Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Wat doet een virus met je en hoe kan een virus zo gevaarlijk zijn? In deze afspeellijst vind je interessante video's over virussen van vroeger en vandaag.

NPO Kennis maakt explainers en informatieve story's over onderwerpen die jongeren bezighouden, van Netflix tot klimaatverandering.

Npo Kennis header

Logo NPO Kennis

NPO Kennis

Sinds de coronacrisis zijn mondkapjes niet meer weg te denken uit het straatbeeld. Maar waar komen ze eigenlijk vandaan en waarom gebruiken we ze? Klik op de afbeelding om het scrollverhaal te lezen.

Scrollverhaal over onze bescherming tegen corona

Waar komen mondkapjes vandaan?

Elke dag is je afweer hard aan het werk om je lichaam te beschermen tegen ziekteverwekkers, zoals bacteriën en virussen. Hoe werkt je immuunsysteem? Klik op de afbeelding om er meer over te lezen.

Story over hoe je lichaam zich verdedigt

Hoe werkt je immuunsysteem?

Een verkoudheid kan je lichaam flink ontregelen. De veroorzaker is een virus. Om het virus uit je lichaam te krijgen, begin je te hoesten, niezen en snot te produceren. Meer weten? Klik op de afbeelding. 

Story over de oorzaak van je loopneus

Wat gebeurt er in je lijf bij verkoudheid?

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

Programmaheaders

Programmalogo's

NOS op 3

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

In de jaren 80 van de vorige eeuw duikt er een mysterieus virus op waar vooral homoseksuele mannen erg ziek van worden. Het virus heet HIV en de ziekte die je ervan krijgt is Aids. Hiv- en aidspatiënten zijn ten dode opgeschreven en mensen lopen vaak met een grote boog om ze heen. Bijna veertig jaar later is er met hiv en aids prima te leven. Maar sommige dingen zijn nog niet veranderd. 

Scrollverhaal over hiv en aids in Nederland

Hoe de wereld kennismaakte met aids

Afspeellijst virus

Het coronavirus komt je lichaam binnen via je mond, neus of ogen als anderen in je buurt niezen of hoesten, of als je met besmette handen je gezicht aanraakt. Van daaruit gaat het virus verder. Via je bovenste luchtwegen naar je longen, darmen en milt. In je longen kan het coronavirus de meeste schade aanrichten. Het virus kan zich alleen vermeerderen als het zich nestelt in levende cellen. In het slijmvlies van je luchtwegen bijvoorbeeld. In zo’n slijmvliescel slaat corona aan het vermenigvuldigen waardoor de cel uiteindelijk kapot gaat. De virussen die dan vrijkomen vallen de andere gezonde cellen aan en zo vermenigvuldigt het virus zich steeds sneller. 
Je immuunsysteem probeert dat tegen te gaan. Het verdedigt je lichaam tegen ziekteverwekkers. Maar doordat het immuunsysteem het coronavirus niet kent, weet het niet hoe het moet reageren en kan het ontregeld raken. Je immuunsysteem gaat dan nog harder werken tegen het virus en kan daarbij zowel zieke als gezonde cellen aanvallen. Hierbij ontstaat een ontsteking van de longblaasjes, een longontsteking dus. Soms is de schade aan de longblaasjes zó groot, dat er een zuurstoftekort optreedt. Je moet dan opgenomen worden in het ziekenhuis voor extra zuurstof. Als het zuurstoftekort zó ernstig wordt en je lichaam raakt uitgeput, dan moet je worden beademd op de intensive care. 
Bij een klein deel van de mensen loopt de ontstekingsreactie uit de hand in een poging om de virusvermenigvuldiging af te remmen.

Hoe maakt het coronavirus je ziek?

Het coronavirus komt je lichaam binnen via je mond, neus of ogen. Vervolgens gaat het naar je longen. Het virus vermenigvuldigt zich en de virusdeeltjes vallen jouw gezonde cellen aan. Ademhalen kan daardoor moeilijker worden.

Schade aan de longblaasjes

In een speciaal laboratorium wordt door virologen gewerkt aan de ontwikkeling van vaccins. Ze zijn altijd alert op virussen die de volgende pandemie zouden kunnen veroorzaken, zoals corona.

De Kennis van Nu in de klas

Hoe maak je een vaccin tegen corona?

In 2020 is de wereld in de ban van de pandemie van het coronavirus. Is zo'n pandemie in de toekomst te voorkomen?

Tegenlicht in de klas

Hoe voorkomen we een grieppandemie?

Groep 6/7/8

We zien ze niet, maar ze zijn overal om ons heen, ze zitten zelfs in ons, en ze kunnen ons goed ziek maken: bacteriën en virussen. Maar een bacterie is niet hetzelfde als een virus.
Bacteriën zijn piepkleine organismen: ze bestaan uit 1 cel. Maar die cel kan zichzelf wel delen. Die cellen delen zich ook weer, dat gaat een tijdje zo door, en in een mum van tijdjes heb je een heel cellencomplex.
Sommige bacteriën hebben ons lichaam nodig om te leven, maar zijn niet schadelijk. Maar er zijn ook slechteriken, die bacteriën dringen naar binnen om ons een vervelende ziekte te bezorgen. Denk aan legionella, cholera, pest, tyfus en salmonellavergiftiging. Als je zo’n kwaal hebt opgelopen dan komen je witte bloedcellen in actie om die indringers weer te verdrijven. En jij kunt ze een handje helpen door antibiotica te slikken.
Een virus is geen organisme. Een virus is niet meer dan wat genetisch materiaal met daaromheen een eiwitmantel. Een virus is een soort piraat: het kaapt een cel in je lichaam. Het neemt de controle over die cel over, en geeft opdracht om weer nieuwe virussen aan te maken. Bekende virusziektes zijn hiv, koortslip, waterpokken en verkoudheid. Verkoudheid komt dus niet door de kou, maar door een virus, en zou eigenlijk vervirusdheid moeten heten. (hatsjie) Beterschap!

Clipphanger

Van kou word je niet verkouden. Het zijn virussen en bacteriën die je ziek kunnen maken. Allebei vervelend, maar wat is eigenlijk het verschil tussen die twee?

Wat is het verschil tussen een bacterie en een virus?

Aan het einde van de Eerste Wereldoorlog is er ineens die mysterieuze ziekte. Het veroorzaakt een pandemie. Gevolg 20 miljoen doden wereldwijd in vier maanden tijd, 10 miljoen meer dan in de hele Eerste Wereldoorlog. 30.000 Nederlanders sterven. Vooral in Drenthe eist deze Spaanse griep veel slachtoffers. 

Men durfde op een gegeven moment zelfs mekaar hier niet meer begraven. Want als je buurman wat overkomt, en jij gaat ‘m dan begraven, dan voor hetzelfde geld heb jij morgen de griep ook thuis.  

Andere Tijden gaat naar Hollandscheveld in Drenthe, waar in de herfst van 1918 geen dag voorbijgaat of er wordt weer een slachtoffer begraven. 

Overleden op 10 november 1918: Grietje de Vos, achttien jaar.
Overleden op 11 november 1918: Annigje Evers, acht jaar.
Overleden 12 november 1918: Trijntje Veld, zesentwintig jaar en Jan Kroesen, dertien jaar.
Overleden 13 november 1918: Johanna 

Ik herinner mij dat ik uit school kwam en ziek was en in bed werd gestopt en geweldige koortsen gehad heb. En dat er een heel verschrikkelijke nare lucht was in die bedstede waar ik lag. En dat mijn oma kwam, die woonde ook in Hollandscheveld, en die zei: ‘die jongen, die kan daar zo niet liggen’. Ze had zo’n grote fles met Eau de Cologne en die spoot het hele bedstee zo in ‘t rond. 

Het was een virus, hè. Je werd erdoor aangepakt en je werd direct doodziek na één of twee dagen. En er stierven ontzaglijk veel mensen.
En aan het Zuideropgaande daar was een kanaal van een kilometer of vier en het is gebeurd dat er vier rouwstoeten achter mekaar in boten door dat kanaal voeren. En dan zaten de buren en de familieleden allemaal op de doodskisten met een grote witte zakdoek in hun handen van verdriet. 

We lopen nou naar de plaats waar de mensen begraven zijn die aan de Spaanse griep omgekomen zijn. En dat is een totaal van een stuk of negentig personen die hier begraven zijn, waarvan er 29 in één week begraven werden. 

