Klas 4/5/6

Klas 1/2/3

Wetenschapsjournalist Govert Schilling gaat op zoek naar de oorsprong van de mens. Hoe zijn we geworden wie we zijn? Bewerkte afleveringen die aansluiten bij de biologieles, inclusief lesbrief.

Govert naar de oorsprong van de mens in de klas

NPO Kennis

Deze interactieve schoolplaat brengt de evolutie van de aarde en al zijn organismen in beeld. Van de oerknal 14 miljard jaar geleden tot de ontwikkeling van dinosauriërs en zoogdieren tot aan nu: het tijdperk van de mens.

In de schoolplaat is veel te ontdekken: het eerste leven op aarde, de invloed van natuurlijke selectie en mutaties op evolutie, de bevolking van de aarde voordat wij bestonden én alle stappen die leidden tot de mens. 

Ervaar de evolutie door zelf te scrollen en video's aan te klikken of door een van de twee tours te doen en je te laten rondleiden. Bij deze schoolplaat hoort een lesbrief met o.a. gebruikstips, leerdoelen, kernbegrippen en verdieping.

Schoolplaat over evolutie, ordening en geologische tijdschaal

Evolutie

Hoogbegaafd

NPO Kennis maakt explainers en informatieve story's over onderwerpen die jongeren bezighouden, van Netflix tot klimaatverandering.

Npo Kennis header

Logo NPO Kennis

Je bent hoogbegaafd als je een IQ hebt van 130 of hoger, beschikt over een kritische instelling en perfectionisme. Maar hoogbegaafdheid is meer dan superslim zijn. Klik op de afbeelding om de rest van de story te lezen op NPO Kennis.

Story over de voor- en nadelen van hoge intelligentie

Wanneer ben je hoogbegaafd?

Groep 6/7/8

De kleur van je ogen wordt bepaald door de hoeveelheid pigment in je iris. Veel pigment zorgt voor bruine ogen, en anders zijn ze lichter, bijvoorbeeld groen of blauw. Door de verschillende hoeveelheden pigment wordt van het licht in je ogen alleen het groene, blauwe of bruine deel rondgestrooid. Dat heet de Rayleigh-verstrooiing, vanwege lord Rayleigh, die zijn ogen duidelijk niet in zijn zak had.
De hoeveelheid pigment heeft te maken met de genen. Degenen die je ouders zijn. Van hen krijg je de genen die je oogkleur bepalen. Maar als je moeder blauwe ogen heeft, en je vader bruine, dan is de kans groot dat jij bruine ogen hebt, want de ‘bruine’ genen zijn dominant. Maar je kan ook groene ogen hebben, als 1 van je grootouders die had. Of de melkboer van je grootouders.
Door de dominantie van die bruine genen lopen de meeste mensen in de wereld dus rond met bruine ogen. Maar de meeste kruipende mensen hebben juist blauwe ogen. Vrijwel alle baby’s worden zo geboren, en krijgen later pas hun ‘eigen’ oogkleur. En dat moet je maar geloven... Op onze blauwe ogen.

Clipphanger

De meeste baby’s hebben blauwe ogen. Toch is bruin de meest voorkomende oogkleur op aarde. Dat heeft alles te maken met onze genen. 

Waarom hebben de meeste mensen bruine ogen?

Moedervlekken zijn van alle tijden. In oude culturen gelooft men dat moedervlekken bij kinderen ontstaan door de onbedwingbare lusten van de vrouw tijdens de zwangerschap. Die verlangens, bijvoorbeeld naar druiven, zijn zo sterk, dat de baby wordt geboren met een bruine krenten-vlek. Inmiddels weten we wel beter: in de huid zitten pigmentcellen die Uv-straling van de zon absorberen om de huid te beschermen. Een ophoping van die pigmentcellen vormt een moedervlek. Die vlek kan lichtbruin zijn, donkerbruin, zwart, paars, rood of blauw en sommige mensen hebben er helemaal geen, maar die hebben een blinde vlek.
Moedervlekken zijn onschuldig. Alleen als ze hard groeien, verkleuren, pijn doen, jeuken of bloeden, moet je naar de dokter. Die veranderingen kunnen namelijk duiden op het begin van huidkanker. Gelukkig is dat zeldzaam. 
Een mens heeft gemiddeld 1, 2, 3, 4, 5, 6... ehm... 25 moedervlekken. Die hoeveelheid wordt bepaald door je DNA. En dat DNA krijg je van je moeder én je vader. Eigenlijk zouden we moedervlekken dus beter DNA-vlekken kunnen noemen, of oudervlekken. Maar ja, leg dat maar eens uit aan je moeder.

Een mens heeft gemiddeld 25 moedervlekken. Dat ligt vast in je DNA. En je DNA krijg je niet alleen van je moeder, maar ook van je vader.

Waarom heet een moedervlek geen vadervlek?

Al onze puike planten, vreemde vogels en andere dope dieren, die zijn niet op 1 dag geschapen maar gedurende lange tijd ontstaan oftewel geëvolueerd tijdens de evolutie.

