Name: De bevrijding begint
Uploaded: 2010-02-09T23:00:00+01:00
Duration: 2 min 2 s
Description: In 1943 verliest de Duitse bezetter steeds meer terrein in Europa. Alle ogen zijn gericht op Engeland, dat een invasie over zee voorbereidt. Alleen weet niemand wanneer die gaat plaatsvinden...

Groep 6/7/8

Klas 1/2/3

Sicilië!... Hahaha, Sicilië! Hoera! Ze zijn geland op Sicilië! Wie zijn er geland, opa?! De Tommies natuurlijk! Onze Engelse vrienden! En de moffen zijn op de vlucht! Nu kan het nooit lang meer duren. Maar opa, die is toch voor de bevrijding? Ja en die komt nu met ieder slokje dichterbij.
Het is 1943. De oorlog duurt nu al meer dan drie jaar, maar de Duitsers zijn aan het verliezen. In de sneeuw van Rusland lukt het Duitsland niet om de Russen te verslaan. En in de hitte van Noord-Afrika zijn het de Engelsen die de Duitsers tegenhouden en terugdrijven. Het is nog een lange weg naar Nederland. Daarom hopen velen op een aanval vanuit Engeland, zodat ze snel zullen worden bevrijd. Zo'n aanval kan alleen maar over zee komen: een invasie heet dat. Maar de Duitse bezetters willen dat ten koste van alles voorkomen.
Daarom bouwen ze van Noorwegen tot aan de grens met Spanje tienduizend bunkers met kanonnen langs de kust, om de Geallieerden tegen te houden. De Atlantikwall of Atlantische Muur wordt die genoemd. In de zee wemelt het van de mijnen en langs de kust varen oorlogsschepen af en aan. De Duitsers willen ieder vijandelijk schip tot zinken brengen, zodat niemand het strand kan bereiken. 
Maar in 1944 weet iedereen dat er een invasie gaat komen, een aanval op de Duitsers vanuit Engeland. Waar dat gaat gebeuren weet niemand en wanneer ook niet.

Engelsen houden van thee, dubbeldekkers zijn blauw en in Groot-Brittannië betaal je met de euro. Waar of niet? Start de quiz en test je kennis van de Engelse taal en cultuur.

Quiz over de Engelse taal en cultuur

Yes or no?

Verenigd Koninkrijk

Aan de andere kant van de Noordzee ligt het Verenigd Koninkrijk. We noemen het vaak Engeland, maar dat is maar een van de vier landen waar het Verenigd Koninkrijk uit bestaat. Wat weet jij van de geschiedenis, cultuur en klimaat van Groot-Brittannië? Klik op de afbeelding om de quiz te starten. 

Quiz over Groot-Brittannië

Wat weet jij over het Verenigd Koninkrijk?

De bevrijding van Nederland

Oranje boven! Op 5 mei 1945 is Nederland na vijf jaar oorlog bevrijd van de Duitse bezetter. Dat begint allemaal met de geallieerde invasie van Normandië, op D-Day. Na de mislukte Operatie Market Garden en een lange hongerwinter krijgen de geallieerden Duitsland toch op de knieën. In deze tijdlijn lees en zie je alles over de gebeurtenissen die hebben geleid tot de bevrijding van Nederland. Met medewerking van de NOS.

Tijdlijn over het einde van de Tweede Wereldoorlog

Tussen 1939 en 1945 woedt er in de wereld een bloedige oorlog. Onder leiding van Adolf Hitler bezet Duitsland grote delen van Europa. In Azië doet Japan dat ook. Adolf Hitler wil een groot Duits rijk maken. Hij geeft de Joden de schuld van de armoede in Duitsland en vermoordt meer dan 6 miljoen Joden in concentratiekampen: de Holocaust. Intussen vechten de geallieerden (onder andere de Verenigde Staten, Canada, Rusland en Groot-Brittannië) terug. In 1945 komt er een einde aan deze oorlog, die aan ruim 55 miljoen mensen het leven kost. 

Quiz over een wereldwijde oorlog

Wat weet jij over de Tweede Wereldoorlog?

De bevrijding begint

Naar de interactieve tijdlijn

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

13 in de oorlog neemt je mee terug naar de Tweede Wereldoorlog en vertelt wat er allemaal gebeurde en hoe het is om tijdens de oorlog op te groeien. Kan jij het je voorstellen? Schooltv raadt deze serie aan vanaf groep 8.

13 In de oorlog

13 in de oorlog

In 1943 verliest de Duitse bezetter steeds meer terrein in Europa. Alle ogen zijn gericht op Engeland, dat een invasie over zee voorbereidt. Alleen weet niemand wanneer die gaat plaatsvinden...

Wereldoorlogen

De Duitsers verliezen terrein

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

In de Tweede Wereldoorlog is er ook in Nederland gevochten. Mensen moesten vluchten, onderduiken of zijn afgevoerd naar concentratiekampen. Hoe ging het er tijdens de oorlog in Nederland aan toe?

Van 1940 tot 1945 is Nederland bezet door de Duitsers. Zij bepalen de regels en zijn de baas. Maar ondertussen zitten veel Nederlanders niet stil. Er wordt gestaakt, mensen gaan in het verzet en langzaamaan wordt Europa bevrijd. Wat gebeurt precies wanneer? Ontdek het in deze interactieve plaat.

Interactieve schoolplaat over de Tweede Wereldoorlog

Tijdlijn Tweede Wereldoorlog

Wat gebeurde er in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog? In deze schoolplaat vertellen ooggetuigen hoe het was om als kind de oorlog mee te maken. Zoom in op de kaart en ontdek de belangrijkste concentratiekampen, bombardementen en veldslagen in Nederland van 1940 tot 1945. 

Interactieve schoolplaat over Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog

Jong in oorlog

In 2025 is het 80 jaar geleden dat Nederland wordt bevrijd van de Duitse bezetter. De Tweede Wereldoorlog is voorbij en Hitler is verslagen. In heel Nederland gaan mensen de straat op om de bevrijding te vieren. Nog steeds vieren we elk jaar op 5 mei dat we in een vrij land leven. Weet jij door wie Nederland is bevrijd en hoe de bevrijding van Nederland verliep? Test je kennis in de quiz!

Quiz over de bevrijding van Nederland

Wat weet jij over de bevrijding van Nederland?

In 1939 begint de Tweede Wereldoorlog als de Duitse dictator Adolf Hitler Polen binnenvalt. Hoe wist Hitler aan de macht te komen en hoe is de Tweede Wereldoorlog afgelopen voor nazi-Duitsland? Test je kennis in de quiz.

Quiz over dictator Adolf Hitler

Wat weet jij over Adolf Hitler?

Om vier uur in de ochtend van de tiende mei 1940, valt het Duitse leger ons land binnen. Met vliegtuigen en parachutisten. Maar ook met tanks en andere voertuigen. De parachutisten bereiken Rotterdam. Ze proberen de brug over de Maas te veroveren om zo de belangrijke Rotterdamse haven in handen te krijgen. 
Zie je, daar voor die brug, daar zitten de moffen. Die willen over die brug heen. Maar in dat huis...Dat hoge gele? Nee, daarnaast! Waar die rookwolken vandaan komen. Daar zitten de onzen. Daar is vast m'n vader. Ik hoop dat ze genoeg kogels hebben. Zijn jullie nou helemaal belazerd! Naar huis! Maar mam, het was net zo spannend! 
De Duitsers zijn beter getraind en hebben veel betere wapens dan de Nederlandse soldaten. Hier vallen de Duitsers aan. En dit is ons leger dat de Duitsers probeert tegen houden. Zoals op de Grebbeberg.
Die dagen zijn er felle gevechten. Een groot aantal Duitse vliegtuigen wordt neergeschoten. En in Rotterdam weten Nederlandse soldaten de Duitse troepen een paar dagen tegen te houden. Maar voor Hitler gaat het allemaal veel te langzaam. Hij wilde Nederland in één dag veroveren, maar de strijd duurt nu al vier dagen. Hij zal Rotterdam bombarderen. Dan zullen de Nederlanders zich wel overgeven.

Duitsland valt Nederland binnen

Op 10 mei 1940 valt Duitsland Nederland binnen. Het Nederlandse leger vecht uit alle macht terug, maar na een paar dagen is Rotterdam verwoest en geeft Nederland zich over.

