Groep 6/7/8

Hoe verspreidt een virus zich en wat gebeurt er in je lichaam als je een virus krijgt?

Timo is ziek! Start de quiz, bekijk de fragmenten en kies bij elke vraag het juiste antwoord.

Quiz over ziek zijn

Timo en Finne: ziek zijn

Als je ziek bent kun je niet naar school. Maar gelukkig kun je zelf veel doen om gezond te blijven! Weet jij wat vitamines zijn en waarom snot goed voor je is?

Quiz over ziek en gezond zijn

Wat weet jij over ziek zijn?

Afspeellijst virus

We gaan aan de hand van deze pakken die we nu aanhebben laten zien hoe besmettelijk een virus eigenlijk is. Hoe gaan we dat doen? Ik heb hier het virus en daarmee ga ik jou helemaal inpoederen. Dan ga ik me even beschermen. Doe dat. Virus got nothing on me. Zo veel virus zeg. Oke, kom maar. Dus Sos, er zit nu allemaal virus op ons van allerlei mensen die de hele dag op ons hebben gehoest en geniest en gepraat en slijm op ons hebben gegooid. Dat klopt helemaal. Maar waar is dat virus dan, want ik zie het helemaal niet meer. Daarvoor moeten we even het licht uitdoen. Dan pakken we even de lampjes erbij. Check. Kijk. Oe! Whoo! Het ligt er echt zo op. Iew. Het zit echt overal gast. Echt zo in m’n voorhoofd geniest. Gadverdamme. Je bent ook helemaal ranzig in je gezicht gehoest. Ohh! Dit is echt heel vies. Het zit overal! Dan moet je ook heel goed oppassen als we deze pakken uitdoen want voor je het weet zit het op je huid. Sterker nog, daar zijn gewoon hele instructiefilmpjes voor. 
Heeft u ook zo’n mooi pak gekocht zodat u al uw coronavrienden kunt bezoeken maar heeft u geen idee hoe dat pak weer veilig uit te doen? Dan bent u hier aan het juiste adres. Doe nooit uw muts als eerste af. Want aan uw handschoenen zitten besmettelijke stoffen die dan op uw hoofd terechtkomen. Begin altijd met de handschoenen, zodat uw handen schoon zijn bij alles wat u daarna gaat aanraken. Doe deze van boven naar beneden uit zodat de binnenkant de buitenkant wordt. De mondkap doet u uiteraard als laatste af zodat u geen virussen in uw mond kunt krijgen. Na de handschoenen knoopt u de schort achter los en vouwt de buitenkant weer naar binnen zodat de binnenkant ook hier weer de buitenkant wordt en doet deze in de afvalbak. Als laatste doet u de mondkap tezamen met de muts in een vloeiende beweging af en deponeert het zonder iets aan te raken in de vuilnisbak. Nog even twintig seconden de handen wassen en u bent weer klaar voor een coronavrije wereld. Oke mattie, laten we even kijken of we ondanks die kleding niet toch besmet zijn met het virus. Lights off! Je hebt gewoon, het zit echt overal! Op je trui, op je broek, op je gezicht! Ah! Ja daar! En op je kin. Hier ook, op je wang. En op het puntje van je neus! Nee! Gadverdamme. Heb ik dat ook? Nee, helemaal niks. Echt niet? Nergens? Nee. Oke, maar dan zit het dus op je huid maar het kan niet door je huid heen. Nee, tenzij je een wondje hebt, dan kan het natuurlijk wel binnenkomen. En als ik nu m’n hand aanraak en dan iets in m’n mond stop of in m’n neus of ogen, dan komt het wel in m’n lichaam.

Hoe besmettelijk is een virus?

Bekijk hier alle afleveringen en clips uit De Buitendienst. Meer video's over natuur en klimaat vind je op de programmapagina van Zapp Your Planet.

Programmalogo's

De Buitendienst

Een virus is heel klein. Je kunt de kans dat je een virus krijgt verkleinen door jezelf te beschermen met handschoenen en mondkapjes. Maar die werken alleen als je ze goed gebruikt. Sosha en Matthijs laten zien hoe het wel en niet moet.

Zo gebruik je handschoenen en mondkapjes

Oke, dus voor dit experiment is dit tennisracket het mondkapje zeg maar. Klopt, en deze tennisballen zijn zeg maar het slijm wat uit je mond komt als je hoest of uit je neus als je niest. Oke. Ja? Komt ie, ben je er klaar voor? Ja. En gebruik je mondkapje he. Heel goed. Nog een keer. Ja. Nog een flinke niesaanval. Gebruik je mondkapje! Goed! Heel goed! Oke, dus omdat die ballen groter zijn dan de gaatjes in dit racket, komen ze er niet doorheen. Precies. Maar met slijm. Want nu komen de virussen. Thanks Matthijs. Ja. Heel veel virussen, dus dat mondkapje heeft bijna niks tegengehouden. Maar die hebben die mondkapjes dan eigenlijk wel zin? Nouja, nee. Tegen virussen niet. Virussen houden ze niet tegen. Als je moet hoesten, dan komt mijn slijm niet op jou, dat houdt m’n mondkapje wel tegen. Dat is waar, en als ik een mondkapje op heb kan ik ook minder snel met mijn vingers bij mijn mond. He, maar wij van de Buitendienst zijn natuurlijk hartstikke netjes dus zullen we het even opruimen Matthijs? Laten we dat even doen. He snotneus! Hahaha.

Helpt een mondkapje tegen een virus?

Bij een epidemie zoals corona gaan veel mensen uit paniek een mondkapje dragen. Maar houdt zo’n mondkapje echt een virus tegen? Matthijs en Sosha doen een experiment met confetti en een tennisracket.

Bang voor het coronavirus

Matthijs, jij bent het griepvirus en ik ben het immuunsysteem. Als je geboren wordt heeft je lichaam nog geen immuunsysteem opgebouwd. En dat is wel nodig, want bij elk virus dat het lichaam binnendringt, moet je immuunsysteem het opruimen. Je immuunsysteem moet uitzoeken hoe dat virus eruitziet om dat virus vervolgens te lijf te kunnen gaan. De eerste keer dat je griep krijgt is het echt een doolhof om dat virus te lijf te gaan. Het is totaal onbekend en dus duurt het lang voordat de puzzel is opgelost. Bij de volgende keer dat exact hetzelfde griepvirus je lichaam binnendringt, weet je immuunsysteem precies wat het moet doen. Je bent er dan ook zo vanaf en je wordt niet ziek. Maar helaas zijn al die virussen elke keer net weer een beetje anders. Heel veel onderdelen van de puzzel zijn hetzelfde maar er zitten toch een paar misleidingen in waardoor je er langer over moet puzzelen. Irritant! Hatsjoe! Nee! Ha! Ik heb een familie! Ik ben ook maar een virus! Maar het huidige coronavirus verschilt weer totaal van alle andere virussen. Het lichaam kent dit niet, het immuunsysteem heeft hier nog nooit mee te maken gehad dus het is een supermoeilijke puzzel en duurt lang om op te lossen. Maar gelukkig komt zo’n virus niet vaak voor. Corona! Op een gegeven oment is het zo goed gelukt om zo’n goed doolhof te bouwen dat je lekker niet bij me kan komen en dat ik een heel erg onbekend virus ben. Nou, de wereld is anders heel druk bezig om jou te killen hoor, we krijgen jou wel mannetje. Je krijgt me lekker toch niet! Hee joh! Nee, hier blijven! Staan blijven! Corona!

