Name: Slavenhandel in de Gouden Eeuw
Uploaded: 2020-09-01T15:00:00+02:00
Duration: 1 min 33 s
Description: In de Gouden Eeuw verdient Nederland veel geld in de slavenhandel. Slaven worden vanuit Afrika naar de nieuwe wereld gebracht en verkocht aan de hoogste bieder. Geschreven en geregisseerd door Niek Barendsen.

Groep 6/7/8

Klas 1/2/3

Hallo, dit zijn de kapitein en de koopman van dit mooie schip. Hallo. zijn heel succesvol. Dat klopt. De handel loopt als een trein. Een trein? Laat maar, ik vaar en hij handelt. Samen zijn wij een gouden team. Waar waren jullie zoal? Naar Afrika en naar de nieuwe wereld, Amerika...Zuid-Amerika en terug. Waar handelen jullie in? Wat? Waar handelen jullie in? In van alles. Waarom wilt u dat weten? Mogen we kijken op het schip? Nee, weg met die camera. Wat is dat? Waarom mogen we niet filmen? Dat is heel saai, al die specerijen...en eh, nou... tulpen en hout...En slaven? Wat?! Ja, slaven. Wij?! Nee, maar dat zouden wij nooit doen. Nooit! Slavenhandel dat is echt fout. Nederland verdient toch veel in de handel in slaven? O ja, is dat zo? O, wat erg. Dat zouden wij nooit doen. Nooit! Wat is dat dan? He, hoe kan dat nou?! Wat krijgen we nou, zeg! O, dat is een heel tevreden passagier. Hij kocht een enkele reis naar Amerika. Hij heeft een hut op onze cruise en wacht nu op het middagprogramma. Mogen we hem wat vragen? Nee, hij geniet van zijn rust, dus nu weg! Jullie zijn gewoon slavenhandelaren! Ik vaar alleen maar, jij handelt, jij bent schuldig. Verrader! Dat ben je zelf! Jij bent ook schuldig! Jij meer!

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

Programmaheaders

Programmalogo's

NOS op 3

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

Nederland heeft in meer dan 200 jaar honderdduizenden mensen verhandeld. En meer dan 200 jaar hebben tot slaaf gemaakte Afrikanen zich verzet. Wie zijn de helden van het verzet tegen slavernij? In deze special van de NOS krijgen ze een gezicht. Olivier Locadia (beter bekend als Willie Wartaal) en Anoeska Schmidt stammen af van tot slaaf gemaakten en vertellen hoe de helden van toen nog steeds inspireren.  

Scrollverhaal over verzetshelden tijdens de slavernij

Wij willen onze vrijheid

Klas 4/5/6

Slavernij was in de Gouden Eeuw heel gewoon. Wat weten we eigenlijk van deze donkere periode in de Nederlandse geschiedenis? Bekijk de online special 'Witte handel in zwarte mensen' over de rol die slavenhandel en slavernij speelden in de driehoekshandel waarmee Nederland rijkdom vergaarde in de Gouden Eeuw. Met onder meer de persoonlijke verhalen van een tot slaaf gemaakte jongen, een slavenkoopman en de leider van een slavenopstand.

Scrollverhaal over de slavernij

Witte handel in zwarte mensen

NPO Kennis maakt explainers en informatieve story's over onderwerpen die jongeren bezighouden, van Netflix tot klimaatverandering.

Npo Kennis header

Logo NPO Kennis

NPO Kennis

In de zeventiende eeuw handelt Nederland niet alleen in tabak en suiker, maar ook in mensen. We kopen mensen uit Afrika en zetten ze in Zuid-Amerika aan het werk: een loodzwaar bestaan. In dit scrollverhaal lees je alles over de gruwelen van de slavernij.

Welke rol speelde Nederland in de slavernij?

Scrollverhaal Keti Koti

Tijdens Keti Koti wordt jaarlijks op 1 juli de afschaffing van de slavernij herdacht. Dat gebeurde in Suriname en de Nederlandse Antillen in 1863. Wat herdenken we dan precies en wat was de rol van Nederland in de handel in mensen? Klik op de afbeelding om het scrollverhaal te lezen.

Scrollverhaal over de afschaffing van de slavernij

Wat is Keti Koti?

Slavenhandel in de Gouden Eeuw

Test je kennis van de Gouden Eeuw in de quiz!

Historische comedy voor alle leeftijden van Niek Barendsen waarin Dorine Goudsmit (Plien van Bennekom) samen met bekende 'Gouden Eeuwers' terugblikt op de hoogtepunten van de Nederlanden in de 17e-eeuw.

Welkom in de Gouden Eeuw

Welkom in de geschiedenis

In de Gouden Eeuw verdient Nederland veel geld in de slavenhandel. Slaven worden vanuit Afrika naar de nieuwe wereld gebracht en verkocht aan de hoogste bieder. Geschreven en geregisseerd door Niek Barendsen.

Regenten en vorsten

Rijk door de handel in mensen

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Het is niet iets om trots op te zijn, maar juist daarom moeten we het niet wegstoppen: Nederland speelt in de 17e eeuw een grote rol in de slavernij. 

In de zeventiende eeuw bevaren Nederlandse kolonisten de wereldzeeën en voeren ze handel. Niet alleen in specerijen en goederen, maar ook in mensen. Ze verhandelen mensen uit Afrika en vervoeren ze met schepen naar de koloniën om ze hier gedwongen arbeid te laten verrichten. De ‘tot slaaf gemaakten’ krijgen geen loon en moeten werken op plantages, in mijnen en in huishoudens. Schatrijk wordt Nederland ervan. Pas twee eeuwen later, in 1863 wordt de slavernij afgeschaft.

Quiz over mensenhandel en gedwongen arbeid

Wat weet jij over slavernij?

Animaties van dagboekfragmenten uit de tijd van de VOC en WIC. Speciaal gemaakt voor de interactieve schoolplaat 'VOC en WIC van alle kanten'. 

Verhalen van de VOC en WIC van alle kanten

Welkom aan boord van het beroemde VOC-schip 'De Amsterdam'. Kijk nu zelf rond door deze replica van een VOC-schip die aan de steiger van het Scheepvaartmuseum ligt. Verken de Nederlandse geschiedenis uit de 17e en 18e eeuw. Over de eerste overzeese reizen, de handel, de avonturen en ontberingen. En in het ruim kom je meer te weten over de zwarte bladzijdes van het slavernijverleden. Kijk zelf in 360 graden rond, zoom in en ontdek wat er op het schip zoal gebeurde tijdens de lange reis naar de oost.

Handel en oorlog over zee

De VOC en WIC van alle kanten

200 jaar lang maken de VOC en de WIC de dienst uit in overzeese gebieden als Indonesië en Suriname. Nederland is schatrijk geworden van de handel in grondstoffen en specerijen. Maar deze rijkdom heeft ook een keerzijde. Hoeveel weet jij over de VOC en WIC? Test je kennis in de quiz!

Quiz over handel en slavernij

Wat weet jij over de VOC en WIC?

Historische comedy voor alle leeftijden van Niek Barendsen waarin presentatrice Dorine Goudsmit onder andere koning Willem I, II en III ontvangt en ook de jonge koningin Wilhelmina en de vader van de Grondwet, Thorbecke.

Welkom in de IJzeren Eeuw

De 19e eeuw staat ook wel bekend als de ‘ijzeren eeuw’. In deze periode maakt Nederland kennis met onder andere de stoomtrein en de fotografie. De achternaam wordt ingevoerd en de slavernij wordt afgeschaft. Wat weet jij van deze periode? Start de quiz, kies bij elke vraag het juiste antwoord en bekijk de video's.

Quiz over de 19e eeuw

Wat weet jij over de IJzeren Eeuw?