En bombardeert Rotterdam

Dit is een schoftenstreek, die kerels die hebben hier helemaal niks te zoeken, die moeten terug. 
Je werd voor de leeuwen gegooid en je deed het. Zo was het.
Ik ben Kees Oversier, geboren in Dordrecht op 2 oktober 1920. Ik was 19 jaar toen de oorlog uitbrak en vaandrig, net benoemd. 
Ik ben Rudi Hemmes. Toen de oorlog uitbrak in 1940 was ik nog net geen 17. Ik zat in de vierde klas van de HBS en ik had een ongehoorde pest aan de Duitsers. 
Eind augustus 1939 wordt het Nederlandse leger in staat van gereedheid gebracht. Een half jaar eerder is Kees Oversier al opgeroepen voor zijn militaire dienst. 
Op dat moment dat je naar zo'n school Reserve Officieren gaat heb je nog eigenlijk geen idee dat dat uitmondt in een oorlog. Het was nog niet zo dreigend en iedereen dacht wel: "Och, die oorlog waait voorbij". Misschien blijven we net zo neutraal als in de vorige oorlog '14-'18. Ik heb er niet bij stilgestaan. 
Nederland hoopte neutraal te blijven, niet betrokken te raken bij de oorlog, maar op 10 mei 1940 vallen de Duitsers het land binnen. 
Die oorlog die is ons overvallen. Niemand had dat gedacht. En zeker niet aan parachutisten. Wij hebben bij ons toen gelijk gemeld, althans ik heb me gemeld, bij de school waar de Compagnie was en toen zijn de patronen uitgereikt, want die patronen werden pas uitgereikt als het oorlog was en toen werden de consignes gehaald, wat moesten we doen. En toen moest ik met mijn sectie aansluiten bij de andere secties en gingen wij richting Ockenburg. 
Dat was natuurlijk spannend. En wij werden uitgeleide gedaan door allerlei huisvrouwen die aan de deur stonden. En die stonden te zwaaien, want die zegt: "De jongens die gaan de oorlog tegemoet". Midden in de stad. 
Je leeft in een roes als vaandrig en dan wist je natuurlijk nog niet waar het naartoe zou gaan, precies. Ik wist helemaal niet op dat moment dat op het vliegveld Ockenburg 100 jonge jongens zaten die net 3-4 weken onder dienst waren en die zijn in de pan gehakt. Daar zijn 22 doden van gevallen en een stuk of 18 gewonden. Dat waren jonge jongetjes. En die hebben de eerste klap opgevangen. 
Je wist toen wel dat het oorlog was. 
Je had je werk te doen en je wist als je dat niet deed, dan was je het volgende slachtoffer. Dus je je stond daar niet zo bij stil. Je had geen tijd om te je jeremiëren. Laat ik het zo stellen. 
Want de opdracht van de parachutisten van Ockenburg, Valkenburg en Ypenburg was de ministers en de koningin gevangen nemen en die buiten schot stellen, maar dat is ze niet gelukt. Want we hebben die wegen afgegrendeld en die parachutisten die met kleine groepjes werden allemaal op een bepaald moment uitgeweken naar het Westland, richting Wateringen, richting Rotterdam. Nadat ze bij ons, laten we zeggen, opgejaagd waren. We hebben ze opgejaagd. 
Eigenlijk was toen de vierde dag feest voor ons. Toen dachten we: "Nou dat is voor mekaar". 
Terwijl de compagnie van Kees Oversier bij Den Haag successen boekte, was het Nederlandse leger op andere plekken minder succesvol. Op de vijfde dag, 14 mei 1940, wordt Rotterdam gebombardeerd. Meer steden worden bedreigd. Nederland geeft zich over. 
De jongens die hebben gehuild hoor. Die waren aangedaan door dit nieuws. Je moet rekenen dat je 5 dagen in een spanning zit en je voelt dat het goed gaat en dat je aan de winnende kant bent en je hoort dan ineens: "Het is nu afgelopen.". We hebben het allemaal voor niks gedaan, eigenlijk. Ja, dat was slikken. Ja, dat is dat is een heel heel heel triest moment geweest. 
In sommige delen van het land werden Nederlandse militairen krijgsgevangen genomen. De compagnie van Kees Oversier gaat terug naar de kazerne en mag na een paar dagen naar huis. Kees Oversier sluit zich aan bij het verzet. Van 1940 tot 1945 hebben de Duitsers het voor het zeggen in Nederland. Rudi Hemmes ergerde zich aan de beperkingen die werden opgelegd. 
Je mocht niet zien wat je wou, de krant werd gecensureerd, je mocht niet bellen naar wie je wou, je moest om 11 uur binnen zijn en je mocht er pas om 6 uur weer uit. Er waren dingen waarvan ik zeg: "Nou, dat is dat is schofterig". Dus ik ga proberen om ze zo gauw mogelijk weer weg te krijgen. 
Maar iedere avond kwamen de Engelse vliegtuigen over en die gingen Duitsland bombarderen en dan wist je: in Engeland en gebeurde in ieder geval wat. En mijn vriendje en ik besloten om eens te kijken of er een mogelijkheid was om naar Engeland te gaan ons daar bij de geallieerde troepen te kunnen voegen. En in '42 zijn we gaan kijken of we het bootje konden krijgen of een bootje konden gappen of we aan een bootje konden komen en dat kon niet dus toen zeiden we: "Dan moeten we over land". 
Rudi Hemmes wil Engelandvaarder worden. Als een echte Soldaat van Oranje wil hij zich aansluiten bij de geallieerde legers in Engeland, maar reizen is ingewikkeld. Het is oorlog. De grenzen zijn gesloten. Vervoer is nauwelijks beschikbaar. Na een reis van 9 maanden weet hij met zijn vriend Bob via België, Frankrijk, Spanje en Portugal het vrije Engeland te bereiken. 
En ik kwam bij de Prinses Irenebrigade terecht en daar werd ik brenschutter bij de verkenningsafdeling want er bleek dat ik heel goed kan schieten. Ik vond het geweldig. Ik vond het geweldig. 
6 juni 1944 de slag om Europa is begonnen. 
6 juni 1944: D-day. Meer dan 136.000 militairen Engelsen, Amerikanen en Canadezen landen aan de kust van het Franse Normandië. Het einde van de oorlog lijkt nabij.
Het viel me tegen dat ik zo weinig wist. Om daar een voorbeeld van te geven: Ik stond op wacht in Engeland op de avond van D-Day, de nacht dat het begon, en ik zag allemaal vliegtuigen met witte strepen die ik nog niet eerder gezien had en ik dacht: "Wat hebben ze nou gedaan? Maar dat hebben ze misschien gedaan omdat ze anders op andere verkeerde dingen schieten.". Ik vond het wel handig en drie dagen later zat ik in de in de bioscoop en zag ik dat het D-Day was geweest en voor die tijd hoorde ik niks. 
Een maand later, augustus 1944, landt de Prinses Irenebrigade op de kust van Normandië. De brigade trekt met de geallieerde legers mee via Frankrijk en België om Nederland te bevrijden. Eindelijk kan Rudi Hemmes de strijd tegen de Duitsers aangaan. 
En dan hoor je wat kraken. En dan denk je: "Daar komt een vent. Ik sla hem op z'n bek.". Maar op het moment dat je weet dat de Duitsers 200 meter van je af zitten en misschien aan het patrouilleren zijn en misschien bij jou voorbijkomen en misschien jou eerder in de gaten hebben: dan doe je het in je broek. 
Op een avond wisselt Rudi Hemmes een dienst met een collega. Een fatale avond: twee maten worden doodgeschoten door een Duitser die hen gevolgd is. 

Als je een maatje verliest, die chauffeur is van de auto waar je in zit en waar je iedere dag iets mee hebt en dan ook nog omdat je de wacht hebt gewisseld. Ik was erg blij dat hij het gevraagd had en niet ik. Dat vond ik het vreselijkste wat er ooit gebeurd is. Want dat vond ik erg want dat had ik moeten zijn in die tijd. 
Maar er is ook de vreugde van de bevrijding. 
Als mensen bevrijd waren dan gingen ze uit hun dak en dat was geweldig. Heel gelukkig waren ze allemaal. 
Het duurt nog 9 maanden voordat heel Nederland is bevrijd. Op 16 juli 1945 wordt de Prinses Irenebrigade opgeheven. Rudi Hemmes kiest voor een militaire loopbaan. Kees Oversier dient een aantal jaar in het Nederlandse leger in Indonesië en gaat daarna het bedrijfsleven in. Beide mannen spreken hun waardering uit voor de soldaten die vochten voor de vrijheid. 
Ik breek een lans voor het Nederlandse leger. De jongens die ervoor stonden. Die hebben gedaan wat binnen hun mogelijkheden was. De Hollander is geen laffe soldaat. 
We moeten de Britten, de Canadezen en de Amerikanen eindeloos dankbaar blijven.

Ten strijde in oorlog

In Jong in Oorlog vertellen ooggetuigen over de Tweede Wereldoorlog. Als kind hebben zij deze oorlog meegemaakt. Hoe was het om op te groeien in oorlogstijd?

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei

Als de Duitsers op 10 mei 1940 Nederland binnenvallen, vechten Nederlandse militairen terug. Jongens vanaf 16 jaar zijn het jaar daarvoor al opgeroepen voor militaire dienst. Ze hebben geen idee wat hen te wachten staat. Hoe hebben zij de oorlog ervaren? Cees en Rudi vertellen hun verhaal. In samenwerking met het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

Vechten tegen de Duitse bezetter

Naar de gangkast. Vlug. PAPA!
De oorlog is in Nederland vier dagen aan de gang als op 14 mei 1940 meer dan 50 Duitse bommenwerpers richting Rotterdam vliegen. Precies om zeven minuten voor half twee gooien ze hun eerste bommen op de stad. Het bombardement duurt in totaal maar dertien minuten. Daarin worden 97 duizend kilo bommen gegooid. Iedere seconde vallen er twee bommen. Brisantbommen, die in miljoenen gloeiend hete scherven uiteen vliegen. Daarna staat alles, maar dan ook alles in brand.
Wat niet door de bommen kapot is gemaakt, wordt verwoest in die brand. Duizenden winkels, huizen, cafés, kerken en kantoren branden af. Het oude centrum van Rotterdam gaat in vlammen op. 
Mama! Mama…?
Mensen proberen uit de puinhopen nog te redden wat er te redden valt. Maar het is een hopeloze zaak. Het duurt dagen voor de laatste brand geblust is. Vanuit de lucht kun je goed zien dat het centrum van Rotterdam vrijwel met de grond gelijk is gemaakt.
Maar het is nog niet voorbij. De Duitsers eisen dat Nederland zich overgeeft, anders zullen ze nog meer steden bombarderen. Utrecht, Den Haag, Amsterdam, Haarlem. Nederland heeft dus niet zo veel keus. En op 14 mei 1940 om kwart over zeven in de avond geeft Nederland zich over. Na een strijd van vier dagen zijn de Duitsers de baas in ons land.
Ik zei toch dat ik terug zou komen.

Rotterdam gebombardeerd

Duitsland maakt korte metten met de Nederlandse tegenstand. De Duitsers bombarderen Rotterdam en eisen dat Nederland zich overgeeft, anders zullen ze nog meer steden vernielen. Nederland heeft geen keus. Vanaf 14 mei 1940 is Duitsland de baas in ons land.