Hoe bestrijdt je immuunsysteem een virus?

Het coronavirus is een soort griepvirus. Maar omdat je lichaam het niet kent, is het voor je immuunsysteem lastig te bestrijden. Sosha en Matthijs laten zien hoe dit werkt.

Antistoffen komen in actie

In december 2019 duikt het op in de Chinese stad Wuhan. Het is dan niet meteen duidelijk dat het om het coronavirus gaat en ook niet hoeveel mensen besmet zijn. Er worden grote maatregelen genomen. De stad wordt afgesloten. Omdat meer mensen ziek worden gelden die regels vanaf eind januari voor heel veel grote steden China. Scholen worden gesloten en miljoenen mensen gaan niet naar hun werk. Winkels en grote gebouwen blijven dicht. Het virus verspreidt zich door Azië. Cruiseschepen daar met mensen die ziek zijn mogen niet aanleggen in havens. Ook wordt er steeds minder gereisd. In februari worden in Italië veel mensen ziek. In het noorden van het land worden dorpen afgesloten. Toeristen gaan er weg. Later gaan in heel Italië de scholen dicht, net als heel veel winkels. Italianen blijven zo veel mogelijk binnen, je ziet bijna niemand meer op straat. Op 27 februari wordt de eerste Nederlander ziek. Een man uit Noord-Brabant. In de dagen die volgen blijken meer Nederlanders het virus te hebben. Zij, en mensen om hen heen, moeten binnenblijven. Thuisisolatie heet dat. Om anderen niet te besmetten.
Deskundigen noemen het virus nu een pandemie. Dat betekent dat het virus over de hele wereld voorkomt. Ook in Nederland loopt het aantal besmette mensen op. Dus worden de regels steeds strenger. Eerst alleen voor inwoners van Brabant, maar daarna voor alle Nederlanders.

Hoe ging het coronavirus de wereld over?

Het NOS Jeugdjournaal is een nieuwsprogramma van de NOS met het laatste nieuws voor kinderen van 9 t/m 12 jaar. Er is dagelijks een ochtenduitzending.

NOS Jeugdjournaal

Jeugdjournaal

Het laatste nieuws van NOS Jeugdjournaal

In december 2019 duikt er in China een nieuw virus op. Het verspreidt zich ook naar Europa. Op 27 februari 2020 wordt de eerste Nederlander ziek. Vanaf 11 maart is het coronavirus een pandemie. Veel mensen blijven binnen.

Corona begon in China

Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Het is al zo lang geleden.
Maar op de afdeling Viroscience van het Erasmus MC in Rotterdam zijn ze er vrijwel dagelijks mee bezig.
Want er zijn nog veel vragen over de Spaanse Griep.
We weten dat het een nieuwe infectie was, die uit dieren bij mensen terecht kwam.
En dat die uitzonderlijk heftig is verlopen.
En inmiddels weten we ook dat dat écht te maken heeft met het virus zelf.
Dus dit virus had eigenschappen die in feite het immuunsysteem omzeilde.
Een soortgelijke griep kan weer toeslaan.
De heftigheid, de ernst, dat kunnen we gewoon niet goed voorspellen.
Maar het is zeker niet uit te sluiten.
In Nederland stierven er ongeveer 30.000 mensen aan.
In de stad en op het platteland.
Vooral in de gebieden waar de omstandigheden erbarmelijk waren.
De Spaanse griep sloeg hele gaten in families.
Kinderen stierven en jongvolwassenen.
De weeshuizen raakte voller.
En ouders verloren hun kinderen en bleven alleen achter.
Ook in het Groningse Siddeburen, staat de jonge huisarts Woudstra machteloos.
Antibiotica is er nog niet.
Hij heeft patiënten die 's ochtends weinig mankeren en 's avonds dood zijn.
De Woudstra's hebben twee kinderen.
De 4-jarige Piet en een baby, in juli 1918 geboren: de kleine Anna.
Maar dan komt in december de griep ook het doktershuis in.
Eerst wordt Anna ziek en daarna Piet.
Hun graf is er nog altijd in Siddeburen.
De ouders vertrekken uit het dorp. Ze krijgen nog een dochter.
Maar de Spaanse griep komt nooit ter sprake.
Ze hebben er niet over gepraat.
Mijn moeder wist ook helemaal niks van.
Laatst vond de kleinzoon iets bijzonders in een kistje.
Een opgerold papiertje met een cadeautje dat Piet in november 1918 aan z'n vader gaf.
Een potlood, omdat vader het zijne was kwijtgeraakt.
Een maand later is het jongetje gestorven.
En wordt het potlood een bitter aandenken aan wat 100 jaar geleden gebeurde.

Hoe dodelijk was de Spaanse griep?

's Ochtends gaat het nog prima, maar gedurende de dag verslechter je zo erg dat je 's avonds sterft. Dat kon patiënten met de Spaanse griep overkomen. Deze griepsoort, ook wel 'windvlaag des doods' genoemd, eiste wereldwijd miljoenen levens.

30.000 slachtoffers in Nederland

Griep wordt veroorzaakt door een virus: het Influenzavirus. Dat kan je overal oplopen waar besmette mensen rondlopen: in bed (oh daar loop je niet), eh, op de crèche, in de supermarkt of in de tram. Ha-ha-hand voor de mond: hatsjoe! 
En dan niet de conducteur een high five geven, want straks heeft zij ook griep.
Bij de griep raken de holtes in je neus, keel, luchtpijp en longen ontstoken. Je krijgt koorts, die kan oplopen tot wel 40 graden, en dan heb je ook nog eens koude rillingen. Ga maar naar bed, want je krijgt ook nog hoofdpijn en een flinke spierpijn te verduren. Griep met een hoofdletter GR.
Als na een dag of 3 a 5 je koorts gaat zakken, dan krijg je vanzelf ook minder hoofdpijn en spierpijn. Maar dan komen de broertjes keelpijn en droge hoest op ziekenbezoek. Hoe’st nou?
Griep is niet zomaar een verkoudheidje, je bent echt uit de roulatie. Maar verder is het vrij onschuldig, en je kunt ervan genezen zonder medicijnen. En dat komt goed uit, want er zijn ook geen medicijnen.

Clipphanger

Waarom zijn bananen krom? Hoe werkt je geheugen? Uiteenlopende vragen die Clipphanger met een grappige animatie op een verrassende manier beantwoordt.

Clipphanger header

Clipphanger logo

Clipphanger 

Clipphanger op Youtube

Een dagje niet lekker? Misschien meld je je ziek met griep. Maar van échte griep ben je zeker een week ziek. De enige remedie: uitzieken. 

Wat is griep?

