Klas 1/2/3

In de ruimte is veel te ontdekken! Wat weten we al over planeten en zonnestelsels? Dankzij wetenschappelijk onderzoek een heleboel. 

Welkom in het International Space Station! Leer alles over ruimtevaart, astronauten en leven in het ISS. André Kuipers geeft je een rondleiding door het ruimtestation. En je kan 360 graden rondkijken. Zoom in en ontdek wat er allemaal gebeurt in het ISS: experimenten en belangrijk onderzoek in Columbus, een prachtige blik op de aardbol vanuit Tranquility en zwevend ondersteboven slapen in Harmony. 

Interactieve schoolplaat over de ruimtevaart

Aan boord bij het ISS

Aardrijkskunde examenquiz

Test of jij goed bent voorbereid op je examen aardrijkskunde! Wat weet je van platentektoniek, de koolstofkringloop en oceanische circulatie? Klik op de afbeelding om te beginnen.

Examenquiz bij aardrijkskunde voor vwo

Wat weet jij over de aarde als natuurlijk systeem?

De aarde is geen grote versteende planeet. In de aardkern is het heel erg heet en de aardkorst drijft op magma in de langzaam stromende aardmantel. De aardkorst is wel hard, maar bestaat uit platen die voortdurend in beweging zijn en naar elkaar toe drijven (convergentie) of van elkaar af drijven (divergentie). Bij de breuken tussen de aardplaten komen vaak aardbevingen voor en vind je vulkanen. Bekijk deze interactieve schoolplaat over de opbouw van de aarde. Zoom in en bekijk de verschillende video's!

Interactieve schoolplaat over aardlagen

Opbouw van de aarde

Het zonnestelsel 3D

De zon is het stralende middelpunt van het zonnestelsel waartoe, naast zeven andere planeten, ook de aarde behoort. In deze interactieve schoolplaat kun je een reis maken door het zonnestelsel en informatie krijgen over de planeten. Ook kun je zien hoe de planeten zich ten opzichte van de zon bewegen.

Reis mee door ons zonnestelsel

Het zonnestelsel in 3D

De ruimte-experts

Ruimtevaart in de praktijk. Breng met deze video's ruimtevaart de klas in met uitleg van verschillende ruimte-experts over satellieten, raketten, ruimtestations en alles wat met ruimtevaart te maken heeft. In samenwerking met NEMO en ESERO.

Programmaheaders

Ruimtevaart in de klas

Professor Pieternel Levelt doet bij het KNMI onderzoek naar luchtvervuiling met behulp van licht. Het ozonmeetinstrument (OMI) en vanaf volgend jaar het nieuw ontwikkelde instrument TROPOMI meten vanaf een satelliet de lucht om de aarde. Door lichtmetingen wordt berekend waar er vervuilende gassen in de atmosfeer zitten.

Hoe meet je luchtvervuiling?

Maurice: "Vet hé? Ja dat is een radiotelescoop van sterrenkundig instituut Astron. Daar ben ik omdat ik heb afgesproken met sterrenkundige Samayra Straal. Zij doet onderzoek naar pulsars. Dat zijn zeg maar ontplofte sterren en dat onderzoek doet ze met behulp van onzichtbaar licht. Ja echt, onzichtbaar licht."

Maurice: "Wat een fantastische locatie om onderzoek te doen." 
Samayra: "Ja mooi hé?" 
Maurice: "Echt te gek! Wat houd je onderzoek precies in?"
Samayra: "Ik zoek naar pulsars en dat is een overblijfsel van als een zware ster is ontploft. Een zware ster is ongeveer 8 tot 25 keer zo zwaar als onze zon, ze zijn heel groot en heel zwaar, dan ontploffen ze en dan blijft er iets  over dat is ongeveer 1,5 keer zo zwaar als de zon en maar 10 kilometer breed. Dus dat is net zo groot als Amsterdam. Ik heb een model binnen staan, dus kom maar mee."

Samayra: "Dit is het model van een pulsar en ze draaien heel snel rond. De snelste draait wel 625 keer per seconde om zijn as."
Maurice: "625 keer?"
Samayra: "Ja snel hé?"
Maurice: "Per seconde?"
Samayra: "Per seconde."
Maurice: "Dat is heel snel ja."

Maurice: "Hoeveel van die pulsars zijn er?"
Samayra: "Nou we hebben er tot nu toe 2000 ontdekt en ik hoop er nog veel meer te ontdekken."
Maurice: "Ja, ergens in de ruimte. En hoe ontdek je die dan?"
Samayra: "Ja met behulp van onzichtbaar licht en dat is onderdeel van het elektromagnetisch spectrum."
Maurice: "Aaah het elektromagnetisch spectrum! Ja..."

