Name: Het Verhaal van Nederland in de klas
Uploaded: 2022-03-09T20:30:00+01:00
Duration: 12 min
Description: In de zestiende eeuw breekt de Tachtigjarige Oorlog uit. Een strijd die voor altijd verbonden is aan de naam van Willem van Oranje. In deze oorlog tussen katholieken en protestanten moet hij een keuze maken tussen zijn eigen belangen en die van de Spaanse koning. Hoe krijgt Willem het voor elkaar om vader des vaderlands van Nederland te worden?

Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

In de zestiende eeuw breekt de Tachtigjarige Oorlog uit. Een strijd die voor altijd verbonden is aan de naam van Willem van Oranje. In deze oorlog tussen katholieken en protestanten moet hij een keuze maken tussen zijn
eigen belangen en die van de Spaanse koning. Hoe krijgt Willem het voor elkaar om vader des vaderlands van Nederland te worden?

Quiz opstand

In de 16e en 17e eeuw staat Nederland in het teken van opstand. In die tijd vallen de Nederlanden onder het Spaanse rijk en wordt het land geregeerd door speciaal aangestelde landvoogden. Maar veel Nederlanders zijn het niet eens met regels van de Spaanse vorst Filips II. Er vindt een Beeldenstorm plaats die door heel Nederland raast. En in 1568 breekt de Tachtigjarige Oorlog aan waarin de Nederlandse ‘Geuzen’ strijden voor een zelfstandige natie.

Quiz over de geboorte van Nederland

De Opstand

Willem van Oranje wordt ook wel de vader des vaderlands genoemd. Hij is de leider van de Nederlanden tijdens de opstand tegen de Spaanse overheersing en wordt gezien als de grondlegger van de Nederlandse staat. Tegenwoordig hoor je zijn naam voor elke wedstrijd van het Nederlands voetbalelftal, tijdens het zingen van het Wilhelmus, dat een eerbetoon aan hem is. 

Quiz over de vader des vaderlands

Wat weet jij over Willem van Oranje?

Quiz over de Nederlandse geschiedenis

In deze quiz zoeken we de namen van tien historische figuren uit de Nederlandse geschiedenis. Herken jij hun portretten en weet je wat ze voor ons land betekend hebben? Start de quiz en bekijk de Clipphangers voor meer informatie.

Quiz over personen uit de Nederlandse geschiedenis

Wat weet jij over historische figuren?

Begin 17e eeuw is de Beemster nog een groot meer. Totdat het wordt drooggelegd in 1612: een van de eerste polders van Nederland is geboren. Sindsdien staat de Beemster symbool voor de typisch Nederlandse manier van land inrichten. 

Quiz over een bijzonder stukje Nederland

Wat weet jij over de Beemster?

Het Verhaal van Nederland in de klas

Download de gratis lesbrief (pdf)

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

De geschiedenis van Nederland in 10 afleveringen, vanaf het moment dat de eerste bewoners zich er vestigden tot nu. Inclusief lesbrief en interactieve tijdlijn.

Programmaheaders

Programmalogo's

Het verhaal van Nederland in de klas

Naar de website bij Het verhaal van Nederland

In de zestiende eeuw breekt de Tachtigjarige Oorlog uit. Een strijd die voor altijd verbonden is aan de naam van Willem van Oranje. In deze oorlog tussen katholieken en protestanten moet hij een keuze maken tussen zijn
eigen belangen en die van de Spaanse koning. Hoe krijgt Willem het voor elkaar om vader des vaderlands van Nederland te worden?


Cultuur en geloof

Ontdekkers en hervormers

Geuzen en papen 

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Wat maakte de opkomst van een stedelijke burgerij in de Nederlandse gewesten mogelijk (1050 – 1302)? Welke invloed hadden sociaaleconomische en politieke ontwikkelingen op de positie van de stedelijke burgerij in de Nederlandse gewesten (1302 – 1602)? In hoeverre bepaalde de burgerij de ontwikkelingen in de Republiek in de Gouden Eeuw (1602 – 1700)?

Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648) strijden de Nederlanden voor hun onafhankelijkheid. Nederland is dan nog onderdeel van het Spaanse Rijk van koning Filips II. Hij treedt hard op tegen opstandelingen die niet katholiek willen worden. Onder leiding van Willem van Oranje breekt er een oorlog uit die maar liefst tachtig jaar duurt. In deze tijdlijn zie je welke gebeurtenissen uiteindelijk hebben geleid tot de oprichting van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Tijdlijn over de opstand in de Nederlanden

De Tachtigjarige Oorlog

Wat weet jij van Indonesië?

Het Aziatische eilandenrijk Indonesië was tot 1949 een kolonie van Nederland en heette Nederlands-Indië. Nu is het een onafhankelijke republiek. Wat weet jij van dit land? Start de quiz, bekijk de video's en beantwoord de vragen!

Quiz over de voormalige kolonie van Nederland

Wat weet jij over Indonesië?

Slavernij was in de Gouden Eeuw heel gewoon. Wat weten we eigenlijk van deze donkere periode in de Nederlandse geschiedenis? Bekijk de online special 'Witte handel in zwarte mensen' over de rol die slavenhandel en slavernij speelden in de driehoekshandel waarmee Nederland rijkdom vergaarde in de Gouden Eeuw. Met onder meer de persoonlijke verhalen van een tot slaaf gemaakte jongen, een slavenkoopman en de leider van een slavenopstand.

Scrollverhaal over de slavernij

Witte handel in zwarte mensen

In de zeventiende eeuw handelt Nederland niet alleen in tabak en suiker, maar ook in mensen. We kopen mensen uit Afrika en zetten ze in Zuid-Amerika aan het werk: een loodzwaar bestaan. In dit scrollverhaal lees je alles over de gruwelen van de slavernij.

Welke rol speelde Nederland in de slavernij?

In de dertiende eeuw sneuvelt onze eerste koning, Willem de Tweede, in de strijd tegen de Westfriezen. Zijn zoon, Floris de Vijfde, volgt hem op. De edelen krijgen minder macht, en de boeren krijgen meer vrijheid. Floris wordt in 1296 vermoord.

Ridders en graven

In de veertiende eeuw wordt Europa geteisterd door een vreselijke ziekte die miljoenen slachtoffers eist: de pest. De kerk ziet deze Zwarte Dood als een straf van god. De
Boekdrukkunst zorgt ervoor dat mensen zich ontwikkelen tot kritische burgers.

In de veertiende eeuw wordt Europa geteisterd door een vreselijke ziekte die miljoenen slachtoffers eist: de pest. De kerk ziet deze Zwarte Dood als een straf van god. De
Boekdrukkunst zorgt ervoor dat mensen zich ontwikkelen tot kritische burgers.

