Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Deze explainers zijn gemaakt door de finalisten van het Junior Fellowship 2022, de profielwerkstukprijs van het Rijksmuseum.

Groep 6/7/8

In het Rijksmuseum in Amsterdam vind je belangrijke kunstwerken uit de Gouden Eeuw. Wat is het verhaal achter topstukken zoals De Nachtwacht van Rembrandt, Het Melkmeisje van Vermeer en andere kunstwerken?

Rijksmuseum header

Topstukken van het Rijksmuseum

Zoom in op het Rijksmuseum

Het Rijksmuseum is een bijzonder gebouw met unieke kunstwerken uit de Nederlandse geschiedenis, vooral uit de 17e eeuw. Zoom in op het gebouw met deze interactieve schoolplaat en ontdek de topstukken van het museum. Meer weten over de bijzondere verhalen bij het gebouw? Volg dan de tours (linksboven in het scherm).

Interactieve schoolplaat in en om het Rijksmuseum

Het Rijksmuseum

In de tijd van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden viert de Hollandse schilderkunst haar hoogtijdagen. Meesterschilders als Johannes Vermeer en Frans Hals zijn succesvol. Maar de bekendste meester uit die periode is toch wel Rembrandt van Rijn. Zijn werken hangen tentoongesteld over de hele wereld en zijn beroemdste schilderij is de Nachtwacht. 

Quiz over een Hollandse meester

Wat weet jij over Rembrandt?

In deze interactieve schoolplaat ontdek je meer over het kleurgebruik van Rembrandt, de emoties die dit grote schilderij oproept en vrouwen in de schilderkunst. Klik op de paletten om de video’s met de vragen te bekijken. Achter de andere knoppen vind je meer informatie, handig bij het achterhalen van de antwoorden. Zo ontdek je allerlei geheimen van dit beroemde schilderij.

Interactieve schoolplaat over de geheimen van dit grote schilderij van Rembrandt

Achter de Nachtwacht

Iedereen kent de schilder Vincent van Gogh. Maar ken je ook zijn verhaal? In deze serie neemt Sjoukje van het Van Gogh Museum je mee naar de plekken waar Vincent zijn meesterwerken schilderde.

Header Dit ben ik Vincent

Dit ben ik: Vincent van Gogh

Het Van Gogh Museum

Vincent van Gogh heeft meer dan 900 schilderijen gemaakt. En hij heeft op veel plekken gewoond: van Brabant tot Zuid-Frankrijk. In deze schoolplaat hebben we het leven van Vincent in kaart gebracht aan de hand van bekende schilderijen. In en rond het schrijfkistje van Vincent vind je voorwerpen uit zijn tijd. Vouw de kaart uit om in te zoomen op de plekken waar Vincent gewoond en geschilderd heeft. Laat de video’s in de kaart je meevoeren naar de wereld van een van Nederlands beroemdste schilders. Deze schoolplaat is gemaakt in samenwerking met het Van Gogh Museum.

Interactieve schoolplaat over het leven van Vincent van Gogh

Vincent van Gogh

Het is misschien wel het beroemdste Nederlandse schilderij: De Nachtwacht. Maar waarom is het eigenlijk zo beroemd? Het schilderij werd bijna 400 jaar geleden gemaakt, in 1642. Toen was het ook al populair, maar hij is door de jaren heen steeds bekender geworden. Daardoor is de waarde flink gestegen. Het wordt geschat op wel 500 miljoen!
 
Dat komt onder andere door de maker van het schilderij en die ken je vast wel: Rembrandt van Rijn. Hij was een meester in levendige schilderijen en sterke contrasten. Dat kun je op De Nachtwacht goed zien. Er gebeurt zo veel. Je kan ernaar blijven kijken.

 
Bovendien kent het schilderij vele geheimen. Zoals de drie kruisjes, het wapen van Amsterdam. Of de klauwen van de kip, een verborgen verwijzing naar de klauweniers. En Rembrandt heeft ook nog zichzelf erop verstopt. Kan jij hem vinden?
 
Bovendien is het schilderij enorm. Wanneer je in het Rijksmuseum bent, kan je het niet missen! Het is het middelpunt van de Eregalerij. Wist je dat het Rijksmuseum zelf speciaal is ingericht op de Nachtwacht? Dat is niet gek, want het staat symbool voor de Gouden Eeuw en de welvaart uit die periode. Allemaal goede redenen waarom het schilderij dus zo beroemd is. En jij? Vind jij het mooi?