Afspeellijst slavernij

Het is feest in Suriname. Iedereen danst op straat, want eindelijk na jaren van protest is dan nu de slavernij afgeschaft. Het is ongelooflijk. De blijdschap en de opluchting. Hier in Suriname worden 35.000 mensen verlost en die zijn nu vrij. En ik ben erbij. Een eerste reactie, bent u blij? Ja, we zijn ontzettend blij, nu we vrij zijn. En wat gaat u nu doen? Een wereldreis maken of lekker vakantie vieren? Vakantie?! We kunnen nergens heen. We hebben geen geld, geen cent. En trouwens we mogen helemaal niet weg van onze bevrijders. Jullie mogen niet weg, waarom niet? We moeten nog tien jaar lang doorploeteren. Wij allemaal! Maar de slavernij is toch afgeschaft. Ja officieel wel. Maar toch moeten we nog tien jaren blijven doorwerken. Rara, hoe kan dat? En daar verdienen we geen cent. Dus daarom zijn we niet zo blij vandaag. Maar komt u over tien jaren terug. Dan zijn we echt vrij. Hopen we. Maar ik dacht dat de slavernij was afgeschaft. Dat klopt. We zijn nu geen slaven meer. Nee, nu zijn we gewoon onderbetaalde, uitgebuite dwangarbeiders die nog 10 jaar lang moeten doorwerken. Nee, mogen doorwerken. Dank je wel. Dank. Heren, heren, de slavernij is afgeschaft. Geweldig, geweldig, geweldig. Maar u had toch slaven? U bent toch zegmaar slavenhouder? Dat was ik. Kijk, ik ben nu manager van een plantage met betaalde werknemers. Nou, ze moeten werken. Nog tien jaar, ze hebben zeg maar geen keus. Oh nee, ze krijgen gewoon betaald. Bijna niets, maar toch iets. Vindt u dat het allemaal eerlijk aan toe gaat? Ja, heel eerlijk. Er is een netto vergoeding voor elke slaaf van 300 gulden. Dat is keurig, bravo. Oke, dus elke ex-slaaf krijgt 300 gulden. Nou dat is inderdaad best keurig. Welnee, ben je gek zeg. Wij krijgen voor iedere slaaf die we nu kwijt raken door de afschaffing 300 gulden. Ja. Hè, maar dat is heel erg veel. Waarom krijgt u dat? Omdat ze onze spullen hebben afgepakt. Die mensen waren van ons. Ons bezit. Dat hebben ze afgepakt. Dat moet gecompenseerd. Ja, 300 gulden. Dat is ontzettend eerlijk gegaan allemaal. Even tussen ons gezegd en gezwegen. Ja, toen we hoorden dat de slavernij werd afgeschaft, hebben we heel snel heel veel slaven gekocht. Zieke slaven, oude slaven. Heel veel slaven. Ja en voor die slaven krijgen we ook 300 gulden. Dus we zijn rijker dan ooit. We zijn ontzettend blij met de afschaffing. We hebben nog precies dezelfde slaven. Personeel! Precies hetzelfde personeel. Ja, voor heel weinig geld en een flinke bonus van de staat. Lang leve de afschaffing van de slavernij. Tot zo ver Suriname. Wat we vieren weet ik niet precies, maar ik was erbij.

De afschaffing van de slavernij

In 1863 schaft de Nederlandse regering de slavernij af. De tot slaaf gemaakten in Suriname en op de Antillen zijn vrij! Of toch niet? In werkelijkheid moeten ze nog tien jaar zwaar onderbetaald doorwerken en de ex-slavenhouders krijgen nog extra geld door de afschaffing ook. Geschreven en geregisseerd door Niek Barendsen.

Vrijheid in Suriname?

Moet je eens zien: handboeien in het museum. Maar waarom? Dit is toch geen schilderij? En geen kunst-werk? Nee, maar het vertelt een verhaal, het is een belangrijk object uit de geschiedenis van Nederland. Dit is namelijk een slavenboei. We zijn er niet trots op, maar het hoort wel bij onze geschiedenis. 

In de Gouden Eeuw is Nederland een rijk land. Dit komt voor een deel door de handel in goederen die we voeren met andere landen. Maar De Nederlanders houden zich ook bezig met mensenhandel. Ze stelen mensen uit bijvoorbeeld Afrika die ze daarna verkopen aan anderen om onder dwang onbetaald werk te doen.
Er zijn verschillende maatschappijen die een grote rol spelen in de Nederlandse handel tijdens de Gouden Eeuw. De bekendste is misschien wel de VOC, die met handelsschepen naar het oosten varen: Zuid-Afrika… India… Indonesië… Maar er is ook de WIC, de West-Indische Compagnie. Zij richten zich op de handel tus-sen Europa, Afrika en Amerika. Ze verhandelen goud en grondstoffen zoals suiker, cacao en koffie, maar ze nemen ook mensen tegen hun wil mee, die ze tot slaaf maken. Zij worden opgekocht in Afrika en vervoerd naar de koloniën waar ze onder dwang moeten werken bij mensen thuis en op plantages waar koffie, suiker en tabak worden verbouwd voor de Europese markt.
Kijk, een scheepsmodel van een 18e-eeuws schip. We kunnen aan de bouw zien waar het schip voor heeft gediend. Het heeft drie grote masten, dus het is een zeeschip, maar er zijn weinig kanonnen aan boord, dus het zal geen oorlogsschip zijn. Voor de handel dus, maar voor welke handel? De brede romp, hoge masten en vooral de versiering met Afrikaanse mannen op de boeg doet vermoeden dat het hier gaat om een sla-venschip. 
Het is een schip van de West-Indische Compagnie. Met dit soort schepen zijn mannen, vrouwen en kinderen vanuit de westkust van Afrika naar de Caraïben ver-voerd. Daar worden ze doorverkocht om uiteindelijk gedwongen te gaan werken op bijvoorbeeld plantages. Naar schatting zijn er ongeveer 12 miljoen mensen uit Afrika op deze manier verscheept. De overtocht vanuit Afrika moet vreselijk zijn geweest en velen van hen hebben de overtocht dan ook niet overleefd.

Er zijn niet veel modellen bewaard gebleven van sla-venschepen, net zoals dat er weinig schilderijen zijn waar slavernij het onderwerp is. Maar als je goed op-let, zijn er op sommige schilderijen sporen te zien van slavenhandel en slavernij, al moet je er soms naar zoeken. We staan hier in het Rijksmuseum in de zaal waar ook de wereldberoemde Nachtwacht hangt. Dit is een schilderij met belangrijke mannen dat wel een beetje lijkt op de Nachtwacht. Het is een schilderij van Bartholomeus van der Helst. Van alle personen die we hier zien weten we precies wie het zijn en waar ze vandaan komen, behalve van ééntje: dit jongentje in het midden. Wie zou het zijn? En waarom staat hij op het schilderij? We weten het niet, maar het is wel waarschijnlijk dat hij door een slavenhandelaar mee naar Nederland is genomen.

Dit is een belangrijk man voor de West Indische Com-pagnie: directeur-generaal Johan Valckenburg. Hij heeft de hoogste functie in de Goudkust in West-Afrika, ongeveer waar nu Ghana ligt. Onder zijn leiding handelt de West Indische Compagnie in goud, ivoor én in mensen. Als ‘beloning’ voor zijn werk krijgt Valcken-burg een grote gouden penning, die hier achter hem te zien is. Omhoog gehouden door één van de mensen die tot slaaf is gemaakt.

Eenmaal in Suriname en de Antillen aangekomen, wor-den de mensen als slaaf verhandeld en uiteindelijk aan het werk gezet op plantages, een soort boerderijen, zoals deze koffieplantage. We zien mooie huizen, palmbomen een rivier en mensen die aan het werk zijn. In het midden zien we een wit huis, met de plan-tage-eigenaar in de deuropening. Hij kijkt toe hoe de tot slaaf gemaakten het terras schoonvegen en hoe anderen in de tuin werken. Helemaal rechts komt een scheepje aan om de vracht te vervoeren. En ook hier zijn het de slaafgemaakten die het werk doen en de kisten en vaten aan wal brengen.