Pestlijders en predikanten

Het prinsdom Orange. Een lap grond, niet groter dan de Achterhoek, dat bijster weinig inkomsten opbracht. Maar wie het in handen kreeg, mocht zichzelf prins van Orange noemen. En dat maakte indruk. Het was een hogere titel dan baron of graaf. En net als de Franse koning en de Duitse keizer was een prins onafhankelijk en hoefde niemand te gehoorzamen. In Europa waren er wel meer prinsen, maar in de Nederlanden was er maar één. Dit is het verhaal van Oranje Nassau. Wilhelm von Nassau. Deze Duitse graaf krijgt op elf-jarige leeftijd de hele erfenis in zijn schoot geworpen. Daardoor behoort hij meteen tot de hoogste en rijkste edelen in de Nederlanden en staat hij bekend als Prins Willem van Oranje Nassau. Met gravin Anna van Buren krijgt hij een dochter en een zoon. En daarmee is zijn dynastieke plicht vervuld. Maar Willem is nog maar 25 jaar als zijn eerste vrouw overlijdt. Hij wil opnieuw trouwen, dit keer met de 14-jarige Anna van Saksen. Haar oom August van Saksen is keurvorst van het machtigste vorstendom van Duitsland en zou op die manier een belangrijke bondgenoot van Oranje Nassau geworden zijn. Alleen heeft Willem het meisje zelf nog nooit gezien. 
Huwelijken werden ook gebruikt om belangen in het buitenland uit te breiden en het huwelijk met de familie Saksen was voor Willem van Oranje aantrekkelijk, omdat hij daarmee de positie van zijn familie in Duitsland kon versterken. De Nassaus stonden duidelijk lager in aanzien. Dus die alliantie met Saksen bood grote voordelen. Maar het hielp Willem van Oranje ook om zich zelfstandiger, onafhankelijker op te stellen tegenover Filips de Tweede. De koning van Spanje. 
Het Duitse Rijk was een lappendeken van katholieke en protestantse gebieden, maar in de Nederlanden werd alleen het katholieke geloof toegestaan. Iedere andere godsdienst werd door Filips II meedogenloos vervolgd. Willem van Oranjes huwelijk met de protestantse Anna van Saksen zet dan ook alles en iedereen op scherp. 
Als je meerdere godsdiensten gaat toestaan, ja dan dan valt de structuur van de samenleving uiteen. En daarom was men in de zestiende eeuw ervan overtuigd dat religieuze eenheid belangrijk was voor het welzijn van de samenleving. En ook dat als een vorst een andere godsdienst zou aannemen, dat ook de onderdanen en de overheid automatisch die wisseling zou overnemen. 
Willem verzekert de Spaanse koning van zijn eeuwige trouw aan de enige ware kerk van Rome. En hij belooft dat Anna van Saksen een keurige katholiek zal worden. Na de bruiloft kwam het pasgetrouwde stel naar het Hof van Brussel. Dat werd gezien als het mooiste paleizencomplex van Europa. Hierboven bevond zich het politieke centrum van de Nederlanden. Daar liepen de spanningen flink op vanwege de onderdrukking van de protestanten. Veel edelen zijn tegen de wrede straffen en worden uitgemaakt voor geuzen, schooiers. Omdat ze in verzet komen tegen het beleid van de Spaanse koning. Ze sluiten geheime verbonden en beramen plannen die steeds radicaler worden. Zo wil Lodewijk van Nassau een leger op de been brengen om een opstand te beginnen en zijn broer Willem van Oranje, of hij nou wil of niet, wordt gezien als de leider. 

Leve de Geus en de Geuzin. Willem en Anna zitten op een kruitvat. Terwijl de edelen feestvieren aan het hof, barst in Vlaanderen de beeldenstorm los. Een razende protestantse menigte breekt katholieke kerken en kloosters open. Kunstwerken van onschatbare waarde worden kort en klein geslagen. De Spaanse koning is furieus. Om de schuldigen te straffen stuurde hij de hertog van Alva met tienduizend man naar de Nederlanden. Alleen al bij dat bericht sloegen talloze protestanten op de vlucht. Velen van hen naar de Dillenburg om hun diensten aan te bieden. Het moet hier een chaos geweest zijn van boodschappers en huursoldaten, want Lodewijk van Nassau verzamelde hier zijn troepen voor de Nederlandse Opstand. Ook Willem van Oranje is uit voorzorg naar de Dillenburg gevlucht, maar anders dan zijn broer Lodewijk hoopt hij de strijd juist te voorkomen. Willem werd gezien als leider van de opstand en officieel beschuldigd van hoogverraad. Al zijn bezittingen in de Nederlanden werden door Alva in beslag genomen en Willem zelf werd ter dood veroordeeld. En dat was geen loos dreigement. Talloze edelen die niet op tijd waren gevlucht, werden onthoofd. De belangrijkste onder hen hier op de Grote Markt. Willem was zijn bezittingen kwijt. Zijn reputatie. En die kon hij alleen maar terugkrijgen als de opstand in de Nederlanden zou slagen. Er zat niets anders op. Willem moest de leider van de opstand worden. 
De oorlog in de Nederlanden begint voor Willem van Oranje vooral als een privé-oorlog tegen Filips II. Maar omdat die opstand ook gaat over de autonomie van de Nederlandse provincies, over het geloof in die Nederlandse provincies, raakt Willem van Oranje ook daarmee, zijn privé-oorlog raakt daarmee verbonden. 
In de Slag bij Heiligerlee verloor Adolf van Nassau de controle over zijn paard en sneuvelde. In de veldslag die daarop volgde, rekende Alva genadeloos af met de rest van het leger. Adolfs broer Lodewijk kon zijn hachje ternauwernood redden door hier in de Eems te springen. De Duitse vorsten deden niets. Ze waren net als Anna tegen de opstand en vonden dat Willem erbuiten moest blijven. De beeldenstorm en de daaropvolgende opstand had ook de Duitse vorsten geschokt. Zij hielden fanatieke protestanten, de calvinisten, daarvoor verantwoordelijk. Dat waren in hun ogen onruststokers en rebellen. Als Willem geen afstand zou nemen van die calvinisten, dan kon hij niet langer rekenen op de steun van de Duitse vorsten. De mislukte veldtochten hadden Willem in grote financiële problemen gebracht. Voortaan moest hij niet alleen op zijn hoede zijn voor het Spaanse leger, maar ook voor de vele schuldeisers die achter hem aanzaten. Hij was voortdurend op de vlucht. Soms vermomde hij zich als boer of dook ergens onder, maar hij kon nergens langer dan een dag of twee blijven. Zelfs in Saksen, waar hij acht jaar eerder zijn huwelijk groots had gevierd, was hij niet meer welkom. Intussen dreigde de opstand te mislukken. De Nederlandse steden waren oorlogsmoe en wilden niet meer verder vechten. Zelfs Willem van Oranje leek alle moed te hebben verloren. Hij voelde zich eenzaam en miste het gezelschap van de hoge adel en hij keek uit naar de terugkomst van zijn broers. Hendrik en Lodewijk. Maar die zou hij nooit meer terugzien. Hun legers werden hier op de Mookerheide verpletterend verslagen door de Spanjaarden. Zelfs de lichamen van Lodewijk en Hendrik zijn nooit meer teruggevonden. Het verlies van zijn broers raakte Willem diep. 'Mijn hoofd duizelt zo van alle zaken en van alle verdriet dat ik niet meer weet wat ik doe.' 
Oorlog zat in het DNA van Nederland en van de Nederlanders. En dat betekent ook dat legerleiders zich kunnen ontwikkelen tot tot nationale iconen, tot oorlogshelden. En die rol was weggelegd voor de Oranjes. Oranjes hebben enorm baat gehad bij de oorlog. Oorlog heeft hen grootgemaakt, maar het heeft hen ook met Nederland verbonden. Willem van Oranje had op elfjarige leeftijd een fabelachtige erfenis gekregen. Steeds had hij geprobeerd om het bezit en de invloed van zijn familie te vergroten. Maar tegen het einde van zijn leven waren drie van zijn broers gesneuveld, zijn Duitse en katholieke contacten afgebroken, zijn bezittingen in beslag genomen en hij was vogelvrij verklaard. De rol van Oranje-Nassau in de Nederlanden leek al na één generatie te zijn uitgespeeld. 