Samayra: "Wit licht is eigenlijk een optelsom van alle verschillende kleuren en dat kunnen we duidelijk maken met behulp van een prisma."
Maurice: "Ah, de regenboog."
Samayra: "Ja inderdaad, een mini regenboog die alle zichtbare kleuren laat zien. En iedere kleur heeft zijn eigen golflengte. Een golflengte bepaal je door de afstand tussen twee pieken. Het rode licht heeft een lange golflengte en het blauwe licht heeft een kortere golflengte. Naast een eigen golflengte heeft iedere kleur ook een eigen temperatuur. Blauw is kouder dan rood. Als je vervolgens de temperatuur naast het rood gaat meten, blijkt dat de temperatuur daar nog hoger is. Daar zit infrarood ligt met een langere golflengte dan rood en als we verder gaan hebben we microgolven en radiogolven. Aan de andere kant heb je ook licht dat we niet kunnen zien, maar juist met een kortere golflengte. Daar zit bijvoorbeeld röntgenstraling en gammastraling."
Maurice: "Maar dat kunnen wij dus allemaal niet zien?"
Samayra: "Dat wij nu allemaal niet zien."
Maurice: "Maar dat is er nu wel?"
Samayra: "Dat is er wel."
Maurice: "Ons brein kan dat dan misschien niet, maar slimme wetenschappers hebben toch een manier gevonden om dat onzichtbare licht zichtbaar te maken en daar hebben we allerlei voordelen uitgehaald. Denk aan een politiehelikopter. Toch? Met zo'n warmtecamera. Verdachte criminelen zijn dan opeens wel zichtbaar. Of het ziekenhuis, daar maken ze röntgenfoto's. Die röntgenstraling zorgt ervoor dat wij in een lichaam kunnen kijken. Nou, super handig dus."
Samayra: "Ja, en al dat licht samen, van röntgen helemaal tot radio, dat samen is het elektromagnetisch spectrum."
Maurice: "Dat is het elektromagnetisch spectrum! 
Samayra: "Inderdaad."
Maurice: "Ik snap het nu."

Maurice: "Zo'n pulsar straalt dus ook straling uit."
Samayra: "Ja alles zendt elektrostralingen uit en een pulsar heeft een bundels radiogolven. En radiogolven zijn lange golven met een lage frequentie. Die draai je rond. Dus iedere keer als je hem langs ziet komen, zie je een flitsje. Net als bij een vuurtoren. Als jij hem langs ziet komen dan zien wij hem ook. Maar dan in het onzichtbare radiolicht. En omdat we dat zelf niet zien, zetten we dat met behulp van de computer om in een piepje. In geluid dus."
Maurice: "Kunnen we nu ook zoeken naar zo'n pulsar?"
Samayra: "Ja, kom mee!"
Maurice: "Vet."
Samayra: "Moet ik heel even de telescoop besturen."
Maurice: "Ok, die telescoop beweegt nu naar de pulsar?"
Samayra: "Ja, zodat hij het signaal kan ontvangen."

Samayra: "Dat is hem. De radiogolven worden door de computer omgezet in een geluidje. Dus die bof bof, dat is iedere keer dat de bundel radiostraling door de telescoop wordt opgevangen." 
Maurice: "En is dit het licht wat nu uitgestraald wordt?"
Samayra: "Nee, dit licht is al een tijdje onderweg. Dit is 3,5 duizend jaar geleden uitgezonden door de pulsar. Dus deze radiogolven zijn uitgezonden in de tijd van de Grieken en de Romeinen."
Maurice: "Bizar zeg!"
Samayra: "We kijken eigenlijk terug in de tijd."