Het zijn werelden van verschil. Aan de ene kant ken-nen we het beeld van de rijkdom in Nederland tijdens de Gouden Eeuw, wat veel te zien is op de schilderijen hier in het Rijksmuseum, en tegelijkertijd is er een wereld vol onrecht, angst en onderdrukking aan de andere kant.

Door de mensenhandel en het onbetaalde werk van de slaafgemaakten op plantages zijn de opbrengsten hoog en kan er dus veel verhandeld worden. Je kunt dus zeggen dat ons land rijker is geworden door de slaver-nij. En ons land is niet eens het enige land dat zich in die tijd bezighoudt met slavenhandel en slavernij.
In totaal zijn er vanaf de 17e eeuw miljoenen mensen verscheept van Afrika naar Amerika en tot slaaf ge-maakt. Nederlandse handelaars hebben er daar zo’n 600.000 van op hun geweten. Dit gebeurde honderden jaren lang, tot diep in de 19e eeuw. 

Uiteindelijk wordt in de Nederlandse gebieden de sla-vernij in 1863 beëindigd. Deze brief is een belangrijk document uit die tijd. Hierin staat namelijk dat slaven-eigenaren, die klagen over het verlies van hun ‘bezit’, geld krijgen. Een soort vergoeding. De slaafgemaak-ten… die krijgen niets.   

Slavernij lijkt iets uit het verleden, maar mensen van hun vrijheid beroven om te werken komt tegenwoordig ook nog voor. Al is het lang niet zo zichtbaar als 400 jaar geleden. In landen als India en Bangladesh wor-den soms kinderen aan het werk gezet om te werken in de kledingindustrie. Ze krijgen daarvoor nauwelijks betaald en werken onder erbarmelijke omstandighe-den. Dit noemen we moderne slavernij. Daarom is het belangrijk om ons bewust te zijn van de verschrikkin-gen van de slavernij. In het heden, maar ook om te blijven herinneren dat slavernij ook een onderdeel is van ónze geschiedenis.

Topstukken van het Rijksmuseum

Als je goed oplet, kun je in kunstwerken sporen zien van slavenhandel en slavernij. Handelaren van de VOC en WIC verkochten namelijk niet alleen grondstoffen en producten, ze handelden ook in mensen.

Slavernij in het Rijksmuseum

Dit is het eind van de wereld, of eigenlijk van Afrika. Kaap de Goede Hoop, helemaal in het zuiden van Afrika. Dit is de kaap die gerond werd door de VOC-schepen op weg naar het Verre Oosten. En iets verder ligt de baai waar de Nederlander Jan van Riebeeck in 1652 voet aan wal zette. Verder kom je niet! Dit punt, waar we nu zijn was een handig punt halverwege voor de schepen van de VOC, de Verenigde Oost-Indische Compagnie op hun lange tocht helemaal naar het Verre Oosten waar ze kruiden en specerijen haalden. Waarom 'de Goede Hoop'? Waren ze eenmaal hier, dan hadden ze de goede hoop om hun bestemming te bereiken. Deze vesting, kasteel de Goede Hoop was een van de eerste Europese bouwwerken op het Afrikaanse continent. Ik loop nu via DIT poortje naar binnen. De VOC, toen al een wereldwijd bedrijf, liet hier een verversingspost bouwen. De schepen moesten voor onderweg vers eten aan boord halen, anders overleed de bemanning aan vitaminegebrek: scheurbuik. Ah, de vestingmuren! Dit kasteel lag aan het strand. De schepen lagen in de baai hier voor anker en konden vanuit de vesting bevoorraad worden. Alleen, de baai is in de loop van de tijd flink verschoven. Het klinkt allemaal als een succesverhaal. Maar het bouwen deden de VOC'ers niet zelf. Daar gebruikten ze slaven voor. In dit soort verblijven sliepen de mensen die het echte werk deden. 98 slaven waren nodig om dit kasteel te bouwen. De bouw van deze vesting was het begin van een lange periode van slavernij, die de geschiedenis van Zuid-Afrika gekleurd heeft. Waar kwamen die slaven nou vandaan? We zitten dus in het puntje van Afrika. De VOC-schepen voeren deze routes. De slaven kwamen uit het Verre Oosten, Indonesië, uit India, Oost-Afrika, en ook uit Madagaskar werden slaven gehaald en naar de Kaap gebracht. Zo zag het slavenverblijf eruit: Gebouwd rondom een binnenplaats met een waterput in het midden. De verblijven waren niet meer dan een paar veeschuren. Aanvankelijk zaten er 300 slaven. Op het hoogtepunt van de slavernij waren het er zo'n 1000, mannen en vrouwen door elkaar. De waterput op de binnenplaats is het enige wat over is van de oude 'slave lodge'. Best een gek idee dat die duizenden slaven die hier gevangen zaten... hier elke dag hun water haalden. Pieter van Malabar. Katrien van der Kaap. Hoop van Mozambique. Dat zijn typische slavennamen. Met dit monument wordt de slavengeschiedenis van Kaapstad herdacht. Als je hier aankwam als slaaf, na een uitputtende reis, verloor je ook nog je identiteit. VOC-slaven mochten vaak hun voornaam nog wel houden: Kintsa, Sera, Banga. Hun achternaam werd vaak de plaats waar ze vandaan kwamen: Paul en Eleonora van Madagaskar, Louis van Mauritius. Maar werd je als slaaf doorverkocht aan boeren, kreeg je een willekeurige naam. Zoals, even kijken... Maart. September. Afhankelijk van de maand waarin je aankwam. Het kon ook om uiterlijke kenmerken gaan. Zoals hier: Dikbeen van Kaap Verdie. Het is wel duidelijk hoe deze slaveneigenaar naar zijn slaaf keek. Er zijn in totaal zo’n 60.000 slaven in Kaapstad aangekomen. Dat heeft ervoor gezorgd dat een groot del van de bevolking een slavenachtergrond heeft. Kaapstad wordt nu ook wel de regenboogstad genoemd. Een stad waar miljoenen mensen met een slavenverleden zich inmiddels iemand thuis voelen.

Slavernij op Kaap de Goede Hoop

Onderweg naar het verre Oosten maken de schepen van de VOC in de zeventiende eeuw tussenstops in Zuid-Afrika. Ze laten er verversingsposten bouwen om de schepen te bevoorraden. Daar gebruikt de VOC tot slaaf gemaakten voor. Maurice is in Kaap de Goede Hoop om te ontdekken hoe het slavernijverleden van Zuid-Afrika eruitziet.

Werken in dienst van de VOC

De West-Indische Compagnie, WIC, vaart naar Zuid-Amerika en verovert Suriname en de Antillen.
Plantages worden aangelegd om koffie en suiker te verbouwen. Voor het werk op de plantages haalt de West-Indische Compagnie slaven uit Afrika. In totaal zo’n half miljoen. Ze hebben geen enkele rechten. De Nederlanders kunnen doen en laten met ze wat ze willen.
Vanwege het overtreden van de Wet en het weigeren van arbeid…
Soms komen de slaven in opstand tegen de plantagehouder, maar dat verzet wordt altijd met geweld onderdrukt.
…het voorbeeld zijn voor iedereen.
Toch komt bij steeds meer mensen het besef dat het houden van slaven onmenselijk is. Engeland schaft de slavernij af in 1833, andere landen volgen. En met veel tegenzin doet ook Nederland dat, 30 jaar later, op 1 juli 1863.
In 1954 worden Suriname en de Antillen zelfstandig, maar blijven horen bij het Nederlands Koninkrijk. Maar in 1973 komt in Suriname een regering aan de macht die onafhankelijkheid wil.
In 1975 wordt Suriname een eigen staat.
Later worden ook Curaçao, Aruba en Sint-Maarten onafhankelijk. Een deel van de Antillen, Bonaire, Sint-Eustachius en Saba horen nog altijd bij Nederland.


Slavernij afgeschaft

Voor het werk op de plantages haalt de West-Indische Compagnie tot slaaf gemaakten uit Afrika. In 1863 schaft Nederland in navolging van Engeland, de slavernij af.