Het verhaal van Oranje Nassau in de klas

Verteller Daan Schuurmans neemt je mee langs de hoogte- en dieptepunten van de Oranje dynastie, van Willem van Oranje tot Willem-Alexander.

Het verhaal van Oranje Nassau 

Het Verhaal van Nederland

In 1544 erft de Duitse Willem van Nassau het Franse prinsdom Orange. Opeens hebben de Nederlanden een prins: Willem van Oranje. Door zijn huwelijk met de protestantse Anna van Saksen komt Willem in grote problemen met de katholieke koning, Filips II. Willem raakt alles kwijt, en wordt tegen wil en dank leider van de Nederlandse opstand tegen Spanje.

Willem van Oranje, leider van de opstand

Het Verhaal van Oranje Nassau in de klas

80 Jaar Oorlog in de klas

Van 1568 tot 1648 komen De Nederlanden in opstand tegen het Spaanse Rijk. Deze Tachtigjarige Oorlog leidt uiteindelijk tot het ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Tijdens de Beeldenstorm in 1566 worden door protestanten in verschillende steden in de Nederlanden, godsdienstige beelden in katholieke kerken verwoest. Het is een protest tegen de overdadige kerk en de wrede Spaanse overheerser en leidt uiteindelijk tot de Tachtigjarige Oorlog.

Afl. 1 Beeldenstorm

Achter de dijken in de klas

Een serie over de geschiedenis van onze vrijheid. Van het prille begin met Bataven, Friezen en Romeinen tot de hevig bevochten vrede van 1945. Elke eeuw kent haar eigen mythes met haar eigen helden en vrijheidsstrijders (en haar eigen waarheid).

Rond 1550 regeert Keizer Karel V regeert over een wereldrijk waar de zon niet onder gaat. Ook de Nederlanden horen daarbij op een provincie na…. Gelre, het huidige Gelderland. Gelderland weet zich het langst te verzetten tegen het bestuur van Karel V, maar moet zich uiteindelijk ook gewonnen geven.

Karel  V en de Nederlanden

Achter de Dijken in de klas 

Eind 16de eeuw komen de Nederlandse gewesten in opstand tegen de heerschappij van Spanje. Maar in 1583 slaan de Spanjaarden terug. Onder leiding van Landvoogd Farnese rukken de Spanjaarden op in de Zuidelijke Nederlanden. De hoofdstad van de nieuwe republiek Antwerpen wordt belegerd. De Burgemeester van de stad, Marnix van Sint Aldegonde, staat voor de zware taak de stad te verdedigen.
In 1583 begint de nieuwe Spaanse Landvoogd Alexander Farnese vanuit het Zuiden aan een opmars en veroverd verschillende Vlaamse steden. Hij wil ook kustgebieden in handen krijgen, de monding van de Schelde en vooral het kroonjuweel van de opstand: Antwerpen. Begin juli 1584 bereikt hij de stad en begint de omsingeling.
Antwerpen ligt daar?
Ja, Antwerpen ligt ginder achter die grote bocht, nog een heel eindje terug. We kunnen er van hier spijtig genoeg niks van zien, ook om de grote industrie die er staat.
Hoe zag het er hier in 1585 uit?
Wel, voor dat Farnese in deze streken kwam, was het allemaal landbouwgebied. En wanneer Farnese hier arriveert…
Dat is het Spaanse Leger hier?
Het Spaanse Legerhoofd, dan ga je zien dat hij op 2 jaar tijd een enorm gebied onder water zet en hij gaat dus Antwerpen trachten uit te hongeren hè. Hij wil het volledig afsluiten en zorgen dat er geen voedsel binnenkomt.
Ook een manier om niet te hoeven vechten?
Uiteraard. Een heel gemakkelijke manier om geen mensenlevens verloren te laten gaan. Ze duurt alleen iets langer.
Is dat ook humaan, moet je dat humaan noemen?
Ergens wel hè. Het is altijd mensenlevens sparen wat hij deed hè. Hij was wel streng, maar hij was niet zoals bijvoorbeeld Alfa, die maakte er gelijk korte metten mee. De volgende stap die Farnese dan zet is een brug te bouwen tussen Antwerpen tussenin in één van de meanders van de Schelde. Een brug die op 33 schepen wordt gelegd waar 10.000 bomen worden voor gekapt en 1500 scheepsmasten worden voor gebruikt. En waartussen de twee forten uit één grote batterij van 96 kannonnen op staan.
En die hele Schelde is dus letterlijk dichtgegooid?
Dichtgegooid.
En dit is de brug van Farnese?
Ja, geweldig hè?
Geweldig?
Ja, het is een prachtig bouw, het is een briljante krijgsheer was het.
Het is een esthetisch genot!
Ja. Ik denk ook als je de opbouw ervan volgt en als je eroverheen mag lopen, het was ook echt het fungeerde als een brug en een blokkade tegelijkertijd. Het was ook als een manier om de stroom af te sluiten, het was nog nooit goed gelukt. En dit is nou een perfect bouwsel met vaste stukken en de getijdenstroom was heel sterk in Antwerpen, maar dus het gewoon het deinde helemaal mee. En dan zie je dat hier is het onder water gezet om het, nou ja, moeilijker te maken om een blokkade te hebben. Met lage bootjes kon men er wel over, maar het is de grote boten met proviand en wapens en manschappen, ja, die konden er gewoon niet meer door.
Hier op de toren van de Kathedraal was dé plek waar Antwerpenaren konden toekijken hoe hun stad langzaam werd ingesloten door de Spanjaarden. Landerijen rondom onder water gezet, de weg over land was afgesloten en even kijken, daar in de verte in een bocht van de Schelde, daar konden ze zien hoe er werd getimmerd aan die brug van Farnese. Dag aan dag konden ze kijken hoe dat werk vorderde. Maar de meeste Antwerpenaren waren er betrekkelijk laconiek over. Een brug over zo’n breedte en dan met de getijden mee; dat kon toch niet bestaan?
De Brug van Farnese, daar varen we nu net overweg, daar lag ze vroeger.
We waren er nu overheen?
We waren er nu overheen, net in de meander van de Schelde. Je kon in Antwerpen gewoon niet komen, die brug sloot het hele gedeelte af van de Schelde zo’n 720 meter brug tussen twee forten. Het was een utopie om daar naartoe te varen, dat bruggeheel te vernielen, men heeft dat geprobeerd, men heeft zelfs vanuit (…) brandschepen gestuurd naar die brug, op drift gezet, op het laatste moment allemaal van boord gesprongen om die brug te laten exploderen. Er is een gedeelte vernield geweest op een gegeven moment door één van de brand-schepen. Het kostte op dat moment zelfs de Spanjaarden 800 man. Er was een enorme immense klap. Maar de brug was niet genoeg vernield en, ja, verder is er nooit nog een poging gewaagd om die brug ergens te vernielen. En op dat moment eigenlijk verliest Antwerpen zijn waarde en wordt het in principe een stervende stad.
Voilà, het is de eerste bladzijde. De mooiste bladzijde is eigenlijk de laatste en dan heeft ie nog eens dus 1585, Alexandre, het is dus Alexander Farnese, dit ziet u daar.
Een F aan het eind?
Ja, Farnese, en hier hebben we F. de Marnix, Fillips van Marnix.
Ik zit te kijken naar die haastige krabbel van Marnix. In wat voor gemoedstoestand moet hij dat hebben ondertekend, dat stuk?
Ik denk dat hij er zich heel goed van bewust was, dat zijn beslissing de weg van het minste kwaad was. Dus wat hij absoluut wilde vermijden is een plundering door die Spaanse soldaten van Antwerpenaren en daarom heeft hij dus gekozen voor de weg van de onderhandelingen. Ik denk dat er vele Antwerpenaren hun leven te danken hebben gehad aan die beslissing van Marnix, want in dat verdrag staat bijvoorbeeld dat Protestanten nog 4 jaar lang in de stad mogen verblijven, hè, dat zij gerust zullen gelaten worden en dat ze dan na 4 jaar moeten beslissen of ze zich bekeren of dan zouden uitwijken. Dus eigenlijk voor die tijd is dat verdrag heel tolerant.
Daarna vertrokken heel veel mensen uit de stad?
Ja, dat klopt.
Wie waren dat?
Ja, dat waren eigenlijk niet de eersten en de besten, het waren dikwijls rijke mensen die ook dynamische handelaars, kooplieden, dus die dat document van Antwerpen veroorzaakte een echte braindrain naar het Noorden. En niet alleen brains, maar ook kapitaal.
Geld, kennis, handel?
Ja. Vertrokken allemaal naar het Noorden. Ja.
Maar kun je dan niet zeggen dat dit stuk daarmee begon in het Noorden, onze Gouden Eeuw, dat dit stuk de geboorteakte is van onze Gouden Eeuw?
Ja, dat zou je eigenlijk kunnen zeggen, dat is waar. Ja, dit is het begin van de Gouden Eeuw in de Noordelijke Nederlanden.