De Nachtwacht

Het is misschien wel het beroemdste Nederlandse schilderij: De Nachtwacht. Het is bijna 400 jaar geleden gemaakt. Dan is het ook al populair, maar door de jaren heen is het steeds beroemder geworden. Daardoor is de waarde flink gestegen. Het wordt geschat op wel 500 miljoen!

Waarom is het schilderij zo beroemd?

Veel mensen gaan in hun vrije tijd aan de slag met kunst, gewoon omdat ze het heel leuk vinden. Maar wist je dat het maken van kunst ook goed is voor je gezondheid? En waarom? Dat ga ik je uitleggen in deze video. 
Uit onderzoek blijkt dat kunst maken je gezondheid op de volgende manieren beïnvloedt. Eén: het stimuleert verschillende gebieden in je hersenen. Daardoor worden processen in je brein verbeterd. Zo kan je je beter concentreren en wordt de kans op hersenziekten, zoals dementie, kleiner.
Twee: het maken van kunst zorgt voor een betere mentale gezondheid. Het geeft je afleiding en plezier, en de angstregulatie in je hersenen wordt verbeterd. 
Drie: Kunst helpt je een trauma te verwerken. Een traumatische ervaring wordt tijdens het maken van kunst namelijk op een betere manier opgeslagen in je hersenen, waardoor verwerking ervan makkelijker wordt. 
Juist voor kwetsbare groepen is dit nuttig. Zoals vluchtelingen die vaak last hebben van trauma’s. Wist je dat er zelfs kunstprojecten voor vluchtelingen worden ingezet om hun mentale gezondheid te verbeteren? 
Bovendien zorgen deze drie effecten er samen voor dat je lichamelijke gezondheid vooruitgaat, zoals de werking van je afweersysteem. Dus, pak eens een kwast en ga aan de slag. Want kunst maken is niet alleen leuk, maar ook erg goed voor je gezondheid.

Hoe beïnvloedt kunst maken je gezondheid?

Kunst is vaak fijn om te bekijken, maar veel mensen gaan in hun vrije tijd ook zelf aan de slag met kunst, gewoon omdat ze het leuk vinden. Maar wist je dat het maken van kunst ook goed is voor je gezondheid? Het stimuleert je hersenen en zorgt ervoor dat je lichamelijke gezondheid vooruitgaat, zoals de werking van je afweersysteem.

De waarde van kunst voor een gezond leven

Wist je dat Engeland in de 16e eeuw een van de machtigste landen ter wereld werd met een vrouw aan het hoofd? Dit was koningin Elizabeth de eerste. Maar om zo machtig te worden… Daarvoor moest ze wel eerst de strijd aangaan met de Spanjaarden. En dat was niet zo makkelijk. De Spanjaarden hadden de grootste vloot ter wereld: de Armada. Ooit van gehoord? En hoe is die strijd verlopen?
 
In de 16e eeuw is Spanje het machtigste land ter wereld en streng katholiek. Er zijn hevige spanningen met het protestantse Engeland. Elizabeth is koning Filips de tweede een doorn in het oog. In 1588 besluit Filips om Engeland met zijn armada - zijn vloot - aan te vallen.

De strijd zal dus plaatsvinden op zee. Duizenden schepen vertrekken uit Spanje en varen naar de Noordzee. De vloot van Spanje is dan misschien de machtigste ter wereld, maar de schepen zijn wel groot en log. En de Engelsen, die hebben kleine schepen, en dus sneller en wendbaarder. Ze bestoken de Spaanse Armada. Onder andere met brandende schepen! De Armada verliest schip na schip en moet uiteindelijk als verliezer terugkeren naar Spanje.

En waar is koningin Elizabeth? Zij spreekt de soldaten toe die dan klaar staan om de strijd aan te gaan, mocht het de Spanjaarden toch lukken om aan land te komen. En ze spreekt de volgende woorden: “Ik weet dat ik het lichaam heb van een zwakke vrouw, maar ik heb het hart van een koning”. Deze “Speech of Tilbury” wordt net zo beroemd als de zeeslag zelf: Een vrouwelijke heerser met een kleinere vloot, weet dat machtige Spanje te verslaan. Er staat het Engeland van Elisabeth niets in de weg om uit te groeien tot wereldrijk.

Hoe versloeg Elisabeth I de machtigste vloot ter wereld?

Engeland is in de 16e eeuw één van de machtigste landen ter wereld. Met aan het hoofd een vrouw, koningin Elisabeth I. Koningin Elizabeth strijd tegen de machtige Spanjaarden, die de grootste vloot ter wereld hebben, de Armada. En ze heeft succes.

