Klas 1/2/3

Achter elk product dat wij maken, zit een technisch verhaal. Deze verhalen staan centraal in Technobits en verhelderen belangrijke basisbegrippen in de techniek.

Header technobits

Techniek

Technobits

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Groep 6/7/8

Het is ook altijd wat. 's Zomers is het te warm en proberen we ons af te koelen met frisse drankjes en duiken in het zwembad. En 's winters is het koud en proberen we ons te verwarmen met bijvoorbeeld open haard vuurtjes, warme chocolademelk en de verwarming nog een klein tikje hoger.
Wat nou als we wat kou van de winter konden bewaren en warmte van de zomer. Wat zou dat fijn zijn. Zo'n gekke gedachte is dat niet. Warmte en koude kan je opslaan in de grond bijvoorbeeld. Nu moet je de alleen nog een half jaartje zien te bewaren. Dat kan...in de grond. Water warm geworden in de zomer wordt in buizen diep naar beneden gepompt en daar bewaard tot de winter. 
In de winter pomp je dit warme water omhoog en kan je er gebouwen mee verwarmen. Ook bestaan er systemen met twee verschillende putten. Één voor koud en één voor warm water. Als je water maar diep genoeg naar beneden pompt dan.
Je kan niet overal zomaar warm of koud water opslaan in de grond. De ene bodemsoort slaat warmte beter op dan andere. Klei isoleert het best. Klei houdt beter warmte vast dan zand bijvoorbeeld. Dat komt omdat de dichtheid van klei hoger is en er geen warmte kan wegsijpelen.

Warmte en kou

In de zomer is het warm. Dan proberen we onszelf af te koelen. Maar in de winter is het juist weer te koud! Dan houden we onszelf warm bij de verwarming. Gelukkig kunnen we de warmte van de zomer en de kou van de winter een beetje vasthouden. Hoe dat gaat, zie je in deze clip.

Kun je dat opslaan?

Niet iedereen heeft altijd tijd en zin om elke dag verse boodschappen te halen. Elke dag naar de groenteboer en elke dag naar de slager. Dus we gaan één keer per week naar de supermarkt. Alleen hoe blijft het eten dan de hele week goed. 
Voedsel kan bederven omdat micro-organismen het voedsel aantasten. Om te overleven hebben deze organismen zuurstof nodig. Dus je kan bederven voorkomen door de organismen te doden of door de zuurstof weg te halen. Veel mensen tegenwoordig vriezen hun eten in. Vlees en brood en soep word ingevroren en in de diepvries bewaard. Door het bevriezen en koelen worden de micro-organismen uitgeschakeld en bederft het eten minder snel. 
Vroeger bestonden er geen vriezers maar wel andere manieren om voedsel te conserveren. Vis maar ook vlees werd ook vaak gerookt. Door de warmte en de rook verdwijnt het vocht in het eten de micro-organismen kunnen zich nu niet meer voortplanten. En dus kan je het eten iets langer bewaren. 
Roken gebeurt nu nog steeds veel. Mensen vinden dat lekker. Een heerlijke rookworst of een zalig broodje gerookte zalm.werd vlees ook wel bewaard in zout. Pekelen noemen we dat. Vlees werd ook wel gedroogd. Op een plek met weinig bacteriën bewaar je het vlees totdat het uitgedroogd is en het vocht eruit is net als bij roken. 
Zo kan je het iets langer bewaren. Ook werden voedsel wel bewaard in zuur net als augurken of bewaard onder een laag vet. De lucht kan er dan niet bij en het eten oxideert en bederft minder snel. Een hele goede manier om eten te bewaren is inblikken. Dit wordt al heel lang gedaan en is nog steeds erg populair. 
Voedsel, groenten bijvoorbeeld wordt in een tinnen blik gestopt en net zo lang en heet verwarmd dat alle micro-organismen die voedsel bedreven dood zijn. Eten in blik kan je vaak jaren bewaren. Vriesdrogen is ook een manier van conserveren en komt uit de ruimtevaart. Dit is vrij nieuw en niet door iedereen thuis zomaar te doen. 
Vriesdrogen gebeurt met enorme apparaten en de bedoeling is dat naast invriezen ook al het vocht uit het eten wordt gehaald. Zo pak je de micro-organismen van twee kanten aan. Zij die niet uitgeschakeld zijn door het vriezen. Kunnen zich door het drogen in ieder geval niet meer voortplanten. Dubbel veilig!