Maurice: "Het ziet er prachtig uit. Het maakt contact met het buitenaardse, maar ik weet niet precies hoe zo'n radiotelescoop werkt. Je kijkt erdoorheen en er zitten allemaal gaatjes in."
Samayra: "Ja dat klopt, je kijkt erdoorheen, maar dat is het zichtbare licht dat erdoorheen gaat. Je weet nu, het zichtbare licht heeft een korte golflengte, dus die kan er wel door, maar de radiogolven hebben een langere golflengte en die worden gereflecteerd door de telescoop naar de camera, waar het vervolgens wordt opgevangen."
Maurice: "Oh, op die manier."
Samayra: "Dus eigenlijk een soort van zeef. Het zichtbare licht gaat er wel door, maar de radiogolven niet."
Maurice: "Het lijkt ook wel een beetje op een zeef inderdaad."
Samayra: "Ja."
Maurice: "Volgens mij is het heel leuk om dit onderzoek te doen, of niet?"
Samayra: "Ja ik vind het ook echt superleuk."
Maurice: "Maar wat hebben we er eigenlijk aan?"
Samayra: "Nou ja, wij als mensen zijn natuurlijk erg nieuwsgierig. We willen exact weten hoe alles in elkaar zit. Zo ook willen we weten hoe het heelal in elkaar zit en om bijvoorbeeld pulsars te vinden moeten we nieuwe technologieën ontwikkelen. Deze technologieën worden nu ook gebruikt in het hedendaagse leven. Zonder sterrenkunde had jij geen camera op je telefoon gehad. Had je geen selfie kunnen maken. Je had hem trouwens ook niet op Facebook kunnen uploaden, want je had geen wifi gehad."
Maurice: "Zo telescoop erbij en lachen. Nou top! Ga maar lekker door met die onderzoeken."

Met onze ogen kunnen we maar een klein deel zien van al het licht, de rest is voor ons dus 'onzichtbaar'. Maar wetenschappers gebruiken dit 'onzichtbare licht' wel voor hun onderzoek. Sterrenkundige Samayra Straal doet onderzoek naar pulsars. Dat zijn ontplofte sterren ver weg in de ruimte. Met behulp van een telescoop vangt ze radiogolven van deze pulsars op. Radiogolven maken, net als zichtbaar licht, deel uit van het elektromagnetisch spectrum.

Onderzoek naar pulsars

Je ziet het niet hè, maar net buiten de atmosfeer draait alles om de aarde heen. Het zijn satellieten. Die zijn daar door mensen toegebracht en op die satellieten zitten meetinstrumenten die van alles op aarde en daarbuiten meten. Nou is Ruud Hoogeveen een wetenschapper, die gespecialiseerd is in die meetinstrumenten op de satellieten. Ahhh te gek. Hé Ruud! Hé Maurice! Dit zijn dus die instrumenten die op die satellieten zitten die de ruimte ingaan. Ja dit zijn onderdelen daarvan. En die ontwikkel jij ook. Klopt. Wat meten die instrumenten nou. Nou wat wij willen, is vanuit de ruimte de aard-atmosfeer in kaart brengen en dan vooral vervuiling en broeikasgassen en denk vooral dan aan NO2, koolmonoxide en methaan. En die broeikasgassen, die zijn slecht natuurlijk. Ja. Wat doen ze precies? Dan geef je het broeikaseffect, de opwarming van de aarde, en dat willen we beter begrijpen. En je zou denken, dat weten we allemaal al, maar en heleboel dingen weten we nog niet. En methaan bijvoorbeeld dat is een derde van de opwarming door het broeikaseffect is afkomstig van methaan. En we weten eigenlijk niet precies waar het allemaal vandaan komt en metingen beter te begrijpen. Gassen in de atmosfeer meten, hoe doe je dat? Stel je voor dat je satelliet bent hè en je vliegt over het zonverlichte deel over de aarde, komt al het licht naar boven en dat ga je bekijken in zichtbaar en onzichtbaar licht. Onzichtbaar licht? Ja, kijk ons oog is gevoelig van blauw naar rood. Maar onder blauw zit violet en ultraviolet. Zien we niet maar is er wel want daar word je bruin of als je er teveel van hebt verband je. Voor bij het rood heb je infrarood. Dat is eigenlijk gewoon licht alleen je ziet het niet. En dat infrarode licht dat is belangrijk voor jullie metingen. Ja dat is precies waar koolmonoxide en methaan hun absorptielijn hebben. Hebben we een speciale camera voor om dat te meten en die ga ik je nu even laten zien. De clean room, de schone kamer. Nou, kom binnen dan laat ik je zien hoe de infrarood camera werkt. En dat kan ik je demonstreren met silicium. Wat zie je? Ik zie mezelf, het is gewoon een spiegel. In dat zichtbaar licht is het ook een spiegel. Zichtbaar licht komt hier absoluut niet doorheen, wordt alleen maar gereflecteerd. Maar infrarood licht is anders. Heeft en langere golflengte en kan hier wel doorheen. Nou en dat kan ik je laten zien met deze opstelling. We hebben een lamp die heel zachtjes aanstaat en wat infrarood uitzendt. Hier hebben we een camera en beeld zie je hier. Ik houd dus die spiegel hiervoor en het infrarood blijf je gewoon zien. Het infrarood gaat hier doorheen. Dus er is echt een verschil tussen infrarood licht en zichtbaar licht. Dat snap ik maar hoe kunnen jullie met infrarood licht meten dat en hoeveel methaan er in de atmosfeer is. Kijk, we hebben de zon en die schijnt door de atmosfeer naar de aarde. En vanaf de aarde wordt het weer gereflecteerd door de atmosfeer naar de satelliet. In die atmosfeer zit methaan, en methaan absorbeert hele specifieke kleuren, golflengtes in het infrarood. En als het absorbeert dan gaat het dus uit het licht. Dus zonlicht bevat alle kleuren infrarood maar het licht wat door de satelliet naar de atmosfeer gaat, die mist een heleboel kleuren van het infrarood. Daaruit kunnen we methaan afleiden. Dus infrarood licht wat onzichtbaar is, bestaat net als zichtbaar licht wat wij kunnen zien uit meerdere kleuren. Zo veel kleuren als je maar wilt. En hoe trek je die kleuren dan uit elkaar? Dat kan ik je ook demonstreren. Dat doen we met een tralie. Bij een tralie denk je aan grote staven ijzer. Nou deze zijn heel klein. Hier heb je vijfhonderd van die lijntjes per millimeter. En door al die lijntjes wordt het licht uit elkaar getrokken. En zie je ook infrarood? Uh, nee, dat kan ik niet zien. Heel goed. Je ogen zien geen infrarood. Maar dat infrarood , daarvoor gebruiken we een truc als we dat uiteen willen rafelen. Het infrarode licht dat stop je hierin. Het silicium. Dit is silicium. Voor onze ogen is dat een spiegel. Maar het infrarode licht gaat er doorheen en komt op de achterkant van de tralie en wordt daar ook in al die kleuren uiteen getrokken, zoals we dat net zagen bij zichtbaar licht. Dan gaat het terug en als het dan uit het silicium gaat, wordt nog extra gebroken. Worden die kleuren nog drie en een half keer meer uit elkaar gerafeld. En de grap daarvan is als dat als we dit toepassen in een ruimte instrument kunnen we het veel kleiner maken. Daarom hebben