Het leek allemaal zo goed te wezen, want de Eerste Wereldoorlog die was afgelopen. Dus men verwachtte nu: nu kan in ieder geval de economie weer aantrekken en nou is het voedsel weer goed. En dan plotseling dan slaat er een griep toe met een omgang en een dodelijke slagkracht, waar geen mens op gerekend had. Men durfde op een gegeven moment zelfs mekaar hier niet meer te begraven. Want als je buurman wat overkomt, en jij gaat ‘m dan begraven, dan voor hetzelfde geld heb jij morgen de griep ook thuis.  
 
Het ziektebeeld was eigenlijk niet anders dan de gewone griep zoals we die kennen; de winter griep zoals we die elke winter zien. De influenza. Het enige is dat die over het algemeen wat ernstiger verliep en dat je bij nogal wat mensen een hele acute, plotseling optredende longontsteking zag. Waardoor die mensen eigenlijk binnen twee, drie dagen eigenlijk al kwamen te overlijden. Dat was wel vrij typisch. De mensen liepen helemaal blauw aan en gingen dan ook binnen zo'n korte tijd dood. 

De dokter, die was dokter Broekhof, en was vanuit Urk in Drenthe terecht gekomen. Eerst in Nieuw-Amsterdam en later in Hollandscheveld. En dan kwam hij kijken en zei hij: ‘Nou als er niets bijkomt, misschien haalt hij het.’ Want het gebeurde ook dat dat er een longontsteking bijkwam en dan was het helemaal verloren. Wan mensen met longontsteking die de negende dag niet haalden, gingen haast allemaal dood. En dan die vrouwen die in die wijken woonden, die waren nieuwsgierig. En dan kwamen ze uit hun wijk vandaan met een boot en zeiden dan: ‘Dokter, hoe is het met Jan?’ En dan zei hij: ‘Jan gaat de kuil in’. Dat was een beetje hard, maar hij had het allang gezien dat er niks meer aan te doen was. 

Er is hier één oude vrouw geweest die vier grote zonen heeft moeten begraven. En dat was in een kwestie van een anderhalve week tijd. 

Ja, er was eigenlijk niks tegen te doen. D’r gingen adviezen uit met betrekking tot de algemene hygiëne, is natuurlijk belangrijk. Ook  het goed ventileren van ruimten, het niet met grote aantallen mensen bij elkaar komen. Dat waren al algemene adviezen die wel wat zoden aan de dijk gezet hebben. Maar heel concreet: eigenlijk was er helemaal niks wat je ertegen kon doen, anders dan die die die maatregelen die ik net noemde. Het is wel zo dat er nogal wat mensen hebben geprobeerd een slaatje eruit te slaan. Dus daar waren advertenties van abdijsiropen en allerlei andere, zeg maar, kwakzalversmiddelen die verkocht werden op grote schaal om je te behoeden tegen influenza. En ja, dat hielp natuurlijk helemaal niet. En gelukkig zijn wat dat betreft nu een heel eind verder. 

Er was hier een ploegje gemeentearbeiders, die zijn als ondersteuning van de grafdelvers aan het werk gegaan, en haalden her en der de kisten uit de woning. En het was vroeger de vaste gewoonte om, als ik als drager een begrafenis leidt, even een borreltje te drinken voor het goed fatsoen. Men had ook nog het gevoel van een borrel desinfecteert, dus misschien krijg ik dan die griep niet. Nou, die die grafdelver die ik erover gesproken heb, die dus een noodgrafdelver was, die zei: ‘Op het end van de dag wisten we niet meer wie we begraven hadden, maar ook niet  waar we ze begraven hadden.’ We waren gewoon hartstikke laveloos. Op zo'n manier had men toch het idee, misschien overkomt het ons dus niet. 

Hoe heeft die ziekte zich verspreid over de wereld? 
Niet anders dan zoals Influenza zich altijd verspreidt, gewoon doordat mensen elkaar aanhoesten. Dan is het natuurlijk zo geweest dat in 1918 er natuurlijk sprake was van een hele speciale situatie. Enorm veel verplaatsingen van mensen, van groepen mensen: troepenverplaatsingen. Het interessante is dat we praten over de Spaanse griep. Maar de ziekte is eigenlijk al eerder gezien in Amerika en zowel bij mensen als bij varkens ja, in 1918. Waar die oorspronkelijk vandaan gekomen is, weten we niet zeker. Maar die ziekte is dus in feite van mens op mens over de hele wereld rondgegaan. En met name die oorlogshandelingen hebben ervoor gezorgd, die troepenverplaatsingen, dat het virus vrij snel op verschillende plaatsen werd uitgezaaid, zeg maar. 

Wie was nou  de eerste slachtoffer van Spaanse griep hier in de omgeving? Nou echt helemaal zeker weten we niet. Maar één van de eersten dat was Roelof Schokker. Dat was een schippersknecht die toentertijd in militaire dienst zat en als soldaat ziek naar huis gekomen is. En die is overleden op 9 november 1918. 

We weten niet waarom die griep zo heftig was. Het heeft wel te maken met het feit dat er een nieuw virus uit de vogelwereld bij de mens geïntroduceerd werd, een nieuw influenzavirus. En ja, waarom dan dat virus zo verschrikkelijk gevaarlijk was? Dat heeft ongetwijfeld met het virus zelf te maken. Daar doen we heel druk onderzoek naar om te kijken, wat zijn nou die factoren - genetische, de erfelijke factoren - die zo'n virus zo verschrikkelijk gevaarlijk maken? Maar een ander punt is ook dat dat virus, een virus van dat type nog niet eerder bij de mens was geweest. Ja, dat betekent dus dat er bij de mens in feite over de hele wereld nog geen afweer tegen dat soort virussen bestond. 

En de beste medicatie, dat weet ik van bij mijn grootvader thuis, waar op een gegeven moment kinderen ziek waren. En de arts die kwam langs en die keek eens in de potten wat daar op het vuur stond. En die zei van: ‘Jong, zolang als jij je kinderen dat kunt geven, dan kun je ze de misschien doorhalen.’ Dat was eigenlijk de beste medicatie: goed eten, aansterken. Alleen dat moest je vooraf doen, want als je die griep één keer had, dan had je de tijd er niet meer voor. Dan kon het in twee dagen gebeurd wezen. 

En wie kreeg die griep? 
Nou, veelal mensen in de kracht van hun leven. Bij ons woonde vlakbij een bakker aan weerskanten van het bruggetje. En die bakker stierf en was toen een jaar of 45. En de knecht was nog tien jaar jonger en die stierf ook. En die vader heette Ten Hoeve en de knecht heette Hendrik Hartold. Ik weet die namen nog altijd goed, want twee doden in één huis was veel. 

Nou, het gaf een ontzettende shockeffect. Want zoveel sterfgevallen in zo’n korte tijd, daar was men niet op voorbereid. Dat had men niet verwacht. Het kwam letterlijk uit de lucht vallen. 
En ja, je moest het maar zien te redden met mekaar. Veel ziekte, veel arbeidsdagen die verloren gingen omdat je burenplicht moest nakomen. Maar daarin ook de paniek van durven wij dat wel aan en krijgen we zelf de ziekte? 

Kan het terugkomen de Spaanse griep, dat virus? 
Wereldwijd? Dat kan ik me heel goed voorstellen. Ik zie geen enkele reden om aan te nemen dat het onmogelijk is, dat zo'n zelfde soort virus of een virus met dezelfde mogelijkheden om mensen ziek te maken en zich over de hele wereld te verspreiden… Ik zie geen enkele reden om aan te nemen dat dat niet zou kunnen gebeuren.

De Spaanse griep in Nederland

In de herfst van 1918, aan het einde van de Eerste Wereldoorlog, breekt een pandemie uit door een mysterieus virus. Ook in Nederland eist de pandemie tienduizenden levens. Hoe kon de Spaanse griep zich zo makkelijk verspreiden?

De komst van een mysterieus virus

We gaan terug naar 1976 als in het voormalig Zaïre in Afrika mensen ziek worden. Wij zijn op van nervositeit, we weten niet meer wat er gebeurt. Dan gaan Belgische wetenschappers op pad. Ik zal het nooit vergeten. Je zag mensen die onder een boom zaten, ze zaten gebogen te wachten op de dood. Ze weten het ebolavirus in te dammen. Dat was toen één van de grootste virussen die we ooit hadden gezien. 