Conserveren

Voedsel kan bederven omdat micro-organismen het voedsel aantasten. En dat willen we natuurlijk niet. Er zijn verschillende manieren om eten te bewaren, zodat het langer goed blijft. Welke? Dat zie je in deze clip.

Hoe kunnen we ons eten het beste bewaren?

Ons lichaam zit vol weefsels. Huid, organen bestaan allemaal uit weefsels. Die kunnen kapot gaan. Vaak herstelt weefsel zich zelf maar niet altijd. Tegenwoordig onderzoeken mensen hoe ze kunstmatig maar met natuurlijk materiaal weefsels kunnen kweken. De Engelse naam daarvoor is Tissue Engineering. Bij voetbal of skiën kan je makkelijk een blessure oplopen. Er ontstaat soms schade die niet vanzelf herstelt. 
Tissue engineering kan dan uitkomst bieden. Er kan weefsel gekweekt worden van de patiënt. En zo kan de blessure met vers gemaakt weefsel toch verholpen worden.Bij de VU wordt gewerkt aan skeletweefsels. Botten zijn immers ook weefsels. Omdat de rug van een geit erg op die van een mens lijkt, genezen ze eerst de geit van z'n hernia. 
Als dat werkt zijn de mensen aan de beurt. Er worden ook hartkleppen gekweekt van cellen uit bloedvaten van een patiënt. Door de cellen mechanisch te belasten gaan ze stoffen produceren die de cel stevigheid geven. Omdat de cellen uit het eigen lichaam komen wordt de gekweekte klep niet afgestoten na transplantatie.

Tissue engineering

Ons lichaam zit vol weefsels. Maar weefsels kunnen ook kapot gaan, zoals bij een blessure. Tegenwoordig onderzoeken mensen hoe ze kunstmatig, maar met natuurlijk materiaal weefsels kunnen kweken. De engelse naam daarvoor is Tissue Engineering. Hier zie je hoe dat gaat.

Het kweken van weefsels

Rond de aarde zweven honderden satellieten. Camera’s op die satellieten houden alles in de gaten. Waar terroristen zich bevinden. De beweging van troepen in een oorlog in het Midden-Oosten. Wat er nog overgebleven is van de paleizen van Saddam Hussein.
Het van een afstand waarnemen van verschillende zaken door camera’s aan vliegtuigen en satellieten noemt men “remote sensing”.
In films zien we altijd de meest spectaculaire beelden die van satellieten zouden komen. In werkelijkheid kan je veel minder scherp zien met camera’s aan satellieten. Auto’s zijn niet meer dan witte stipjes.
Satellieten worden niet alleen gebruikt voor spionage of oorlog, je kan bijvoorbeeld het weer voorspellen. En dat is misschien hier in Nederland niet zo heel erg belangrijk, want we leven in een gematigd klimaat. In andere delen van de wereld waar de orkanen over het land razen en mensen hun huis kunnen kwijtraken bij overstromingen, is het wel belangrijk als je dat van tevoren ziet aankomen. Het zou heel mooi zijn als in de toekomst een tsunami ver van tevoren gezien kan worden. Helaas zijn dit soort vloedgolven moeilijk te onderscheiden voor camera’s.
Camera’s aan satellieten kunnen werken met gewoon zonlicht. Het licht kaatst op de aarde terug en wordt geregistreerd door de camera. Alleen als er wolken boven de aarde hangen ziet de camera niks meer.
Er zijn ook camera’s die door de wolken heen kijken, die werken met ander licht: met infraroodstraling. En deze camera’s kunnen verschillen in temperatuur onderscheiden en weergeven.

Remote sensing

Camera's op satellieten en vliegtuigen houden in de gaten wat er op aarde allemaal gebeurt. Handig voor spionage, oorlog en bijvoorbeeld het weer.