Groep 3/4/5

Timo hier van het Klokhuis kantoor. Ik zie het al, allemaal slimme kindertjes. Jullie weten natuurlijk alles al. Geen vragen dus. Ik ga wel even naar de volgende klas.
Wat is de ziekte van pfeiffer? 
De ziekte van pfeiffer krijg je toch van het zoenen? Ik stuur Maurice wel naar de pfeiffer-expert.
Goede vraag. Ik ben zelf ook heel erg benieuwd naar de ziekte van pfeiffer. Timo zei het net al, het staat ook wel bekend als de kusziekte. Als dat echt zo is, dan ga ik nooit meer met iemand zoenen. Ik weet in ieder geval dat de ziekte van pfeiffer veroorzaakt wordt door een virus. Annet Stemerding is viruskenner hier in het Universitair medisch centrum in Utrecht en zij weet alles over virussen. Dus ook over de ziekte van pfeiffer. Annet, hoe ziet een virus er nou uit?
Kijk zo ziet een virus eruit. Maar veel kleiner. Je hebt echt een microscoop nodig om hem te zien. Als je daar doorheen kijkt, is dit wat je ziet.
Wat is dit voor virus dan?
Dit is het pfeiffer virus. 
Mooi plaatje, maar wat is een virus precies?
Een virus is een heel klein deeltje maar kan zichzelf niet vermenigvuldigen. Daarvoor heeft hij cellen nodig. Cellen in jouw lichaam. Hij kruipt als het ware in jouw lichaamscel en gebruikt jouw fabriekje om zichzelf te kunnen kopiëren. Eigenlijk als een soort kopieerapparaat. Stel, dit is jouw lichaamscel. Het virus kruipt daarin en jouw cel vermenigvuldigt het virus wel duizenden keren.
Maar waarom wil een virus zich vermenigvuldigen?
Dat virus wil zich kunnen vermenigvuldigen om te kunnen overleven.
Gebeurt dat bij de ziekte van pfeiffer ook?
Ja, dat gebeurt bij de ziekte van pfeiffer ook en zo word je ziek. Dit zijn gezonde cellen en als die geïnfecteerd worden door een virus dan worden ze ziek en dan komen ze er zo uit te zien. Ze worden rond en verliezen hun mooie structuur.
Hoe komt je virus nou je lichaam binnen?
Dat kan op verschillende manieren. Dat kan door lichaamscontact. Bijvoorbeeld op deze manier. Maar het kan ook door lichaamsvloeistof als speeksel of bloed of zelfs via de lucht.
Via de lucht?
Ja via de lucht vliegen kleine luchtbolletjes naar de andere persoon toe.
Daarom moet je altijd je handen voor je mond doen?
Ja, of bijvoorbeeld hoesten in je elleboog.
Annet, hoe weet je nou dat je pfeiffer hebt?
Daarvoor hebben we een test op het lab en daarvoor gebruiken we een buisje bloed van de patiënt. Dat wordt getest. Als de vloeistof nou gaat klonteren, dan heeft de patiënt pfeiffer.
Hoe is het met deze patiënt?
Eens even kijken. Ja deze klontert. Deze patiënt is ziek.
De ziekte van pfeiffer daar word je toch heel erg moe van?
Ja dat klopt.
Wat merk je daar nog meer van?
De meeste mensen krijgen koorts, je kan keelpijn krijgen, je klieren raken opgezet en sommige mensen krijgen ook last van hun buik.
Maar wat als je de ziekte hebt, wat kun je er dan aan doen?
Dat is een beetje jammer, je kunt er eigenlijk niks tegen doen. We hebben geen medicijn, dus het enige wat je kunt doen is uitrusten. Lekker onder de wol. Beterschap.
Nog 1 vraagje Annet. Hoe zit het nou met zoenen? Kan je het virus ook krijgen door te kussen?
Wat ik net uitlegde is dat het virus overgebracht kan worden door speeksel. Het virus zit in het speeksel dus je kunt het krijgen door te zoenen, maar gelukkig hebben heel veel kinderen het virus al gehad voordat ze 5 jaar zijn. Dus ze zijn beschermd. 
Dus ze hebben pfeiffer gehad, zonder dat ze er iets van hebben gemerkt?
Ze hebben er helemaal niks van gemerkt. Dus eigenlijk kun je gewoon blijven zoenen.
Oh Annet wat goed nieuws! Laat me je kussen!

Wat is de ziekte van pfeiffer?

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Het Klokhuis

De ziekte van pfeiffer is een virus waar je heel erg moe van kunt worden. Hoe ziet zo’n virus er uit, wat doet het en hoe kun je het krijgen?