Nederland stopt in 1863 met de handel in tot slaaf gemaakten

We waren er heel goed in, handelen in mensen. We kochten slaven in Afrika en verkochten ze met winst door. Of we lieten ze keihard werken op onze plantages, zonder dat ze daar betaald voor kregen. 

Op zoek naar de zon en hij wordt tastbaar. Zwart jochie in een witte omgeving. Duo penotti, potje pasta. Ja, ik was daar. Kroes, zwart haar. Laat me praten over de ketens. Brand ijzer in mijn huid en zweepslagen.
Het is een stuk geschiedenis waar Nederland niet trots op is. Mijn teksten gaan over mijn zoektocht. Ik ben Surinaams van afkomst en ik ben al een aantal jaren intensief bezig om te onderzoeken waar ik vandaan kom, waar mijn roots liggen. En, ja, op een gegeven moment kwam ik er dus achter dat mijn voorouders slaven waren en dat ze als vrije afrikanen gevangen zijn genomen. 
In de 17de eeuw was Nederland een rijk land. We waren al jaren enorm goed in handel drijven. Grote steden werden steeds rijker. Maar we wilden nog rijker worden. Nederland had land veroverd in Zuid Amerika. Landen als Brazilië en Suriname werden Nederlandse koloniën. 
De nieuwe koloniën hadden veel plantages, waar suiker, koffie en tabak werd verbouwd. Maar voor het zware plantagewerk waren niet genoeg mensen. We gaan slaven kopen in Afrika. De slavenhandelaren vinden Afrikanen sterke mensen. Zij kunnen het zware werk op de plantages wel aan. 
Open, open. 
Het feit dat ik weet dat mijn overgrootmoeder op een plantage is geboren en mijn betovergrootmoeder en noem maar op zeg maar. Dat dat een deel van mijn familiegeschiedenis is. Als ik hoor hoe er met mijn familie is omgegaan dan doet dat enorm veel pijn natuurlijk. 
De slaven worden gekocht in West Afrika. Voor dat ze het schip op gaan krijgen ze een brandmerk. Met honderden tegelijk worden ze vervoerd over de Atlantische Oceaan. Veel slaven overleefden de lange reis niet. 
Westerlingen dachten dat ze meer mens waren dan afrikanen. Dat werd ondersteund door de wetenschap en de kerk. Het was gewoon een feit toentertijd. Dat is voor mij, dat als we zeggen, dit nooit meer. Dat we er dan heel goed achter komen, wat is er gebeurd zeg maar? En hoe kunnen we er inderdaad voor zorgen dat dat nooit meer gebeurd. 

Aangekomen op Curaçao is er een grote slavenmarkt. Gezonde slaven worden door de handelaren eruit gepikt en verkocht. En dat levert veel geld op. Een groot deel van de slaven wordt naar Suriname vervoerd om hier te werken op de rietsuikerplantages van rijke blanken. 
Ik was daar. Via m'n mama's tante, tante Lina. En zij vertelde mij over de rassenhaat. Verhalen over mijn overgrootmoeder die haar dagen doorbracht op een suikerplantage. Nee meester, mijn kleur is niet afwasbaar. Raak mij niet aan. 
Dan kom je aan in een nieuw land, nog minder dan vee, nog minder dan dieren zeg maar. Dieren hebben nog meer rechten dan jij. En dan moet je de rest van je leven werken zeg maar. 
Meer dan 2 eeuwen lang handelt Nederland in slaven. 150 jaar geleden stopt Nederland, als een van de laatste landen, officieel met de slavernij, 
Ik wil heel graag dat kinderen en dat mensen realiseren wat zich heeft afgespeeld daar. Zodat we eerlijker naar de historie kunnen kijken en daar van kunnen leren.

Rappen over slavernij

Rapper Typhoon heeft een rap gemaakt over de slavernij. Zijn voorouders moesten op de plantages in Suriname werken. Op deze manier werd Nederland heel rijk. 

Een zoektocht naar verhalen uit Suriname 

Er was vroeger een eeuw waarin een grote welvaart was. Die eeuw noemen de “Gouden Eeuw”. We gaan terug in de tijd. En op dit tijdlint kun je zien hoe ver terug: iets meer dan 300 jaar. Elk blok is 100 jaar en dat noemen we een “eeuw”. Dus we gaan iets meer dan 3 eeuwen terug in de tijd, naar de tijd waarin Casper voor het eerst aankomt in Amsterdam.

Zo Casper, hé. Amsterdam. Hoi. Waar denk je dat je heen gaat? Waarom koop ik uitgerekend een doofstomme Moor als bediende? We gaan naar mijn vriend Musse. Het is een schilder. Misschien hebben zij wat aan je.

Hoi. En jij hebt hem Casper genoemd?
Zo heette hij al toen ik hem kocht.
En hij is doof zei je of stom?
Hij hoort niks. Stokdoof.
Zie je, stokdoof.
Ik zou hem kunnen gebruiken als model voor een Morentronie.
Als jij een portret van hem schildert als de Zwarte Koning van het Oosten. We ruilen dat joch tegen het portret, goed?
Dirk! Dirk!
Ik heb het koper nog niet helemaal vermalen, meester.
Kom eens. Moet je eens kijken: dit is nou een Moor. Heb je het wel eens gezien? Zwart hè? Ja, ik heb een opdracht voor je: ga jij daar eens een mooie Moorse Koning van schilderen.

Ik zou zo graag zien waar jij nou vandaan komt, Zwarte Prins. Ik zou het land wel eens willen zien, waar de zon de mensen zo’n mooie donkere huid geeft. Als zwaar gebrande Sienna met Hollandse klei. Ik heb gehoord, dat het er hard aan toe gaat op de suikerplantages. Jij hebt het geluk, dat je hier bent.
Stug.
Ik heb daar zo’n ontzettende hekel aan.
Je praatte! Echt! Je praat Nederlands!
Je meent het! Het zwaargebrande Sienna, bla bla bla.

Je bent geboren in Afrika?
Op een slavenschip.
En je vader dan?
“Gestorven aan boord en overboord gegooid” zei mijn moeder.
Maar waar is je moeder dan?
Alle slaven van de plantages zijn gevlucht. Mijn moeder en ik ook.
En toen?
Slavenjagers. Mijn moeder liet me vallen. Ik was klein. Ik kwam terecht in het huis van de Gouverneur. Ze vonden me schattig. En ik leerde daar Nederlands. Dirk, kan je mij helpen?
Wat wil je dan?
Vrij zijn, net als jij.

Meester Musse, eerwaarde heer Hees, voor ik u het doek laat zien wil ik u een voorstel doen.
Laat maar horen.
Het is mij gelukt om Casper zo levensecht te schilderen dat zijn doof- en stomheid in het doek zijn gevangen, en: dat zijn gehoor en spraak in zijn lichaam zijn hersteld.
Nou, als dat zo is, dan mag jij hem hebben.
Echt?
Genoeg grapjes, laat het doek maar zien.
Maar het is geen grap!
Okay, of jij spreekt de waarheid en jij hebt op magische wijze de spraak van het joch hersteld of je speelt met het Moortje onder één hoedje. Heeft hij al gesproken?
Wilt u eerst het portret zien of Casper horen spreken?
Nee, nee, nee, dat jij kan schilderen, dat geloof ik wel en dat weet ik ook wel, die toverkunsten van jou, daar ben ik in geïnteresseerd, laat hem maar praten.
Goed. Casper, spreek!
Wat krijgen we nou?! Wat is dit?
Het vrijlatingsbewijs.
Het vrijlatingsbewijs? Casper Koning? Een momentje. Als dat portret waardeloos is, dan blijft het joch van mij. Casper Koning. Dit heb jij heel goed gedaan! Prachtig. Ja, afspraak is afspraak.
Ik heet eigenlijk Kwaku.
Kwaku?

Slavernij in de Gouden Eeuw

Tijdens de Gouden Eeuw tiert de Nederlandse handel welig. Casper komt uit Afrika als bediende naar Amsterdam. Hij weet zijn vrijheid te heroveren. 