Dit gebeurt onder invloed van natuurlijke selectie: de natuur selecteert wie leeft (en zich voortplant) en wie sterft. Wanneer een bepaalde overlevingsstrategie lang genoeg succesvol blijft, wordt die eigenschap steeds nadrukkelijker aanwezig in het DNA van een organisme. Kijk naar de staart van een mannetjespauw. Om lekker te kunnen vliegen, is het voordelig als die staart lekker kort is. Maar de partners spelen ook een rol. Als een vrouwtjespauw zich liever voortplant met een mannetje met een lekker lange staart, nou.. dan weet je het wel. En zo komen we aan die pauw met zijn bijzondere staart. Trots!

Als soorten geleidelijk veranderen, noemen we dat micro-evolutie. Als dit lang genoeg doorgaat, kunnen zelfs nieuwe soorten ontstaan. Dat noemen we macro-evolutie. De evolutie is ook van toepassing op mensen, en blijft doorgaan. Ook ons nageslacht zal zich blijven aanpassen aan de omstandigheden. Dus misschien heeft jouw kleinkind straks wel een ‘speciale vinger’ om video’s te liken. Toppie!

Al het leven op aarde is ontstaan door evolutie. Sommige soorten hebben zich aangepast aan de omstandigheden, en andere soorten zijn uitgestorven. Dat heet natuurlijke selectie.

Wat is evolutie?

Vak: biologie. De Galapagoseilanden, een eilandengroep in de Stille Oceaan, zijn onder meer bekend geworden door de Britse bioloog Charles Darwin. Hier heeft hij zijn eerste ideeën gevormd voor zijn theorie over evolutie door natuurlijke selectie. Als hij in 1835 voet zet op de eilanden, valt het hem op dat op ieder eiland het uiterlijk van dezelfde dierensoorten toch anders is. Zo zijn de schilden van reuzenschildpadden op ieder eiland anders, net als de snavels van vinken die er rondvliegen. Volgens Darwin is dat het gevolg van natuurlijke selectie; veranderingen van diersoorten door een nieuwe leefsituatie.

Galapagos in de klas

Het idee dat soorten zich voortdurend aanpassen aan hun omstandigheden werd geïntroduceerd door Charles Darwin. Wetenschapsjournalist Govert Schilling leert dat evolutie niet altijd vooruitgang betekent. En dat wij niet afstammen van de aap, zoals vaak wordt gedacht, maar dat we een gemeenschappelijke voorouder hebben.

De evolutie van de mens 

Evolutie is iets ongrijpbaars. Het gaat allemaal zo traag. Voor ons is 100 jaar een eeuwigheid. Bij duizenden of miljoenen jaren kunnen we ons niks voorstellen. Evolutie is het proces waarbij een bestaande soort verandert in een nieuwe soort. Zoiets komt altijd door een aanpassing aan de omgeving. Als een diersoort in een nieuwe omgeving terechtkomt en daar lang genoeg blijft, dan komt dat proces vanzelf op gang. Professor Diethard Tautz, van het Duitse Max Planck Instituut onderzoekt evolutionaire veranderingen bij muizen. Diethard experimenteert met muizen, omdat die zich 100 keer zo snel vermenigvuldigen als mensen. Daardoor evolueren muizen ook veel sneller. Zijn onderzoek begint in zijn achtertuin. Met soortvorming bedoelt Diethard het ontstaan van een nieuwe soort, uit een bestaande soort. Als twee dieren samen geen vruchtbare nakomelingen krijgen, gelden ze als verschillende soorten. Soortvorming is een direct gevolg van evolutie. Evolutie heeft tijd nodig. Deze oosterse en westerse muizenkolonies- die ook de Duitse en Franse variant worden genoemd - zijn maar net op weg om te evolueren in twee afzonderlijke soorten. Diethard kan ze dus tijdens dat evolutieproces bestuderen. In het Max Planck Insituut hier in Plön probeert hij te ontdekken hoe de muizen van elkaar weten tot welke kolonie ze behoren. De muizen in de twee kolonies piepen niet precies hetzelfde. Diethard denkt dat 't evolutieproces zo misschien wel wordt versneld. Deze twee muizenkolonies behoorden dus ooit tot dezelfde soort. Maar ze gingen elk hun eigen weg. Daardoor kwamen ze in verschillende omgevingen terecht, en begon het proces van aanpassing. Als je lang genoeg wacht, levert dat uiteindelijk twee verschillende soorten op. Zo werkt evolutie.

Evolutie bij muizen

Bij evolutie verandert een bestaande soort in een nieuwe soort. Dat is een proces van soms wel duizenden jaren. Maar bij muizen gaat evolutie veel sneller. Wetenschappers zien evolutionaire veranderingen bij muizen uit verschillende leefomgevingen, die elk een andere taal hebben ontwikkeld.

Soortvorming als gevolg van evolutie

Focus in de klas

De hond stamt af van de wolf. Lang geleden begon de mens de wolf als huisdier te houden. Door  deze domesticatie begon het dier steeds meer op ons te lijken. De schedel en de vacht veranderden en zelfs het gedrag is meer op dat van de mens gaan lijken.

De evolutie van de hond

Dieren en planten

Mens en lichaam

Vmbo examenvideo's bij biologie over erfelijkheid en evolutie.

Biologie examen: erfelijkheid en evolutie

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Op dit moment ervaren wij problemen met de site, waaronder de zoekfunctie. Er wordt aan gewerkt, hopelijk snel opgelost. red. Schooltv.nl

Schaatsende kinderen

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.