Satellieten houden de aarde in de gaten

Gloeilampjes geven mooi licht, maar gloeilampjes worden ook erg warm. Die warmte is soms zelfs gevaarlijk: de boel kan er door in de fik vliegen. Dit komt natuurlijk doordat veel energie in warmte in plaats van licht wordt omgezet.
Nou zijn er wel lampjes die nauwelijks warm worden maar die lampjes geven ook niet zoveel licht af. Je kent ze wel uit je wekkerradio. Of van je televisie of computer. Deze lampjes noemen we LED's. Dat is een afkorting van Light Emitting Diodes. Dat betekent dat het elektronische onderdelen zijn die licht geven. 
Ze zijn opgebouwd uit een dunne laag van een speciaal materiaal wat licht geeft als er stroom op staat. Dat betekent dat de elektronen in het materiaal van min naar plus gaan en daarbij komen fotonen vrij. En dat is licht. 
LED lampjes zullen niet snel de gloeilamp vervangen. Hoewel...als we goed kijken zien we steeds meer LED's. Op de snelweg bijvoorbeeld. Als je weer 's in de file staat. Bij tankstations. Om benzineprijs te kunnen verhogen. Stoplichten en autofabrikanten. 
Van hele kleine ledjes kan je ook hele grote beeldschermen maken. Televisies bestaan namelijk uit heel veel kleine lichtpuntjes. Het zal nog wel even duren voordat led's genoeg licht geven voor in de huiskamer.

LED's

LED's zijn hele kleine lampjes, die niet zoveel warmte en licht afgeven. Ze zijn daarom ook niet zo gevaarlijk als een gloeilamp. Je komt ze vaak tegen in het dagelijks leven: bijvoorbeeld in je wekkerradio, televisie of computer. In deze clip zie je hoe ze werken.

De kleine lampjes in je tv of computer

Vroeger werd alles op maat gemaakt. Een kleermaker maakt een pak wat precies op jouw lichaam past. Tegenwoordig bestaan er nog steeds kleermakers. Alleen maatpakken zijn heel duur. Al die uren dat de kleermaker bezig is met jouw pak worden doorberekend. Daarom kopen mensen pakken in een bepaalde confectiemaat en worden ze aangepast als je iets kortere benen hebt of iets langere armen. Dit noemt men massamaatwerk. De klant kan nog veel bepalen en kiezen.
Bij auto's was er vroeger nooit sprake van maatwerk. Alle auto's hadden zelfs dezelfde kleur...zwart. Tegenwoordig zijn er wel autofabrikanten die massamaatwerk leveren. Er zijn zelfs fabrikanten die een klant een auto op de computer laten samenstellen. Bij massamaatwerk is het voor de mogelijk om met relatief weinig mensen en minder kosten veel en snel te produceren. De klant heeft wel zoveel keus dat het bijna maatwerk is. 
Hoe doen ze dat? Dit massamaatwerk is vooral mogelijk door de enorme automatisering die heeft plaatsgevonden. Door de komst van de computer in het productieproces kan er veel efficiënter gekozen en uitgevoerd worden. Natuurlijk kan je niet helemaal zelf bepalen hoe je auto eruit ziet maar dat gevoel krijg je wel omdat er nog zoveel gekozen kan worden. De computer kan razendsnel bedenken wat er precies nodig is voor jouw speciale droomauto. Vervolgens worden deze onderdelen in de fabriek gemaakt en samengesteld.

Massa maatwerk

Veel producten worden tegenwoordig in de fabriek gemaakt, in hele grote aantallen. Maar klanten kunnen nog wel kiezen. Bijvoorbeeld in welke maat je een trui wilt kopen, of welke kleur je auto moet hebben. Massa maatwerk noemen we dat...