Het beleg van Antwerpen

Een reeks op zichzelf staande geschiedenisafleveringen over gevarieerde onderwerpen. Hoe gebruik je bronnen? 

Dossier geschiedenis

Eind 16e eeuw is Antwerpen de belangrijkste stad van de Republiek. Als de stad onder leiding van Marnix van Sint-Aldegonde calvinistisch wordt, komen de Spanjaarden in actie.

Spanje zet druk op de Republiek

Eind 16de eeuw is het oorlog tussen Spanje en De Nederlanden. Die oorlog speelt zich vooral af in het Zuiden, het huidige België. Veel mensen slaan op de vlucht naar buurlanden zoals Engeland en de Duitstalige gebieden. Er komen uiteindelijk ook migranten in de Noordelijke Nederlanden terecht: kooplieden en werklieden die in de chaos van de strijd hun inkomsten zagen dalen. Protestanten die onder het bewind van de Spanjaarden een zwaar bestaan hadden. In de steden van het Noorden zijn ze welkome gasten, zeer bruikbaar voor de economische groei van de zeven Noordelijke gewesten. Zoals in Leiden waar ze van stadssecretaris Van Hout gratis burgerschap en huisvesting krijgen.

Nieuwkomers in de Noordelijke Nederlanden

Eind 16e eeuw is het oorlog tussen Spanje en de Nederlanden. Die oorlog speelt zich vooral af in het zuiden, het huidige België. Veel mensen slaan op de vlucht naar buurlanden, zoals de Noordelijke Nederlanden.

Vluchtelingen uit het zuiden

Spanje en Portugal zijn onze vijanden, maar ook onze voorbeelden. Wij willen hebben wat zij hebben: geld, macht en land. Nieuw land. We zetten onze zinnen op het veroveren van Brazilië. De West-Indische Compagnie is speciaal opgericht om Spanje en Portugal te bestrijden en gebruikt het geld dan ook om hen in Brazilië aan te vallen. In 7 jaar tijd weten ze een deel van de Braziliaanse kust te veroveren. En niet alleen in Zuid-Amerika is de West-Indische Compagnie succesvol: in Ghana veroveren ze Fort Elmina op de Portugezen. Die gebruiken het fort voor de slavenhandel. Vanaf dat moment nemen de Nederlanders dat over. En die handel wordt steeds belangrijker. Zeker als Portugal de gebieden in Zuid-Amerika op de Nederlanders herovert. De West-Indische Compagnie concentreert zich nu alleen op de slavenhandel.
De West-Indische Compagnie wil ook niet meer geld uittrekken om bijvoorbeeld de Nederlandse koloniën in Noord-Amerika, Nieuw Nederland hè, het latere New York, adequaat te verdedigen. Dat wordt dan ook door de Engelsen veroverd en in de vrede die na de verovering van Nieuw Nederland met de Engelsen wordt gesloten, wordt het latere New York uitgeruild tegen Suriname. De Nederlanders hebben de troostprijs gekregen van de plantagegebieden in het Caribische gebied.
Hier in Elmina aan de kust van Ghana stond het Hoofdkantoor van de West-Indische Compagnie in Afrika. Vergelijk de WIC met de multinationals zoals Philips en Shell. Een groot internationaal bedrijf met aandeelhouders die rendement willen. Dit was het zenuwcentrum van de handel met West-Afrika. Van de handel in ivoor, in goud en de handel in slaven.