Een tot slaaf gemaakte in Nederland

Met dit soort geweren kochten de Nederlanders aan de kust hun slaven. Niet alleen met vuurwapens, maar ook met buskruit. En de Afrikanen, die wilden er steeds meer van. Dat had grote gevolgen voor de oorlogen tussen de Afrikanen zelf, want meer wapens: meer oorlogen, meer doden, meer kidnappingen en dus meer slaven.
Willem Bosman, tweede man van de West-Indische Compagnie in Elmina, schrijft het volgende naar huis: U vindt het misschien wat vreemd dat negers geweren hebben. Nog vreemder is, dat wij hun die geweren toespelen, zodat we zelf het mes leveren waarmee ze ons de keel kunnen afsnijden. We worden daartoe gedwongen, omdat de Engelsen, Denen en Brandenburgers het doen. Leveren wij niet, dan doen zij het.
De Nederlanders kochten die slaven onder andere met geweren, maar dat was niet echt van de beste kwaliteit?
Nee, ik heb zelf ooit een keer onderzoek gedaan en toen kwam ik een bron tegen aan het begin van de 18de eeuw en daar schrijft een koopman naar zijn bazen in Nederland, de bewindhebbers, van: “ja, wij leveren hier wel geweren, maar zodra ze die geweren afschieten, zijn ze hun handen kwijt!”. Nou, dat zegt natuurlijk wel iets over de kwaliteit. En je ziet, dat daarna, want de Engelsen leveren veel betere geweren, dat die Nederlanders daarna ook meer en betere wapens naar de kust gaan sturen.

Slaven worden gekocht in Afrika

Afrikaanse slaven werden geruild voor geweren. Vaak liet de kwaliteit van deze geweren te wensen over.

Geweren worden gebruikt als betaalmiddel

Hier in de haven van Amsterdam werd in de Gouden Eeuw veel verdiend met handel over zee. Vanaf hier voeren Nederlandse schepen naar andere landen en ze zaten vol met spullen: graan, kaas, wollen stoffen. Die verkochten de Nederlanders aan kooplieden in het buitenland en op hun beurt kochten de Nederlanders weer spullen uit het buitenland die ze dan hier weer duurder verkochten. En zo wordt Nederland steeds rijker. Het werd een Gouden Eeuw en het was hier een drukte van jewelste met schepen die met volle lading aankwamen en met volle lading weer vertrokken.
Honderden mannen verdienden hun geld aan de zeevaart en in de scheepsbouw. Dit schip is exact nagemaakt naar een schip van toen: De Amsterdam. En zo’n schip, dat voer dan helemaal naar Azië, dat deed er maanden over. En het leven aan boord, dat viel dan lang niet altijd mee.
Op een schip leefden wel 200 tot 300 mannen: matrozen natuurlijk, stuurlui, de bootsman en de Kapitein. Matrozen sliepen maandenlang in een hangmat. Veel zeelui werden ziek door de kou of juist de hitte in Azië en het slechte eten. Alle spullen die de schepen brachten, die moesten vaak voor langere tijd worden bewaard en dat deden ze in pakhuizen zoals deze. De zeeschepen, die werden verderop in de haven uitgeladen. Die lading ging over naar kleinere schepen en zo’n klein scheepje, die kwam dan hier aan en daarna werden de spullen omhoog gehesen met kranen en touwen de pakhuizen in.
Amsterdam groeide in snel tempo. En daarom werden nieuwe grachten gegraven. Zo werd Amsterdam steeds groter. Een levendige stad vol grachten en mooie huizen.
De rijkdom die werd verdiend met de handel had ook een minder mooie kant: Nederlandse kooplieden gingen handelen in Afrikaanse slaven. En die lieten ze heel zwaar werk doen in Amerika.


Handel over zee tijdens de Gouden Eeuw

De rijkdom die werd verdiend met de handel had ook een minder mooie kant. Nederlandse kooplieden gingen handelen in Afrikaanse tot slaaf gemaakten. Die lieten zij heel zwaar werk in Amerika doen.