Nederland komt in Duitse handen

Op 10 mei 1940 vallen de Duitsers Nederland aan. Het Nederlandse leger verdedigt zich fel tegen het veel sterkere Duitse leger, maar heeft geen kans. En nadat Rotterdam gebombardeerd is, geeft Nederland zich over. De Duitsers zijn nu de baas in ons land. Maar voor de meeste mensen gaat het leven gewoon door. Vaders gaan weer aan het werk. 
En kinderen gaan gewoon weer naar school. Zelfs de schoolreisjes gaan door. In december komt Sinterklaas. En als het mooi weer is in de zomer maakt iedereen plezier, alsof er niets aan de hand is, alsof er helemaal geen oorlog is. En de moffen — dat is een scheldnaam voor Duitsers - die vallen in het begin eigenlijk best wel mee. Ze gedragen zich als toeristen. Ze maken gezellige uitstapjes. Naar de bollen. En ook naar Marken. En onder grote belangstelling, vooral van meisjes stoeien ze gezellig met elkaar op het strand. 
En als ze spullen kopen, in de winkels, dan betalen ze daar gewoon voor. Ze zijn dan wel de baas, maar ze gedragen zich best netjes. Tenminste in het begin. Maar al die Duitse soldaten die in Nederland zitten, hebben voedsel nodig, kleding, benzine. Dat pikken ze gewoon in. Daar kan je niks tegen doen. 
Daardoor blijft er voor de Nederlanders nog maar weinig over. En wat overblijft moet zo eerlijk mogelijk worden verdeeld. Daarom kan iedereen bonnen kopen. Daarvoor kunnen de mensen brood, vlees en snoep krijgen. Zijn je bonnen op, dan heb je pech. En omdat er steeds minder te krijgen is, kun je zelfs met bonnen niet meer aan al je boodschappen komen. Daarom gaan mensen steeds vroeger in de rij staan, voordat alles op is. 
Ook benzine is er nauwelijks meer. Slimmeriken verzinnen oplossingen. Zoals een auto die op hout rijdt. En wat denk je van deze auto. Hij loopt op gas. Dat wordt opgeslagen in een enorme ballon op het dak. 
Maar het wordt steeds erger. En omdat de Duitsers ook het rubber inpikken, zijn er al snel geen fietsbanden meer en rijden de mensen op hun velgen. Hoe langer de oorlog duurt, hoe meer gebrek er aan alles ontstaat.

Nederland bezet

In bezet Nederland gaat het leven gewoon door. En de Duitsers vallen best mee. Maar als ze onze fietsen, benzine en goederen inpikken, moeten er creatieve oplossingen voor allerlei gebreken worden gezocht. Zoals voedselbonnen.

Boodschappen op de bon

Henk, Truke en Jack zitten op de basisschool als de oorlog uitbreekt. Zij krijgen te maken met de Duitse bezetter die hun regels en beperkingen oplegt aan de bevolking. 
Duitsland trok Nederland binnen. 
Ik was 7 jaar toen de oorlog uitbrak. 
Ik was 8 jaar toen de oorlog begon. 
Ik was 4 jaar toen de oorlog begon en ik ben geboren en opgegroeid in Maasland in het Westland. 
We kijken voor het zolderraam en zagen dat de lucht volwassen met pluimpjes van luchtafweergeschut. Maar er waren ook parachutes waar soldaten aan bengelden die naar beneden kwamen. Ja. Het was overduidelijk van: dit was oorlog. 
Enige wat griezelig was op het moment van die oorlog uitbreken van 10 mei, was dat mijn vader de nachtdienst had als bootwerker bij de steenkolenhandelsvereniging en mijn vader zat daar vlakbij Waalhaven, wat wij hoorden dat gebombardeerd werd. 
Op 14 mei wordt het centrum van Rotterdam gebombardeerd. Er zijn bijna 900 doden. Nederland geeft zich over, capituleert, om meer bombardementen op steden te voorkomen. 
We zouden opgenomen worden in het Germanenvolk in het Arische geheel en we zouden deel uitmaken van dat 1000-jarige rijk. 
Ik was op de kleuterschool in die tijd met mijn vriendinnetje Marie en toen kwamen er twee Duitse soldaten langs in hun pak en die stapten zomaar het hekje door en die kwamen bij ons op de speelplaats en Marie en ik vonden dat erg interessant. En zij ging op de bank zitten en allebei namen ze één van ons op schoot. 
Wij mochten aan tafel 's avonds altijd onze verhalen van de dag vertellen en ik had een heel mooi verhaal. Dus ik vertelde dit en mijn oudste zussen die riepen: "Wat, heb je bij een Duitser op schoot gezeten? Dat zijn onze vijanden!"
Ze waren aardig in het begin. De propaganda was vriendschappelijk gericht. Ik herinner mij nog dat na een jaar dat omsloeg. 
De bezetter kwam met steeds meer regels en beperkingen. Telkens weer de keuze: toegeven of verzetten. 
We hadden dus een nieuwe radio, een Philips radio, met één knopje te bedienen. Hele grote. Die hebben we in '42 dat we verplicht waren een radio in te leveren, want de angst van de Duitse bezetter was dat wij de nieuwsberichten uit Engeland zouden aanhoren en de waarheid de waarheid zouden vernemen. 
Daar de radiotoestellen moesten worden ingeleverd verborgen velen hun apparaten op geheime plaatsen om toch met de vrije wereld in contact te blijven. 
Soms moeten fietsen worden ingeleverd bij de Duitse bezetter. Je verzetten kon fatale gevolgen hebben. 
Bas van Buuren, onze achterbuurjongen, die fietste terwijl fietsen gevorderd konden worden. Maar heel bewust, fietste hij en hij had een verloofde in Maassluis en hij was er naartoe of kwam daar vandaan. En toen kwam hij een Duitser tegen en die wilde zijn fiets vorderen, maar Bas wilde dat niet. En die is gaan vechten met die Duitser en die Duitser heeft die daardoor in de Vliet laten vallen. Heeft hij vlug de fiets gepakt en is hij weggefietst zigzaggend voor het geval er wat zou gebeuren. En die Duitser is eruit geklommen en was denk ik extra kwaad om wat er gebeurd was en die pakt zijn geweer en die schiet en het was raak. Dus Bas was overleden. Ja, nou dat maakte heel veel indruk. 
Omdat de vader van Jack niet voor de Duitsers wil werken en daardoor werkloos is, moeten ze van de Duitsers verhuizen naar Doesburg. De moeder van Jack is woedend. 
Ze was kwaad op mijn vader, want ze zei: "Het is jouw schuld dat wij moeten verhuizen. Als jij voor de Duitsers was gaan werken dan was dat allemaal niet gebeurd. En iedereen werkt toch voor de Duitsers, riep ze daarbij, alleen jij met je principes. Jij wilt dat niet doen." En mijn vader die verliet op een bepaald ogenblik het huis en na een uurtje kwam hij weer terug en die zei: "We mogen blijven. Ik ben gaan werken voor de Duitsers". En hij liet een kaart zien, een ausweis met zijn foto erop en daarop stond dat die dus werkzaam was voor de Duitse weermacht. 
Het bunkeren van schepen en het werk van mijn vader van de steenkoolhandelsverdediging was over. Er kwamen geen schepen meer en die bootwerkers die werden ingezet om puin te ruimen.
Als je als jongen van 7 jaar, als je dan in zo stad komt en je ziet dan al dat puin en al die rotzooi allemaal liggen, dan is dat wel een cultuurschokje. En dan zie je alleen de enige kerk nog staan, de Laurenskerk. Die staat er, die toren in het midden. Je staat sprakeloos als je daarin geplaatst wordt. 
De vader van Jack moet daken van Duitse kazernes schilderen vlak bij de Waalsdorpervlakte. 
En dat was een heel beruchte executieplaats. En als die schilders, waaronder m’n vader, op het dak zaten, daar Duitse vrachtwagens bij de gevangenis zagen, die dan onder hun ogen de hoek om gingen naar de Waalsdorpervlakte en zo hoorden dan even later de schoten van de executiepelotons dan wisten die schilders wel wat er aan de hand was, maar ze konden daar natuurlijk niets aan doen. Maar vader kwam dan thuis, dan was hij helemaal uit zijn doen. Hij legde zijn hoofd op de tafel en hij begon te janken. Het was niet te geloven. Hij voelde zich een landverrader. Hij vond het zo erg dat hij een meewerkte aan een systeem dat hij verafschuwde. 
Steeds meer producten worden schaars. In Nederland wordt minder geproduceerd, invoer is onmogelijk en het eten dat er is gaat naar Duitsland. Het bedrijf waar de vader van Truke werkte is gebombardeerd. 

Toen was een dagtaak eigenlijk om dingen te ruilen, zodat ’ie eten voor ons kon krijgen. Om het beschikbare voedsel eerlijk te verdelen, worden er gaarkeukens geopend waar mensen op vertoon van een bon een pannetje soep kunnen halen. Het is vechten voor eten. 

Boosheid en angst. Ja. En daarmee kijk je naar de wereld. Daarmee kijk je naar andere mensen. Iemand anders is je vijand tot het misschien niet zo blijkt te zijn. 
In september 1944 zijn delen van het zuiden van Nederland al bevrijd door de geallieerden. Boven de rivieren blijft Nederland bezet gebied. Vanwege een spoorwegstaking is vervoer van voedsel naar de grote steden niet meer mogelijk. Er is daar niets meer te krijgen en het is een strenge winter. De hongerwinter. 

Er was hongersnood in Rotterdam-Zuid. Er was weinig meer te krijgen en alle toevoerlijnen waren eigenlijk afgekapt zodat de mensen het moesten doen met hele kleine porties. En dat betekende dat ze buiten Rotterdam gingen zoeken en de actieradius werd steeds groter. 
Toen hoorden we van een buurvrouw dat ik naar Groningen of Friesland zou kunnen worden uitgezonden met een kindertransport. En dat kindertransport dat zou gaan per schip. Daarvoor moest ik voorzien van een koffertje met wat kleding afgeleverd worden en daar lagen schepen klaar die 's nachts voeren tot aan Groningen of naar Leeuwarden.
Henk en zijn ouders verblijven die periode bij een boerenfamilie in het Overijsselse Gramsbergen, 200 kilometer van Rotterdam. 
En dan kwamen ze dan op ongelukkige fietsjes met houten banden en een rubber slang d'r omheen gedraaid trappend in twee dagen ergens proberen te slapen naar Gramsbergen om eten te halen. 
Als mensen eten gingen halen, dan kon dat ook onderweg weer afgepakt worden door de Duitsers die er rondliepen die dat dan toch weer inden waardoor ze met lege handen thuis kwamen. 
Ze waren allemaal ondervoed. Er waren kinderen met diarree en vaak kinderen met heimwee. 
Na een reis van drie weken komt Jack aan in het Groningse dorpje Marum. Hij is er slecht aan toe. Hij kan geen eten binnenhouden. De dokter wordt erbij gehaald. 
Ja. De dokter kwam en die luisterde en klopte en zei: "Vrouw van der Heide. Wat heb je je op de hals gehaald?" "Hoezo? Dokter of wat bedoelt u?" "Nou dit is geen blijvertje, zei die. Die jongen die haalt het niet."
Maar Jack redt het. 
Na zes maanden bij zijn gastgezin kan hij terug naar Den Haag en ziet hij zijn ouders weer. Henk en zijn ouders liftten na de bevrijding met Amerikaanse soldaten mee. Vanuit Gramsbergen terug naar Rotterdam. Truke maakt voor het eerst in haar leven een echt feest mee.