De West-Indische Compagnie

In de 16e eeuw zijn Portugal en Spanje de grootmachten in de wereld. Ze hebben grote delen van Zuid Amerika verovert. De Nederlandse Republiek wil ook meedelen in de macht en de winst van het nieuwe continent en richt daarvoor de WIC op.

Een 17e-eeuwse multinational

De VOC is de eerste multinational ter wereld en staat symbool voor de rijkdom die wordt vergaard in de Gouden Eeuw.

“Ja, toen de VOC dus in maart 1602 zijn octrooi gekregen had was één van de voorwaarden dat iedereen zich in mocht schrijven. De grote man, de kleine man.”
“Als aandeelhouder mocht hij zich inschrijven?”
“Als aandeelhouder mocht hij meedoen. En dat gebeurde, zo zie je maar dat ook het boegbeeld van de Gouden Eeuw klein begon, gewoon bij één van die initiatiefnemers thuis. En toen stond hier een deur open, de bewindhebbers erachter met een groot boek waar mensen zich echt konden inschrijven. En dat boek is fascinerend, want daar zie je dus in wie het waren.”
“Kijk: is dit het…?”
“Ja. Ja, dat is het.”
“Waar mensen inschreven?”
“En dat zorgde voor vorderingen van de compagnie. En je ziet hier dat blijkbaar de bewindhebbers, die schreven hier allemaal voor 12.000 gulden schrijven ze in, die hadden blijkbaar afgesproken dat ze zo zouden beginnen. En dat waren niet alleen die hele grote kooplieden, maar ook een bierbrouwer, drie bakkers en zeven predikanten, en natuurlijk als de grote rekenmeester Bartjes, die wij misschien toch wel kennen van naam, inschreef, dan was het goed. Dus iedereen deed mee.”
“En dat deed Bartjes?”
“Bartjes deed mee. 1200 gulden schreef hij in, wat voor hem toch een enorm bedrag was. Die VOC met zijn beloftes die die al had waargemaakt in de eerste reizen, wou werkelijk iedereen natuurlijk een graantje meepikken van die winsten die er gemaakt konden worden.”

“Het bijzondere van de VOC was dat die aandelen verhandelbaar waren. Dus als ik bijvoorbeeld een aandeel had en jij wou dat van mij kopen, dan kon dat hier gebeuren. Hier, in het hoofdkwartier van de VOC in het Oost-Indisch Huis waar het bestuur van de VOC zetelde, de Heren Zeventien. En wat nou het bijzondere was van die aandelen dat ze verhandelbaar waren, is dat daardoor ik als eigenaar aan jou kon verkopen, dus ik kon mijn geld terugkrijgen met hopelijk een beetje winst, want het bedrijf had het erg goed gedaan, dus tegen een hogere koers. Jij kon intreden, maar die Heren Zeventien, die hadden wel permanent dat vermogen tot hun beschikking. Dus die konden dan op langere termijn beleggen. En die langere termijn rechten, dat was werkelijk een economische innovatie van de eerste orde.”
 
“Dit is de nieuwe collegezaal, maar daar is echt de tafel weer neergezet zoals ie was. Met de schilderijen van de belangrijke bezittingen in Azië erboven.”
“Voor 1602 gingen er ook al vloten vanuit de republiek naar de Oost, wat maakt die VOC nou zo anders?”
“Nou, wat de VOC zo anders maakte, dat ze die volmachten kregen van de Nederlandse Staat, De Republiek, om niet alleen handel te voeren, maar ook forten te bouwen, oorlog te voeren en verdragen met potentaten af te sluiten. Dus het was niet meer die op en neer varende vloten, maar men wou zich echt gaan vestigen in Azië als was men een staat. Het was niet een compagnie van handel, maar ook een compagnie van oorlog. En dat maakte het een staat in de staat.”
“Want forten bouwen, dat is iets wat een staat zou doen, niet een handelsonderneming?”
“Nee. Nee, nee, nee, tegenwoordig zouden we niet moeten denken, zouden we onmiddellijk het tribunaal op ons afkrijgen, maar de Heren Zeventien, die voelden dat ook zo. Die wilden dat monopolie in die specerijen bemachtigen en hadden er alles voor over.”

Hier was het vertrekpunt voor de vloten van de VOC, de Rede van Texel aan de beschutte waddenkant van het eiland. Daarachter ligt Amsterdam, daar is het zeegat naar Indië en hier lagen de schepen van de VOC, soms wel 100 of meer tegelijk.

Het waren voor die tijd geen kleine schepen. Maar zet dat eens af tegen de route die ze moesten varen, dit is Texel, dan ging het hier langs Europa, langs Afrika, hier nog een stukje naar het Westen om de goede wind te kunnen vangen, om Afrika heen naar het Oosten tot kort voor de kust van wat nu Australië heet, dan naar boven tussen Sumatra en Java door. Hier lag het nieuwe Batavia en dan de Specerijeneilanden, een kleine 30.000 kilometer, bijna letterlijk de andere kant van de wereld.

In Jakarta, het vroegere Batavia, zijn de restanten van de VOC nog te vinden.
“Dit is Hollandse baksteen?” 
“Ja, dit is allemaal geïmporteerd uit de Nederlanden? Klopt.“
“Waar gaan we nu naar toe?” 
“We gaan naar Bastion Robijn.” 
“Hoe voelt u zich, als u hier staat? Voelt u enig mystiek?”
“.. Het is zo vreemd om je te bedenken dat dit de plek is waar de Hollandse hegemonie over Nederlands Indië begonnen is. “
“Ja…“
“En daar heb je nog het dak.”
“Ja, het dak. Met Hollandse dakpannen erop.”
“Ja, Hollandse dakpannen, een Hollands dak.”

Uit Batavia wordt de handel niet gehaald. Daarvoor moeten de Nederlanders naar de Banda Eilanden, nog 2500 kilometer verder naar het Oosten. Hier groeit het meest kostbare specerij van die tijd: nootmuskaat.
 
Terug in Amsterdam. Op de Beurs van Berlage, een plek om je af te vragen wat het opleverde voor het Vaderland.