Massaproductie, maar toch veel keuze

Met de auto sta je vaak in de file. En toch blijven mensen in de auto stappen. Hoe kan je de files oplossen zonder dat mensen de auto moeten laten staan? 
Stel dat je 's morgens in je auto stapt en dat je daarna aansluit bij een lange ketting autootjes die over een zeer uitgebreid systeem rijden. De auto's rijden elkaar dan niet meer in de weg en er ontstaan minder files. Je auto moet dan het systeem kunnen volgen en net zo hard rijden als alle andere auto's. Dat kan, als er een onzichtbare rails in de weg ligt. Bijvoorbeeld magnetische staafjes. Over de hele weg worden magnetische staafjes in de weg geplaatst die gevolgd kunnen worden door voertuigen. 
Er bestaan ook andere systemen die in de weg geplaatst worden. Die werken net als de magnetische staafjes. Hier zitten sensoren in lange lappen rubber gestopt in de weg. Speciaal uitgeruste auto's kunnen deze sensoren zien en volgen. Zo blijven ze mooi op dezelfde snelheid rijden en hoeft er niet eens gestuurd te worden. 
Er zijn ook systemen waar de auto's elkaar kunnen volgen en niet de weg. Zo krijg je ook een mooi treintje. Er worden technieken ontwikkeld die werken met radar. Een bol in de bumper stuurt radargolven uit en die ketsen weer terug van de voorganger. De computer in de auto kan dan uitrekenen hoe hard de voorganger rijdt en hoever weg die is. Zo kan je computer de juiste snelheid regelen en kan de auto afstand houden.
Er bestaan al auto's die hun voorgangers kunnen zien en vervolgens afstand kunnen houden. Als deze technieken in de toekomst nog beter worden en uitgebreid worden toegepast, staan we misschien niet zo vaak meer in de file.

Transport

Hoe kun je files voorkomen zonder dat mensen de auto moeten laten staan?

Moderne vervoerssystemen

Vroeger werd alles opgeschreven op papier. In boeken. Er zijn nu dan ook bibliotheken met magazijnen vol boeken. Duizenden....miljoenen boeken. En die kun je moeiteloos inkijken. 
Dertig jaar geleden zijn we sommige dingen digitaal gaan bewaren. Op cassettebandjes bijvoorbeeld en later op floppy's. Wie nu wil weten wat er op die bandjes staat of een spelletje schaak wil spelen of pac-man, moet precies dezelfde apparatuur als toen hebben. Moderne computers begrijpen die oude digitale bestanden niet meer. 
Maar zijn de ceedeetjes van nu over vijf jaar nog wel te lezen... of dvd's. Hoe lang gaan die nog mee?Het is niet makkelijk digitale bestanden zo te bewaren dat ze over 10, 20 jaar nog te lezen zijn. Toch zijn er instanties die proberen digitale bestanden voor lange tijd te bewaren. 
Ook is het vaak beter voor de originele documenten als niet iedereen daar continu met z'n vingers aanzit. Het is een stuk makkelijker om dat op internet te bekijken en het boek achter slot en grendel te bewaren.

Digitale archieven

Het is niet makkelijk digitale bestanden zo te bewaren dat ze over 10 of 20 jaar nog te lezen zijn...

Het virtueel geheugen

Een mobiele telefoon met een camera vinden we al bijna normaal. Net als een televisie met een videorecorder. Ook kennen we de wekkerradio. Lekker wakker worden met een muziekje in plaats van dat vreselijke gepiep aan je hoofd. Heel gewoon is ook een bank die je uit kan vouwen tot een bed. Dit zijn allemaal hybride producten. Producten die twee functies hebben. 
Een hybride product moet vooral handig zijn. Als je weinig ruimte hebt dan is een slaapbank handig. Ook moet een hybride product herkenbaar zijn. Het moet één herkenbare functie hebben. Een hoofdfunctie. Je kan erop zitten. Maar als je 'm uitvouwt kan je er ook nog op slapen. Dat is dan de nevenfunctie. 
Plaatjes, video, tekst, muziek en spraak kan je tegenwoordig makkelijk digitaal naar nullen en enen vertalen. Er zijn nu apparaten die hierdoor een aantal mogelijkheden kunnen combineren. Mobiele telefoontjes kunnen deze nullen en enen makkelijk aan elkaar versturen. Ze kunnen nu ook digitale foto's maken en versturen. Maar er zijn ook telefoontjes die digitale liedjes kunnen opslaan en afspelen. Of telefoontjes die een digitale agenda bevatten en die hun informatie weer digitaal kunnen doorsturen naar een computer. 
Een computer kan tegenwoordig alles aan wat digitaal is. De computer is een muziekinstallatie, een modern fotoboek, een videorecorder en een digitale agenda.

Hybride producten

Een computer kun je gebruiken als muziekinstallatie, een modern fotoboek, een videorecorder en een digitale agenda. Hoe kan dat?