Oorlog in het dagelijks leven

Ook in de Tweede Wereldoorlog gaat het leven gewoon door. Kinderen gaan nog steeds naar school. Wat merken zij van de Duitse bezetting? Henk, Truke en Jack  vertellen hun verhaal. In samenwerking met het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

Het gewone leven in oorlogstijd

Handen omhoog! dit is een overval! Tegen die muur daar en geen beweging! Verdomme...Hoe kan dat nou?! Gister is alles in de kluis gelegd. Daar in die hoek. Staan blijven! 
Zes cijfers... Dat lukt me nooit! Uhm, er ligt een briefje in die bovenste la. Hou die handen omhoog! Neem jij deze. Uhh sorry, gaan jullie ons nog vastbinden of neerslaan? Ja, straks denken ze nog dat we jullie hebben geholpen. Ik heb geen kogels. Hier. Ehh... Verzinnen jullie zelf maar iets.

Gewapend verzet

Tijdens de Duitse bezetting is het Nederlandse verzet vooral uit op voedselbonnen voor onderduikers en wapens uit het buitenland. Omdat de Duitsers er niet achter mogen komen, gebruiken ze een speciale code: morse.

Overvallen en wapensmokkel

Ik ben Marie Blommaart. En ik was 19 toen de oorlog begon. 
Mijn naam is Frederik Willem Kroese. Kortweg Frits. Ik was toen de Duitsers binnenvielen op 3 dagen na 16 jaar. 
Tijdens de Tweede Wereldoorlog proberen de meeste mensen zo normaal mogelijk met hun leven door te gaan. Een klein deel van de mensen sluit zich aan bij de nazi's en een ander klein deel komt in verzet. Onder hen Frits en Marie. Wie in verzet komt doet dat in het geheim. Want wie gepakt wordt, moet naar de gevangenis en loopt het risico op de doodstraf. Verzetsmensen proberen de Duitse bezetters te saboteren door aanslagen te plegen. Ook helpen ze mensen die moeten onderduiken aan adressen en voedsel. Anderen verzetsmensen maken en verspreiden illegale kranten met nieuws over de oorlog. 
Op een dag kwam er een vertegenwoordiger en die vroeg aan mijn moeder of ze een adresje wist want hij moest iemand laten onderduiken. En mijn moeder die vond een adres en het bleef niet bij een. Als je ondergedoken was dan was je niemand. Dan bestond je eigenlijk niet meer voor de buitenwereld. Maar je moest wel leven. Je moest wel eten hebben. En om eten te kopen moest je bonnen hebben, voedselbonnen. 
Die man die zei zou iemand bij mij in Goes die voedselbonnen kunnen ophalen? En toen zei mijn moeder: oh, dat doet ons Marie wel even. De drijfveer van mijn moeder ook was gewoon iemand te helpen. Het was… Wij gingen niet in verzet. Wij hielpen mensen die in nood zaten die dat nodig hadden. En heel veel mensen zijn zo begonnen.  
Frits worden opgeroepen om in Duitsland te gaan werken maar dat wil hij absoluut niet. Hij duikt onder. Op zijn onderduikadres wordt hij benaderd door verzetsmensen. 
Die vriend ging distribueren, clandestiene krantjes, blaadjes waren dat.  Toen zei degene die krantjes bracht tegen mij eens zou hij niet naar de Veluwe wel mee willen want dan kan hij wat nuttig werk doen. En toen heb ik onmiddellijk ja gezegd. 
Ik moest een keer ben ik Klaassen, zo heette die man in Goes, waarschuwen. Want er was iemand gearresteerd en die had die had brieven bij zich die gevaarlijk waren voor die meneer Klaassen. En toen ik op de fiets stapte, kwamen er 2 mannen nam me toe en die zei. Waar ga jij zo laat nog heen. En toen schrok ik wel. Maar toen heb ik gezegd ik ga naar huis. En toen heb ik heel hard gefietst. Mijn licht uitgezet. En toen ben ik een zijweggetje ingeslagen. En toen heb ik bij een vriendin van mijn zus in Yerseke overnacht. Want ik durfde niet meer naar Goes te rijden. En ik kwam bij die mensen aan, en wat moest ik zeggen, ik kon niet zeggen wat er echt speelde. Ik zei Ik heb de laatste boot gemist maar bij jullie blijven slapen. 
De andere dag gegaan. Toen heb Klaassen gewaarschuwd en die zei ja ik moet nog wat regelen en ik ga meteen onderduiken. Maar het is hem toch niet gelukt. Hij is diezelfde dag heb ik later gehoord nog opgepakt. 
Eén van de dingen die wij deden was vanwege het vervoer van tanks, vooral uit Duitsland, dat wij de spoorlijn mijn Nunspeet opbliezen. Dat was ook één van de weinige dingen die we konden doen want als verzetsgroep kon je niet zeggen wij gaan 50 of 100 man maken en wij gaan de Duitsers bestrijden. Je kon alleen de boel ontregelen. 
Dat ontregelen heeft soms grote gevolgen. De Duitse bezetter is boos over het opblazen van de spoorlijn en dreigt bij herhaling van zo’n vergrijp de bewoners van het dichtstbijzijnde huis dood te schieten. 
Daar hebben we echt twee dagen over vergaderd. Wat moeten we doen? Maar we kwamen tot de slotsom als we daar gehoor aan geven, dan is 't verzet praktisch afgelopen. Dus dat kan niet. We realiseerden ons dat in de woning bij de woning die het dichtste bij het punt stond waar we het deden,  woonden een man en een vrouw van 45 en 43 jaar. Vier kinderen van 4 tot 17. Zes personen in de kracht van hun leven. Toen hebben we uitgekiend dat als we nou een dikke anderhalve kilometer velden gingen, daar woonden een man een vrouw van 85 en 83. Nou dus redeneerden wij die zijn met een jaar of vijf ook overleden, zijn ze ook dood. Dat is dus veel minder erg dan die zes mensen die in dat huis woonden en het zijn er maar twee. Dat wil niet zeggen dat dat waardeloze levens waren maar het was de keuze: slecht of minder slecht. En dit was minder slecht. Maar er was geen goede oplossing. Er was geen oplossing. 
Frits en Marie doen gevaarlijk werk. Ze moeten voortdurend opletten dat ze niet gepakt worden. Alles was even risicovol. En dat zat in zover je dat kunt nomene het vak van verzet dat je gekozen had. Verzetswerk geheim houden is moeilijk. Veel verzetsmensen zijn opgepakt. Ook Margriet. 
Op een ochtend om een uur of 7 stonden er 2 Duitsers met het geweer in de aanslag, een aan de voordeur en aan de achterdeur. En die kwamen me ophalen. Ik ben wel een uur lang verhoord. En wat ik me daar nog van herinner is dat die Duitser met een pen op het bureau zat te tikken de hele tijd en mij heel strak aankeek en dat vond ik eng. 
Marie wordt vijf maanden vastgehouden in de gevangenis in Haren. En dan overgebracht naar kamp Vught waar ze nog eens twee maanden zit opgesloten en vreselijke dingen meemaakt. Maar ze heeft nooit spijt gehad van haar verzetswerk. 
Ik ben blij dat ik dat gedaan heb. Ik kan niet zeggen trots, maar het heeft me gevormd. 
Ik zou het een schande vinden als ik de Duitsers tegemoet gekomen was, meegeholpen had. ik zeg altijd helden bestaan niet. Het is je karakter. En als je dat karakter niet hebt, dan doe je dat niet.

Verzet in oorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog maken de Duitsers de dienst uit in Nederland. Mensen die het niet met de Duitse overheersing eens zijn, gaan zich organiseren in het verzet. Ze proberen de Nazi’s te saboteren. Alles moet in het geheim, want als je gepakt wordt, word je opgesloten of vermoord. Twee oud-verzetsleden vertellen hun verhaal.

Je nek uitsteken om de Duitse bezetter te saboteren

Tijdens de Tweede Wereldoorlog worden joden door de nazi's van Hitler steeds slechter behandeld. Zo moeten ze een gele ster dragen en op veel openbare plaatsen mogen ze niet meer komen. Vanaf 1942 worden ze zelfs weggevoerd om te gaan werken in Oost-Europa, tenminste, dat beweren de Duitsers. Maar eerst worden ze samengebracht in Kamp Westerbork in Drenthe. Dit is niet de eindbestemming, maar een doorgangskamp, een soort tussenstop. Hier moeten de joden wachten, tot ze worden afgevoerd naar het Oosten. 
Kurt Sanders uit Vlaardingen. Lia Zilverberg uit Dordrecht. Grietje Bachrach en ik ben tien jaar. Louis Courant, twintig. Ik ben Roos. Roos van Gennep uit Amsterdam. En ik ben dertien jaar. Broers? Zussen? Als je niets zegt, kunnen we jullie straks ook niet bij elkaar plaatsen. Ik heb een zus. Kaat. Maar ik weet niet waar ze is. Goed, dat was het. Die viool blijft hier. Heb je verder nog kostbaarheden? Nee, niet m'n viool. Je wilt toch niet dat hij gestolen wordt?! Kom. Ik zal 'm goed opbergen. Nee, die viool hou ik altijd bij me. Pas dan maar goed op, want je bent 'm hier zo kwijt.
In de loop van de oorlog worden er meer dan honderdduizend joodse mensen naar Westerbork vervoerd. Al gauw zijn de barakken dan ook overvol.
Mam! Mam?! Weet je wie hier ook is?! Theo! Theo Vos en zijn zus! En Rebecca heb ik gezien! En ook Alex Offenbach. Ze zijn allemaal hier! En Kaat? Nee, die niet.
De Duitsers doen er alles aan om het leven in Westerbork zo normaal mogelijk te laten lijken. Kinderen gaan naar school en iedereen ouder dan 15 jaar moet werken. Er is een wasserij, een naaiatelier, een kleermaker, een schoenmaker en er wordt zelfs houten speelgoed gemaakt voor kinderen in Duitsland. En op zondag is iedereen vrij. Dan mogen ze gaan sporten. Er is zelfs een theater waar iedere dinsdag de beste joodse artiesten uit het kamp optreden. Het lijkt allemaal heel gewoon. En zo krijgen de mensen het idee dat het wel zal meevallen.
Hij lacht nog steeds niet. Volgende keer beter. Mijn vader kent nog zoveel liedjes! Ja... als hij de kans krijgt. Alleen de beste artiesten mogen blijven van onze 'Herr Kommandant'. En de rest? Waar gaat de rest naartoe? Er is nog niemand teruggekomen om dat te vertellen. Fantastisch, Max! Echte klasse! Vond jij dat ook? Ja, heel goed, pap.