Zaïre, september 1976. Pater Carlos werkt al zes jaar in het land als missionaris van een Vlaamse orde, is gevestigd in provinciehoofdstad Bumba en hoort daar over de radio berichten binnenkomen uit de ruisende verte van het oerwoud. 

We hoorden op zondag, op 19 september dat er iets gebeurd was in Yambuku. Daar was een zuster gestorven aan een mysterieuze ziekte. Natuurlijk vroegen we welke zuster en ze zeiden zuster Béata, een jonge zuster. 
En ze zeiden ook: Ze was één of twee dagen ziek, maar het is zeer snel gegaan. Zeer snel en ze is gestorven en we gaan haar ook direct begraven. We hebben natuurlijk gevraagd waaraan, maar ze wisten het niet. Het was een vreemde ziekte. Het bloed kwam uit het lichaam gestroomd. Dat zeiden ze. Er is iets met het bloed. En er heerste een zekere paniek. 

Ik voelde me een beetje verantwoordelijk, want ik was de pastoor van Bumba. Ik zei: Ik ga er kijken.
De zusters hadden een ziekenhuis en een school. Er kwamen veel mensen uit de wijde omtrek naar het ziekenhuis. 

We kwamen daar ’s nachts aan en de zuster was al begraven en de zusters en de paters zeiden direct tegen ons: Kom niet aan ons. We blijven op afstand van elkaar. Niet dichterbij komen. 

Wij zijn op van nervositeit, we weten niet meer wat er gebeurt.  

De volgende dag, tijdens de mis, zijn we geschrokken als nooit tevoren. Zuster Myriam las het epistel voor en toen ze daarmee klaar was, ging ze met haar vinger langs haar lippen en er zat bloed aan haar vingers. En iedereen zei: Zij heeft het ook. 

In de Zaïreense hoofdstad Kinshasa is het bericht van de mysterieuze ziekte uit Yambuku inmiddels ook doorgedrongen. In het universiteitsziekenhuis werkt microbiologe Jean Jacques Muyembe. Hij is de eerste dokter die het virus ter plekke gaat onderzoeken. Hij gaat dan nog uit van tyfus of gele koorts. 

Als eerste wilde ik proberen om de diagnose te stellen en om de oorzaak van deze uitbraak vast te stellen. Ik begon dus met het afnemen van bloedmonsters. Ik dacht dat het niet al te gevaarlijk was, maar ik moest mijn handen schoonhouden. Daarom had ik zeep en water bij me om mijn handen te wassen elke keer dat er bloed aan mijn handen zat. Ik heb geluk gehad. Ik heb geluk gehad, want op dat moment wisten we nog niet wat het was.

Zuster Myriam, die het al had, zei: Ik wil naar Kinshasa, daar kan ik genezen. Hier kan ik niet genezen, maar misschien wel in Kinshasa. En ze vroeg aan de dokters: Mag ik met u mee naar Bumba en dan naar Kinshasa? 

Toen we in Kinshasa aankwamen, ging ze naar het Ngaliema Ziekenhuis. De situatie verslechterde en ze overleed. Voor haar overlijden werd er bloed afgenomen en naar Antwerpen gestuurd.

Het was in de namiddag en er kwam een man binnen, die zich voorstelde als een piloot van Sabena. Die kwam dus uit Kinshasa en hij had een blauwe thermosfles bij zich.  Die droeg hij naar binnen, plaatste ‘m op de laboratoriumtafel en zei: ik moest dit naar u toe brengen en schijnbaar is het  zeer dringend, want dit bevat, denk ik, klinische monsters van een zuster die overleden is aan die nieuwe, geheimzinnige ziekte. 

Wat je dan deed, was een monster, bloed bijvoorbeeld of lumbaal vocht op cellen brengen. 

Dat moeten we gaan inoculeren. Dat wil zeggen dat we dat in contact moeten brengen met cellen. 

En ook dat monster inspuiten in muizen, pasgeboren en volwassen muizen. 

Na tien dagen zijn Peter Piot en Guido van der Groen erin geslaagd het virus te isoleren. Als er met een elektronenmicroscoop een foto van wordt gemaakt, geloven ze hun ogen niet. Ze hebben een nieuw virus ontdekt. 

Je ziet eigenlijk een ongelooflijk monsterachtige structuur. Dat was toen één van de grootste virussen die we ooit hadden gezien. Verschrikkelijk.

Maar ik dacht onmiddellijk: Hoe wordt ’t overgedragen? Hoeveel mensen zijn eraan gestorven? Hoe dodelijk is ‘t? Dat ging er vooral door mijn hoofd. In gedachten zat ik al in Afrika. 

Er wordt een internationale commissie samengesteld met toonaangevende wetenschappers. Ook de twee ontdekkers van het virus gaan mee. Van der Groen heeft naast het doen van onderzoek een tweede taak: hij filmt de hele expeditie.

En ik was daar het groentje. Ik was 27 en ik wist van niks.  

Mijn taak was, vanaf het moment dat ik in Kinshasa arriveerde, om in het Ngaliema Ziekenhuis, waar de Belgische zusters waren overleden, een laboratorium op poten te zetten. Om dus daar, in Kinshasa, zo vlug mogelijk te kunnen aantonen of iemand wel of niet geïnfecteerd was. 

Toen hebben we ons verdeeld in vier teams die elk een aantal dorpen zijn gaan bezoeken. Ten eerste om te kijken of er nog een zieken waren, want de epidemie was nog bezig. Toen hebben we een aantal patiënten gezien met die ziekte. Ik zal het nooit vergeten. Je zag mensen die onder een boom zaten, vaak in een stoel en om dat zo pijnlijk is – dat is pancreatitis en hevige buikpijn – zaten ze gebogen te wachten op de dood. 

Ik zal het nooit vergeten. Karl Johnson en ikzelf deden de eerste analyses op bloedmonsters die genomen waren door onder anderen Peter Piot. En waarvan  Karl Johnson en ikzelf van konden melden dat een aantal van de onderzochte cellen inderdaad toebehoorden aan mensen die met dat nieuwe virus besmet waren geraakt. 

Door het onderzoek in Kinshasa zijn de onderzoekers nu in staat een diagnose van de ziekte te stellen op levende mensen. Ook in Yambuku maakt het team vorderingen. Piot ontdekt een patroon in de sterfgevallen. Een week na een begrafenis is er een nieuwe uitbraak. 

Het blijkt dat hele familie, als er iemand sterft, het lijk aflegt, zoals we dat zeggen, dus wast. 

Tijdens de begrafenis komen alle leden van de familie samen en raken ze het dode lichaam aan en kussen ze het, wassen ze het en nemen ze relikwieën mee, zoals nagels of haar of zo om mee terug te nemen naar het dorp.

Iemand met die virusinfectie is vol met virus van braaksel, van bloed, diarree, dus zo gebeurt het. Wat we deden, is in de dorpen waar iemand ziek was, handschoenen geven, chloor, voedsel en ook instructies om die patiënten onmiddellijk te gaan begraven zonder alle rituelen. Dat was niet makkelijk, maar het werd uiteindelijk  aanvaard. 

Nog belangrijker is de ontdekking dat bijna iedereen die het missie ziekenhuis van de zusters in Yambuku heeft bezocht, ziek is geworden en is doodgegaan. 

Toen hebben de zusters toegegeven dat zij begonnen te werken met drie of vier spuiten en naalden, dezelfde om 300 mensen per dag injecties te geven. 

Als je iemand hebt met een virusinfectie en je geeft die een injectie en je steriliseert die naald niet en je spuit, dan draag je het over. We hebben duidelijk gemaakt dat dat de eerste bron was van de epidemie. En ja, de zusters waren verantwoordelijk en dat was heel moeilijk om dat uit te leggen. Het heeft lang geduurd voordat ze dat beseften en aanvaardden, ook omdat ze toch zelf vier collega's hadden verloren. 

Na een paar maanden is het virus uitgewoed. Er zijn 280 doden. De commissie weet nu hoe het virus zich verspreidt en hoe je het kunt indammen, maar een naam is er nog niet. 