De kusziekte

Ziek zijn we allemaal wel eens, vaak gaat het vanzelf over, maar niet altijd. Hoe word je weer beter als je ziek bent? 
Daarom ben ik bij boer Kees, die heeft mij gebeld, want zijn varkens zijn ziek. Dus daar ga ik naar kijken om te zien wat er aan de hand is. 
Een douche is heel belangrijk, want ik wil geen bacteriën van andere varkens meenemen naar deze varkens.
Varkens en mensen, die lijken heel erg op elkaar. Het zijn omnivoren, dus niet zoals koeien die moeten herkauwen en daar melk van maken, het zijn eigenlijk eenzelfde soort dieren. Het zijn ook hele slimme dieren. Op zo’n bedrijf zijn veel varkens, er is er altijd wel eentje ziek, net als bij jullie op school, daar is ook altijd wel iemand of een leraar ziek. Een varken is eigenlijk in de natuur een prooidier, die wordt opgegeten door andere grote beesten en normaal gesproken wil zo’n zieke big helemaal niet opvallen. Nou, daarachter ligt er eentje terwijl de rest allemaal loopt. Die is ziek, die verbergt zich. Dus dat ie daar nou ligt en ziek is, is het teken dat ie echt heel erg ziek is. Ik ga ‘m nou onderzoeken. 
En net zoals bij ons kunnen varkens ziek worden van bacteriën en virussen. Het zijn vaak wel andere bacteriën en virussen waar varkens ziek van worden dan mensen ziek van worden. Bacteriën zijn hele kleine beestjes, die leven op het varken en ook hier in de stal. En zodra die bacterie in het varken kan komen, bijvoorbeeld door een wondje of via zijn keel, zijn mond, of als zijn afweer niet goed is, dan wordt ie daar echt ziek van. 
Eén bacterie is heel klein en die kun je met het blote oog niet zien. Je kunt bacteriën zichtbaar door ze op een voedingsbodem aan te brengen en bij lichaamstemperatuur te laten groeien. Na één nacht groeien worden de bacteriën zichtbaar als stipjes op de plaat. Dat noemen we “kolonies”. Eén kolonie bevat miljarden bacteriën. Kolonies van verschillende soorten bacteriën zien er anders uit. 
Je huid is de allerbelangrijkste bescherming die je hebt tegen bacterieaanvallen van buitenaf. En ik kan nergens wondjes of ontstekingen vinden. Wat we wel zien is dat ie een heel klein beetje viezigheid rond zijn ogen heeft, dat is eigenlijk hetzelfde als dat wij een loopneus en een loopoog hebben. Een andere manier waarop een bacterie binnen kan komen is via de neus of via de mond en via de maag en de darmen, dan zouden we bijvoorbeeld diarree kunnen zien. Nou, deze big heeft geen diarree. 
Met eten kan een ziekteverwekker in de maag terechtkomen. Bij varkens, maar ook bij mensen. De wand van de maag maakt een hele zure vloeistof: maagzuur. En dat maagzuur doodt in de meeste gevallen de bacteriën. 
Als ziekteverwekkers toch in je bloed terechtkomen en ze gaan zich vermeerderen, kun je een infectie krijgen. Enkele bacteriën kunnen in een paar uur uitgroeien tot duizenden bacteriën. 
Wat er dan kan gebeuren is dat er cellen in je lichaam kapotgaan of er worden gifstoffen gemaakt door die bacterie. En eigenlijk wordt je daarvan ziek, van die groei van die bacteriën. En dan gaat er ook uit je lichaam een berichtje naar je afweerapparaat, dan gaat je temperatuur omhoog en daar hebben die bacteriën een hekel aan, zodat dus het immuunsysteem en de afweercellen, je witte bloedlichaampjes, makkelijker die bacterie op kunnen ruimen, doden en nou ja, zorgen dat je weer beter wordt. 
Sommige witte bloedcellen zijn constant op zoek naar lichaamsvreemde stoffen zoals ziekteverwekkers. Als een bacterie door dit type witte bloedcel wordt ingesloten, gaat deze dood. Er zijn ook witte bloedcellen die ziekteverwekkers herkennen aan de stofjes die aan de buitenkant zitten. Ze maken hier antistoffen tegen. De ziekteverwekker wordt zo onschadelijk gemaakt. Verschillende ziekteverwekkers hebben andere stofjes aan de buitenkant en er moeten daar dus allemaal verschillende antistoffen tegen gemaakt worden. Als je een bepaald type antistof hebt aangemaakt, blijft deze nog een tijd in het bloed. Bovendien onthouden de witte bloedcellen hoe deze antistof moet worden gemaakt. Je kunt niet meer ziek worden van dezelfde ziekteverwekker en bent immuun geworden voor deze ziekte. 
De normale temperatuur van een varken is ongeveer 38 half. En daarom ga ik nu kijken of ie koorts heeft. Dan moet ik bij zijn billen zijn. Dat zal ie niet leuk vinden. Hup. 
Even kijken. Ho, oh, oh, oh. Hahaha! Ho. Niet doen. 
Hij heeft duidelijk koorts. 40,9. Er is dus duidelijk verhoging. Dit varken is echt ziek. Wat ik nou wil weten is “waarvan is ie ziek?”. En daarom ga ik een neusfopje nemen. 
Ik heb het monster wat ik genomen heb bij het zieke varken, dat ga ik opsturen naar het laboratorium en dan ga ik aan het laboratorium vragen om te onderzoeken welke bacterie ons varken nou ziek gemaakt heeft. 
Nou, op dit laboratorium hebben we een swab van een varken ontvangen. Eerst gaan we dit materiaal op een voedingsbodem brengen om te kijken welke bacteriën daar aanwezig zijn. 
Nou, wat je hier ziet is het resultaat na een nacht in de stoof. Je ziet dat de bacteriën heel mooi uitgegroeid zijn. En dit is zeer waarschijnlijk een stafylokok en aan de hand van dit plaatje ga ik een volgende test inzetten om te kijken met welk antibioticum dat varken behandeld kan worden. En dat doe je met een zogenaamde antibiogram. 
Dus wat ik nu ga doen is van deze bacteriën die hier gegroeid zijn een klein beetje materiaal op een wattenstaafje aanbrengen. Dat breng ik in een buisje met een vloeistof, zodat het een heel klein beetje troebel is. Vervolgens meet ik het door en dan meet je in feite de hoeveelheid bacteriemateriaal die in zo’n suspensie zit zodat je een standaardhoeveelheid bacteriën onderzoekt, en dat is heel belangrijk voor de test. 
De reageerbuis wordt verhit om eventuele bacteriën die al op de reageerbuis aanwezig waren te doden. Daarna wordt op de voedingsbodem met daarop de bacterie die het varken ziek maakt antibiotica aangebracht met een apparaat dat werkt als een soort stempel. Er wordt in één keer op drie plaatsen een verschillend antibioticum aangebracht. Ook deze voedingsbodem gaat 24 uur de stoof in. 
Van de drie antibiotica zie je een heel stuk ronde schijfjes waar de bacterie helemaal niet is gegroeid, dat betekent dat de bacterie hier en hier bij die twee antibiotica dood is gegaan en hier gewoon doorgroeit. En wanneer die gewoon doorgroeit noem je dat “ongevoelig” of ook wel “resistent”. En voor die twee antibiotica is ie gevoelig, dat betekent dat je met dat middel, met dat antibioticum, het varken zou kunnen behandelen om te bacterie af te doden. 
Daar is onze zieke big weer. 
Ik heb ‘m! 
Dit is een spuitje met een antibioticum, een penicilline-achtig antibioticum. Meestal gebruiken we een spuitje met een naald zodat we precies weten dat dit dier het ook echt heeft gekregen, want als we een pilletje geven en hij spuugt ‘m uit, dan werkt het niet. 
En wij moeten zuinig zijn met de antibiotica die we hebben, want ze zijn heel belangrijk om ons en die varkens beter te maken en alleen zieke dieren waarvan we zeker weten dat ze ziek zijn, dat we weten wat er aan de hand is, die behandelen we op deze manier. 
Als je teveel gebruikt, dan kan het zo zijn, dat die bacterie eigenlijk trucs verzinnen om die antibiotica te kunnen overleven, dat noemen we “resistent” en dat is wat we niet willen. 


Afweer

Focus op biologie haalt de natuur naar binnen, duikt in het menselijk lichaam en verbeeldt begrippen en theorieën.

Programmaheaders

Focus op biologie

Hoe kunnen bacteriën en virussen het lichaam binnendringen? Bij een infectie spelen witte bloedcellen een belangrijke rol door bijvoorbeeld antistoffen aan te maken. Met een antibiogram wordt gekeken voor welk antibioticum een bacterie gevoelig is. 

Bescherming tegen ziekten

Een kleine cursus mondkapjes. Stap 1 is het desinfecteren van de handen. Zo. Stap 2. Je ziet dat er een blauwe kant en een witte kant is. De gekleurde kant moet je altijd aan de buitenkant doen. En er is een boven- en een benedenzijde. En de bovenkant is waar het ijzerdraadje zit. Hier. Het ijzerdraadje doe je over je neus. Die klem je zo vast. En dan doe je de elastiekjes achter je oren. Dan trek je 'm naar beneden. Dan druk je 'm nog één keer goed aan bij je neus. En dan zit-ie goed.
En dan moet je 'm natuurlijk ook nog afzetten. Het mondmasker afdoen is een hele belangrijke stap in het veilig dragen van een mondmasker. We raken namelijk heel de dag dingen aan. Een tafel, het knopje van het stoplicht. Dat zijn allemaal routes hoe je bacteriën en virussen kan verspreiden. Ik wil je dat laten zien via een proefje met uv-lotion. Dat uv is een speciaal licht. Daarmee gaan we zo laten zien dat dat wat jij aanraakt gaat oplichten. Dim het licht. Oeh, spannend!
We gaan beginnen. Oké. Ik trek dat masker op. Zo. En ik heb 'm hier. Hier heb ik wat kriebel, dus daar wrijf ik wat. En ik doe 'm af, want ik moet nog wat drinken. Nou... Helemaal goed. Eens kijken wat het effect is. Ik ben benieuwd. Zie je wat? Zeker. Je lijkt net een alien. Echt? Heel je masker licht nu groengeel op. Oh! Dat wat groengeel is, dat is wat je hebt aangeraakt. En dat is ook waar mogelijk bacteriën en virussen op zitten. Maar het is wel belangrijk dat als je 'm afdoet of aanraakt, je moet voorkomen dat je je neus en je mond aanraakt en daarmee jezelf kan besmetten. Dus daarom moet je 'm bij het elastiekje pakken en ook aan de andere kant niet je gezicht aanraken. En deze gaat... in de prullenbak.

Hoe zet je een mondkapje op en af?

Eva krijgt een kleine cursus mondkapjes: Stap 1 is het desinfecteren van de handen. Stap 2 is de juiste kant omhoog en de binnenkant naar je gezicht. Vervolgens doe je het ijzerdraadje over je neus, klem je hem vast en doe je de elastiekjes achter de oren. Ook goed afzetten is belangrijk. Hierbij moet je alleen de elastiekjes aanraken.