Kamp Westerbork

Joden die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden weggevoerd, kwamen terecht in kampen als Westerbork. Daar moesten ze werken voor de Duitsers, maar er was ook ruimte voor school en sport.

Een doorgangskamp in Drenthe

Mijn naam is Fred Mouw, eigenlijk Siegfried Willem Mouw, naar de grootvaders. Ik ben geboren in Arnhem en ik was twee jaar toen de oorlog begon. Fred zijn vader is Joods, maar zijn moeder is dat niet. Vanaf 1942 worden alle Joden in Nederland door de Duitse bezetter opgepakt. Maar omdat de vader van Fred getrouwd is met een niet-joodse vrouw, kan hij de eerste jaren van de oorlog blijven werken en wordt hij niet opgepakt. Eind 1944 wordt het toch te gevaarlijk voor de vader van Fred. En hij besluit samen met Fred en zijn moeder onder te duiken. Maar ze worden verraden en alle drie opgepakt door de Duitse bezetter. Na een week worden Fred en zijn moeder vrijgelaten, maar zijn vader niet. En na die periode van een week stonden mijn moeder en ik buiten de poort van de gevangenis en ik heb een klein briefje, zo'n klein briefje. En er stond op: lieveling ik ga naar Westerbork. Pas goed op jezelf en groet aan het kind. Liefs Ben. En dat briefje dat werd door een cipier, een hele aardige cipier in handen van mijn moeder gefrommeld. Mijn moeder wist dus dan op dat moment wat er met haar man ging gebeuren. Je praat ook over jonge mensen. Mijn moeder was iets van 28 en mijn vader was tien jaar ouder. Maar jonge mensen die dus iets aangedaan wordt. Mijn vader ging naar Westerbork. En dat betekende in die tijd, dat heb ik laten uitleggen door mijn ouders. Dat betekende in die tijd dat je geen kansen meer had. Men wist van Auschwitz, maar wist van Sobibor. Dat was bekend. Kamp Westerbork is een doorgangskamp. Het is de plek waar Joden uit heel Nederland worden samengebracht om van daaruit te worden overgebracht naar vernietigingskampen. Vanuit Kamp Westerbork vertrekt wekelijks een trein met duizend en soms meer mensen naar vernietigingskampen zoals Auschwitz of Sobibor. Bij aankomst wordt bijna iedereen meteen vermoord. Gedurende de oorlog zijn er 97 treinen uit Westerbork vertrokken met ruim honderdduizend mensen. De moeder die moet geweten hebben, dat is een heel bijzonder verhaal, moet geweten hebben dat mijn vader grote risico's liep. Nadat Fred en zijn moeder uit de gevangenis zijn vrijgelaten, weten ze niet wat ze moeten doen. Hun huis in Arnhem is vernietigd en op hun onderduikadres in Apeldoorn is er te weinig eten voor hen. De moeder van Fred mist haar man en besluit zich te melden bij Kamp Westerbork. Op een gegeven moment heeft ze een besluit genomen. Ik ga naar de SD, de Sicherheitsdienst in Apeldoorn en dan vraag ik mag ik naar mijn man? En daar kun je heel negatief over denken, maar je kunt ook zeggen: wat een moed. Zo denk ik erover. Toen zijn wij een week later, met kerst 1944 zijn wij naar Westerbork gaan. Het was een hele dreigende wand waar je tegen aankeek. Lampen, een soort zoeklichten, wachttorens, een slagboom. Voor een kind van 6 jaar, 7 jaar, heel bedreigend. En dat zal ik ook niet gauw vergeten. En dan ja, dan kom je daar binnen en dan word je gevisiteerd. Dan moet je je spullen afgeven. Heel vernederend voor mijn moeder, ook haar sieraden, armbanden en dat soort dingen. Spaarboekjes moest worden ingeleverd en die hebben we natuurlijk nooit meer teruggezien, dat ging allemaal naar Duitsland. En toen zijn wij naar de barak gebracht, een grote familie barak en daar was mijn vader nog. Intense vreugde, bijna niet voor te stellen dat het toch gelukt was. Want zo ziet mijn moeder dat. En mijn vader natuurlijk ook. Het kamp is helemaal omheind. Er zijn zeven wachttorens waarop zwaarbewapende soldaten de wacht houden met machinegeweren. Buiten de poort staan de woningen van de Duitse officieren, waaronder het huis van kampcommandant Gemmeker. Wij woonden in barak nummer 12. We keken schuin op die woning van Gemmeker. Ik zag hem ook elke dag een wandelingetje maken. Had hij een hond, een rot hond had hij en dan ging hij een wandeling maken over het kampterrein. Zo heb ik hem regelmatig gezien. Niet dat ik de angst voor de man had, want die man deed mij niks. Het was gewoon een onderdeel van het kampleven. In Kamp Westerbork kunnen 10 tot 15 duizend mensen gevangen gehouden worden. De leefomstandigheden zijn relatief goed. Gezinnen mogen bij elkaar blijven en er is voldoende te eten. De gevangenen werken voor de Duitsers. In het kamp wordt er gewerkt in de keuken, de schoenmakerij, de kleermakerij of in de houtzagerij. Buiten het kamp wordt er gewerkt op een boerderij. Andere gevangenen moeten bomen rooien of verdedigingswerken aanleggen. Er was een ziekenhuis, dat behoorde tot het grootste van Nederland. Er waren 106 specialisten en 1500 bedden en dat soort dingen. Het was een dorp helemaal compleet met alles erop en eraan. De school hoorde ook bij, er waren winkels, er was Westerbork-geld. Het was een heel bijzondere gebeurtenis als je in Westerbork zat. Eigenlijk was het met het cabarets mee en het voetballen wat er gebeurd is, is het gewoon een een dorp geweest. En ik was er onderdeel van. In plaats van het gebeuren was ik een onderdeel van het dorp. Fred komt eind 1944 aan in Kamp Westerbork. Het laatste transport vanuit Westerbork naar de vernietigingskampen is dan al geweest. Er zijn nog maar negenhonderd gevangenen in het kamp. Ik ben naar school gegaan. Er waren nog twee klasjes, er waren twee Joodse meesters. Er waren nog dertig kinderen in het kamp, niet meer dan dat. Van baby tot 15 jaar ongeveer. 
We hebben gevoetbald. We hebben gespeeld, getold zoals het vroeger wel ging. Gewoon de normale dingen die een kind deed en we gingen naar school. Als de school uit ging, dan ging je joelend en schreeuwend met de kinderen, ging je door al die gangetjes heen. Westerbork was ideaal voor kinderen met al die gangetjes tussen die barakken. Onvoorstelbaar om krijgertje en verstoppertje te spelen. En dan hadden hele grote appelplaats. Daar voetbalden we. Mijn moeder werkte in de keuken, mijn vader zat in barak 56. Het was een industriebarak, er werden batterijen uit elkaar gehaald, onderdelen van vliegtuigen, allemaal rommel. Allemaal nodig voor de Duitse oorlogsindustrie en als het klaar was, ging het met een vrachtwagen naar Duitsland toe. En s avonds ging je met elkaar eten en het eten was kwam het de gaarkeuken weliswaar. Maar het was allemaal best te doen. Dus het kampleven. Als je mij vraagt: was het kampleven vervelend? Dan is mijn antwoord nee, eigenlijk niet zo. Alleen was er één groot verschil. Het was elke dag zonder uitzondering werd er gepraat over de trein. Komt er nog een trein? Duizend mensen in zo'n kamp was voldoende voor één lading. Tussen aanhalingstekens richting Auschwitz, Sobibór, Birkenau, noem het maar. En die trein kwam niet, want niemand wist in het kamp, dat konden we ook niet weten: 13 september 1944 was de laatste trein vertrokken. Die kwam dus niet meer. 
In april 1945 zijn de Duitsers de oorlog aan het verliezen. De Canadese bevrijders komen steeds dichterbij. Fred hoort het kanonnen gebulder in de verte. Iedereen is bang wat er gaat gebeuren. Zullen de Duitsers hun meenemen? Of zullen ze worden doodgeschoten? Op 11 april gaan de Duitsers ervandoor. Ze laten de overgebleven gevangenen achter in Kamp Westerbork. Het was heel, heel nerveus gedoe. Het kanongebulder kwam steeds dichterbij. En toen hebben twee mannen, op de twaalfde april hebben twee mannen met witte vlaggen de hei opgelopen. Granaten kwamen er heel dichtbij en zij hebben toen de Canadezen kunnen meedelen dat het een vluchtelingenkamp was. Een gevangenenkamp en geen militair kamp. Op 12 april komen de Canadezen in het kamp aan. De opluchting bij de gevangenen is groot. Ze zijn vrij en de oorlog is voorbij. Ik denk dat die 900 mensen op die tien tanks gezeten hebben. Eén grote kluwe juichende mensen. Je moet je ook indenken. De oorlog was voorbij. Die spanning, die ellende wat je boven het hoofd hing, was over. En dat is een ervaring, die is niet te beschrijven. Dat maakten we dus met z'n allen mee. Mijn hele leven lang en dat beheerst mij nu nog. Ik zit hier ook niet voor niks. Gaat het door. En dat vind ik niet erg. Ik vind het prima. Dat dat ik me kan uiten daarover en dat ik anderen er deelgenoot van kan maken. Dat ze beseffen wat oorlog is en dat die ellende er eigenlijk niet had moeten zijn.

Kind in het kamp in oorlog

Fred Mouw is twee jaar als de Tweede Wereldoorlog begint. Freds vader is joods, maar zijn moeder niet. Eind 1944 zit het gezin ondergedoken, maar ze worden verraden en opgepakt door de Duitsers. De vader van Fred komt in doorvoerkamp Westerbork terecht, maar Fred en zijn moeder worden vrijgelaten. De moeder van Fred mist haar man erg en besluit samen met Fred ook naar kamp Westerbork te gaan. Daar wordt het gezin herenigd, maar ze zitten wel opgesloten.