We hadden een kleine kaart van een heel groot land: Zaïre. Het was, moet ik zeggen, ook al vier uur ’s ochtends, we hadden hard gewerkt en toen zagen we de dichtstbijzijnde rivier, de Ebola. Mooie naam. Zo heeft ‘t virus een naam gekregen: Ebola.

Hoe werd ebola ontdekt?

In de herfst van 1976 eist de komst van een mysterieus virus veel slachtoffers in Congo (dan nog Zaïre). Vlaamse artsen gaan op zoek naar de oorsprong van de ziekte en ontdekken het killervirus: ebola.

De komst van een mysterieus virus in Congo

Als jij wakker wordt met een heel apart gevoel vanbinnen, dan ben jij misschien wel de eerste patiënt met een hele nieuwe ziekte!  Als dit het begin is van een flinke uitbraak, dan is er sprake van een ‘epidemie’. En als jouw ziekte de hele wereld overgaat, heet dat een pandemie. Van de Griekse woorden ‘pan’ en ‘demos’ oftewel ‘het gehele volk’. Met een beetje pech wordt dat hele volk tijdens zo’n pandemie een half volk. 

Denk maar’s aan de Pest van Justinianus, die vanaf 541 zo’n 2 eeuwen lang slachtoffers maakt. Aan het eind van de Middeleeuwen komt deze pest terug als De Zwarte Dood. In de 19de eeuw zijn er wel 5 cholera-pandemieën. En na de Eerste Wereldoorlog, velt de Spaanse Griep tot wel 100 miljoen mensen. Daarna volgen nog de Aziatische griep, de Hongkonggriep, Sars, Mexicaanse Griep, ebola, tot we in 2020 corona op ons bordje krijgen. 

Of en hoe we van zo’n pandemie afkomen, dat is nog maar de vraag. Hoe besmettelijk is het virus, en welke maatregelen worden er getroffen? Denk bijvoorbeeld aan vaccineren. Zo neemt het aantal besmettingen af, en dooft de pandemie misschien wel uit. Vaccinerend!

Een virus dat de hele wereld overgaat, noemen we een pandemie. Voor corona hebben we ook al te maken gehad met zulke wereldwijde epidemieën: denk maar aan de pest, de Spaanse Griep en ebola.

Wat is een pandemie?

Dat er virussen over kunnen springen van dier op mens weten wij tegenwoordig maar al te goed. En dat gebeurt trouwens heel vaak. Van alle nieuwe ziektes heeft 70% een dierlijke oorsprong en die ziektes kunnen zomaar tot een pandemie uitgroeien. Wat wordt er gedaan om een nieuwe te voorkomen? Het coronavirus is een zoönose... een virus dat van een dier overgaat op een mens. Een verschijnsel waar virologen niet van opkijken. Iedereen wist dat dit zou gebeuren. Alle deskundigen zeiden: Dit gaat weer gebeuren. We hebben hiv-aids meegemaakt, ebola. Om de zoveel tijd duikt er een virus op dat ook mensen kan besmetten. Bij een kalkoenbedrijf in Moergestel is vogelgriep vastgesteld. Dat is gewoon een risico. Het van oorsprong Afrikaanse westnijlvirus is aan een echte opmars bezig. Covid is een van de grootste pandemieën veroorzaakt door een zoönose en het is zeker niet de laatste. En hoe voorkomen we dan die volgende pandemie? Wim van der Poel groeide op tussen de dieren. Hij is altijd een dierenvriend geweest. Hier zie je hem met een paard. Het is misschien geen verrassing dat hij dierenarts werd en promoveerde in de veterinaire virologie. Nu is hij bijzonder hoogleraar zooönotische virussen in Wageningen. Welkom. Laten we even beginnen bij het begin. Wat is een zoönose ook alweer? Een zoônose is eigenlijk een infectieziekte die van gewervelde dieren op mensen overgedragen kan worden. Als je kijkt naar hoe dat gaat kan ik dit plaatje gebruiken? Zeker. Vaak is er een groep dieren die functioneren als bron van de zoönose. Daar circuleert die ziekteverwekker in. Vaak zonder dat die dieren er ziek van worden. En als hij dan overgedragen wordt naar bijvoorbeeld een ander diersoort en dat kan een tussengastheer zijn, dan kan er een variant ontstaan die ook infectieus is voor mensen. Als dat het geval is dan kan het overspringen naar mensen. En als hij vervolgens ook zo verandert, die ziekteverwekker, dat hij ook weer van mens op mens overgedragen kan worden dan hebben we als het ware een epidemie. En als dat wereldwijd wordt dan hebben we een pandemie. Om dit even af te maken... Ga je gang. Bij corona weten we nog niet wat die tussengastheer is. Soms is die tussengastheer ook niet nodig. Dan kan je een directe overdracht krijgen naar mensen. Is het zo dat elke zoönose een pandemie kan worden? Nee, het is niet zo dat elke zoönose een pandemie wordt. Soms zijn het enkelvoudige infecties. 
Dat zie je bijvoorbeeld bij hondsdolheid. Dan is een beet van een hond, daar worden mensen mee geïnfecteerd. Maar dat gaat steeds naar EEN persoon. Dan gaat het niet van persoon naar persoon. Als we kijken naar dit plaatje...dit zijn de manieren waarop je vervolgens in contact kunt komen met een nieuw virus. Welke zou jij eruit pikken? Kun je een voorbeeld noemen? Een voorbeeld waar we veel mee te maken hebben is dat infectieziekten die afkomstig zijn uit ontlasting, daar hebben we mee te maken bij salmonella, dan kan vlees of eieren besmet worden met de salmonellabacterie. En dat kan infectie bij mensen veroorzaken. Maar het is ook mogelijk dat van uitwerpselen besmettingen plaatsvinden naar voedsel. Bijvoorbeeld dat ontlasting van dieren in een slachthuis dat de ontlasting van dieren in contact komt met vleesproducten. En dan kan het ook in voedsel terechtkomen. Dit geeft aan hoe dieren en mensen dicht bij elkaar zitten. Jij houdt je bezig met One Health, de connectie tussen geneeskunde en diergeneeskunde. Kun je uitleggen hoe je vanuit het vakgebied in die beweging als het ware probeert te voorkomen dat er volgende pandemie uitbreekt? Dit plaatje is heel interessant daarin. Als je die brondieren hebt dan circuleert daar die ziekteverwerker. De brondieren, dat zijn die dieren aan de linkerkant. Dat zijn vaak wilde dieren. En als er dan ziekteverwekker overspringt dat er een variant ontstaat die overspringt naar gehouden dieren dan kan de circulatie optreden. Dit is circulatie. Circulatie opgetreden in die gehouden dieren en er kunnen varianten ontstaan die ook infectieus zijn voor mensen. En dan kan je weer een sprong krijgen van gehouden dieren naar mensen. En soms kan dat ook direct van wilde dieren naar mensen. Of van gehouden dieren naar mensen. En als je daar dan ook weercirculatie krijgt dan kunnen er weer ernstiger ziekteverwekkers ontstaan. Dat zien we bij corona. Als je heel veel circulatie hebt dan heb je verandering in het virus. En dan kunnen er varianten ontstaan die ineens weer besmettelijk zijn. Het is ook de kunst om die groepen uit elkaar te houden? Wat heel belangrijk is, is dat de mensen die onderzoek doen naar de wilde dieren en de mensen die onderzoek doen in de mensen, dat die goed met elkaar samenwerken. Zodat alle gegevens van het onderzoek uitgewisseld kunnen worden. Dan kunnen we een veel beter beeld krijgen hoe we dat moeten beheersen. Dus daarom is het echt heel belangrijk dat alle gezondheidsgerelateerde onderzoeksdisciplines met elkaar samenwerken en gegevens uitwisselen. Dan kunnen we zien wat er gebeurt in het milieu. Wat er gebeurt bij wilde dieren. En die varianten volgen we dan. We vergelijken het met dat wat we bij mensen zien. Dan heb je dus een goed beeld van de risico's. Dan kun je ook kijken waar je dat kan beheersen. Ik pik er EEN ding uit. Een van die dingen is om de dieren goed in de gaten te houden. Dat gebeurt ook in Nederland met de vogelgriep die steeds maar blijft terugkomen. Sosha ging kijken hoe dat gaat. Zieke of gewonde vogels worden naar vogelopvang gebracht. Zoals hier. Hoe gaan ze om met de heersende vogelgriep? Dit zijn allemaal duiven. Er zijn heel veel duiven binnengebracht. Voornamelijk stadsduiven. We hebben vanmorgen bij degene op de ambulance gevraagd: waarom zoveel stadsduiven? Normaal hebben we er niet zoveel. Wij denken zelf, maar daar hebben we geen bewijs voor, dat er minder mensen in de stad zijn, minder afval. Vandaar dat die dieren verzwakt raken want ze kunnen geen eten vinden. Hoe weet je dat niet een van die dieren die hier binnenkomt vogelgriep heeft? Vogelgriep heeft bepaalde verschijnselen. Bijvoorbeeld met de kop zwaaien. Als er inderdaad vermoeden is van vogelgriep dan worden ze in quarantaine geplaatst. Een oehoe. Die is groot, hee! Dit is ons quarantainehok. Als dieren met verdenkingen binnengebracht worden dan zetten we ze hier neer. Dan kijken we of het klopt dat ze vogelgriep hebben. Hebben ze dat, dan gaan ze naar de dierenarts en dan worden ze helaas ge-euthanaseerd. Ook door de vogels worden gecontroleerd op vogelgriep. Dat doen ze hier in Lelystad. Het zou hier in moeten zitten. Deze is vanmorgen binnengekomen? Deze is vanmorgen binnengekomen. Hier hebben we een havik. Wow. Wat een mooi dier. Hoe is die havik hier terechtgekomen? Mensen hebben hem gevonden in het bos. En die hebben gebeld? Die hebben gebeld en we hebben hem daar opgehaald. Wat ga je daar nu mee doen? Wij gaan een swabje maken van de trachea. Trachea? Van de luchtpijp. Oke. Het vel haal ik er vanaf. Moet je kijken. Een luchtpijp. Hier zien we de trachea lopen. We maken hier een sneetje in. Dan pakken wij een swabje. We draaien het goed heen en weer. Zodat alles op het swabje zit. Jij ziet dit elke dag maar ik ben helemaal onder de indruk. Dus het kan zo zijn dat dit dier dood is gegaan aan de vogelgriep? Dat kan zeker zo zijn. Heeft het wel vogelgriep of geen vogelgriep? De volgende swab wordt genomen. In de cloaca. En deze swabjes gaan nu naar het lab? Daar worden ze verder verwerkt. We hebben de uitslag nog niet binnen.
Waardoor komt het nou dat het niet te stoppen valt? Is dat omdat dieren en mensen steeds dichter en in groten getale met elkaar zijn gaan leven? Dat heeft heel veel te maken met de toename in de wereldbevolking. Ook veel grotere behoefte aan voedsel. Dat betekent dat de dierlijke productie ook enorm toegenomen is. Ook omdat er grotere dichtheden zijn, zijn er ook meer contacten tussen mensen en dieren. Daarnaast is het ook nog zo dat mensen veel meer de neiging hebben om ook naar gebieden te gaan waar voorheen geen mensen kwamen. Dan kunnen ze in contact komen met wilde dieren. Dan wordt het dus wel heel goed in de gaten gehouden.
Wat jij vertelt en wat we zien in het filmpje. Maar we zitten er toch middenin. Is het dan toch ergens niet goed gegaan? Moeten we het nog beter doen? Dat hebben we gezien in de nertsenhouderij. We hebben te maken met de circulatie van het coronavirus. Op een gegeven moment bleek dat die nertsen ook gevoelig waren. Toen is er een introductie geweest, een besmetting op 'n nertsenbedrijf. Dat ging snel circuleren. We hebben in Nederland dat heel strak gevolgd. We hebben die bedrijven geruimd en de nertsenhouderij gestopt. Er zijn andere landen waar varianten uit de nertsen bij de bevolking terechtgekomen zijn. Dat heeft ernstige besmettingen veroorzaakt. Het is niet het thema dat ik terug hoor in de verkiezingen. Wat vind jij daarvan? Moet de politiek zich daar meer mee bezighouden? Er is wel aandacht in de verkiezingsprogramma's voor zoönose. Maar ik denk wel dat deze pandemie ons in ieder geval moet brengen op een punt waarbij meer nadenken over hoe we dieren houden en hoe we kunnen voorkomen dat hij besmettingen van dier op mens plaatsvinden. Bij die nertsen is het eerste introductie van mensen naar dieren geweest. Dus de omgekeerde route die uiteindelijk de problemen veroorzaakt. Dus dat moet je ook in de gaten houden. Daarom is het zo belangrijk dat humaan onderzoek...dus onderzoek van de geneeskunde samenwerkt met de diergeneeskunde. Om gegevens uit de verschillende onderzoeken uit te wisselen. Waarnemingen over virussen die circuleren uitwisselen. Zodat we snel kunnen zien of iets tot een probleem kan leiden. En jij blijft dat ook doen. Dank je wel voor je uitleg. Ik blijf het doen. Wim van der Poel. Graag gedaan.

