een Europa zonder binnengrenzen verdere uitbreiding, een eigen munt. Nog verdere samenwerking, gemeenschappelijke regels. Nouja, de Europese Unie zoals we 'm nu kennen, dus. En die is groot. Heel groot. Niet alleen omdat er inmiddels 27 leden zijn, en er nog een paar op de wachtlijst staan, maar vooral ook economisch. Dat meet je door uit te rekenen wat er in een land in één jaar wordt verdiend. Het bruto binnenlands product. Het bbp van de hele Europese Unie is bijna 17 biljoen euro. Alleen de VS heeft een grotere economie. Binnen de unie wonen relatief rijke mensen en je kunt er vrij handelen. Zonder invoerkosten of ingewikkeld papierwerk. Dus als je in één EU-land zakendoet, dan kun je met de héle Unie zakendoen. Dat is dus een afzetmarkt van zo'n 450 miljoen potentiële klanten, die ook nog aardig wat te besteden hebben. Dus ja, de EU heeft wél economische macht. Wel één belangrijke 'maar'. Tegenover deze macht staat ook een behoorlijke afhankelijkheid. Veel gas en olie, nog altijd belangrijk om de economie draaiende te houden, komen van buiten. Net als veel andere grondstoffen. Niet handig, als het erop aankomt. En da's nu ook.
Goed. Militaire macht heeft de EU dus maar weinig. Economisch gezien is het wel een grote speler, maar ook niet dé wereldmacht. Maar: er is een vorm van macht waar de EU echt ijzersterk in is. Zelfs wereldmacht nummer één. Ik heb het over het Brussel-effect. Da's eigenlijk hét voorbeeld van soft power.
Zachte macht. En dat betekent dat je geen invloed hebt door te veroveren, maar andere landen overtuigt door culturele en economische invloed. Voorbeeldje: de Afrikaanse Unie, waar al deze landen samenwerken om democratie, mensenrechten en ontwikkeling te bevorderen. Met als voorbeeld: de EU. En ook op het eigen continent heeft de EU aantrekkingskracht. Denk aan Albanië, Bosnië en Herzegovina of Oekraïne, die allemaal bij de Unie willen horen. Of Georgië, waar een deel van de bevolking daar nu zelfs de straat voor opgaat. Deze landen nemen regels en wetten van de EU over terwijl ze daar nog helemaal geen lid van zijn. Daar komt geen wapengekletter of economische dwang aan te pas. Maar doordat zij graag mee willen doen aan die Europese interne markt, nemen ze ook regels over die gaan over democratie en rechtsstaat of sociale principes en milieunormen. Dat is allemaal soft power.
En dat brengt me weer bij dit kabeltje. USB-C. Sinds kort de wereldwijde standaard. Omdat de EU dat bedacht heeft. De Europese Unie wilde één standaard oplaadkabel voor alle telefoons. Zodat je bijvoorbeeld geen nieuwe kabels moet kopen als je naar een ander telefoonmerk overstapt. Dat scheelt een hoop afval. Betekent dus dat telefoonmakers alléén hun telefoons in de EU mogen verkopen aan die grote rijke groep mensen als ze een USB-C aansluiting hebben. Ja, dat geldt zelfs voor het eigenwijze Apple dat tot het allerlaatst wachtte. En dus nemen Chinese en Amerikaanse bedrijven die EU-regels over, want ze willen Europese klanten. En dit kabeltje is een van de vele voorbeelden. Die irritante cookiemelding die je overal krijgt? Ja, óók een EU-regel. Sinds kort is er de Europese Digital Services Act, een soort internetwet en een flinke gamechanger voor social media. Daar staan regels in over bijvoorbeeld algoritmes en waar data van Europeanen mag worden opgeslagen. En het gaat nog veel verder dan dat: Europa wil ook bepalen hoe iets geproduceerd wordt. Dat er bijvoorbeeld geen kinderarbeid bij komt kijken of dat het volgens bepaalde klimaatnormen gaat. En ja, ik hoor je denken: die regels gelden toch niet buiten de EU? Klopt, maar dát is dus het Brussel-effect. Vaak is het voor bedrijven makkelijker en goedkoper om ál hun producten en diensten precies hetzelfde te maken. En dus zie je dat Europese standaarden in veel gevallen wereldstandaarden worden Dus eh ook al denk je niet gelijk aan macht bij zo'n kabeltje dat is het dus wel.
Maar er zit zeker ook een limiet op die soft power. Neem alleen al het feit dat Brussel, ondanks een hoop diplomatieke pogingen geen effect heeft gehad op de beslissing van Moskou om Oekraïne binnen te vallen. Tja. Als het erop aankomt, dan is macht toch nog vaak dit of dit en kun je je afvragen of dít daar wel tegenop kan. De macht van de EU zit 'm dus vooral in de economie en dat Brussel-effect. Maar blijft dat zo? De economie van grote landen waar de EU afhankelijk van is, zoals China en de VS groeit harder dan die van Europa. Hoe relevant is de EU straks dan nog? Vragen waar een nieuw Europees Parlement zich over gaat buigen.