Leven in kamp Westerbork

In 1940 bezetten de Duitsers ons land. Al snel nemen ze maatregelen tegen Joodse mensen. Normaal leven is er niet meer bij, en het wordt nog erger. Joden worden opgeroepen zich te melden. Ze zullen naar het oosten van Europa worden gebracht. Waarheen precies, en wat ze daar gaan doen weet niemand. 
De familie kaufman is opgeroepen! Jacob en Klara Presser ook. Theo en zijn zus zijn gisteren vertrokken! Erika meijer en haar kinderen zijn weg, Alex Offenbach, Izak Prins, Rebecca de Winter...Allemaal naar het oosten!
Ga maar even naar jullie kamers. Wat is daar toch in het oosten?! Wat moeten ze daar?! Werken, denk ik. De Duitsers helpen. Theo Vos is vierenzeventig! Dan krijgt hij vast een licht klusje. Maak je nou maar geen zorgen. Waarom laten ze dan niks van zich horen? Anna is al vier weken weg. Geen briefje, geen kaartje, niks. Misschien komt dat nog. En als wij worden opgeroepen... Wat dan? We slaan ons d'r wel doorheen. Als we maar samen blijven.
De overgrote meerderheid van de joden meldt zich en gaat op transport. Goedschiks of kwaadschiks.
Rainer und Lüdwig! auf der rechten seite anfangen! Het is zover. Doe je kleren aan en neem je koffer mee. O god! o god nee!
Omdat steeds minder joodse mensen zich vrijwillig melden, komen de Duitsers hen thuis ophalen. Hele wijken worden afgezet en huis voor huis doorzocht.
Werner! Im zweiten wagen abführen! Ze zijn nu bij De Haan op nummer vierendertig. Ik wist dat dit zou komen! ik wist het! Therees, alsjeblieft. De kinderen. O, ze hebben Daniël. En z'n broertje! Die heeft z'n knuffel mee. Laten we gewoon kalm blijven en doen wat ze zeggen. En meneer Polak van de hoek. Die wordt opgetild. Dat is nummer veertig. Nog twee huizen. Nee! nee! raak me niet aan! nee! Aufhören! du blöde schlampe! Waar blijven ze dan?! Wanneer komen ze ons nou halen?! Ze hebben ons overgeslagen.
Heel veel Joden laten zich niet zomaar oppakken... Ze zoeken een schuilplaats om onder te duiken. In de stad of op het platteland bij een boer. Maar eenvoudig is het niet om een onderduikadres te vinden.
Nee! nee! nee! Ik zet mijn gezin niet op het spel! Maar we weten niemand anders en ik dacht... Hoe DURF je hier te komen?! Je brengt ons allemaal in gevaar! Al is het maar voor een weekje, alstublieft! We zullen heel stil zijn. Gerda, laat jij Kaat even uit? Hier, wat snoepjes voor onderweg...In godsnaam! Je mag mijn cello hebben, als we maar mogen blijven. Ha! Jullie denken echt dat je alles kunt kopen. Jullie joden? Jullie joden denken dat je alles kunt kopen', dat bedoelt u toch? Tuurlijk mogen jullie blijven. Een week. En dan zien we wel verder. 
Toch worden veel Joodse onderduikers door de Duitsers ontdekt en opgepakt. In totaal voeren de Duitsers ruim honderdduizend Nederlandse joden weg naar het oosten van Europa. En daar worden ze bijna allemaal vermoord in de concentratiekampen.

Joden worden weggevoerd

De joden in Nederland leven voortdurend in angst voor de Duitsers. Sommige families duiken onder om niet opgepakt te worden. Maar honderdduizend Nederlandse joden worden in goederentreinen naar Duitsland weggevoerd en komen nooit meer terug.

Naar werkkampen in Duitsland

Dit is kamp Auschwitz in Polen. Hier komen in de Tweede Wereldoorlog, iedere dag weer, treinen volgepakt  met doodsbange mensen aan. Het zijn vooral joodse mensen. Ze worden de trein uit gecommandeerd. Mannen worden gescheiden van hun vrouw en kinderen. Broers en zussen moeten uit elkaar. Families vallen uiteen.
De mensen worden in kale barakken gestopt. Hier slapen ze op planken, zonder dekens en kussens. Met overal  vlooien en luizen. Ze krijgen nauwelijks te eten. Niet vreemd dat de éen na de ander doodgaat van de honger, van uitputting of door besmettelijke ziektes. 
Gezonde en sterke mensen moeten keihard werken voor de nazi’s. Maar de meesten worden direct na aankomst door hen vermoord in gaskamers. Al hun spullen en koffers moeten ze achterlaten. "Die krijgen jullie later weer terug", wordt ze verteld, "nadat jullie hebben gedoucht".
Om er voor te zorgen dat niemand in paniek raakt, doen de Duitsers net alsof iedereen echt gaat douchen. Maar dit is geen douche. De douchekoppen zijn nep. 
Waar zou Kaat nou zijn?
Er komt geen water uit de douchekoppen maar giftige gassen. De hele ruimte wordt gevuld met blauwzuurgas, een dodelijk gas. Na een paar minuten is iedereen dood.
De dode lichamen worden verbrand in ovens, de as wordt gedumpt in vijvers op het kampterrein. Aan het eind van de oorlog willen de nazi's niet dat de sporen van hun massamoord worden ontdekt. Daarom blazen ze de gaskamers en de ovens op.  
Het Vernietigingskamp Auschwitz wordt in januari 1945 door Russische troepen bevrijd. In het kamp zijn nog maar 5500 mensen in leven. Eigenlijk meer dood dan levend. Anderhalf miljoen mensen zijn in het kamp vermoord. 
Het enige wat achter is gebleven zijn hun persoonlijke spullen, heel veel spullen. Die hebben de nazi’s ingepikt. Koffers, schoenen, Brillen. Zelfs het goud uit hun gebitten stelen ze. En de slachtoffers worden kaalgeschoren. Van hun haren worden onder andere dekens gemaakt. En tienduizenden foto’s. Al deze mensen zijn vermoord in Auschwitz.

Kamp Auschwitz

De Duitsers willen van de joden af. Daarom brengen ze hen naar zogenaamde concentratiekampen zoals Auschwitz. Daar worden ze ondergebracht in kale barakken en uiteindelijk vermoord.

Een vernietigingskamp voor 1,5 miljoen joden

In oorlog vervolgd

Als in Duitsland de nazi’s onder leiding van Adolf Hitler aan de macht komen, krijgen Joden het steeds moeilijker. Ze worden vervolgd en naar concentratiekampen gebracht. Daar worden miljoenen Joden vermoord. De Joodse Jenny en Mirjam, die de oorlog wél overleven, vertellen hoe het was om in onderdrukking te leven. In samenwerking met het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

Vervolgd worden omdat je Joods bent

De kleine Adolf Hitler houdt vooral veel van tekenen, en van zijn moeder. Als die overlijdt, gaat Adolf naar Wenen, voor de kunstacademie, maar hij wordt afgewezen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog zit hij in de loopgraven, en daarna richt Hitler zijn eigen politieke partij op, de NSDAP. Die partij is extreem nationalistisch en racistisch. In 1923 doet Hitler een poging om de Duitse regering omver te werpen, maar die coup loopt in de soep. In de bajes, pent-ie al zijn plannen op in het boek Mein Kampf. Eenmaal uit de bak, gaat-ie echt aan de bak. 

Door zijn spreektalent en krachtige uitstraling, krijgt Hitler steeds meer volgelingen. Die brengen de Hitlergroet en noemen hem de ‘Führer’. In 1933 wordt Hitler benoemd tot Rijkskanselier, en trekt hij alle macht naar zich toe. Hij valt Polen binnen in 1939, en daarna de rest van Europa. Zijn plan: een groot Duits Rijk waarin geen plaats is voor Joden en andere ‘Untermenschen’. De rest van de wereld is het daar niet mee eens, en Hitler krijgt zijn eigen Wereldoorlog. Als de geallieerden oprukken naar Berlijn, gaat hij de bunker in. Hij trouwt nog even snel met Eva Braun, daarna testen ze het vergif op de hond en plegen ze samen zelfmoord. Op 30 april 1945 is de meest gehate dictator aller tijden, definitief verleden tijd.

Clipphanger

Waarom zijn bananen krom? Hoe werkt je geheugen? Uiteenlopende vragen die Clipphanger met een grappige animatie op een verrassende manier beantwoordt.

Clipphanger header

Clipphanger logo

Clipphanger 

Clipphanger op Youtube

Als Adolf Hitler in 1933 aan de macht komt, wil hij van Europa een groot Duits rijk maken. In 1939 valt hij Polen binnen en in 1940 is ook Nederland aan de beurt. De geallieerden weten de nazi’s in 1945 te verslaan. Hitler pleegt zelfmoord voor ze hem kunnen oppakken.

Wie was Hitler?

‘1944. De hongerwinter. Door de Nederlandse spoorwegstakingen en de Duitse represailles die daarop volgden, was er geen toevoer meer naar de Randstad. Geen kleding, geen kolen, maar vooral geen eten. En het eten dat er nog was, werd verdeeld door middel van bonnen.’

Dus met bonnen wordt het eten verspreid in de stad.
De gaarkeuken op het plein bij de bakker. 
Allemaal evenveel, da's het fijne ervan, maar nog steeds is er veel te weinig per man
Iedereen komt daar op de tijd dat de krant
Dus vanochtend stond ik in de rij met de pan 
Geef de vrouw van de keuken een kleine bedankt, want mij gaf ze meer dan ze eigenlijk mag 
Het is soep met aardappelschillen
Toch beter dan die natte hap andijvie van gisteren 
De pan verwarmt mijn ijzige vingers 
Ik wil stiekem wel wat pakken, maar dan lijkt het nog minder 
Mijn vader, die vraagt God tijdens het bidden om de smaak van vlees die ik niet eens herinner 
Brood met zaagsel in plaats van de pitten
Maar de bloembollen smaken het bitterst

Ik wil eten, maar we hebben hier niets
Wacht nog even, want dan haal ik mijn fiets
Om te smeken bij de boeren om iets
Dit is hongerwinter, overleven wij die? 