Hoe voorkomen we de volgende pandemie?

Van alle nieuwe ziektes heeft 70% een dierlijke oorsprong. Een ziekte die overspringt van dier op mens heet een zoönose. Wat wordt er gedaan om een pandemie zoals corona te voorkomen?

Screenen, onderzoeken en gegevens uitwisselen

Heel veel mensen hebben prikangst. En dat is in deze tijden niet echt handig. Elisabeth ging naar Enschede waar ze onderzoeken hoe je kunt prikken zonder te prikken. Een op de drie Nederlanders heeft last van prikangst. Voor sommigen is dat zelfs een reden om zich niet te laten vaccineren. Hier aan de universiteit in Enschede wordt hard gewerkt aan een bijzonder alternatief. Hier in Enschede onderzoeken ze de kracht van bellen. Die zouden wel eens de oplossing kunnen zijn voor prikken zonder naald. Dit krijg je nu in je arm als je wordt gevaccineerd. Er zijn nogal wat mensen die daar heel bang voor zijn. Jij bent bezig met een hele andere methode. Wat precies? Dit zit eruit als een soort toverapparaat, hoe jij het vertelt. Hoe komt het dan je huid in? Dus in plaats van een metalen naald krijg je eigenlijk een soort naald van vloeistof die op zo'n harde snelheid erin wordt geschoten dat je het eigenlijk niet eens voelt. En voel je helemaal niks of meer een soort tikje? Wat moet ik me erbij voorstellen? Het is dus de vloeistof die je huid binnendringt, niet een naald of de laserstraal. Om beter te begrijpen hoe die superdunne snelle straal ontstaat gaat we langs bij Michel Versluis. Wat we nodig hebben is een schokgolf en een gekromd oppervlak. Dat zit allebei in dit reageerbuisje. Als we dit laten vallen, dan tikt het tegen de tafel dan creëer je een schokgolf, die plant zich voort. En tijdens de val is dat oppervlak van de vloeistof gekromd. Dat is een heel snel proces. Dat kunnen we opnemen met de hogesnelheidscamera. Deze hogesnelheidscamera kan 5000 beelden per seconde opnemen. Dan kunnen we dat proces bekijken. Oke. Ik zet de camera aan en ik neem dat op. Daar zien we het buisje. En dan zien we heel netjes hoe dat naar beneden valt tikt tegen de grond en die 'jet' vormt. En dat is precies hetzelfde wat we zien bij die naaldloze injectie van David. De vloeistofjet wordt in gang gezet door de val. Maar het kan dus ook door een laser. David wil weten hoe de straal druppels de huid doorboort. Dat onderzoekt hij hier. Dit is zeg maar de pen, zo? En hoe kom je aan die huid? Gevaccineerd, haha! Ja. En kan je nu ook wat zien op het stukje huid? O ja, een soort rood zweempje. Ja. De supersnelle druppeltjes komen moeiteloos onder de huid. Het ziet er wel echt prachtig uit, zeg. Wauw, ongelofelijk. Eigenlijk is het soort uitgerekte vloeibare naald. En gaat dit nog, terwijl corona rondwaart, al op de markt komen? Gaan wij hier nu bij de vaccinaties baat bij hebben? Over hoeveel jaar zal jij de eerste zijn die dat bij zichzelf doet? Wanneer gaat dit wel zover zijn? Binnen een jaar! Ja. Oke.

Kun je vaccineren zonder naald?