Rijkdom en slavernij

We staan hier op Keti Koti, en als ik om me heen kijk, denk ik aan een feest maar het gaat om een heftig thema: de afschaffing van de slavernij. En wat is jouw vraag? Wat is Keti Koti? -Waarom wil je dat weten? Omdat ik heel erg van cultuur hou, en ik vind de slavernij erg interessant...en ik wil wel graag weten wat voor feest het is in Suriname. Oke. Je hebt je outfit al klaar. -Ja. Keti Koti wordt elk jaar gevierd op 1 juli. Keti Koti betekent: kettingen gebroken. Daarmee zeggen we eigenlijk: De slavernij is voorbij. Om Juliana echt uit te laten zoeken wat Keti Koti is, gaat ze mee met Rowan en haar zusjes. Zij zijn afstammelingen van slaven die 150 jaar geleden nog voor Nederlanders moesten werken. Bij Keti Koti hoort traditionele kleding. Dit vroeger de slaven vroeger. Hadden ze het dan niet heel warm? -Ja, daar kun je wel van uitgaan. Oh... -Het zijn veel laagjes, want je hebt nog een onderrok. Sommigen hadden zelfs nog een lange broek eronder. En dan nog dat jasje. En je krijgt ook iets op je hoofd. Onmogelijk om eruit te halen. Heb je een schaar? Ja, sorry, een schaar. Uit het plastic...Mooi, zeg. Ho, voorzichtig. O, dat is echt goed ingepakt. Wordt dit ook helemaal met de hand gemaakt? -Ja, zeker. Dit is eigenlijk gewoon normale stof, net zoals wij hier dragen. Het is gesteven met gomma. Guma? -Gomma. -Wat is dat? Hoe kan ik dat uitleggen? Een soort van lijm waardoor je, wat wij ook hebben...dat het stevig wordt en dat het beter blijft zitten. Voelen jullie je mooi als jullie dit aanhebben? -Ja, zeker. -Als je dit draagt, voel je je wel echt speciaal. Ik denk, ik hoop dat hij je past. Als m'n oma dit doet, is het echt met heel veel 'aaarh'. Zit ie goed? -Ja. Gaat hij niet afwaaien? -Nee. De voorouders van Rowan kwamen oorspronkelijk uit Afrika. Nederlandse slavenhandelaren brachten ze per schip naar Suriname, dat toen bij Nederland hoorde. Daar moesten ze werken op plantages. En als niet gehoorzaam waren, kregen ze een lijfstraf. Met de zweep bijvoorbeeld. Veel slaven werkten zich letterlijk dood. Even over jouw familie gesproken: Klopt het dat zij nog steeds op de plantages wonen? Ja, het is eigenlijk zo dat de nazaten van slaafgemaakten nog op die grond wonen...en in principe hebben familieleden nu nog steeds recht op die grond. Dus als ik daarheen ga om grond te claimen, dan kan ik dat krijgen. Is dat niet gek? Want er zijn daar heel heftige dingen gebeurd, en dan blijf je daar wonen. Dat is inderdaad misschien een beetje raar. Maar die eigenaren wonen daar niet meer. Het is grond die je nog steeds kunt gebruiken. Gaan jullie soms terug naar die plek om te herdenken? Ik wel. Jullie ook? -Ja, dat hebben we weleens gedaan. Hoe voel je je? -Mooi. Ja, toch? -Ja. -Helemaal klaar voor de dag. Ik voel me een beetje Surinaams. -Ja, hahaha. Het is een moment om stil te staan en voorouders te gedenken. Ze te eren ook vooral, want zonder hen was ik niet hier geweest. We zijn met een hele stoet, en je vraagt ook echt aandacht voor wat er is gebeurd. Ik zie niet heel veel blanke Nederlanders hier rondlopen. Je zou kunnen zeggen: Witte Nederlanders hebben hier eigenlijk ook een plek. Het is een gedeelde historie, een gedeelde geschiedenis. Dus eigenlijk zou iedereen hier onderdeel van moeten zijn...en je zou zeggen: Het is eigenlijk een nationale herdenkingsdag. En dat is het niet? -Dat is het niet. Dus als 1 juli op een doordeweekse dag valt, dan moet je vrij vragen. Is het niet zo dat veel blanke mensen zich hiervoor schamen? Ik denk dat veel witte Nederlanders niet eens echt weten wat dit is. Als je niet in Amsterdam of Rotterdam bent op deze dag heb je denk ik geen idee dat dit zich nu afspeelt. En ja, dat is eigenlijk wel spijtig. Ik denk dat heel veel mensen niet weten wat er is gebeurd...of wanneer de slavernij officieel is afgeschaft. Het is een 400-jarige geschiedenis, dus dat is best wel lang. Het heeft best wel wat impact gehad. Wat betekent Keti Koti voor u en wat vindt u zo belangrijk eraan? Ik vind het belangrijk dat onze geschiedenis niet vergeten wordt. Je schaamt je er eigenlijk voor dat er zo weinig bekend is onder de witte Nederlanders van wat er gebeurd is in de slavernijperiode. -Ja. Daar moet veel meer aandacht aan besteed worden. Doordat we vandaag, 1 juli, het herdenken, voel je je extra blij dat je die vrijheid hebt.  Net zoals je op je verjaardag blij bent dat je leeft, en er een jaartje bij hebt gekregen. Keti Koti betekent voor ons eigenlijk vrijheid, blijheid. De oudere generatie zoals ik, is misschien een verloren generatie maar op de basisscholen moet er veel meer aandacht aan besteed worden. De optocht eindigt in het Amsterdamse Oosterpark waar het naar het Nationaal Monument Slavernijverleden staat. Hier gaat de officiële herdenking plaatsvinden. Een Surinaamse wintipriesteres zal de herdenking openen met een speciaal ritueel. Ik heb hier mijn eigen altaartje gemaakt. Zie je? Met de bel, daarmee ga ik de voorouders vertellen: We zijn er. En ik heb dit drankje. Dit gebruiken we om onze overledenen te balsemen, om ze ook weg te sturen. Dus dit is een belangrijk middel, het is sterke alcohol. -Ja, rum. Rum, ja. En ik heb hier natuurlijk mijn awidja. Dit is een symbolisch teken van spiritueel leiderschap. Zijn dat echte haren? -Ja, het zijn haren van een paard. Marian, u bent wintipriesteres. -Klopt. -Wat is dat precies? Winti is de godsdienst die onze voorouders gedurende de slavernij gecreëerd hebben waarbij de bouwstenen afkomstig zijn uit de verschillende West-Afrikaanse landen waar de voorouders vandaan gekomen zijn.
Wat gaat u precies doen? Wat ik ga doen, is een plengoffer brengen met water bedoeld voor Moeder Aarde en de voorouders. Om hun vandaag te zeggen dat we blij zijn dat we afstammen van hen en dat het sterke mensen waren die de slavernij hebben overleefd. En dat wij er vandaag zijn om hun verhaal te vertellen. Als de herdenking klaar is, wordt de vrijheid gevierd. Met optredens en met heel veel Surinaams eten. Oh, yes. Goed, lieve mensen, wat is dit voor lekkers? Een broodje bakkeljauw. Oke, en wat is dat? Een broodje met vis. I like it. Cheers! -Proost. Ik heb de pikante versie, dus ik ben benieuwd. Hee, lekker! -Ja. Wel heet, hoor, deze. We kwamen hier natuurlijk met jouw vraag. -Ja. Wat is Keti Koti? -Ja, en wat is het antwoord geworden voor jou? Nou, het is een herdenkingsdag over de slavernij. Het wordt op EEN dag gevierd. Eh, herdacht. -Haaah... Sorry.Poeh! Oke, ik ga dit broodje even niet meer verder eten. Het is heel lekker, maar heel heet. Haaa... Sorry. Er moet wel meer aandacht voor komen, want het wordt nog niet overal gevierd. We moeten 't meer op school krijgen, er moet meer over gesproken worden. Ga jij het volgend jaar vieren? -Ja, want Nederland heeft hier ook een rol in gespeeld. Helemaal goed. Goed gesproken. En dank je wel dat jij 'm afmaakte, want ik kan niet meer praten. Ik voel mijn tong niet meer. -Ik dacht dat het wel meeviel. Echt heel heet. Misschien moet ik... Er is water. Dank je wel. Zij heeft me gered.

Op 1 juli gaan veel Surinaamse Nederlanders in kleurrijke kleding de straat op. Ze vieren dan dat de slavernij voorbij is. Er is een herdenking, er zijn optredens en er is natuurlijk veel Surinaams eten. Maar voor Tess is het broodje bakkeljauw iets te pikant. 

Het herdenken en vieren van het einde van de slavernij

Hij is mijn grootste hoofdpijn, maar hij is mijn hoofdpijn omdat, hij en ik, ik maak geen contact met hem, want wij maken geen oogcontact en op het bordje wat daar staat wordt hij niet benoemd. Maar je denkt wel dat die is vastgelegd, zijn naam en zijn identiteit? In ieder geval een voornaam. Ik ga ervan uit dat hij een bediende is geweest van iemand. Hij draagt een mantel van iemand. Ja. Hij heeft ook helemaal geen highlights op zijn huid. Ja, iedereen heeft allemaal highlights en hij is echt alsof ie in een dimensie achterop is geschilderd. Als je kijkt naar de houdingen van de personages, die zijn allemaal heel erg bewust van dat ze bekeken worden. Maar ik zie een enorme rijkdom, arrogantie en de enige die niet zich naar de kijker wendt, dat is de Afrikaanse bediende. Hij is een object dat je kan bekijken zonder dat je terug bekeken wordt. En voor de prestige is ie duidelijk aanwezig. Ja, ja en ja, ook nog zo'n Mriaantje erbij natuurlijk. Een Moriaantje daarbij, vertel? Iemand uit Afrika, afkomstig uit Afrika. Maar hij is niet volwassen, dus het zal wel een verkleinwoord hebben: Moriaantje zo zwart als roet. Als je als anoniem gezien wordt en niemand weet wie je bent. Het is een ontkenning van je persoonlijkheid en ontkenning van je mens-zijn. En ik denk dat het heel erg belangrijk is dat iedereen wordt, geaccepteerd en gewaardeerd in hun mens-zijn. Ja, maar dat was heel lang absoluut onnodig omdat men toch uitging van white supremacy. Dus waarom zou je de rest van de mensen identificeren? Die zijn niet zo belangrijk, maar the times they are a changin', zoals ze zouden zeggen. Black lives matter. Ook in schilderijen. We staan hier op de plek waar de schutters van wijk 8 van Amsterdam zich lieten portretteren door Bartholomeus van der Helst. Als je naar de overkant kijkt van de Geldersekade, dan denk je ja, wat hebben die huizen allemaal, hoe lang staan die er al, wat hebben die gezien? Euh ja. Liep Roelof Becker aan de overkant? Of kwam die hier naartoe? Euh, ja, dat vind ik allemaal heel fijne dingen waar, ik noem dat altijd de historische sensatie, als je op een plek bent en je dat probeert in te beelden. Even terug in de tijd te gaan. Toen ik een stuk schreef over dat schuttersstuk van Van der Helst toen schreef ik een soort fictieve vragen van nouja, hoe zou naar die jongen gekeken zijn als hij in Amsterdam rondliep, over de grachten. En toen wees Stefanie mij erop en die zei van waarom vraag je niet hoe zou hij naar Amsterdam hebben gekeken? En dat vond ik best heel erg van mezelf dat ik dat zo... Ik ben zo bezig met niet vanuit dat eurosceptische perspectief de hele tijd wil schrijven. En dan gebeurt dat toch nog vaak dat iemand je moet wijzen op ja, maar dat is heel erg vanuit jouw perspectief gedacht.