“Daar is het Centraal Station, dat waren de havens, dus daar kwamen de VOC-schepen binnen. En dan hier zo, want hier lag natuurlijk ook water, konden ze tot aan De Dam, die zie je daar, en dan had je daar de Vismarkt en ja, al die kooplieden die op De Dam mekaar ook tegenkwamen om handel te drijven natuurlijk.”
“Hoe was de winst?”
“Dat viel vies tegen. Dus ze verdienden eigenlijk de eerste 10 jaar helemaal niets. Er moest zoveel geïnvesteerd worden in schepen, in forten en noem alles maar op, dat de bewindhebbers van de compagnie hadden al het geld hard nodig. Dus die hebben zo lang mogelijk geprobeerd om zo weinig mogelijk aan de aandeelhouders terug te geven.”
“Jij hebt hier een voorbeeld van een heel vroeg aandeel?”
“Ja, dus dit is, dit komt uit Enkhuizen en het was zo bij de VOC, dat als je dan je intekening in 1606 voltooid had, hè, 1602 moest je beginnen met het betalen, in 1606 was je voltooid, dan kreeg je een kwitantie. Nou, dat noemen we altijd nu het “oudste aandeel”. En het mooie hiervan is: er werd precies opgetekend op de achterkant: “1612, zoveel dividend betaald”.”
“Dat is het eerste dividend?”
“Het eerste, dus 10 jaar wachten.”
“13 jaar?”
“10 jaar wachten hè. En dan 1615 naar 1618 en dat was het dividend wat nog eigenlijk uit 1611 stamde. Dus ze moesten toen ook aan de eerste dividenden, want de VOC, die had helemaal geen geld.”
“Dus die winstuitkeringen werden beloofd, maar dan nog niet uitgekeerd?”
Want en dan probeerden ze het eerst uit te keren in specerijen, maar die aandeelhouders dachten ook van “ja, als je nou iedereen specerijen geeft, zijn die ook niks meer waard, dus doe ook maar niet”. Enorme kasproblemen en je ziet dus bij deze Enkhuizer aandeelhouder, als je dat in een grafiekje zet, dan zie je dus dat het een hele bescheiden winst is, over per jaar gemiddeld genomen. En dan zit er opeens een breuk in, in 1633. Toen hadden ze in Azië de zaakjes gewoon op orde. Toen was het een bedrijf wat regulier specerijen terugvoerde, toen was al dat vasthouden van die winst niet meer nodig en toen gingen de winsten die uitgekeerd werden dus omhoog. En deze aandeelhouder die er dus uiteindelijk 48 jaar in heeft gezeten, die had na 48 jaar echt heel veel geld verdiend! Maar daar had hij dus wel bijna 30 jaar op moeten wachten voordat het meer was dan een hele bescheiden winstdeling.”

De Verenigde Oost-Indische Compagnie

De VOC is de eerste Nederlandse en mondiale multinational. In de Gouden Eeuw wordt grote rijkdom vergaard en dat gaat niet altijd even zachtzinnig.

Een staat in een staat

EenVandaag in de klas

EenVandaag in de klas (AVROTROS) geeft meer context bij de actualiteit. Binnenland, buitenland, politiek, economie, veiligheid, gezondheid en cultuur.

Naar de website van EenVandaag

Volgens sommige historici is Johan van Oldenbarnevelt de belangrijkste staatsman die Nederland gekend heeft. Toch is hij redelijk onbekend. Wat heeft hij allemaal gedaan voor de vorming van de Republiek?

Johan van Oldenbarnevelt

Johan van Oldenbarnevelt is de landsadvocaat van de republiek tijdens de Opstand tegen Spanje. Eén van de grootste staatslieden van ons land die uiteindelijk eindigt op het schavot.

“Nou, hier lopen we het depot in en dit is het papieren archief van Van Oldenbarnevelt zoals dat hier bij de Koninklijke Bibliotheek en het Nationaal Archief is bewaard.”
“Dit is de hele Oldenbarnevelt?”
“Ja. Dit is het. Dit hebben we.”
“En dan de hamvraag: wie is die man?”
“Een Nederlandse man van zeer eenvoudig komaf, burger uit Amersfoort, die in no time wereldpolitiek maakt. En tussen vorsten beweegt. Ineens, ja, de sleutel in handen heeft over de vraag of Europa in oorlog is of niet.”
“Een unieke figuur, niet alleen voor Nederland, maar ook daarbuiten zelfs?”
“Ja, hij begon als pensionaris van Rotterdam, advocaat, maar één van de allereerste stappen waar hij echt concreet in de politiek bij betrokken is geweest op het niveau van de Nederlandse Staat, dat is de totstandkoming van de Unie van Utrecht. De Unie van Utrecht was een defensie-unie, waarbij de Noordelijke Nederlanden in ieder geval met elkaar afspraken gemeenschappelijk op te trekken tegen de vijand. Ja, net zoiets als de huidige NATO, maar dan voor zeven Noordelijke Nederlanden. Waarbij dus de vraag was: “wat doe je op collectief niveau, het is bijna Europa, en wat doe je op het niveau van de individuele staten?”. En in feite werd hier een nieuw verdrag gecreëerd dat de basis legde voor die Nederlandse Staat. Dit is in feite de conceptminuut van dat verdrag, keurig netjes door een klerk opgeschreven, en deze kriebeltjes, wij weten altijd: als je het niet meer kunt lezen, is het van Van Oldenbarnevelt, en je ziet hoe hij eigenlijk op de details, op de kleine details, van dat traktaat van die Unie van Utrecht, hoe hij daar zijn stempel op heeft geprobeerd te drukken.”

“Het hoogtepunt van zijn macht was het moment waarop hij het Twaalfjarig Bestand doorduwde. De oorlog met de Spanjaarden duurde en duurde maar. Er was natuurlijk die vergeefse Slag bij Nieuwpoort geweest en het was Oldenbarnevelt eigenlijk al vrij snel duidelijk, dat op deze manier doorgaan met die oorlog geen zin had. En dat bestand heeft hij een ongelooflijk grote rol in gespeeld. Het ging over hele wezenlijke vragen, het ging over de vraag: “zou Nederland dan echt internationaal erkend worden?”, “zou er ruimte zijn voor een eigen godsdienstbeleid?” en, misschien nog wel één van de aller belangrijkste vragen: “zou er een akkoord te bereiken zijn met de Spanjaarden over de hele winstgevende handel op de wereldzeeën?”. Het ging hier echt over de vrije vaart op de zee, de erkenning van de Nederlandse Staat, de onafhankelijkheid.”

“En hij moest het over al die dingen dus eens worden met al die gewesten die deelnamen en er was er niet één die de leiding had, dus hij moest alles maar aan elkaar breien?”
“Ja, en de Stadhouder Maurits was één van de partijen, je zou kunnen zeggen de aanvoerder van de partij die eigenlijk niet zoveel trek had in dat bestand en eigenlijk was voor doorvechten. Dus hij moest tegelijkertijd op heel veel verschillende borden schaken om dat bestand erdoor te krijgen. Daarom heeft het ook zo lang geduurd en uiteindelijk, ik heb dat er ook maar even bijgehaald, de kroon op zijn werk: het Twaalfjarig Bestand in alle mooie artikelen waar Van Oldenbarnevelt zo ongelooflijk veel energie in heeft gestoken.”
“En het hoogtepunt misschien wel van zijn macht?”
“Ja.”

Het aanzien van Van Oldenbarnevelt wordt steeds groter, maar hij raakt in een machtsconflict met Legerleider Maurits van Nassau.