Midden in de stad zijn weer posters geplakt
Met de boodschap dat jonge mannen in het sportpark 
Vóór acht uur moeten melden voor dwangarbeid 
17 tot 50 jaar wordt verwacht daar
Mama laat m'n vader niet gaan en dan zegt ze 
Dan moeten ze hem komen ophalen, maar
Veel mannen in de stad zeggen dat te weinig 
man geeft kans op een razzia 
Bij zo'n razzia zijn groepen mensen daarbuiten
Ze worden voor arbeid in kampen gebruikt 
Dus staat er zo buiten een Duitser aan huis
Dan duikt pa weg in ons duistere luik
Ik heb daar ook al een keertje geschuild 
Voor de vliegtuigen, het alarm, het geluid 
Met kaarten en kaarsen, elkaar op een kluitje naar de bommen luisteren 
Ik heb niet gehuild  

Ik wil eten, maar we hebben hier niets
Wacht nog even, want dan haal ik mijn fiets
Om te smeken  bij de boeren om iets 
Dit is hongerwinter, overleven wij die?

En het eten wat je krijgt met de bon is op 
Dus mijn oudere zussen gaan op hongertocht 
Ze vertrokken vandaag in de morgenstond 
Met een holle maag, maar wel de volle zon
M'n ma zei, sorry, het wordt een dorre tocht
Maar voor kaas en boter ga je noordelijk 
Ik ken een boer in Zwolle, en als je daar aanklopt  
Dan zou die helpen, zolang hij je maar aardig vond
Op een houten fiets bij elkaar achterop, stel eens voor 
Hoe dat door de polder rolt 
Mama's zorgen, ze gaat er aan onderdoor 
Want de vorige tocht werd zij onderzocht 
Daar werd bij de Duitse controlepost 
De geschooide boter van haar afgetroggeld 
Toch was dat wel opgelost, want wat waren we blij met die verstopte pond

Ik wil eten, maar we hebben hier niets
Wacht nog even want dan haal ik mijn fiets 
Om te smeken bij de boeren om iets 
Dit is hongerwinter, overleven wij die?

Het eten is op, maar dat is nog niet alles
De winter komt door zonder iets te verbranden
Geen steenkool, geen kleding of gas
Dus sprokkel ik door naar wat stokken en latten 
Met schilderijenlijsten in vlammen 
Maar er zijn zelfs bij die kozijnen en trappen,
die jatten ze zo uit de leegstaande panden
De Joden in wonen, die zijn ergens anders
Zo koud in de kachel 
De overbuurvrouw is verkouden en zwakkig 
Zij kan niet sjouwen met takken,
dus vroeg ze haar zoon om wat hout te gaan hakken
Bang ging hij 's nachts naar het park met een makker, 
maar werd daar betrap, hij moet dagen de bak in 
Net zag ik zijn zusje, een hakbijl in handen om tussen de tramrails de plankjes te jatten

Ik wil eten, maar we hebben hier niets
 Wacht nog even, want dan haal ik mijn fiets 
Om te smeken bij de boeren om iets 
Dit is hongerwinter, overleven wij die?

Hongerwinter

Monnik las in het dagboek van zijn oma over de hongerwinter van 1944, tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daarna schreef hij dit lied over de gaarkeukens, eten op de bon, hout zoeken voor de kachel en hongertochten om te smeken bij boeren om eten.

Liedje van rapper Monnik

Het is eind 1944. De Tweede wereldoorlog duurt nu al vier en een half jaar. Het zuiden van ons land is inmiddels bevrijd door de geallieerde legers, maar het noorden wordt nog steeds bezet door de Duitsers. De mensen in de grote steden in het westen hebben geen brandstof meer om hun  huizen te verwarmen. En tot overmaat van ramp is het die winter bitter koud. Door de oorlog is er ook steeds minder te eten. Er breekt een hongerswinter uit, zoals Nederland in geen tijden heeft gekend. 
Ik heb nou toch een verrassing voor jullie! Pudding! Dat hadden jullie niet gedacht, hè? Mmmmmm! Moet je nou toch eens ruiken! Hij is nog helemaal warm! Kom maar met je bordje, Toon. Het is behangplaksel. Nou ja, hoe kom je daar nou weer bij?!... Mmmm! Marietje? Dat stond op het doosje. Behangplaksel. Ach, welnee. Dat was gewoon een oud doosje. Ik moest het toch ergens indoen?! Als je dat eet, dan plakt je buik helemaal aan elkaar. Doe toch niet zo idioot! Het is heerlijke pudding. Je weet niet wat je mist. Mmm, inderdaad. Lekker zeg! Zie je wel, ik zei het toch. Hoe kom je eraan? Stom toeval. De kruidenier had nog een hele voorraad op zolder! En? Wat zijn jullie gemeen, zeg. Er zit tapioca-meel in, hoor. Dat kun je gewoon eten. 
De hongersnood treft vooral de grote steden in het westen. Mensen proberen daar spullen te ruilen voor eten. Een antieke klok bijvoorbeeld, meubels, kleren, schilderijen, En zelfs kinderspeelgoed. In het oosten van het land en vooral op het platteland is nog voldoende eten. Dus trekken er dagelijks duizenden mensen uit de grote steden naartoe. Het is een barre tocht. Op fietsen zonder banden, met handkarren of kinderwagens. Door regen, storm en sneeuw. In de hoop om uiteindelijk bij een boer aan eten te kunnen komen.
Ook heel jonge kinderen worden op pad gestuurd, omdat de mensen hopen dat de Duitsers hen met rust zullen laten.
Ik geef hem niet zomaar weg, hoor. Terwijl ze doorstappen, bekijkt hij het houten speelgoedbootje van zijn vader in zijn hand. Alleen voor een hele kaas... En tien liter melk...En eieren, een heleboel eieren, honderd.. We hebben niets meer nodig. Mijn kasten zitten al helemaal vol met die troep van jullie. Dus wegwezen! 
Maar niet alle boeren sturen de mensen weg. Veel boeren hebben wel medelijden met de hongerige mensen uit de grote stad. Ze geven hen soms een gratis maaltijd en verkopen hun producten voor een eerlijke prijs. Zo worden op een hongertocht erwten, rogge, tarwe en aardappels verzameld. Als er genoeg eten is, gaan de mensen terug naar huis. En dat is niet zonder gevaar.
Halt! Wat hebben jullie daar? Aardappels. Vergunning? Het is voor m’n broertje, Jopie, die heeft zo’n honger. Zonder vergunning geen aardappels. Maar we zijn al zolang onderweg, alstublieft, meneer! Nee! Nee, niet doen! En nou heel snel doorlopen! Maar m’n broertje...Gelukt.
Ondanks de hongertochten en andere kleine gelukjes is de hongerwinter een loodzware tijd. Veel mensen houden het niet vol. Hoeveel mensen er zijn doodgegaan, weten we niet precies, maar waarschijnlijk zijn het er  zeventienduizend.

Hongertochten

Omdat er tijdens de hongerwinter bijna geen eten is, trekken mensen naar het platteland om eten te zoeken. Ze ruilen hun bezittingen voor een stuk kaas of wat eieren. Veel mensen overleven de hongertochten niet.

Handelen of verhongeren

Ik ben Piet Arts. Ik ben geboren in september 1937. Ik was bijna 3 dat de oorlog uitbrak. 
Ik ben Tine Eijsten. En ik was 14 toen de oorlog begon. 
Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn steeds meer voedsel, producten en goederen moeilijk te krijgen. Door de oorlog is transport lastig en zijn fabrieken en winkels dicht. Steeds meer producten gaan op de bon zodat wat er is eerlijk wordt verdeeld. 
Voor het weinige dat nog verstrekt werd, stonden lange rijen hongerige mensen te wachten. 
In het begin had je die bonnen en als er dan wat was oest je bonnen inleveren dan had je broodbonnen, vleesbonnen, wat dan ook. Maar dat hield op een gegeven moment op. 
Om de nazi's tegen te werken, wordt vanuit Londen in september 1944 opgeroepen tot een grote spoorwegstaking. Het zuiden van Nederland is dan al bevrijd. Ruim 30.000 mannen geven gehoor aan de oproep en leggen hun werk neer. De Duitse bezetter is woedend en stelt een strafmaatregel in: alle voedseltransporten per schip worden stilgelegd. Het vervoer over de weg ligt vanwege benzinetekort al langer stil. Deze maatregel heeft hele grote gevolgen. Het wordt al snel duidelijk dat veel Nederlanders vooral in de grote steden in het westen van het land in 1944 een hongerwinter tegemoet gaan. 
Mijn vader werkte bij een koek- en beschuitfabriek. Hij heeft wel meer kunnen doen dan de meeste gezinnen voor ons. Dus wij zelf hebben dat gevoel ook altijd gehad, dat we daardoor bevoorrecht warem. 
Ik heb nog een vork en een lepel. Dan ging ik meer langs hotels. Want je hebt in centrum. Had je 2 hotels, het Victoria Hotel bij het Damrak bij centraal station en houdt er zich en bij die koks kon ik altijd nog wel een beetje eten krijgen en dan had je de gaarkeuken. En daar had ik dan mij lepel bij me om in in de in de containers nog uit van de boot te scheppen.
De situatie wordt steeds erger. Eten wordt voor veel geld verkocht op de zwarte markt. 
Ja. De zwarte markt. Er waren straten waar je langsliep. De mensen fluisterden wat ze te koop hadden. Als je maar wat betaalde natuurlijk. 
In de stad is niets meer te krijgen. Mensen gaan naar het platteland op zoek naar voedsel. 
Boeren en boerinnen waren dat ook wel gewend. Dat je daar naartoe ging. Je klopte aan en of je kreeg een nee. Of de vraag wat heb je? Niet aan mij natuurlijk want daar was ik te jong voor. En als je dan wat had, zelfs mooie lakens en slopen, alles werd ingeleverd voor wat eten. Dus in het begin hadden de mensen nog wel geld of juwelen, maar later hadden ze niks meer om te ruilen. 
Ja nou je was wel met de opdracht bezig. Het was niet van een leuk tochtje naar de boer, nee het was om te kijken wat je kon krijgen. Het minste was melk. Maar hoe betaal je het? Dus we gingen er echt naartoe om voedsel te halen, te kijken of je het kon krijgen. 
Ook kolen voor de kachels en niet te krijgen. Het is koud en de mensen doen van alles om iets brandbaars en eetbaars te vinden. Hout wordt uit lege huizen gehaald voor de kachel. En als ergens iets te eten verkrijgbaar is, staan mensen uren in de rij. Tine hoort iets over een bakker in de Rijnstraat waar brood te krijgen is. 
Nou die bakker had iets gevonden dat hij zonder bon vruchtenbrood of vruchtenkoek kon verkopen. Maar het was zonder bon. Nou, het dak halve stad kwam het erop af. 3 uur 's nachts geen daar staan en om 5 uur kwam mijn zusje. En mijn moeder kwam de laatste portie. Dat was toch altijd een beetje meer duwen en trekken. 
Piet heeft zo'n honger dat hij de vreemdste dingen eten om in leven te blijven. 
Ik at veel zand uit de speeltuin. Het is heel vreemd, maar het voedde wel. Het was niet eens zo smerig. Maar het meeste is mij bijgebleven: de suikerbiet. 
Op het laatst kwamen iedere avond mensen tegen etenstijd bij ons langs in de hoop toch nog iets te krijgen en dat was op het eind harde scheepsbeschuit. Dat was geen gewoon beschuit meer en ook geen brood. Dat was keihard. Maar het was voedsel. Je was toch blij dat je het kreeg. 
Je zag mensen ook wel stelen. Deden we ook wel. We noemen het stelen maar het was natuurlijk geen stelen.Je had honger en als je ergens wat zag wat je mee kon pikken dan pikte je dat. Maar dat werd constant gedaan natuurlijk. 
Nou op het laatst was het dagelijks dat ik zag dat mensen niet meer verder konden en op de grond tegen een winkelpui aangingen zitten omdat ze niet meer voort konden en dat had geen zin om naar ze toe te gaan en een vriendelijk woord te zeggen want het enige wat ze nodig hadden was voedsel. En dat had je niet. Ik had geen voedsel daar op die plek om uit te delen. Ja, het was vreselijk om te zien en dat maakt je duidelijk dat er echt echt echt honger was en gevaarlijk. Dat was echt instorten. Wat er gebeurde. 
Ik heb ook mensen op straat zien bedelen en een dag twee dagen later dat ze dood waren. Je kan het je nu niet voorstellen allemaal. 
Je hoort ook dat dat de Zuiderkerk vollag met kartonnen dozen met met overleden mensen, lijken. En er waren geen kisten meer, kartonnen dozen in de Zuiderkerk. Dat hoorde je.
Dat heb ik ook wel gezien. Dat mensen in een kist weggebracht werden op een bakfiets. Maar dat was heel gewoon geworden voor me. Het gebeurde.