Vastklemmen bij je neus en alleen de elastiekjes aanraken

Welkom bij NOJ… Ah Sosha, doe eens een hand voor je mond als je niest, heeft niemand je dat ooit verteld? Jeetje Eva, je kan ook gewoon zeggen gezondheid. Maar inderdaad dat is heel vaak tegen me gezegd. Ja, sorry gezondheid. Dankje. Maar, werkt het eigenlijk wel een hand voor je mond als je niest? Geen idee. Checking is facting? Voor deze NOJ hebben we nodig: een hoop wit zodat we perfectos kunnen zienos waar ons snot naartoe vliegt als we niezen. En dat dan gaan we doen op drie verschillende manieren. Eén: hand voor de mond. Twee: in de elleboog. Drie: met een zakdoek natuurlijk. Om echt goed te kunnen zien waar al onze snot en slijm en ranzigheid naartoe vliegt, krijgt elke test een eigen kleurtje: we hebben rood, blauw en groen. En natuurlijk niespoeder.

Ik voel me vandaag een beetje rood. Oke, dan ga jij beginnen met rood, niezen in de hand. En stop het in je neus! Neem een slok. Hij komt wel. Hahahaaa! O geweldig. Ieuw! Het zit echt overal! Moet je je voorstellen dat dit dan gewoon in je hand komt als je niest, en dan niet je handen wassen, echt vies. Hai ik ben Eva. Neeeee dat is vies. 

We gaan snel door met numero 2. Welke kleur wil je? Ik wil blauw. IN de elleboog he, niet vergeten? Snel een slok. Ja? Haha in m’n elleboog. Maar het is lang niet zover gekomen als niezen in je hand. En m’n hand is schoon, dus dat is goed. Het is ook minder ver dan niezen in de hand. Je hebt alleen een beetje blauw aan je mond. Het aan jou ook rood aan jouw mond. Groen voor niezen in een zakdoekje. 

Kijk! Echt heel weinig. Het meeste heeft de zakdoek opgevangen. Dit is wel echt de beste manier, maar een paar druppeltjes, de zakdoek heeft eigenlijk anders opgevangen hygiënisch. Nummer twee: niezen in de elleboog. Maar die moet je daarna niet weggooien he, die heb je nog nodig. En als aller- aller- allerlaatste maar echt the bottom of the bottom, last and really least: de hand.

Dus NOJ NOJ NOJ, niezen in de hand? Nee. Ciao for now, tot de volgende.

Hoe kun je hygiënisch niezen?

Als je niest, vliegt het snot met een snelheid van tot wel 150 kilometer per uur je neus uit. Getsie! Natuurlijk hou je dan een hand voor je mond. Maar helpt dat eigenlijk, of zijn er andere manieren om beschaafd te niezen?

In je hand, je elleboog of een zakdoek?

Als je vroeger naar de apotheek ging, kreeg je meestal kruiden zoals in deze potjes, of een poedertje zoals in deze potjes, of een vloeistof zoals in deze potjes. Tegenwoordig krijg je medicijnen meestal zo, als pillen. Maar hoe maak je die eigenlijk? Bij hoge uitzondering mogen we in een fabriek filmen waar ze pillen maken, maar daar wandel je niet zomaar naar binnen hoor. Eerst even omkleden, speciale kleren aan, bril op, horloge af, handen wassen, haar onder het netje. Klaar om de fabriek in te gaan. Dit is geen astronaut en we zijn nog steeds in de pillenfabriek. Deze man in een maanpak is een weger. Hij heeft een soort hermetisch afgesloten pak aan. Dat is voor 2 redenen: je mag de ingrediënten natuurlijk niet vervuilen en het is voor zijn eigen veiligheid. Je wilt natuurlijk niet het medicijn inademen, dat kan heel gevaarlijk zijn. In de weegkamers worden de grondstoffen afgewogen. Een pil bestaat uit 2 dingen: als grootste deel bestaat uit vulmiddel stoffen zoals aardappelzetmeel of melkpoeder wat eigenlijk geen werking heeft maar om de pil groter en steviger te maken. Veruit het belangrijkste deel is het werkzame stofje. Waar je de pil voor inneemt, waar je beter van wordt. Van dat medicijnstofje heb je maar een heel klein beetje nodig: microgrammen. Omdat dit de stof is waarvoor je de pil inneemt, zou je kunnen denken dat de pil alleen van deze stof gemaakt kan worden, maar dan wordt het zo klein dat je het niet eens uit de verpakking kunt halen. Het zou meteen kwijt zijn. Dan worden de afgewogen hulpstoffen gemengd met het medicijn en dat gebeurt in dit enorme apparaat. Het is heel belangrijk dat het heel goed mengt. Elk tabletje moet natuurlijk uiteindelijk evenveel medicijn bevatten. De gemengde poedermix wordt naar de pillenmachine vervoert. Er valt de juiste hoeveelheid medicijnpoeder in een soort malletje: de matrijs. Daarna drukt de machine dit pinnetje, de stempel, keihard op de poeder totdat er uiteindelijk een pilletje wordt geperst. Deze machine maakt wel een half miljoen pillen per uur. Hier worden de pillen in strips verpakt en wordt een folietje op de verpakking vast gesmolten. Daarna moeten de strips nog in een doosje en dan doen ze er meteen een bijsluiter bij, de gebruiksaanwijzing. Inpakken en dan kan hij naar de apotheker.

Hoe maak je een pil?

Vroeger werden er kruiden, vloeistof of poeder als medicijn gebruikt. Tegenwoordig krijg je medicijnen meestal in de vorm van een pil. Maar hoe maak je zo’n pil?

Een pil als medicijn

“Het aantal corona besmettingen in Nederland is opgelopen naar 188. Op deze kaart zie je waar de patiënten zijn. Het kabinet komt met ingrijpende maatregelen om verspreiding tegen te gaan. De meesten hebben het virus in het buitenland opgelopen. Vooral in Noord-Italië. Het dodental in ons land staat daarmee op 639.”
Als mensen over de hele wereld, in alle landen tegelijk een besmettelijke ziekte krijgen, dan heet dat een pandemie. Het woord komt van het Grieks: pan betekent gehele en demos bevolking. En de meest recente pandemieën zijn de Spaanse griep van 1918-1920. De Mexicaanse griep, van 2009 tot 2010 en de laatste, Covid-19, Corona in 2020. Maar hoe ontstaat een pandemie eigenlijk? 
Een pandemie kan ontstaan als er een nieuwe ziekte is die ons lichaam nog niet eerder zag. En het moet makkelijk van mens op mens worden overgebracht. Eigenlijk precies zoals bij corona? Ja. Precies. En waar komt dat dan vandaan? Het kan van een bacterie komen of van een virus. Bacteriën zitten overal, ook in ons lichaam. Soms kan je er ziek van worden. Maar de meeste helpen ons. Virussen zijn kleiner, wel 100 keer kleiner. Echt waar? Echt waar. En die kennen we vooral van ziektes zoals griep en verkoudheid. Koortslip, buikgriep. Dat hebben we allemaal wel eens gehad. Ik wel. Maar hoe werkt dat dan? Een virus kan onze eigen cellen binnendringen en neemt de cel dan over. Dus de cel wordt gekaapt? Ja. En dan gaat de cel nieuwe virussen maken. En komen er steeds meer van. Dat klinkt best heftig, eigenlijk. Kunnen wij daar dan niets aan doen? Gelukkig hebben we in ons lichaam killercellen. Miljoenen, die allemaal hun eigen bacterie of virus herkennen. Die snuffelen de hele dag de cellen af. En als ze dan hun eigen virus herkennen, dan maken ze de cel dood. Met het virus daarin. Dus als ik het goed snap: voor iedere site heb je aparte killercellen? Dat klopt. Ook voor een ziekte die ik nog nooit heb gehad. Ja. Maar dan heb je er niet zo heel veel van. Stel: dit zijn de killercellen tegen de griep. Daar zijn er veel van. Of de killercellen voor verkoudheid. Die heb je al een keer eerder gehad. Dan onthouden ze dat. Als je daar dan mee in aanraking komt, dan weten ze dat en kunnen ze direct aan de slag gaan en word je niet ziek. Maar als er een nieuw virus is, bijvoorbeeld bij deze, dan heb je maar weinig van die killercellen. Dat moeten er eerst meer worden voordat ze kunnen aanvallen. Dan kan zo'n virus zich verspreiden. Dat kost wel een week of twee. Dan kan je goed ziek worden.