De jongen met de mantel

Op het beroemde schilderij ‘de compagnie van kapitein Roelof Bicker en luitenant Jan Michielsz Blaeuw’, van Bartholomeus van der Helst staat een zwarte jongen. Hij staat op het schilderij, maar niemand weet wie hij is. In die tijd is dat voor de witte mensen niet belangrijk, maar het geeft ons nu een goed beeld over de ongelijkheid tussen wit en zwart in die tijd.

Een zwarte jongen op een wit schilderij

We staan hier in de Waterloo-zaal voor het gigantische schilderij van de Slag bij Waterloo. En het is zo'n mooi contrast met het kleine portretje van Toussaint Louverture die ik hier in mijn koffertje bij me heb. Want hier met dit grote schilderij begint het verhaal zoals we dat in Nederland vertellen over Nederland. Het verhaal van de Oranjes, het verhaal van de koninklijke dynastie. Maar in Frankrijk wordt het verhaal van de Republiek anders verteld. Daar begint het met de revolutie. En tijdens die revolutie had je ook in de Franse Cariben helden zoals Toussaint Louverture. Maar als je gaat kijken naar Nederland, zou dat eigenlijk ook voor Nederland een groot voorbeeld kunnen zijn. Want dit was het grote voorbeeld voor Tula op Curaçao. Eigenlijk is het ook een held voor onze Nederlands Caribische helden, einde 18e eeuw. Ja, je ziet iets wat je niet vaak ziet en dat is wat me raakt, denk ik. Een zwarte koloniale held. Hij is een generaal. Dat is wat je ziet en dat is bijzonder. Malika, ik ben zo blij je te zien. Ik heb een hele mooie verrassing om je te laten zien. Dit is de enige afbeelding van Toussaint Louverture in heel Nederland. Weet je dat ik echt kippenvel krijg? Geweldig toch? Jij bent onze hoofdverteller in de audiotour straks. Dus jij gaat alle tien de historische individuen introduceren. Dus Tula, onze Curacaose held, die is daar één van. Tula die kwam in opstand op Curaçao en verzamelde steeds meer mensen om zich heen. En toen is pater Schink naar ze toe gestuurd om te spreken met de revolutionairen. En pater Schink heeft opgeschreven wat Tula tegen hem zei: "wij zijn al te zeer mishandeld. Wij zoeken niemand kwaad te doen, maar zoeken onze vrijheid. De Franse negers hebben hun vrijdom bekomen. Holland is ingenomen door de Fransen. Vervolgens moeten wij ook hier vrij zijn." Tja. Tula's denken over vrijheid en het betekent echter die uitging van mensenrechten. Het is ook ons recht en daarom vind ik deze woorden ook zo ontroerend. En jij denkt dat in het hoofd van Tula Toussaint natuurlijk ook een belangrijke rol heeft gespeeld? Absoluut. Uit de orale geschiedenis hoor je in de liederen dat mensen in slavernij Frans spraken. Dan hoor je dat ze refereerden naar de woorden van die Fransen en die Frans-Caribische Revolutie. Liberté, égalité op Curacao. Die Franse gedachten van liberté, fraternité en égalité. Dat was dus belangrijk. Ze beeldden Toussaint zo af en in onze geschiedenis ging Tula daar ook vanuit: liberté, fraternité en égalité. En dan wordt hij gevierendeeld. Dat is toch een heel ander verhaal. Deze man zat in zijn hoofd. Dit beeld van een krachtige man die leidend was in de nieuwe koloniale wereld, die verandering bracht in die koloniale wereld. Dit is waar Tula voor stond. Ik denk dat we geen tekening hebben van Tula, omdat hij in die tijd gezien werd door de mensen van het gezag als een oproerkraaier. Hij is ook ter dood gebracht. Hij heeft niet kunnen voortleven als iemand die de vrijheid heeft gebracht. 
Toussaint Louverture zou hier absoluut een plek verdienen en Tula zou hier een plek verdienen, maar daar hebben we geen schilderij van, die is niet zo geschilderd als deze mensen. Dus je moet echt zoeken naar andere middelen om het verhaal van Tula te kunnen vertellen. En dat hopen we tijdens de tentoonstelling te doen. Waarom moeten wij in Nederland altijd het anders doen? Het voorbeeld is gegeven, het gaat om vrijheid, het gaat om mensenrechten. En we zien het nog steeds. Wat er in de buitenwereld gebeurt, daar sluiten we ons niet bij ons niet bij aan. Maar we vinden wel dat wij in Nederland dat wij het gidsland moeten zijn in van alles en nog wat. We kunnen ook gewoon volgen. Als er goeie dingen in de wereld gebeuren, kunnen we ook een keer stil zijn en kijken wat er is, om menselijkheid te brengen. Ik vind het zo'n belangrijke tekst. Iemand die over mensenrechten praat. En dat we in die tijd de mensenrechten met voeten treden.

Tula

Als tijdens de Franse Revolutie de slavernij in Frankrijk wordt afgeschaft, komt in 1795 Tula in opstand tegen de onderdrukking en de slavernij in Curaçao. Hij weet ook andere tot slaaf gemaakten achter zich te krijgen, maar zijn protest wordt door de Hollandse kolonisten niet op prijs gesteld. De opstand wordt neergelsagen en Tula wordt gearresteerd, gemarteld en gedood.

Vrijheidsstrijder van Curaçao

Anton de Kom groeide op in Suriname, maar kreeg als kind les uit Nederlandse schoolboekjes. Daarin werden de Surinaamse helden die hij kende uit de verhalen van zijn familie, schurken genoemd. Dat vond hij oneerlijk. Net als het racisme en de grote ongelijkheid die lang na de afschaffing van de slavernij bleven bestaan. Anton de Kom werd activist. Tirsa weet precies over welke Surinaamse helden Anton de Kom het had. Zanger Desai brengt hem een eerbetoon.

Het Klokhuis

Anton de Kom groeide op in Suriname, maar kreeg als kind les uit Nederlandse schoolboekjes. Daarin werden de Surinaamse helden die hij kende uit de verhalen van zijn familie, schurken genoemd. Dat vond hij oneerlijk. Net als het racisme en de grote ongelijkheid die lang na de afschaffing van de slavernij bleven bestaan. Anton de Kom werd activist.

Anton de Kom

De kleine Anton de Kom wordt in 1898 geboren in Paramaribo. Suriname is dan een kolonie van Nederland, en vader De Kom is zelfs nog geboren in slavernij. Geen wonder dat Anton al snel politiek actief wordt. Na zijn studie boekhouding emigreert Anton naar Nederland. Hij schrikt van het gebrek aan kennis over de geschiedenis van Suriname en de slavernij. Hij schrijft kritische artikelen en houdt lezingen, geïnspireerd door de strijd tegen racisme in de VS en de gelijkheidsidealen van het communisme. In de jaren 30 keert het gezin De Kom terug naar Suriname. Anton begint een adviesbureau, maar zijn activiteiten worden niet gewaardeerd door de autoriteiten. Hij wordt vastgezet -onder groot protest van de Surinamers- en uiteindelijk weer verbannen naar Nederland. Die route kent-ie inmiddels. In 1934 verschijnt Wij Slaven Van Suriname, het eerste geschiedenisboek over Suriname, door een Surinamer. Als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt gaat De Kom in het verzet. Hij wordt gearresteerd en overlijdt vlak voor het eind van de oorlog in een concentratiekamp. Tot op de dag van vandaag is Anton de Kom een inspiratiebron voor activisten die opkomen voor emancipatie en gelijkheid.

Clipphanger

Anton de Kom is een Surinaamse schrijver, activist en verzetsheld. Tijdens zijn leven strijdt hij tegen onrecht en ongelijkheid. Ook schrijft hij een boek over de geschiedenis van Suriname. Hij overlijdt tijdens de Tweede Wereldoorlog in een concentratiekamp.

Wie was Anton de Kom?