Als je prikangst hebt, kan de drempel om je te laten vaccineren tegen ziektes best hoog zijn. Aan de Universiteit Twente wordt onderzoek gedaan naar een manier om te prikken zonder naald, namelijk met vloeistof.

Pijnloos prikken

In de 14de eeuw wordt Europa overvallen door een mysterieuze ziekte: mensen worden onrustig, ze krijgen koorts en enorme puisten en builen zo groot als appels. Er komen zwarte vlekken op de huid en het is ook bloed spugen geblazen! Dat is allemaal niet best, dat is de pest.
De meeste mensen denken dan dat de pest een straf van God is, maar niemand weet waar het precies vandaan komt. Maar wel waar het heengaat: naar de begraafplaats, want pestlijders overlijden binnen 2 tot 8 dagen. Al vrij snel heeft de pest vrij spel: hele gebieden worden uitgeroeid. En zo ongeveer elke tien jaar is er weer een nieuwe uitbraak. In 1664 maakt een pestepidemie in Amsterdam zo'n 25.000 slachtoffers. Een treurige zaak, behalve voor de mensen die op een huurwoning wachten.
Inmiddels weten we dat de pestbacil verspreidt wordt door vlooien die op ratten leven. Zij springen over op mensen en die kunnen dan – letterlijk - de pest krijgen. Bij ons gebeurt dat voor het laatst in 1929, in de haven van Rotterdam. Mocht je nu nog de pest oplopen, dan liggen de draaiboeken klaar: je wordt eerst in quarantaine geplaatst, om te voorkomen dat andere mensen besmet raken. Je krijgt antibiotica toegediend, en een pak kaarten om een weekje lekker in je eentje te patiencen. Pest relaxed.

In de Middeleeuwen is de pest een gevreesde ziekte die vrijwel altijd de dood tot gevolg heeft. Inmiddels is de ziekte uitgeroeid en is er antibiotica uitgevonden.  

Wat is de pest?

Ebola kennen we sinds 1976. Toen waren de eerste uitbraken in Soedan en de Congo, in de buurt van de rivier Ebola. Hé, da’s ook toevallig. Het virus wordt verspreid door vleermuizen en dan met name door hun ontlasting. Zo raken eerst dieren als chimpansees en antilopen besmet, en als die dan bij de mens op het bordje belanden. Ja, dan is die ook het haasje.

Ebola lijkt eerst nog op een ‘gewoon’ griepje. Maar dan volgen er buikpijn, overgeven en diarree. Als de ziekte doorzet dan ontstaan er interne bloedingen en uiteindelijk algeheel orgaanfalen, shock, en zelfs overlijden. Afhankelijk van de ebola-variant is het risico op overlijden tussen de 25 en 90 %. 

Bij een ebola-uitbraak moet dus snel gehandeld worden. Patiënten worden geïsoleerd door verzorgers met speciale ebola-pakken en maskers. Je kunt ebola alleen oplopen als je direct in aanraking bent geweest met een besmette patiënt. As je contact hebt gehad met zijn zweet, bloed, ontlasting, urine, sperma of braaksel, dan willen de artsen jou ook wel even spreken. O, en misschien moet je die antilopeburger met guanodressing ook maar een keertje laten staan.


Ebola is een besmettelijke ziekte die op dit moment veel slachtoffers maakt in Afrika. Het virus wordt verspreid door vleermuizen. Er is geen vaccin, het enige dat artsen kunnen doen is de complicaties behandelen en patiënten afzonderen. 

Wat is ebola?

Een van de belangrijkste beschermers van ons lichaam is ons immuunsysteem. Dat is zeg maar onze eigen interne Chinese Muur. Ons immuunsysteem zorgt ervoor dat ziekmakers, zoals virussen geen kans krijgen. Maar wanneer je besmet bent met de überziekmaker hiv dan krijgt jouw muur het moeilijk. Steentje voor steentje wordt ie afgebroken en als je niet wordt behandeld, krijg je uiteindelijk aids. Het immuunmuurtje is dan zo laag, dat zelfs een simpel griepje daar makkelijk overheen springt. Als je hiv hebt, dan ben je seropositief. Maar dat is dus niet zo positief. In het begin merk je er misschien nog weinig van, maar je kan het dan al wel doorgeven via de bekende slaapkamersport. Gelukkig zijn er tegenwoordig steeds betere hiv-remmers beschikbaar, die ervoor zorgen dat hiv zich moeilijker kan vermenigvuldigen en je dus uiteindelijk geen aids krijgt. Maar aan die medicijnen zit dan je wel de rest van je leven vast. En da’s toch even slikken. Genezen is nog niet mogelijk en dus kan je maar beter weer voorkomen. Zorg dat je niet het risico loopt om hiv te krijgen. En dat betekent gewoon altijd kiezen voor veilige seks. Hiv voorkomen, dat doe je met condomen.

Steentje voor steentje wordt je immuunsysteem afgebroken en als je niet wordt behandeld, krijg je uiteindelijk aids.

Wat is aids?

60 tot 70 procent van de mensen die besmet raken met corona krijgt last van reuk- en smaakverlies. Ze ook verpleegster Ellen, die veel met ouderen werkt. Zij ruikt al sinds maart helemaal niets. Ik heb geen idee. Heb je ze echt onder mijn neus want…Ja, er zit echt iets onder je neus. Geen idee. Ik rook bij alle drie helemaal niks. Oke, gaan we verder met het volgende setje. Als iemand vraagt wat mis je het meest…dan zeg ik de geur van mijn eigen man. Als je hem een knuffel geeft, het geeft je gewoon zo'n vertrouwd gevoel. En dat is gewoon weg, je mist toch gewoon dat zintuig. Ook bijvoorbeeld als ik bij mijn ouders binnenkom, weet je gewoon de geur van je ouders huis. Ja, dat ruik ik ook niet meer. Oke, mag je ruiken. En word je er dan ook op uitgestuurd als ouderen...bijvoorbeeld de luier verwisseld moet worden of zo? Nou, dan sturen we Ellen er maar even heen. Ja, als incontinentiemateriaal wordt verwisseld dan ben ik, en zeker met een stoma want daar komt ook best wel een vieze lucht vanaf, dan zeiden mijn collega's wel eens: Doe jij het maar. Ellen, wil jij dat even gaan doen? Ja. Je ruikt het toch niet. Wat is er aan de hand als je opeens geen reuk en smaak meer hebt? Daar doet Elbrich Postma al langer onderzoek naar. Ze heeft er sinds corona een heleboel patiënten bij. In de MRI-scan kan Elbrich zien wat er in de hersenen van deze patiënten gebeurt als je ze geuren aanbiedt. En die komen uit dit bijzondere apparaat. Het lijkt wel Willy Wonka's Chocolate Factory. Ja, mooi, he. Er zit ook chocola in, dus dat klopt. Oh ja! Hoe werkt dit? Dit apparaat werkt op luchtdruk. Er komt schone lucht binnen, dan zit hier een chocoladegeur in en de geurmoleculen worden dan meegenomen in de lucht. En die gaan helemaal over de buizen hier over het plafond naar de MRI. Die reizen dan helemaal naar de scanner toe? Ja. Gaat dus de lucht met de geur naar de patiënt toe. En dan kunnen we iemand die in de MRI ligt die geuren laten ruiken. Dan gaan we zo meteen beginnen met scannen. Ja, is goed. Oke, Ellen die ruikt nu dus allerlei geuren. Wat kun jij zien op die scans? Ik zie in ieder geval in de hersenen dat het reukorgaan dus die bulbus, die zit er. Goed nieuws op zich. Dat betekent dat de geuren in ieder geval wel goed in de hersenen aan kunnen komen. Geur kon natuurlijk als een geurmolecuul je neus binnen. Geur komt natuurlijk als een geurmolecuul je neus binnen. Het stijgt op, en dan? Boven in je neus zit het reukepitheel. Dat zijn allemaal kleine zenuwtjes waar die geuren aan vast klikken. Net als een soort Lego eigenlijk zit het daar onder. En de manier waarop het vastklikt zorgt ervoor dat er een bepaald signaal aan de hersenen doorgegeven wordt. Dus die geur komt binnen, dan is het nog een soort stofje en dan wordt er vanaf hier een elektrisch signaal doorgegeven aan je hersenen zeg maar. Ja. Klopt. En wat gaat er dan mis bij mensen die COVID-19 hebben en echt niet meer ruiken en proeven? Wat we nu gezien hebben is dat die bulbus, die vlak boven je neus zit, daar zitten allemaal cellen omheen. Bepaalde ondersteuningscellen zeg maar. We hebben gezien dat het COVID-virus op die cellen gaat zitten. Dus niet zozeer op de reukcellen zelf maar op de cellen daaromheen. Dus daardoor kan het signaal eigenlijk niet goedgemaakt worden en niet zo goed doorgegeven worden en komt er dus eigenlijk ook niet zoveel binnen in de hersenen. Dat is wat we nu denken wat er gebeurt. Het lijkt erop dat corona cellen in de neus aantast waardoor geursignalen niet in de hersenen kunnen komen. We gaan nog even een korte scan maken. Klaar voor? Ja hoor. Ellen heeft sinds september weer een klein beetje geur. Maar sommige dingen, zoals haar eigen parfum, ruiken heel anders. En kun je dat beschrijven, wat je dan wel ruikt? Ja, een hele penetrante, sterke geur. Ik weet niet of je wel eens bij een chemische fabriek of zo bent langsgereden. Nou, zo'n soort geur. Oke. Het is echt heel sterk. En soms ook wel een beetje een soort rotte geur. Lijkt me niet heel prettig. Nee. Word je er ook misselijk van, of niet? Ja. Ja. Zeker met beddengoed, wasmiddel, daar word ik echt gewoon misselijk van. Ben je ook wel eens bang van als het niet meer terugkomt? Ik zou het wel heel erg vinden als het niet meer terugkomt. Want stel dat ik ooit kinderen zou krijgen dan kan ik niet eens mijn eigen kind ruiken. Ooooh. Verschrikkelijk. Dat soort dingen. Ja.Ja. Daar ben ik dan wel weer een beetje bang voor. Dan beginnen we bijvoorbeeld even met deze. Mag je even zelf aanpakken. En dan mag je hem onder je neus houden en even rustig diep inademen. Wat Ellen zou kunnen helpen is het trainen van haar reukvermogen met deze zeer sterke geuren. Ik kan er geen citroen uithalen. Ik ruik wel iets, maar…Het is wel een eerste goede stap, dat je weet van: En is er hoop voor de mensen die nog steeds hun smaak of geur niet terug hebben of niet helemaal terug zoals Ellen? Ja, wat we bij die mensen veel zien is dat op een gegeven moment er toch wel weer iets terug komt. Soms kan dat een hele vieze geur zijn of een geur die er helemaal niet is maar die je wel plotseling ruikt. En dat is vaak eigenlijk voor de persoon zelf heel vervelend maar voor ons een goed teken omdat je dan dus weet van: hee, de neus is weer aan het werk en de verbindingen, ja, daar word weer aan gewerkt. Dit ruik ik echt niet. Dat wil nog niet doorkomen. Nee. Helemaal niks? Helemaal niets. Nee. Nou, een goede reden voor je vriend om iedere dag een bos bloemen voor jou te kopen. Een bos rode rozen. Ja, kan ik iedere dag eraan ruiken. Iedere dag geurtraining.