“Nou, hier hangen ze allemaal. Hier heb je Maurits in het midden, hangend boven de bank.”
“Met sikje?”
“Ja, met sik. Johan Maurits. Dat is ook nog een verre familielid.”
“En dan is dit de Maurits Toren?”
“Ja.”
“Hier heeft Maurits gewoond?”
“Ja, hier woonde hij. Eigenlijk, ja, heel centraal in dat complex met uitzicht op, ja, het politieke centrum van de macht. Ja. De kwestie waar het op stuk gaat lopen is de opvatting over het geloof, over het Calvinisme, en moet er een geloof zijn, een Calvinisme zijn voor de hele republiek. Volgens de opvattingen van Maurits en zijn getrouwen of mag elk gewest min of meer zelf uitmaken hoe zij met dat geloof omgaan? Oldenbarnevelt kiest eigenlijk voor de gewestelijke lijn. Hè, hij gaat zeggen van “elk gewest moet in geloofszaken kunnen optreden” en daar gaat hij nog een stapje verder in door de gewesten toestemming te geven, om zelf zeg maar soldaten aan te stellen, om in geloofszaken eventueel op te treden. Dat is voor Maurits in feite onacceptabel dat hij als nationale legerleider het moet verdragen dat er ook andere legertjes komen waar hij niet het gezag over heeft. Hij maakt zich eigenlijk daarmee tot bij uitstek de nationale verdediger van het geloof en de echte uitborsting, die komt er als Maurits heel publiekelijk ter kerke gaat in de Kloosterkerk in het centrum zeg maar van het Aristocratische, het rijke Den Haag, vlakbij het huis van Oldenbarnevelt zelf.”
“Dus naast het huis van Oldenbarnevelt gaat hij naar een kerk om daar een richting, een geloofsrichting te belijden die tegen Oldenbarnevelt ingaat?”

En Maurits gaat verder. 18 jaar na de Slag bij Nieuwpoort. De eerste kras in de relatie van een gouden duo. Met schrijver Thomas Rozenboom op de plek waar het verhaal eindigt. Hij hertaalde het dagboek van Jan Franken, de knecht van Oldenbarnevelt die tot het laatste moment bij zijn meester bleef.
 
“Op een dag in 1618 moet Oldenbarnevelt hier naar kantoor gekomen zijn, zoals dat zo vaak ging. Dus hier echt voor de Ridderzaal kwam hij aan? En toen…?”
“Toen werd hij gesommeerd om zich te melden bij de Prins, Prins Maurits.”
“Zijn knecht, Jan Franken, die was erbij?”
“Ja, die heeft hem natuurlijk die trappen op geholpen naar dat vertrek van de Prins en die beschrijft dan in dat verslag wat hij nadien heeft geschreven dat Prins Maurits de landsadvocaat Van Oldenbarnevelt heel bars heeft toegesproken. En toen is hij vastgezet, Van Oldenbarnevelt. Hier ergens.”

Na 8 maanden rechtspraak wordt Van Oldenbarnevelt uiteindelijk veroordeeld en volgt de dramatische terechtstelling. De tragiek gaat zelfs verder: al de volgende dag verklaren de Staten-Generaal dat de overledene deerlijk wordt gemist. Ende zij God zijn ziele genadig. En Maurits komt de jaren erna niet meer tot grootse daden. Iedereen verliest. Want hoe moest het nu verder met het land, nu het zijn grote schepper kwijt was? Het had een staatsinrichting die ook na zijn dood nog naar de hand van Oldenbarnevelt bleef staan. Tot op de dag van vandaag zelfs. De hand van de eerste Nederlandse polderraar op nationale schaal.

Oldenbarnevelt is de landsadvocaat van de Republiek tijdens de opstand tegen Spanje. Een van de grootste staatslieden van ons land die uiteindelijk eindigt op het schavot.

Politiek leider van de Republiek

Eind achttiende eeuw wordt ons land verscheurd door een burgeroorlog. De laatste stadhouder, Prins Willem de Vijfde, vlucht het land uit, en burgers grijpen hun kans om
de democratie in te voeren: de patriotten. Wordt ons land een monarchie of een democratische republiek?

Eind achttiende eeuw wordt ons land verscheurd door een burgeroorlog. De laatste stadhouder, Prins Willem de Vijfde, vlucht het land uit, en burgers grijpen hun kans om de democratie in te voeren: de patriotten. Wordt ons land een monarchie of een democratische republiek?


Patriotten en prinsgezinden

In de tweede helft van de zestiende eeuw breekt een oorlog uit die tachtig jaar zal duren. De Spaanse koning Filips de Tweede ziet het katholieke geloof als het enige ware geloof. Slecht nieuws voor de protestanten uit de Zuidelijke Nederlanden. Voor de protestanten wordt het steeds gevaarlijker. Als Antwerpen en Brussel in 1585 in Spaanse handen vallen, moeten de protestantse gelovigen kiezen: bekeren of vertrekken. Wie het zich kan veroorloven, verkoopt zijn huis. Hij vertrekt naar het noorden, waar de Spaanse koning geen macht heeft. Antwerpen en Brussel verliezen ruim de helft van hun inwoners. De belangrijkste bestemming is de stad die niemand weigert. Amsterdam. Dit is het verhaal van Amsterdam. Tegen het eind van de zestiende eeuw verdubbelde het aantal inwoners van de stad. Zo'n 25.000 Vlamingen, Walen en Brabanders trokken naar Amsterdam. Behalve de protestanten vluchtten ook veel joden voor de Spaanse koning. Daardoor groeide het inwonersaantal van een krappe 30.000 naar ruim 60.000. In amper twintig jaar tijd. Amsterdam heeft eigenlijk die hele bloei in de zeventiende eeuw volledig te danken aan migranten. Die brachten kennis, kennis over cartografie, internationale handelsnetwerken, maar ook die scheepvaart. Die hadden allemaal ontzettend veel mannen nodig om te werken en dat waren grotendeels ook migranten. Dus er was enorm veel arbeidsmigratie eigenlijk naar Amsterdam. Doordat de stad zo veel nieuwe mensen aantrekt ontstaat er al snel een woningtekort. De stad was natuurlijk ontzettend klein in die tijd. Iedereen woonde in dat kleine centrumpje. Die woonden dus allemaal in een veel kleiner stuk Amsterdam dan wat we nu als de binnenstad ervaren. Begin zeventiende eeuw bedenkt de stad van: dit gaat zo niet langer goed. We moeten nog verder uitbreiden en dan komt het ontwerp van de grachtengordel. Het stadsbestuur besloot tot een aantal ingrijpende, zeer kostbare maatregelen om de stad uit te leggen zoals ze het noemde. De stadswallen moesten worden afgebroken en verderop herbouwd. De scheepsbouw werd verplaatst naar stukken land die werden drooggelegd aan de oostkant van de stad en in de Amstel werden vier kunstmatige eilanden aangelegd. Dit was het begin van de grachtengordel. Na zijn vlucht uit Brussel vestigt Petrus Plancius zich in Amsterdam. Behalve een beruchte predikant is Plancius ook astronoom en een van de beste kaartenmakers van zijn tijd. Voor Amsterdamse kooplieden zijn betrouwbare zeekaarten goud waard. De Zuidelijke Nederlanden waren gewoon het centrum van de wereldhandel dus daar werd ook heel veel kennis ontwikkeld over zeevaart en navigatie. En daar zaten hele belangrijke drukkers en kaartenmakers. En Plancius was zo iemand. Dus die kennis verplaatste daarmee ook naar het noorden. Handelaren als deze Cornelis en Frederik de Houtman zijn dan ook zeer geïnteresseerd in de kennis van Plancius. De broertjes De Houtman ruiken het avontuur en het grote geld. Door de oorlog met Spanje is de handel in specerijen vrijwel stil komen te liggen. Door de schaarste zijn de specerijen nog kostbaarder geworden. Wie dus een route naar de Oost weet te vinden, wordt schathemeltjerijk. Met de komst van de kooplieden uit de Zuidelijke Nederlanden zie je eigenlijk dat Amsterdam een nog groter internationaal netwerk krijgt. En dan zie je gewoon de expansie van die handel en ook nieuwe initiatieven opbloeien. Hier in Amsterdam wordt een nieuwe onderneming geboren. Dit zijn de oprichtingspapieren van de Compagnie van Verre. De voorloper van de VOC. Deze mannen handelen in alles. Bier, graan, leer, goud en edelstenen. Ze bezitten grote stukken grond in Amsterdam waarmee ze speculeren op de woningmarkt en enorme winsten boeken. Je zou kunnen zeggen dat dit de eerste superrijken zijn, burgers met vermogens waarvan zelfs enkelen zouden opkijken. Ze financieren een expeditie die de geschiedenis in zal gaan als de eerste schipvaart. Een uiterst risicovolle expeditie naar de Oost met ongekend grote gevolgen. Hier wordt de basis gelegd voor het moderne kapitalisme. Die rijkdom gold voor een kleine bovenlaag, een kleine handelselite die inderdaad heel veel rijkdom vergaarde, maar het merendeel van de bevolking was heel arm. Met de Compagnie van Verre zet Amsterdam de eerste stap op weg naar de wereldhandel. Amsterdam dreef overal handel met macht en hebzucht als belangrijkste drijfveren. Om hun belangen in het buitenland te verdedigen en voerde de stad de ene na de andere oorlog. En dat had gevolgen voor de bevolkingssamenstelling. Zonder immigratie, zonder de aanvoer van nieuwe zeelui, was de expansiedrift van de stad onmogelijk geweest. Amsterdam werd een smeltkroes van culturen die allemaal een stempel op de stad drukten. Een echte migrantenstad, open, loyaal, aantrekkelijk voor minderheden en avonturiers van overal en nergens. Dat zou de komende eeuw sterk veranderen.