Dit is de kaart. In welk jaar is dit gemaakt? 1737. De kaart is gemaakt door Alexander de Lavaux, die alle plantages hier in beeld heeft gebracht. Maar Alexander de Lavaux is ook deel geweest van twee expedities om marrons terug te halen naar het plantagesysteem. Wat je ziet is dat mensen al van de plantages gevlucht waren en dat de soldaten achter hen aangestuurd worden en dat die soldaten dus bezig zijn die dorpen, die dat begin aan een nieuw leven, wat ze al gemaakt hadden om dat plat te branden, aan te vallen. Voor degenen voor wie dit gemaakt is, is het een economisch verhaal, een verhaal waar ze trots op zijn. Dit is ons bezit. Maar ga je het vanuit een ander perspectief bekijken, het perspectief van de mensen. Dan is het een heel emotioneel verhaal en een tragedie en bijna ondenkbaar dat je zoiets gewoon op een kaart zet. Het is best heftig om dit zo te zien hoor. Je ziet een kaart en dan zoom je in en dan zie je gewoon vrouwen en kinderen daar lopen. Ik zie mensen op de grond liggen en het is rennen voor je leven. Rennen voor je leven. Wie meegaat en wie mee durft, pak je kans. Dit is je kans. Ga. Vooral de kinderen erbij. Ja, sorry, ik vind het echt, het gevoel van verzet. Dat komt heel erg bij mij naar boven. Ik vind het eigenlijk pijnlijk om te zien. Ik heb het idee dat dit een beetje mooi weer spelen ook tegen Nederland is van kijk, we pakken ze. Maar uiteindelijk hebben ze het merendeel helemaal niet gepakt en zijn nu heel veel soldaten al overleden omdat ze niet de kennis van het oerwoud hadden om die mensen te achterhalen. Die marrons waren veel te slim en veel te goed thuis in het bos en die kon ze helemaal niet pakken. Ja, ik word er verdrietig van. De emotie die dat bij mij oproept, dat is het verdriet. Onbegrip. Hoe kon dat? En jullie laten me met andere ogen nog kijken naar iets waarvan ik zelf ook begrijp dat het heftig is. Maar voor jullie is het nog veel heftiger natuurlijk. Dus ik zou ook niet zo'n kaart zomaar willen ophangen zonder dat ik weet wat het met mensen doet. Wat we onder andere zien zijn vluchtende vrouwen met zakken. En wij geloven dat dat de manier is waarop de overheerser dacht dat rijst mee gesmokkeld is. 
Een van de vrouwen die heeft weten te ontsnappen die heeft rijst in haar haar verstopt. Dat heeft ze meegenomen naar het binnenland, waardoor de weglopers nu de marrons voedsel hadden. En dat was een heel belangrijk persoon. Ze heten Mapanza of Panza, heette ze. En die rijst die zij heeft meegenomen, die bestaat nog steeds. En ik heb hier een zakje uit Yau Yau. Dat is boven Suriname, waar vrouwen op dit moment nog Mapanzarijst kweken. Die wordt ook wel genoemd. Alisicee, rijst zelf, maar dat bedoelen ze mee de originele rijst. Dus dit is de rijst die die vrouw in de haar heeft verstopt. En met een handjevol kun je in een klein veldje zaaien. Honderden jaren hebben die mensen dus de herinnering aan haar levend gehouden door haar specifieke rijst opnieuw te kweken.

De zijden kaart

Alexander de Lavaux is een kaartenmaker die in 1737 een kaart maakt van de plantages in Suriname. Als je de kaarten goed bekijkt, zie je meer dan dat. Op de kaart zie je namelijk ook hoe zwarte mensen worden vervolgd in die tijd.

Een kaart van onderdrukking en slavernij

Marten en Oopjen wat voor mij een hele dierbare aankoop is die nog steeds heel dierbaar is. Het zijn twee fantastische portretten. Daar bleek een verhaal bij te zitten van slavernij. Marten z'n vader was rijk geworden doordat die een suikerraffinaderij had hier in Amsterdam. Suiker kwam allemaal uit de Caraïben in die tijd. En dat was iets wat we helemaal niet wisten. Dat was voor mij een heel goed voorbeeld van hoe onderzoek kan leiden tot het incorporeren van een deel van de geschiedenis, wat vroeger minder onderdeel was van het Rijksmuseum. 
Vorig jaar was dit helemaal nog niet zeker dat Marten en Oopjen naar Amsterdam zouden komen. Het resultaat van een politiek steekspel is dat de huwelijksportretten van Rembrandt gezamenlijk bezit zijn van Frankrijk en Nederland. De schilderijen waren daardoor eerst te zien in het Louvre in Parijs, voordat het Rijksmuseum aan de beurt was. Ze zijn ongelooflijk mooi en het is 'welkom thuis'. Ze horen hier. Ja, het is een feest. Het is hier echt de Gouden Eeuw op z'n goudst. Het is hier echt de Nachtwacht, schuttersstukken, de eregalerij en Marten en Oopjen. Het verhaal is nu compleet. Nou, je weet, onze slavernijtentoonstelling is gebaseerd op tien verhalen en toen we die keuze aan het maken waren, kwamen we eigenlijk heel snel bij Marten en Oopjen terecht. Toen vertelde jij over je onderzoek. Ja, want dit ze natuurlijk twee keer getrouwd geweest he? Eerst met hier. Marten Soolmans, maar haar tweede man Marten Daij, die was natuurlijk heel lang actief in Nederlands-Brazilië. Niet alleen kocht hij af en toe mensen als zijn bedienden, blijkt zelfs uit uit documenten die in het Nationaal Archief liggen dat hij ook een een slaaf gemaakte vrouw in huis had, ene Francesca, die hij verkracht heeft en daar een kind mee heeft gekregen. Als ik dit schilderij nu zie, dan kan je dat niet meer niet zien hé. Ja, maar dat verhaal hoort onlosmakelijk bij het leven van Oopjen. Heel naar om dat zo op papier terug te lezen. En en aan de andere kant denk je ook van ja, gelukkig staat het hier een keer op papier, want dan hebben we bewijs dat dat soort dingen gebeurden. Geeft dat toch weer een inkijk in die geschiedenis die we misschien anders ja, niet zo persoonlijk in elk geval zouden kunnen vertellen. Dit staat voor heel veel verhalen die we nooit te weten zullen komen. Dit soort onderwerpen doen mij en mensen met een witte huidskleur zich realiseren dat hun positie niet de neutrale positie is. En hier in Nederland zijn wij natuurlijk de meerderheid, waardoor het lijkt alsof wij het uitgangspunt zijn en een soort van de neutrale ervaring. Terwijl dit soort onderwerpen juist je doen realiseren dat dat niet zo is.

Marten en Oopjen

Het schilderij van Oopjen is wereldberoemd. Oopjen is een rijke vrouw uit de zeventiende eeuw. Haar tweede man is een man die tot slaaf gemaakten heeft gehouden op zijn plantage in Zuid-Amerika. Iets wat in die tijd heel gewoon is. Hij behandelt ‘zijn’ tot slaaf gemaakten slecht.

Een achtergrond van slavernij

Nederlanders hadden een grote rol in de slavernij. Dat gaat over mensenhandel en het uitbuiten van mensen. Vanaf de zeventiende eeuw gingen Nederlandse schepen naar landen in Afrika waar ze mensen tot slaaf maakten en meenamen naar andere landen, bijvoorbeeld Suriname. De tot slaaf gemaakten moesten hard werken op plantages, werden mishandeld en velen kwamen om het leven. Over een periode van zo'n 200 jaar werd er veel geld verdiend aan de slavernij. Nederland was een van de laatste landen die stopte met de slavenhandel.

Nederlanders hadden een grote rol in de slavernij. Vanaf de 17e eeuw gingen Nederlanders met schepen naar landen in Afrika, waar ze mensen tot slaaf maakten. Ze namen ze gedwongen mee, bijvoorbeeld naar Suriname, waar ze hard moesten werken op plantages en mishandeld werden.

Nederlanders gingen naar landen in Afrika en maakten mensen tot slaaf

Welke rol speelde Nederland in de wereldwijde slavenhandel?

Slavernij

ijsjes 

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.