Koningin van Engeland in de 16e eeuw

Je ziet het misschien niet op het eerste gezicht, maar wist je dat het Rijksmuseum gestolen kunst in hun collectie heeft? Dit wordt roofkunst genoemd. De laatste jaren is hier steeds meer discussie over. Roofkunst is kunst die zonder toestemming van de eigenaar is meegenomen. Dat gebeurde bijvoorbeeld veel in de koloniale tijd. 

Ook Nederlanders hebben kunst gestolen uit andere delen van de wereld. Dit kwam soms in het bezit van de Nederlandse staat. En een deel hiervan is nog steeds in Nederlandse musea te zien, zoals dit kanon van Kandy, die je in het Rijksmuseum kan bewonderen. Deze is in de 18de eeuw meegenomen uit het plaatsje Kandy in Sri Lanka.

Maar wanneer is iets dan roofkunst? Als de kunst is op illegale wijze of onder dwang bemachtigd. En zonder toestemming van de eigenaar meegenomen. 

Het Rijksmuseum staat open voor het teruggeven van kunst. Want het heeft vaak een grote emotionele en culturele waarde voor het land waar het vandaan komt. Maar de vraag is: aan wie moet je de kunst teruggegeven? Hier doet het Rijksmuseum onderzoek naar.

Het is erg lastig om te bepalen of iets roofkunst is, want alle kunst heeft een uniek verhaal en verleden. Hoe denk jij over roofkunst?

Wat is roofkunst?

In een historisch museum hangt kunst uit alle windstreken. Je ziet het misschien niet op het eerste gezicht, maar daar kan ook gestolen kunst tussen hangen. Kunst die in koloniale tijd of tijdens oorlogen is meegenomen. Dit wordt roofkunst genoemd. De vraag is of deze kunst niet moet worden teruggegeven aan de rechtmatige eigenaar.

Gestolen kunst uit andere landen

Een oorlog win je met soldaten en wapens. Dat weet iedereen. Maar een oorlog winnen met posters? Toch is propaganda een erg belangrijk middel in oorlogsvoering. In een notendop is propaganda het gebruiken van media, zoals posters, om mensen te beïnvloeden. Maar hoe werkt dat dan? 

In de Tweede Wereldoorlog gebruiken de nazi's propaganda om mensen te overtuigen van hun ideeën. Dat deden ze met films, maar dus ook met posters. Deze hangen tijdens de bezetting overal in Nederland op straat. 

De boodschap op zo’n poster moet in één blik duidelijk zijn. Vaak staat er een krachtige slogan op, met een afbeelding in felle kleuren. Die boodschap klopt niet altijd. Dus daarom is het lastig om te weten wat waar is, en wat niet. 

De posters worden opgehangen met verschillende doelen: Sommige roepen mannen toe: Sluit je aan bij het leger! Anderen richten zich op de vijand. En in deze poster wordt het Russische leger zwartgemaakt. Ook staan er vaak antisemitische boodschappen op, gericht tegen de Joden. Zoals op deze poster.

Nog steeds speelt propaganda in oorlogen een belangrijke rol. Maar in plaats van posters, wordt nu vaak sociale media gebruikt. Zoals Instagram of facebook. Beelden die worden ingezet als wapen. Daarom is het dus zo belangrijk om altijd kritisch te zijn op wat je ziet.

Hoe zet je een poster in als wapen?

Propaganda speelt een belangrijke rol in oorlogen om mensen te beïnvloeden. Dat gebeurt in de 20e-eeuw vaak met posters of affiches. De boodschap op zo’n poster moet in één blik duidelijk zijn. Vaak staat er een krachtige slogan op, met een afbeelding in felle kleuren. Die boodschap klopt niet altijd. Dus daarom is het lastig om te weten wat waar is, en wat niet.

Affiches als propaganda in de 20e-eeuw

Wist je dat het grootste deel van de collectie van het Rijksmuseum daar niet tentoongesteld wordt? Om al die kunst toch te laten zien, gaan musea steeds meer digitaliseren.
In Nederland waren er in 2017 al ongeveer 60 miljoen objecten gedigitaliseerd. Dat is 75% van alle kunst! Zo heeft het Rijksmuseum deze online studio, waar allerlei schilderijen, objecten en prenten te vinden zijn.
Een gedigitaliseerde collectie heeft veel voordelen: Je hebt toegang tot allemaal kunst die niet in het museum te zien is; zelfs mensen aan de andere kant van de wereld kunnen de kunstwerken bekijken; en iedereen kan zelf met de kunst aan de slag. Door ze interactief te maken kan je schilderijen tot leven wekken. Bijvoorbeeld door er geluid onder te zetten of personen op het schilderij te laten bewegen.
Ook in musea zelf maken ze steeds vaker gebruik van digitalisering. Denk bijvoorbeeld aan een audiotour of interactieve schermen. Het sluit beter aan bij jongeren en maakt een bezoek aan het museum leuker.
Gedigitaliseerde kunst biedt ongelofelijk veel mogelijkheden en wie weet wat er in de toekomst allemaal nog meer kan.

