Tikkies, cryptomunten, MasterCard, Apple Pay, QR-codes, internetbankieren. De betaalmiddelen vliegen je om de oren en er komt er waarschijnlijk nog één bij, een digitale munt van de centrale bank. De digitale euro. In 70 landen zijn ze al aan het experimenteren met zo'n munt en op de Bahama's kun je er zelfs al mee betalen. Het is totaal iets anders dan cryptomunten, maar wel een nieuwe vorm van geld waarmee jij en ik mogelijk echt gaan betalen. Dus de hoogste tijd om er meer over te weten te komen. Wat is het, zo'n digitale munt? En waarom willen centrale banken het? En wat hebben we daar eigenlijk aan? En zijn er ook grote nadelen? En misschien wel belangrijkste: Wat gaat dat betekenen voor jou en voor mij?
De digitale euro, wat is het eigenlijk? Om dat te begrijpen, leg ik je eerst uit wat voor geld we nu al hebben. Er zijn nu twee vormen van geld. Als eerste contant geld. Zoals munten en bankbiljetten. En giraal geld. Dat is je bankrekening bij een commerciële bank zoals de Rabobank, ABN Amro of ING. Maar eerst die bankbiljetten.
Die bankbiljetten worden uitgegeven door centrale banken, dus eigenlijk door de overheid. En dit briefje van 50 bijvoorbeeld is uitgegeven door de Europese Centrale Bank. Kijk, zelfs de handtekening van de president van de ECB staat erop. Eigenlijk is het de staat die garant staat voor de waarde van dit biljet. Die garandeert dat het 50 euro waard is. Een bankbiljet is daarmee tastbaar en stabiel als betaalmiddel. Maar er zijn ook wel nadelen. Je moet 'm bijvoorbeeld veilig bewaren, want het kan gestolen worden. En als je iets wil betalen aan iemand aan de andere kant van het land, moet je daar helemaal heen om dat bankbiljet ook echt te brengen. En voor hele grote bedragen moet je ook heel veel biljetten meenemen. En dat is allemaal erg onhandig. Daarom is er ook een tweede soort van geld: giraal geld. Dat is een vorm van digitaal geld. Dat heeft grote voordelen. Je kunt bijvoorbeeld grote bedragen overmaken en je hebt niet meer nodig dan het pasje of je betaalapp. Dat kun je doen naar de andere kant van Nederland, of misschien wel naar het buitenland. En allemaal vanuit je woonkamer. Maar wat veel mensen niet beseffen, is dat je dan niet betaalt met overheidseuro's, maar met commerciële euro's, euro's geproduceerd door commerciële banken. Er zit dus niet automatisch die staatsgarantie op. En in het geval dat je bank failliet gaat, dan ben je in principe je geld kwijt. In de praktijk is er wel een fonds dat de eerste 100.000 euro van je geld op de bank garandeert. Maar het principe van giraal geld is dus heel anders dan van contant geld. En daarom is er dus nu het idee van een digitale munt, uitgegeven door de centrale bank. Door de overheid dus. En die combineert dan het beste van twee werelden. Aan de ene kant de veiligheid van een bankbiljet en de andere kant het gebruiksgemak van giraal geld. Tenminste, dat is de bedoeling. Nu bestond het idee van een digitale munt van centrale banken al langer. Maar de afgelopen twee jaar is het opeens veel serieuzer geworden. Waarom willen centrale banken dit? Gaat het dan niet goed zoals het nu gaat, met cash geld en een bankrekening? Dit komt vooral door druk van drie dingen. De bitcoin, Chinezen en de libra.
De opkomst van de bitcoin schudde centrale banken het eerst wakker. Zo'n nieuwe munt waar overheden helemaal geen grip op hebben. En toen kwamen de Chinezen. Die gingen serieus werk maken van hun eigen digitale munt. Dat maakte overheden weer nerveus. Want wat als die digitale munt van China ook buiten het land zou gaan circuleren? En bijvoorbeeld gebruikt zou worden voor internationale betalingen? Het zou geopolitieke consequenties kunnen hebben. Maar de grootste wake up call kwam toen Facebook in 2019 aankondigde met een eigen digitale munt te komen. De libra. Nou, dat zou een wereldmunt moeten worden, buiten overheden en centrale banken om. Facebook heeft bijna 2,5 miljard gebruikers wereldwijd, dus zo'n Facebookmunt zou centrale banken serieus buitenspel kunnen zetten. Big Tech heeft al onze data en gaan ze er nou ook nog vandoor met ons geld. Inmiddels heeft Facebook de ambities wel teruggeschroefd. De Libra heet de diem en is nog steeds niet meer dan een experiment. Maar voor centrale banken was het wel de zet die ze nodig hadden om zelf met een eigen digitale munt te gaan experimenteren. Want de overheid moet uiteindelijk over het geld blijven gaan, vinden zij.