Kunnen coronapatiënten ooit weer ruiken en proeven?

Een van de symptomen van corona is het verlies van geur en smaak. Het lijkt erop dat corona cellen in de neus aantast waardoor geursignalen niet in de hersenen kunnen komen. Wat betekent dat voor de 60 tot 70 procent van de coronapatiënten die hun smaak en geur zijn verloren?

Geurverlies na corona

Mondkapjes, plastics handschoentjes: sinds corona laten we dat overal slingeren. Biologen Auke-Florian Hiemstra en Liselotte Rambonnet onderzoeken hier in Leiden waar dat zwerfafval allemaal terechtkomt. Liselotte Rambonnet vaart elke zondag met vrijwilligers door de Leidse grachten, op jacht naar zwerfafval voor haar onderzoek. Ik zag even een plastic zak. Die was zo onzichtbaar dat ik hem nu niet meer zie. O jawel, daar. Kijk, hebbes. Yes, heel goed. Toch weer zo’n plastic tas. Ja, wat is een top vijf van spullen die je aantreft? Sigarettenpeuken, dat is echt nummer 1. Verder blikjes en flesjes. Plastic tassen vinden we ook erg veel. En toch wel binnen die topvijf ook mondkapjes, zeker in de gracht. En wat is het raarste wat je ooit hebt gevonden? Vind je ook veel condooms bijvoorbeeld? Jazeker, ook veel condooms, glijmiddel, een dagboek hebben we zelfs gevonden. Een dagboek?!Ja. Leesbaar nog? Ja. Wacht even, ik ga even daar een zak chips eruit halen. Dan pak ik een blikje. Wat is het? Koffiepads. Auke-Florian Hiemstra onderzoekt welke kunstmatige materialen er in de nesten van meerkoeten komen. Wauw, wat een mooie onderzoeksplek hier. Ja toch? En dit is dan het nest van een meerkoet. En wel een heel modern nest. Heel modern! Een 2020-nest. Door al het afval wat er uitsteekt, en wat heel specifiek is voor afgelopen jaar. De zakdoekjes. Ik denk een jaw-breaker hier. Plastichandschoen, rietjes. Zien we al een mondkapje ergens? Het is een beetje een zoekplaatje, maar je kan hem vinden. Ik zie vooral heel veel plastic nou bovenop. Waar zit het mondkapje? Hierzo steekt het uit. O ja, klopt. Heeft zo'n meerkoetnest een vaste structuur, heeft hij een soort bouwwerk met wetten? Hij begin met wat grotere takken onderin...en naar boven toen wordt het steeds verfijnder. En die nestkom bestaat tegenwoordig bijna geheel uit plastic in de stad. Eigenlijk alles wat hij tegenkomt, sleept hij erheen. Zelfs hier fietslamp. Haha. De gekste dingen kun je terugvinden in zo'n meerkoetnest. En dus voorspelde ik al dat we waarschijnlijk ook mondkapjes en handschoenen terug gaan vinden. Heeft het nog veel invloed? Ik bedoel, broeden op plastic lijkt me heel anders dan broeden op hout. Ja. Vroeger werd zo'n nest gemaakt van riet, rietplanten. Tegenwoordig dus van plastic rietjes, McDonaldrietjes. Een hele verandering dat zo'n nest is doorgegaan. En de meerkoet zelf is gewoon een prachtige zwarte vogel. Als je kijkt naar meerkoeten van honderden jaren geleden...die zagen er identiek uit, maar dat nest is dus compleet veranderd. En wat voor impact dat dan heeft op die vogel weten we totaal nog niet. Dat is waar mijn promotie overgaat, waar ik de komende vijf jaar naar mag kijken. Wat voor impact heeft het nou als je broedt ineens met heel ander materiaal. BONSO, sorry. Ook, ik heb hier een mondkapje. Hee, goed zo. Kijk nou. Bijna overheen gekeken. Ik zag hem niet inderdaad.  Zo zie je maar dat er nog van alles blijft liggen. Heel goed. Hebben jullie ook impact met zo'n actie? Jazeker. Zo vonden we na koningsdag wij 7000 wegwerpbekers in de gracht in Leiden. We zijn ermee naar de gemeente gegaan om te laten zien van: Dit kan toch niet meer in 2020. Dat moet echt anders. En dat wilden zij ook al heel lang. Maar doordat wij lieten zien hoe groot het probleem is hebben we echt iets kunnen veranderen en zijn ze overgestapt op statiegeldbekers. Sinds vorig jaar? Ja. Nou, wat bijzonder. Ja. De buit. Ja, flinke buit toch wel. Het verzamelde plastic wordt niet gelijk weggegooid. Liselotte sorteert al het plastic, en kan zo in kaart brengen wat de grootste vervuilers zijn. Een afzetlint, om afstand te houden. Zo, op anderhalve meter, ja. Waarschijnlijk van een studentenhuis, die een flesje omdopen tot corona. Want de coronaflesjes waren uitverkocht. En ze wilden toch Coronabier drinken? Ja, precies. We hebben nu een heel klein stukje in de gracht gevaren. In een heel rondje kun je wel 70 mondkapjes vinden in EEN zondag. In twee uurtjes varen. Met jullie vrijwilligers. Ja. Zoveel mondkapjes? Ja, zoveel. Zo hee. Ja, als je dit dan zo ziet moet ik ook echt stoffen mondkapjes die je kunt wassen gaan gebruiken. Dat is wel de oplossing. Ja. Dat mondkapje in een vogelnest is nog de vraag hoe erg het is. Maar dit is wel een probleem. Dit is het eerste slachtoffer van corona-afval in Nederland. Die is er helemaal ingezwommen? Ja. Wat is het eigenlijk? Dit is een baars. Die is in de duim gezwommen van een coronahandschoen. Godsamme. En zat vast ineens. Ja, ook echt precies in die duim zo! Jeetje. Heel tragisch, je ziet ook dat hij een beetje is gescheurd. Dus waarschijnlijk heeft hij heel erg met die staart zitten spartelen. Maar ik kan laten zien, ik heb hier nog een baars. Dit is als hij wel groot was geworden. Als hij de goede afslag had genomen. Ja. En dan zie je dat hij op de rug een soort stekels heeft. Het lastige van die stekels is als hij in zo'n handschoen zwemt dan zit hij vast, kan hij niet achteruit terugzwemmen. Want die stekels houden hem tegen. Dus een heel noodlottig eind van een prachtige baars. Auke-Florian en Liselotte gingen op zoek naar meer dieren die verstrikt raakten in ons corona-afval. Bij deze pinguïn, die aanspoelde in Brazilië werd zelfs een mondkapje in de maag aangetroffen. De gekste beesten die doen iets met dat corona-afval. Daarover hebben wij een publicatie geschreven met hoe groot onze impact is op de natuur. Dan zie je dat datgene wat ons beschermt juist voor de natuur een enorm gevaar is.