Het verhaal van Amsterdam in de klas

Daan Schuurmans onderzoekt het verleden van onze hoofdstad, vanaf de allereerste huizen tot de rolkoffers van nu. Vanaf 5 februari 2025 elke week een nieuwe aflevering.

Meer over de serie

Door de Tachtigjarige Oorlog vluchten protestanten uit de Zuidelijke Nederlanden naar Amsterdam. De stad groeit, net als de handel. De arbeidsmigratie leidt tot een woningtekort en de grachtengordel wordt aangelegd. Er breken gouden tijden aan voor de superrijken, maar de gewone Amsterdammer is straatarm.

Migratie en welvaart in de 17e eeuw

Het rampjaar 1672 in de klas

In 1672 wordt het jonge Nederland van drie kanten ongenadig aangevallen door machtige vijanden. In vijf afleveringen gaan we terug naar het Rampjaar: hoe kon het zo uit de hand lopen?

Het Rampjaar 1672 in de klas

Na de dood van stadhouder Willem II is zijn zoon en zijn opvolger net geboren. De regenten grijpen hun kans om de macht over te nemen in de Republiek, zonder inbreng van de oranje dynastie. De spanningen lopen op en leiden uiteindelijk tot het eerste stadhouderloze tijdperk. Niet de oranjes, maar de burgers zijn nu aan de macht.

Het stadhouderloze tijdperk

In het rampjaar 1672 worden de Nederlanden niet alleen aangevallen door de Fransen in het zuidwesten. Ook het noorden en oosten van het land krijgen het zwaar te verduren. Staphorst, Coevorden, Winschoten en Oudeschans worden in de zomer van 1672 zonder pardon onder de voet gelopen door de troepen van ‘Bommen Berend’, de bisschop van Münster, Bernhard van Galen. Door de Engelsen worden ook aanvallen gepland over zee. Maar de Hollanders weten de aanval af te slaan.

Duitse en Engelse aanvallen

Na 1648 ontstaat een nieuwe wereldorde. Spanje is haar wereldmacht kwijt en de kleine Nederlandse Republiek presenteert zich als de nieuwe grootmacht in de wereld. Dit tot grote ergernis van Engeland die de wereldhandel wil opeisen. Dit leidt tot verschillende zeeoorlogen met de Engelsen.

Vijand Engeland

Het Twaalfjarig bestand (1609 – 1621) is een pauze in de oorlog van de Nederlanden tegen de Spaanse overheerser. De vrede zorgt voor rust, maar uiteindelijk laait de strijd weer op. Niet in Holland, maar in het zuiden en oosten van de republiek.

Afl. 6 De strijd na het Twaalfjarig Bestand

Groep 6/7/8

In de 17e eeuw beleeft de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden gouden tijden. Daarna komt er steeds meer kritiek op het systeem van stadhouders. Tegenstanders van de stadhouders noemen zichzelf de ‘patriotten’, wat ‘landgenoten’ betekent. In 1787 proberen ze de macht over te nemen, wat mislukt. Totdat ze hulp krijgen van Frankrijk en de stadhouder voorgoed wordt verjaagd.

Quiz over machtsstrijd in de Republiek

Wat weet jij over de patriotten?

1672 is een bewogen jaar voor de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Na de Tachtigjarige Oorlog met Spanje worden de Nederlanden nu aangevallen door Frankrijk, Engeland en Duitse bisdommen. Wat ging er vooraf aan het rampjaar 1672? En hoe kwamen de Nederlanden uit de strijd?  

Tijdlijn over het jaar 1672 in de Republiek

Het Rampjaar

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Het Klokhuis

200 jaar lang maken de VOC en de WIC de dienst uit in overzeese gebieden als Indonesië en Suriname. Nederland is schatrijk geworden van de handel in grondstoffen en specerijen. Maar deze rijkdom heeft ook een keerzijde. Hoeveel weet jij over de VOC en WIC? Test je kennis in de quiz!

Quiz over handel en slavernij

Wat weet jij over de VOC en WIC?

Regenten en vorsten

VWO examenvideo's bij Steden en burgers in de Lage Landen (1050 - 1700)

Geschiedenis examen VWO: Steden en burgers in de Lage Landen (1050 - 1700)

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.