Hoe ontstaat een pandemie?

Als mensen over de hele wereld tegelijk een besmettelijke ziekte krijgen, dan heet dat een pandemie. Een pandemie kan ontstaan als er een nieuwe ziekte is die ons lichaam nog niet eerder zag. En het moet makkelijk van mens op mens worden overgebracht.

Nieuwe ziekte die makkelijk overgedragen wordt

Lang niet alle virussen kunnen een pandemie veroorzaken. Het virus moet onbekend zijn voor ons lichaam, zodat de killercellen het niet snel genoeg kunnen vernietigen. En het virus moet niet te dodelijk zijn. Want dan heeft het niet genoeg tijd om over te springen op een ander mens en zal het vanzelf uitsterven. Dus het virus moet zich zo makkelijk mogelijk kunnen verspreiden, van mens op mens op mens. Dat kan op verschillende manieren. Bijvoorbeeld via de lucht. Maar natuurlijk ook via de mens zelf. Namelijk door lichamelijk contact. Maar hoe snel verspreidt zo'n virus zich dan? 
Als mensen in grote groepen bij elkaar komen, kan dat snel gaan. Als een besmet iemand door een groep mensen loopt, kan iedereen die in de buurt loopt ook besmet raken en ziek worden. Die kunnen dan vervolgens ook weer mensen gaan besmetten. Zo gaat dat dan de hele wereld door. Oké. En wat kun je daar dan aan doen? Afstand houden is het beste. Daarmee kan je de verspreiding van het virus vertragen. Het virus kan alleen maar in ons overleven. Dus als wij maar zorgen dat niemand meer besmet kan raken, dan verdwijnt het virus.

Hoe snel verspreidt een virus zich?

Om uit te groeien tot een pandemie moet een virus zich makkelijk kunnen verspreiden, maar niet te dodelijk zijn. Een virus kan zich bijvoorbeeld verspreiden via de lucht of door lichamelijk contact. Als er veel mensen dichtbij elkaar zijn en er een besmet iemand is, kan de verspreiding snel gaan.

Vooral in grote groepen van mens op mens

Een vraag van Koen. Hij schrijft: Ik moet van mijn ouders supervaak mijn handen wassen. Maar helpt dat nou echt tegen dit virus? 
Absoluut. Als je tenminste zeep gebruikt. Dat zit zo. Coronavirussen zijn piepkleine deeltjes met een vettig jasje eromheen. Door dat vettige jasje blijven ze makkelijk op je handen plakken. Zelfs als je die met water afspoelt. Je kunt een coronavirus eigenlijk een beetje vergelijken met een druppel olijfolie. Als zo’n druppel met water in contact komt, blijft het drijven, want het is waterafstotend en duwt het water dus weg. Dus als jij je handen alleen met water wast, stroomt het gewoon over het virus heen en blijft het zitten waar het zit. 
Wat helpt is zeep. Zeepdeeltjes blijven namelijk niet alleen aan water plakken, maar ook aan vetten. Als zeep in contact komt met een virus, trekken de zeepdeeltjes het vettige jasje uit elkaar en zo wordt het virus kapotgemaakt en het water spoelt de kapotte virusdeeltjes door de afvoer. Maar het duurt wel even voordat zeep zijn werk heeft gedaan. Twintig seconden. 
Ik kan je dat laten zien met deze crème, die net zo vettig en plakkerig is als virussen. En het mooie van deze crème is dat je het goed kunt zien met ultraviolet licht. Ik kan je dat laten zien bij de wastafel. Stel je even voor dat deze crème allemaal virusdeeltjes zijn die ik op mijn handen smeer. Die zitten dus nu helemaal onder. Als ik m'n handen alleen met water afspoel, blijven die deeltjes gewoon zitten. Bleh. Vies. 
Dus ik moet sowieso zeep gebruiken. Als ik dat 5 of 10 seconden doe, dan zijn mijn handen nog steeds best vies. Er zitten dus nog steeds veel virussen waarmee ik mezelf en anderen ziek kan maken. Pas als ik twintig seconden mijn handen was, kan de zeep alle virusdeeltjes vernietigen. Daarom nog een keer de tip om een liedje te zingen als je je handen wast, zodat zeep genoeg tijd heeft om zijn werk te doen. 
Nog even: Hoe vaak moet je dat dan doen? In ieder geval voor het eten, als je naar de wc bent geweest, als je je neus hebt gesnoten, na het buitenspelen en na het aaien van je huisdier. Da's al met al zo'n acht tot tien keer per dag. Succes!

Waarom werkt zeep tegen virussen?

Je handen met zeep wassen helpt om het coronavirus tegen te gaan. Als je je handen met water wast, blijven de virusdeeltjes gewoon op je handen plakken. Als je met zeep wast, trekken de zeepdeeltjes het vettige jasje uit elkaar en wordt het virus kapotgemaakt.

Vaak je handen wassen helpt tegen corona

Dus een pandemie ontstaat meestal doordat dieren een nieuw virus ontwikkelen. Het dier zelf gaat er niet dood aan, maar als een mens in contact komt met zo'n ziek dier, kan het wel overspringen van het dier op een mens. En als het dan ook van mens op mens overspringt, dan kan er een pandemie ontstaan. Pandemieën bestaan al lang. En zijn eigenlijk begonnen toen we overgingen op landbouw en veeteelt. Ook verre reizen speelden al een grote rol. En als je nu een hele dodelijke pandemie zou moeten noemen? Ja, dan denk je aan de pest: De zwarte dood. Dat was een hele ernstige pandemie. Die is in de 14e eeuw uit China overgebracht. Er was in die tijd ook al veel handel en scheepvaart. Via ratten is de pest toen verspreid in Europa en de rest van de wereld. Het is ook een hele besmettelijke ziekte. Mensen die het hadden, de pestlijders, werden buiten de stad gehuisvest. Zo ver mogelijk van de bewoonde wereld. Het was ook een hele dodelijke ziekte. 200 miljoen mensen zijn overleden. 200 miljoen?! Ja. En er was ook geen medicijn ofzo. Nee. In die tijd kon je alleen maar bidden en hopen dat je beter werd. In Amersfoort hadden ze daar zelfs een speciale pestkapel voor. Daar zijn we nu. Dit is Sint Rochus. Dat is de heilige van de pest. Volgens de verhalen heeft hij het ook echt zelf gehad en overleefd. En hij wijst daar nog naar een litteken van de pest.