Producten die twee functies hebben

Huizen bouwen doe je steentje voor steentje. Eerst de muren dan het dak. En dan ben je al een eind op weg. Het kan ook anders. Vooral kantoren en bedrijven. Er zijn fabrieken waar hele kantoorgebouwen, maar ook woningen worden geproduceerd in de fabriekshal. Daar is de temperatuur altijd hetzelfde en het regent er nooit. Onder deze omstandigheden kun je heel snel bouwen. 
Er worden losse delen van een gebouw gemaakt die op de bouwplaats simpel op elkaar gestapeld kunnen worden In deze losse delen wordt alles zo veel mogelijk voorbereid. Zo hangt het licht er al, zit de verwarming er al in en de fonteintjes. Soms zelfs hele badkamers. 
Met speciaal vervoer worden de delen, ook wel modules genoemd, naar de bouwplaats gereden en daar op elkaar gezet. Vaak moet dan wel nog tapijt gelegd worden en de naden van de losse modules weggewerkt. Maar dan is het huis bewoonbaar. 
Deze snelle bouwmethode kan heel handig zijn bij woningnood in studentensteden of als bedrijven tijdelijk of permanent willen uitbreiden.  Als je het gebouw niet meer nodig hebt kan je het ook weer weghalen...

Flexibel bouwen

Een snelle bouwmethode waarmee je bijna alles kunt maken... Hoe werkt het flexibel bouwen?

IFD-bouw

Als je kleding vies wordt, moet je het wassen. Met heet water en zeep. 50 jaar geleden was dat nog een hele opgaaf. Toen moest alles nog met de hand, in weer en wind en dat was zwaar werk.
Tegenwoordig gooi je je spijkerbroek gewoon in de wasmachine. Dat is een stuk makkelijker. Restaurants, ziekenhuizen en verpleeghuizen laten hun was doen door wasserijen. Daar wordt in grote machines heel veel gewassen. Deze wasserijen kunnen veel water en warmte recyclen, meer dan wij thuis...Maar al dat wassen blijft slecht voor het milieu en het zou fijn zijn als we een manier konden vinden die wat schoner is.
In de space shuttle wassen de astronauten hun spullen met water met ozon. Dit ontsmet en maakt schoon. En je kunt het water telkens weer gebruiken. En dat is handig in een ruimteschip want daar kan je je vuile waswater niet makkelijk lozen.
Ozon zit in de lucht en beschermt ons tegen de straling van de zon. Maar ozon kun je ook maken. Dit gebeurt onder hoogspanning. Ozon kun je ook ruiken in de lucht na een flinke onweersbui. De ozonmoleculen zijn gevormd door de bliksem. Het ruikt dan een beetje muffig.
Zuurstof (O2) met een extra zuurstofatoom wordt ozon (O3) Dit kan worden gemaakt met elektrische hoogspanning. Ozon O3 wil alleen graag weer O2 worden. Het 3e zuurstof atoom bindt zich gemakkelijk aan bacteriën, schimmels en virussen. Als je dus vieze kleren wast met water met veel ozon dan bindt het 3e atoom zuurstof zich met de viezigheid in de kleren. Wat je overhoudt is O2 en water. De viezigheid is geoxideerd ofwel verbrand. Het water spoelt de resten uit de kleren.....schoon.

Schoon met ozon

Als je kleding vies wordt, moet je deze wassen. Maar hoe wassen astronauten in de ruimte?

Hoe wordt de was gedaan in de Space Shuttle?

In veel gebouwen hangen sprinklers. Sprinklers moeten ons beschermen tegen brand. In gebouwen waar veel mensen aanwezig zijn, als bijvoorbeeld een bioscoop, zijn sprinklers zelfs verplicht.
Als er brand is, gaat een sprinkler water sproeien om het vuur te doven. Maar alleen daar waar de brand is...In een sprinkler zit een glazen buisje met een vloeistof. Dit glazen buisje zorgt ervoor dat het water niet door de sprinkler kan stromen. Als er vuur ontstaat onder de sprinkler wordt de vloeistof in het glazen buisje warm en gaat het koken. Dan knapt het glazen buisje en kan het water vrij door de sprinkler stromen om het vuur te blussen. De vloeistof gaat koken bij ± 60 graden en dan knapt het buisje...

Veiligheid in gebouwen

Als er brand is, gaat een sprinkler water sproeien om het vuur te doven. Dit gebeurt alleen op de plek waar brand is. Hoe kan dat?

De sprinklerinstallatie

Pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.