Honger in oorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt voedsel steeds schaarser. Voedingsmiddelen gaan op de bon en mensen staan uren in de rij voor een bordje eten uit de gaarkeuken. Ze eten zelfs suikerbieten en kinderen worden eropuit gestuurd om voedsel te sprokkelen bij boerderijen. Veel mensen sterven van de honger. Twee ooggetuigen vertellen hoe het was om honger te hebben in de hongerwinter.

In de hongerwinter is het eten op de bon

De tweede wereldoorlog loopt ten einde. Op 12 september 1944 passeren Amerikaanse troepen de Nederlandse grens. Veel Nederlanders hopen dat nu ook de rest van het land snel bevrijd zal worden. Britse, Amerikaanse en Canadese troepen willen in één klap doorstoten naar Arnhem, maar die aanval mislukt voor een groot deel. Ze komen de grote rivieren niet over. Daarom besluiten zij om Nederland links te laten liggen en dwars door Duitsland op te trekken. 
Ook in het oosten komen geallieerde legers steeds dichter bij. In Rusland en Polen worden de Duitse legers steeds verder teruggedrongen. Ondanks de enorme verliezen en de onvoorstelbare verwoestingen, wil Hitler de strijd niet opgeven. Hij geeft opdracht om door te vechten en iedereen moet meedoen. Vrouwen,  oude mannen, Zelfs schooljongens van 11, 12 jaar oud moeten meehelpen Duitsland te verdedigen. 
"muß alles vergeh'n? Oh... warum nur, warum bleibt gar nichts besteh'n?"Hé Oskar, dit moet je zien! Heil Hitler! Oohh! Wat is hij dapper! Een held is het!
Een kind! Het is nog maar een kind! Ha-ha, daarmee moet Duitsland de oorlog winnen! En dat gaan we ook! Hij gelooft er nog in! Dan ben je mooi te laat, jochie, de oorlog is voorbij!  Nog lang niet, herr Hauptmann, want Hitler heeft wonderwapens! Sprookjes!Ach, laat hem toch.
Maar het klopt. De Duitsers hebben een wonderwapen. Het is een vliegende bom, een soort raket - de V1, die van een schans wordt gelanceerd en helemaal naar Londen kan vliegen. Doodsbang zijn de Engelsen voor dit nieuwe wapen dat voor veel schade en doden zorgt. Van deze vliegende bommen worden er meer dan tienduizend afgevuurd richting Londen. Maar het wapen is niet volmaakt. De raket is erg langzaam. Het lukt de Engelsen steeds vaker om het wapen onschadelijk te maken voordat het zijn doel bereikt.
Daarom maken de Duitsers de V2. En dat is wel een razendsnelle raket. Hij gaat zo snel dat niemand hem ziet of hoort aankomen. De V-raketten maken veel slachtoffers. Maar ze kunnen de ommekeer in de oorlog niet tot stand brengen. Eind april 1945 hebben Russische soldaten bijna heel Berlijn veroverd. Het is een gruwelijke strijd. Om elke straat, ieder gebouw en elk huis wordt gevochten. Ook de Rijksdag, het Duitse parlementsgebouw wordt veroverd. En de Russische vlag gaat trots in top. Hitler beseft dat hij de oorlog nu echt heeft verloren. Zijn droom van een groot Duits rijk aan diggelen. Hij pleegt zelfmoord. 
"bij de verdediging van Berlijn tegen de barbaarse horden van het Sovjetleger...... tijdens het heldhaftig leiden van de Duitse troepen in het heetst van de strijd...... is vanmiddag om vijftien uur dertig onze Rijkskanselier en Führer... Adolf Hitler... gesneuveld." Hitler is dood. Mijn God. Leugens! allemaal leugens! De führer zou ons nooit in de steek laten. Die leidt zijn volk in de moeilijkste uren. Ze proberen ons te misleiden met valse geruchten! Laten we hopen van niet."
Overal geven Duitse soldaten zich nu over. De oorlog is nu bijna ten einde, ook in Nederland.

Het einde van de Tweede Wereldoorlog

In 1945 neemt de kracht van het Duitse leger verder af, ondanks de verwoestende raketten die ze gebruiken tegen de Engelsen. Als de Russen in april 1945 Berlijn hebben veroverd beseft Hitler dat het voorbij is en pleegt hij zelfmoord.

Duitsland wordt verslagen

De Tweede Wereldoorlog loopt ten einde. Eind april 1945 hebben de Russische soldaten bijna heel Berlijn veroverd. Het is een gruwelijke strijd. Om elke straat, ieder gebouw en elk huis wordt gevochten. Ook de Rijksdag, het Duitse parlementsgebouw wordt veroverd. En de Russische vlag gaat trots in top. Hitler beseft dat hij de oorlog heeft verloren. Zijn droom van een groot Duits rijk ligt aan diggelen en hij pleegt zelfmoord.Overal geven Duitse soldaten zich nu over. De oorlog is nu bijna ten einde, ook in Nederland. 
In hotel De Wereld in Wageningen, onderhandelen de Duitsers en de Canadezen over de overgave van het Duitse leger in Nederland. Ook de baas van het Nederlandse leger, prins Bernard, de opa van Willem Alexander, is daarbij aanwezig. De oorlog is voorbij, het is eindelijk vrede. Het Duitse leger heeft verloren. Het grote nieuws wordt bekend gemaakt door radio oranje. 
Landgenoten. Nederland is vrij... Veldmaarschalk Montgomery heeft aan generaal Eisenhower medegedeeld dat alle Duitse strijdkrachten in Nederland hebben gecapituleerd.
En ook koningin Wilhelmina spreekt via de radio het volk toe. Iedereen is dolblij nu het hele land is bevrijd. En iedereen viert feest. Maar er zijn nog steeds Duitse soldaten in ons land.
En wat moeten wij nou? Gewoon. Ons overgeven. Zonder te vechten?! Wees blij! Deze krankzinnige oorlog is voorbij en wij leven nog! Maar onze eed dan?! We hebben trouw gezworen aan Hitler! De Führer is dood. Im Leben geht alles vorüber. Auch das Glück, doch zum Glück auch das Leid. En zijn beloften dan?! Duitsland zou overwinnen! we zouden het machtigste land ter wereld worden! waarom zijn we anders die hele oorlog begonnen?! Sprookjes, allemaal sprookjes. 
De Duitse soldaten geven zich over, maar de bevrijders zijn nog niet in alle dorpen en steden aangekomen. Het is chaos want een paar dagen lang is niemand de baas in Nederland. Om de orde toch te bewaren zijn de Binnenlandse Strijdkrachten ingezet. Ze arresteren NSB-s, Nederlanders die met de Duitsers hebben samengewerkt. En dat gaat er hardhandig aan toe. Vaak wordt er meteen wraak genomen op landverraders. Ze worden geslagen en belachelijk gemaakt. En ook vrouwen die met Duitse soldaten zijn omgegaan, worden opgepakt. Ze worden kaalgeschoren. En soms besmeurd met verf. Sommigen krijgen een hakenkruis  op hun hoofd. 
Kale kop, kale kop. Met een hakenkruis erop. Wie heeft dat gedaan?! Laat maar. Het gaat wel. Kunnen ze wel tegen een vrouw?! Lieverd, het is maar verf en m'n haar groeit wel weer aan. De Canadezen komen eraan! Vijf jaar lang hoor je ze niet, die Hollanders. En pas wanneer hun geallieerde vriendjes d'r zijn, durven ze met z'n allen een vrouw te mishandelen. Lafbekken.

Duitsland geeft zich over

De geallieerden drijven Hitler in het nauw. Hij kan geen kant meer op. Op straat vieren mensen de bevrijding van Nederland.


Nederland is weer een vrij land

Van oorlog bevrijd

Na de Tweede Wereldoorlog is iedereen het erover eens: dit mag nooit meer gebeuren. We vieren in Nederland de Bevrijding op de dag dat Duitsland zich overgaf: 5 mei 1945. Hoe ging het eraan toe op de allereerste Bevrijdingsdag in 1945? Ooggetuigen vertellen. In samenwerking met het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

De bevrijding van Nederland, Nederlands-Indië en Suriname

Gebeurtenissen en ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog

De Tweede Wereldoorlog

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.