Als je ziek was, moest je naar een pestmeester. Die noemden ze ook wel de snaveldokter. Die stond dan ergens op straat in speciale beschermende kleding. Het snavelachtige masker dat hij droeg was gevuld met kruiden en specerijen als boerenwormkruid om de lucht te zuiveren. Die deden ze dan zo er in. Masker op. Zo dacht men de slechte dampen die de pest veroorzaakte tegen te kunnen houden. 
De pest is natuurlijk al lang geen probleem meer. Dankzij goede hygiëne en rioleren is de kans op de ziekten als de pest en cholera en andere infectieziekten enorm afgenomen. En we hebben nu natuurlijk ook antibiotica. Ja, dat is in 1928 ontdekt. Door de Britse arts-bacterioloog Alexander Fleming. Dat is echt een held die miljoenen levens heeft gered. Dat klinkt best positief, eigenlijk. Is de kans op een pandemie nu kleiner of groter dan vroeger? We hebben betere medicijnen. Zoals antibiotica en vaccins. Inentingen. Maar mensen en dieren leven wel steeds dichter op elkaar. En we zijn meer gaan reizen. Vliegtuigen en cruiseschepen, treinen en bussen. Dat zijn ideale omstandigheden om zo'n virus snel te verspreiden. Precies. Dat is het laatste wat we willen. Hoe kunnen we een pandemie voorkomen? Dat is door onszelf en de wereld een beetje gezonder te maken. Heel concreet: Minder reizen. En dieren iets meer ruimte geven en met rust laten. Dan is de kans dat zo'n virus overspringt naar de mens een stuk kleiner.

Wat was de pest?

In de veertiende eeuw werd de wereld getroffen door een ernstige pandemie: de pest, een hele besmettelijke ziekte. Deze werd veroorzaakt door een bacterie. In die tijd was er nog geen medicijn, waardoor er 200 miljoen doden vielen. Dit virus ging de wereld over door handel en scheepvaart.

Pandemie die bekend stond als de Zwarte Dood

Is een vaccin gebouwd, getest en goedgekeurd, dan is het zaak om snel mogelijk zoveel mogelijk mensen te vaccineren. Want hoe meer mensen gevaccineerd zijn, hoe minder mensen er ziek worden. Het virus heeft dan minder de kans zich verder te verspreiden. De meeste vaccinaties worden in iedere gemeente georganiseerd door de gemeentelijke gezondheidsdienst. Oftewel, de GGD. 
Hee, Linda. Hee. Jij bent teamleider vaccinaties bij de GGD. Ja. Maar dat vaccineren is niet nieuw voor jullie, toch? Dat vaccineren is niet nieuw voor ons. Wij vaccineren heel veel kinderen. Voordat ze 13 zijn geworden, hebben ze al heel veel vaccinaties gekregen. Dat kun je denken aan de bof, de mazelen, rodehond. Hersenvliesontsteking. Dus tegen verschillende soorten virussen en bacteriën. Maar is corona dan anders? Bij corona is het wel iets anders, omdat het een nieuw virus is en er moeten nu hele grote groepen mensen in één keer gevaccineerd worden. En dat maakt het wel een uitdaging, ja. Maar hoe werkt dat vaccineren dan precies? We krijgen hier vroeg in de ochtend een bus die aankomt. En daarin zitten de flesjes waarmee we de prikken gaan vullen. Die gaan gelijk naar een bewaakte koelkast. Met een bewaker ervoor. En voordat we de prikken gaan maken, worden de flesjes iets van tevoren uit de koelkast gehaald. En dan gaat de menger, noemen we dat, die haalt, zeg maar, de prikken uit de flesjes. En zo maken we voor elke klant een vaccin klaar. Dan, als iemand een vaccinatie kan krijgen, kan iemand geregistreerd en dan krijgt-ie daarna de prik. En dan kan iemand daarna even 15 minuten gaan zitten. Om te kijken of alles goed gaat en om te kijken of iemand niet een allergische reactie krijgt. En dat gebeurt allemaal hier? Dat gebeurt allemaal op deze locatie. Wauw!

Ja, nu ik hier toch ben... Linda, zou ik misschien even ergens tussendoor kunnen glippen, zodat ik ook een vaccin kan krijgen? Is er niet een restje over? Ik snap dat het echt heel erg verleidelijk is, maar helaas kunnen we dat niet doen. De ouderen gaan voor, helaas. Het was te proberen.

Hoe gaat vaccineren?

Normaal krijgen baby’s en kinderen door de jaren heen een aantal vaccinaties. Als er heel veel volwassenen tegelijkertijd gevaccineerd moeten worden, wordt dat iets groter aangepakt. In een grote hal kunnen mensen de prik komen halen. De vloeistof voor het vaccin wordt aangeleverd in flesjes. Hiermee worden de prikken gevuld.

Veel prikken voor veel mensen

Op een boerderij, meer dan 300 jaar geleden, werd het allereerste vaccin ontdekt. Niet hier op deze boerderij, natuurlijk. Sterker nog, deze boerderij heeft er niets mee te maken, want het gebeurde in Engeland in 1796. Maar ik kan hier wel laten zien hoe dat gebeurde.
In de 18e eeuw waarde er al een lange tijd een enge ziekte rond. De pokken. Dat heette zo omdat je er vreselijke bulten van kreeg. Pokken dus. Heel veel mensen gingen daar gewoon aan dood. Naar schatting zijn er zo'n 300 miljoen mensen aan overleden. Dat is echt een serieus aantal. Arme pokkenlijers. Maar wat is nou het opvallende, dat speelde zich allemaal af buiten de boerderij. Binnen in de boerderij was er niks aan de hand.
Een lieftallig melkmeisje... ik, natuurlijk, had op haar hand wel een hele enge pok gekregen, maar ze werd er helemaal niet ziek van. Nou, wat was er nou aan de hand? De koeien hadden ook pokken, maar dan van een koeienpokkenvirus. En die gingen er niet dood aan. Een slimme arts, Edward Jenner, bedacht toen: oké, wat nou als ik wat vocht van die koeienpok van dat melkmeisje gebruik om er een testje mee te doen. Wat deed-ie, hij smeerde het koeienpokkenvirus op een lief, klein onschuldig jongetje, genaamd James. Hij was het zoontje van de tuinman van Edward Jenner. En wat gebeurde er, James kreeg wel een koeienpok maar hij werd er niet echt ziek van. Daarna, en daar wordt het verhaal een beetje schimmig, bracht Edward Jenner James op de een of andere manier in contact met het dodelijke mensenpokkenvirus. En je raadt het al, James werd er niet meer ziek van. 
Wat was er nou gebeurd? Nou, het onschuldige koeienpokkenvirus had het afweersysteem van James al aangezet tegen alle pokken. Toen vervolgens het mensenpokkenvirus op bezoek kwam wat erg op het koeienpokkenvirus lijkt, kon het afweersysteem van James meteen in de aanval zodat dat virus geen kans meer kreeg. Dat was natuurlijk een supergrote ontdekking waar we nog steeds ons voordeel mee doen. Maar je vraagt je natuurlijk wel af wat er was gebeurd met die kleine James als het experiment niet was geslaagd.

Hoe ontstond het eerste vaccin?