we dit tralie ontworpen en ontwikkeld met TNO. Hiermee kunnen we die spectrum meten waarvan we eerst dachten dat ie 125 liter was, een verhuisdoos, kunnen nu zo klein maken dat het een schoenendoos is. Dit is zo nieuw dat we eer een prototype van hebben gemaakt om het te demonstreren dat het ook echt werkt. Kan ik dat zien? Ja, kom maar mee. Dit is het Tropomi breadboard model, dat is het prototype wat we gemaakt hebben. Je kunt zien het is meer een schoenendoos dan een verhuisdoos. Maar dit gaat wel de ruimte in. Ja, dit gaat de ruimte is en dit is het verzonken tralie, dat herken je nu wel. Ja. We hebben ‘m getest in een vriezer, want infrarood apparatuur werkt altijd een stuk beter als ie afgekoeld is. We hebben hier de zon, hm, dat is nu een infrarood lamp, en we hebben hier een gascel en we hebben hier een paar lenzen die het licht naar het instrument sturen. Nou, zo hebben we experimenten gedaan. Ik zal je laten zien wat de resultaten zijn. Dit is methaan en hoe donkerder de strepen hoe meer methaan het is. Als je dit patroon ziet dan weet je dat het om methaan gaat. Een op één. Tropomi gaat straks de lucht in. Ja in 2016 in het voorjaar. En dan komt er, hopen wij, een enorme hoeveelheid data naar beneden en dan gaan we leren hoe het nou zit met die atmosfeer en die vervuiling en dat broeikaseffect. Ik kijk ernaar uit. Ik ook, wij allemaal.

In de atmosfeer rond de aarde zitten niet alleen broeikasgassen, maar ook licht. Dat licht kan ons bijvoorbeeld vertellen hoeveel methaan er in de lucht zit.  Wetenschapper Ruud Hoogeveen geeft uitleg over de 'verzonken tralie', een onderdeel van satellietinstrument Tropomi dat licht in de atmosfeer meet en daarmee de aanwezigheid van bepaalde gassen kan berekenen.

De verzonken tralie

Groep 6/7/8

Bij de bouw van een ruimtesonde zijn wel honderden mensen uit allerlei landen betrokken. Nienke ontdekt dat bij de bouw van een sonde rekening gehouden wordt met extreme warmte en koude verschillen in het heelal, hoe een ruimtesonde vanaf de aarde bestuurd wordt en dat als we meer weten over kometen we ook beter begrijpen hoe onze eigen aarde ontstaan is.


Hoe bouw je een ruimtesonde?

Aarde, zon en maan

Ontdek de ruimte

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.