Die positie werd misschien ook zonder libra, diem of Chinees digitaal geld al ondermijnd. Want burgers betalen steeds minder met contant geld en steeds meer met het girale geld van de banken. En door corona is dat alleen maar sneller gegaan. Aankopen via internet gaan altijd giraal en er zijn inmiddels ook fysieke winkels waar je alleen nog maar kunt pinnen. Als die trend zo doorzet, gebruiken we straks misschien alleen nog maar het geld van de commerciële banken. En de rol van de centrale bank, dus van de overheid, wordt dan al minder.
Ik denk dat de ECB eigenlijk vooral zijn opties open wil houden. Zij weten ook niet waar het naartoe gaat en of dat centrale bankgeld ooit echt gebruikt gaat worden. Maar ze willen in elk geval blijven onderzoeken, zodat de mogelijkheid van het invoeren van digitaal geld van de ECB wel open blijft.
Oké, dat de Europese Centrale Bank het ziet als iets waar ze wel mee bezig moeten zijn vanwege die concurrentie van andere munten, dat weten we nu. Maar wat hebben wij daaraan? En zijn er ook nadelen? Waarom zou ik liever digitaal geld van de ECB gebruiken dan van bijvoorbeeld ING? Wie dat goed kan uitleggen is Teunis Brosens, want die volgt dit al jaren.
Teunis Brosens van ING, een nieuwe digitale euro. Wat heb ik daar nou eigenlijk aan? Waarom zou ik dat nou willen doen als consument? Nou ja, ik denk qua betaalgemak en qua gemak van beheren van je rekening verandert er waarschijnlijk niet zo heel veel. Want zeker in Nederland is het betalingsverkeer goedkoop, snel, makkelijk via je mobieltje. Allemaal prima geregeld. Ik denk niet dat een centrale bank daar nou in Nederland heel veel aan gaat verbeteren. Eigenlijk heb je alleen het principiële punt dat je geld bij de centrale bank staat en dat het dus volledig zonder risico's is, dat het niet bij een commerciële bank staat die misschien wel in problemen zou kunnen komen.
Maar als mensen dan ook heel makkelijk hun geld kunnen weghalen en naar een centrale bankrekening brengen, dan wordt het gevaar van een bankrun wel groter. Dat is wel een groot probleem. Kijk, de ideeën die daar een beetje over leven onder centrale bankiers is: Weet je wat, we gaan het aantal euro's dat mensen bij de centrale bank kunnen parkeren bijvoorbeeld beperken. Dus een getal dat vaak genoemd wordt is 3.000 euro per persoon. En dan zeg je dus, als mensen dus meer geld willen weghalen, als ze ook hun spaargeld bij de commerciële bank willen weghalen, dan kan dat dus niet. Ik denk, voor de groep mensen die zegt van, wij willen centrale bankgeld juist voor de veiligheid, die groep mensen gaat niet blij zijn met zo'n plafond.
Hoe gaat dit er in de praktijk dan uitzien? Nou, daar is eigenlijk nog helemaal niks over bekend.
Eigenlijk moet die discussie over wat willen we daar nou precies mee, wat zijn nou de hoofddoelstellingen en wat zijn nou afgeleide doelstellingen, die moet nog wel gevoerd worden en dat is inderdaad wel een interessante dynamiek. Enerzijds is vrijwel zeker dat hij er wel komt. Anderzijds hebben we nog niet helemaal helder wat we daar nou precies mee willen, laat staan dat we weten hoe hij er dan precies uit gaat zien. Want daar zijn nog heel veel open vragen. Je kan heel veel keuzes maken en eigenlijk hebben we daar nog helemaal niet over nagedacht welke kant we daar op gaan.
De komende jaren proberen ze verschillende opties uit en dan kijken ze wat werkt. Waarschijnlijk is pas over twee jaar duidelijk hoe het er dan voor jou en mij concreet uitziet.
Persoonlijk dacht ik altijd: die kans is wel klein, want centrale banken komen met een oplossing, terwijl jij en ik met het huidige systeem eigenlijk prima uit de voeten kunnen. Maar het wordt nu toch wel heel serieus. De Tweede Kamer heeft er al over gesproken, het Europees Parlement is er mee bezig en de Europese Centrale Bank denkt er serieus over na. Er zijn bijna geen mensen meer in het wereldje die zeggen: we moeten het absoluut niet doen. Ik denk dat we misschien wel over vijf jaar er toch mee gaan betalen.