In de 18e eeuw gingen mensen dood aan een vervelend virus, de pokken. Het opvallende was dat mensen op boerderijen er nauwelijks last van hadden. De arts Edward Jenner bedacht toen dat ze al gewend waren aan het koeienpokkenvirus, dat erop leek maar niet dodelijk was voor mensen. Hij bedacht een experiment: hij nam wat vocht van een koeienpok en smeerde het op het zoontje van zijn tuinman.

Een experiment met de pokken van slimme arts Edward Jenner

Marjolein, jij hebt jaren gestudeerd op menselijke cellen en het afweersysteem. Maar een afweersysteem voorbereiden op een virusaanval, ja, hoe werkt dat?
Dat zal ik zo eenvoudig mogelijk proberen uit te leggen. Oké. Hier heb ik een aantal virussen liggen. Dit is een onschuldig buikgriepvirus. Of een onschuldig verkoudheidsvirus. Maar er zit ook een hele vervelende bij. Het coronavirus. Dit zijn onze lichaamscellen. Daar zijn we helemaal uit opgebouwd. Dus onze huid, onze botten, ons bloed, onze ingewanden. Alles bestaat uit cellen en daar zijn er zo'n 30.000 miljard van. Wow! Nou, wat wil zo'n virus nou? Zo'n virus kan alleen maar voortbestaan in een cel. Dus het virus heeft maar één opdracht: ga zo'n cel binnen en vermenigvuldig je. Dus die cel wordt als het ware een virusfabriekje die virusdeeltjes gaat maken die dan ook weer in andere cellen komen en op die manier raast zo'n virus door je lichaam heen en word je ziek. Nou is zo'n cel niet helemaal dom, want die laat namelijk aan de buitenkant zien met welk virus ‘ie geïnfecteerd is. Oké. Gelukkig maar, want daarmee kan ons afweersysteem dat herkennen. Als je nou het virus al een keer eerder hebt gehad, zoals bijvoorbeeld bij een verkoudheidsvirus, dan staat er dus een heel leger klaar van afweercellen die dat kunnen herkennen en onschadelijk maken. Maar wat nou als het virus nieuw is? Zoals dit coronavirus. Dan kan het nog steeds in onze cellen gaan zitten, die cel laat nog steeds weten dat-ie daarmee geïnfecteerd is. In dit geval met een groen vlaggetje. Maar er zijn maar heel weinig afweercellen die dat herkennen. Dus het leger is gewoon te klein om dat virus snel uit de weg te ruimen. Oké, maar hoe kun je er dan voor zorgen dat het leger groot genoeg is voordat het virus de kans krijgt. Dat kun je doen door een nepvirus te maken, een vaccin. Dat lijkt heel erg op het coronavirus, maar je wordt er niet ziek van. En dat gebeurt nu in heel veel laboratoria. Oké, nou, tot nu toe snap ik het. Ik zou zeggen, op naar het laboratorium.

Hier bij het Amsterdam UMC wordt onderzocht hoe ons afweersysteem nou precies werkt. En het leuke is, Marjolein werkt hier ook. Hee, Marjolein. Hallootjes. Mooi laboratorium. Dank je wel. Kijk, ik heb m'n legertjes afweercellen weer bij me. Nu is de hamvraag, hoe zorgen we ervoor dat dat groene legertje hier groot genoeg is? Dat kan ik uitleggen. Dit is de genetische code van het coronavirus. Dat is helemaal in kaart gebracht, dus we weten precies de eigenschappen. Hoe groot het is, dat het rond is. Hoe het de cel binnenkomt, hoe het zich vermeerdert in de cel. Maar ook dat het hele speciale uitsteeksels heeft, de corona-spikes. En als jij zegt spikes, dan bedoel je deze groene stekeltjes. Ja, die uitsteeksels. Nu kan je van die code alleen de code van die spikes losknippen en die kun je namaken. Maar dan moet je nog wel die code op de een of andere manier in onze cel krijgen om het afweersysteem te activeren. Dat kan op verschillende manieren. Eén van de manieren is dat je een soort taxi neemt. Je neemt een verkoudheidsvirus dat helemaal onschuldig is gemaakt. En daar stop je dan die code van die spikes in. Het verkoudheidsvirus kruipt de cellen in. Maar deze cel krijgt nu het vlaggetje van het coronavirus. Zonder dat je er ziek van wordt. Maar dat leger is nu nog steeds te klein. Ja, dat klopt. Maar nu gaat je lichaam heel snel allemaal hulptroepen aanmaken om in de aanval te gaan. En als dan het echte coronavirus komt, dan staat het hele leger klaar om in de aanval te gaan en dan heeft het vaccin het lichaam voorbereid op het virus. 

Het kan soms jaren duren voordat zo'n vaccin is ontwikkeld. Het is een enorme zoektocht naar zo'n virus precies werkt. En bij corona is dat eigenlijk best wel snel gegaan, want er zijn namelijk al een paar vaccins goedgekeurd. Maar nu moet iedereen die het wil hebben nog wel even worden gevaccineerd.

Hoe werkt een vaccin?

Je afweersysteem herkent de meeste virussen die binnenkomen wel en kan ze snel opruimen. Er staat al een leger van afweercellen klaar. Bij een nieuw virus is dit nog niet zo. Door middel van een vaccin kan je je immuunsysteem alvast trainen op het herkennen en opruimen van zo’n virus. Dit kan bijvoorbeeld door een nepvirus waar je niet ziek van wordt te maken in een laboratorium.

Training voor je afweersysteem

Het is niet fijn om ziek te zijn
Toch wordt het vaak geen groot probleem
Want dankzij je immuunsysteem
krijg jij haast elke ziekte klein.

Je lichaam wordt tot op het bot
Door je immuunsysteem bewaakt.
Je lijf let heel goed op en maakt
een ziekte helemaal kapot

Een griepje is dus zo voorbij
Je kunt weer vrolijk zijn en blij

Maar soms komt er een ziekte aan
Waar je heel snel heel ziek van wordt
Dan kom je tijd en kracht tekort
en kan je lijf hem niet verslaan

Want je immuunsysteem weet dan	
Niet meer waar het beginnen moet!	
Hoe gaat die ziekte uit je bloed?
Het lukt niet. Je verliest ervan.

Een slimme truc voorkomt dit leed:
Een truc die vaccineren heet

Je spuit een namaakversie van
die ziektemaker in je bloed.
Dat klinkt heel eng, maar het is goed
omdat je lijf dan leren kan.

De namaakversie maakt je niet
zo ziek. Je lichaam krijgt dus tijd
Om na te denken in de strijd	
Tot je het juiste sloopplan ziet

Dus als je wordt gevaccineerd	
Dan zorg je dat je lijf iets leert

Het mooie is: je lijf vergeet
nooit hoe het dat heeft aangepakt
Zodat het altijd nog exact
Het sloopplan voor die ziekte weet.

Valt dan de échte ziekte aan
Herkent je lichaam die gelijk
Het brengt dat sloopplan in praktijk 
En weet de ziekte te verslaan.

Dan blijf je zo gezond als wat
omdat je lijf geoefend had (2x)

Snapje?

Liedjes met videoclips die ervoor zorgen dat het kwartje valt, of waarmee je een handig ezelsbruggetje leert. Snapje?

Een vaccin is een spuitje met de namaakversie van een ziekte. Als je wordt gevaccineerd dan zorg je dat je lijf iets leert! Je immuunsysteem herkent de ziekteverwekker en daardoor word je niet ziek. In dit Snapje? zingt Giovanca over vaccineren.

Vaccineren

Organisatie en bestuur

Video's over ziektes die verspreid worden door virussen

Help, een virus!

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.