Gedigitaliseerde kunst

Een groot deel van de collectie van musea kan niet worden tentoongesteld. Om al die kunst toch te laten zien, gaan musea steeds meer digitaliseren. Een gedigitaliseerde collectie heeft veel voordelen: Je hebt toegang meer kunstwerken, je kunt ze overal bekijken en je kan zelf met de kunst aan de slag.

Kunstcollecties voor iedereen toegankelijk

Tegenwoordig is het erg makkelijk om op je bestemming te komen. Met één druk op de knop wijst Google Maps je de kortste route. Maar vroeger was navigeren nog niet zo eenvoudig. Zo waren zeevaarders volledig omgeven door water, water en nog eens water. En als je beneden geen herkenningspunten hebt, moet je je enige houvast boven je zoeken en kijken naar de hemel.
Daarom gebruikten ze bij het navigeren hemellichamen, zoals de zon of een ster. Dit heet astronavigatie. Dat gaat ongeveer zo: Er wordt een hoek gemeten tussen het hemellichaam, de waarnemer en de horizon.
En je moet de precieze tijd weten, want de aarde draait! En daardoor verandert de positie van de hemellichamen de hele dag. Om uiteindelijk je plaats te bepalen, gebruik je een tabellenboek, daarin is de locatie van je hemellichaam te vinden. 
Na het toepassen van meerdere correcties, kun je je locatie op een kaart intekenen en je koers bepalen. Volg je het nog? In de loop der eeuwen zijn er voor deze methode steeds betere meetinstrumenten ontwikkeld: Het begint met de kwadrant, dan het astrolabium, de Jacobsstaf, de octant en de sextant. Die sextant blijft tot de jaren 80 van de vorige eeuw het meest gebruikte instrument. En dat voor een apparaatje dat Columbus al gebruikte bij zijn ontdekkingsreizen!
Tegenwoordig vertrouwen veel schippers op GPS. Maar wat als de moderne technologie je in de steek laat? Dan maken veel schepen nog steeds gebruik van astronavigatie. En nou weet jij ook hoe je gebruik kunt maken van deze low-tech methode!

Hoe navigeerde je vroeger op zee?

Tegenwoordig is het erg makkelijk om op je bestemming te komen. Met één druk op de knop wijst een app je de kortste route. Voeger was navigeren nog niet zo eenvoudig. Midden op zee zijn zeevaarders volledig omgeven door water. Zonder herkenningspunten moet je je enige houvast boven je zoeken en kijken naar de zon en de sterren. Bijvoorbeeld met een sextant.

Je weg vinden zonder GPS

Delfts blauw? Van oorsprong niet Hollands. Tulpen? Die komen uit Turkije. Als we ergens om bekend staan, is het dat we onze typisch Nederlandse producten ergens anders vandaan halen. Maar gelukkig hebben we onze lekkernijen nog: onze pannenkoeken, appeltaart, oliebollen, gevulde koeken en speculaas. Maar hoe Nederlands zijn die lekkernijen eigenlijk?

Neem nou pannenkoeken, die kennen ze over de hele wereld. Je hebt crêpes in Frankrijk, pancakes in Amerika en palatschinken in Hongarije. Maar platte pannenkoeken met spek en stroop, die verschijnen alleen hier op tafel. 

En hoewel ook appeltaart in veel meer landen op de menukaart staat, hebben we gelukkig ook nog wel een typisch Nederlandse appeltaart: met kaneel, rozijnen, krenten en slagroom. Hartstikke Hollands dus, die lekkernijen. Dat dacht je maar! De ingrediënten die worden gebruikt, komen namelijk van over de hele wereld. 

Zo komt kaneel van oorsprong uit Indonesië en werd meegenomen door de VOC. De krenten en de rozijnen komen uit het Midden-Oosten, net als amandelen die in het amandelspijs van gevulde koeken zitten.

Boter komt wél uit Nederland. Maar is onze boterkoek dan puur Hollands? Waarschijnlijk ook niet. Er wordt namelijk gedacht dat de boterkoek is meegenomen door Joodse immigranten in de 16e eeuw. 

Is er dan nog iets aan onze lekkernijen echt Nederlands? Wel in de manier waarop we het maken en serveren. Maar puur Hollands? Dat zijn onze lekkernijen niet. Helaas pindakaas. Dat is trouwens ook niet Nederlands.

Pannenkoeken, appeltaart en oliebollen

Delfts blauw is van oorsprong niet Nederlands en tulpen komen uit Turkije. Als we ergens om bekend staan, is het dat we onze typisch Nederlandse producten ergens anders vandaan halen. Dat geldt ook voor onze lekkernijen. Hoe Nederlands zijn onze pannenkoeken, appeltaart, oliebollen, gevulde koeken en speculaas eigenlijk?

Hoe Nederlands zijn onze lekkernijen?

Musea doen er van alles aan om jongeren over de streep te trekken. Maar krijgen ze jou al enthousiast?
Misschien lijkt een museum je wel saai: oude spullen, verhalen van vroeger, wat heb jij daar nu aan? Of je voelt je ongemakkelijk, omdat er allerlei regels zijn die je niet kent. Mag je bijvoorbeeld foto’s maken? Of moet je stil zijn in een museum?

Toch proberen musea met gratis toegang of kortingen jouw bezoek aantrekkelijker te maken. En proberen ze je te bereiken met sociale media, zoals Whatsapp, Instagram, Tiktok en Twitter.
Eenmaal binnen, bieden veel musea ook interactieve rondleidingen aan. Dit doen ze door gebruik te maken van QR-codes, apps, of bijvoorbeeld tours met BN’ers als gids, zoals Ronnie Flex. 
Daarnaast worden er ook allerlei evenementen in musea georganiseerd, die jongeren moeten trekken. De grootste daarvan is Museumnacht. In verschillende steden kun je dan in allerlei musea tot laat in de nacht kunst bekijken en je kan er soms zelfs feesten!


Ook jongeren zelf worden ingezet door musea, zij bedenken en organiseren van alles om hun leeftijdsgenoten het museum in te krijgen. Kortom, van korting tot feestjes: ze doen van alles om jou enthousiast te krijgen.

Hoe proberen musea jongeren naar het museum te trekken?

Voor veel jongeren lijkt een museum saai, met oude spullen in strakke vitrines en verhalen van vroeger. Musea proberen dit beeld te veranderen en jongeren weer naar het museum te trekken met socialmedia-acties, evenementen en interactieve rondleidingen.

Interessante plek voor iedereen

Stel, je zoekt een outfit voor je gala, dan bestel je die gewoon online. Maar vroeger kwam je helemaal niet zo makkelijk aan mooie kleding. Toen was het alleen toegankelijk voor een kleine groep: de elite. Dit veranderde ongeveer 150 jaar geleden. Maar hoe kwam dat zo? 
Welkom in het Victoriaanse tijdperk! Tijdens de industriële revolutie is er een enorme toename in de stofproductie, dit komt onder andere door de uitvinding van de stoommachine. Stof wordt veel goedkoper en dat is handig als je mooie jurken wil maken zoals deze.
Ook kunnen steeds meer mensen lezen en hebben daardoor toegang tot literatuur. De hoeveelheid literatuur over mode groeit enorm. Daarnaast zorgt de uitvinding van de naaimachine ervoor dat je makkelijker thuis je eigen jurk in elkaar kan zetten. 
Terug naar nu… Vrouwen in het Victoriaanse tijdperk konden zich dus opeens net als de elite gaan kleden. Gewoon door het zelf te maken. En nu kopen we onze kleding dus online. Niet één galajurk, maar gelijk drie. En die andere twee stuur je dan gewoon weer terug. Daar had je wel twee keer over nagedacht als je die jurk zelf had moeten maken.

Een baljurk in de 19e eeuw

Tegenwoordig bestel je een galajurk gewoon online. Maar in de 19e eeuw is dat heel anders. Baljurken zijn dan heel duur en alleen beschikbaar voor de rijke elite. Tijdens de industriële revolutie worden galajurken toegankelijker voor de middenklasse. Er is er een enorme toename in de stofproductie, dit komt onder andere door de uitvinding van de stoommachine.

Galajurken voor meer mensen dankzij knippatronen en naaimachines in Victoriaans Engeland

Het Rijksmuseum Junior Fellowship is dé profielwerkstukprijs van het Rijksmuseum. De finalisten hebben samen met NTR en Schooltv explainervideo's gemaakt over het onderwerp van hun eigen werkstuk. 

junior fellowship 2024

Junior Fellowship

Rijksmuseum Junior Fellowship

Cultuur en geloof

Overige kunstvormen

Beeldend en bouwkunst

Explainers gemaakt door de finalisten van de profielwerkstukprijs van het Rijksmuseum

Junior Fellowship 2022

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Sterretjes

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.