Wat doet ons corona-zwerfafval met de natuur?

Sinds corona slingeren er overal mondkapjes, plastic handschoentjes en andere beschermingsmiddelen. Dat komt terecht in de natuur. Onderzoekers concluderen dat de middelen die ons beschermen, juist heel gevaarlijk zijn voor dieren.

Dieren gaan dood door mondkapjes en handschoenen

De wereldpers is in shock: hoe kan het in Nederland zo misgaan? Het is 1971 wanneer in Staphorst het levensgevaarlijke polio uitbreekt. Het vaccin tegen de ziekte bestaat al veertien jaar, maar de gereformeerde inwoners zijn nauwelijks ingeënt. In deze video zie je waarom sommige inwoners van Staphorst zich niet lieten vaccineren. U heeft ongelooflijk veel publiciteit gehad in de afgelopen dagen, heeft dat positief of negatief gewerkt? Dat heeft soms positief gewerkt, ook soms negatief. De hele buitenlandse media is aanwezig geweest. Ik heb zelf, kan ik me nog heel goed herinneren, dat ik de televisiestations uit Amerika ABC en NBC aan de telefoon heb gehad 's avonds want mijn vader was ook niet altijd thuis, dus pakte je de telefoon maar op. En die wouden dan ook gaan filmen. Ik weet nog dat Bild am Sonntag kwam. Ik weet ook nog dat de zweite Deutsche Fernsehn is geweest om op zondag juist ook die kerkgang te filmen. Want ja, het was een soort sensatie dat natuurlijk die polio zich voordeed in een conservatieve gemeenschap waarvan men dacht dat men niet ingeënt wilde worden op open religieuze gronden. Er is een kleine groep in de Gereformeerde Bond-achtig kun je dat wel noemen, het is een kleine kerkelijke groep die het idee hebben dat je dat niet mag, dat je niet vooruit mag lopen op Gods besluiten en daar valt aan inenten onder. Niet laten inenten op religieuze gronden, dat halen gelovigen uit de Heidelbergse Catechismus. Het is een handboek met 129 vragen en antwoorden over het geloof dat elke zondag in de kerk wordt gepredikt. De burgemeester predikt iets anders. Hij roept op tot inenting. Burgemeester, u heeft vandaag een moeilijke dag. U gaat mee met de begrafenis van twee van uw jonge inwonertjes uit Staphorst. Hoe leidt u uw gemeente in deze moeilijke dagen? In zoverre dat wij dus het medeleven betonen met speciaal dus deze slachtoffertjes die er zijn, en dat wij hopen dat ook dit weer een aansporing zal zijn. En daar hopen wij dus naartoe te leiden tot een grotere inenting. Mijn vader was burgemeester. Ja, Staphorst was een vrij rustig stadje. Maar opeens kwam dus die polio daar. En dat bracht gigantische spanningen mee. Zowel in de gemeenschap zelf als naar buiten toe, naar de media. En mijn vader probeerde dat allemaal een beetje te besturen. Maar dat was nogal wat. Polio is een besmettelijke ziekte. Levensgevaarlijk voor sommige kinderen. Het lijkt op een onschuldig griepje, maar kan leiden tot verlamming en zelfs tot de dood. Je hebt dus een aantal symptomen. Je wordt grieperig dus en dan begint het eigenlijk, maar er wordt pas aan de bel getrokken zodra je hersenvliesontstekingachtige verschijnselen krijgt. Daar kan een paar dagen tussen zitten. En dan hebben we meegemaakt vanaf die verschijnselen tot het overlijden dat het een aantal uren tot een dag duurde. Dus dat is heel overrompelend. Er was iemand die in de ambulance overleden voor hij in het ziekenhuis was. Die was iets ouder, een meiske. En ja, kleine kinderen. Ja, het is gewoon dramatisch eigenlijk. Op zaterdag werd ik verkouden. En op dinsdagochtend is de huisarts gekomen. En toen moest ik met hem een potje vechten, dat weet ik nog heel goed, om te laten zien dat ik nog alles kon bewegen. En toen zei die, ga voor de zekerheid maar na het ziekenhuis. Maar je hebt geen polio. Ik kon alles gewoon bewegen. Zes uur later lag ik in coma. De angst voor polio is groot. Het vaccin is de oplossing, dus start de overheid met een campagne. Nogmaals wordt uw aandacht gevestigd op de mogelijkheid van inenting tegen polio, van een ieder van 0 tot en met 20 jaar. Ik heb wel wat papieren liggen van de hele organisatie, van dezelfde mensen met suikerklontjes en druppelaars, was een hele administratie, een gigantische administratie van al die mensen met en de administratieve organisatie die dat regelde. Een aantal dagen hebben ze van 's morgens tot 's avonds doorgewerkt. De zusters en vrijwilligers en Rode Kruis-mensen en ambtenaren voor de administratie. En dat was toen in een paar dagen gepiept. Het vaccin op een suikerklontje: een goedkope en eenvoudige manier van vaccineren. Veel inwoners namen zo'n klontje. Behalve degene die niet wou, om principiële redenen. U blijft vasthouden aan de Heidelberger Cathechismus. Ja. En aan de Cathechismus. De ouderling hoort deze boodschap elke zondag in de kerk. Dominee Dorsman breekt de Heidelberger Catechismus: ziekte is geen toeval, maar wordt toebedeeld door Gods vaderlijke hand. De artsen beschouwen dominee Dorsman, die hier tijdens een van zijn spaarzame bezoeken aan de slachtoffertjes werd gefotografeerd, als een bittere vijand. Ja, dat was een man van de ja, van de oude stempel. En dat was w el iemand die je die die zei van ja, alles wat er gebeurt dat is Gods wil. En als God dat wil dan gebeurt het. En als God wil dat je ziek wordt, dan gebeurt het. Als God wil dat je beter wordt, dan gebeurt het ook. En mijn vader weet ik wel, die is wel minstens vier of vijf keer bij hem op bezoek geweest om hem in ieder geval niet te laten zeggen dat ze zich niet moesten inenten, de mensen. Als je dan in het ziekenhuis ligt en je voelt je al heel erg ziek. En dan komt zo'n man bij je bed, en wat hij toen zei, hij zei tegen: ja, er moet toch een iemand boeten voor de zonden van de mensheid. Nou. Ik snapte er helemaal niks. Ik dacht oh, ik dacht waarom ik? Wat heb ik dan fout gedaan? Ja, ik heb allemaal chocolaatjes en koekjes gepikt uit de kast bij m'n moeder. Nou, dat had ik niet moeten doen. Stel dat dominee Dorsman van de kansel zou preken dat het toch beter zou zijn om iedereen, elk kind zo'n klontje te geven. Zou u dan deze kerk verlaten? Nee meneer van de Linden. Nee. Maar dat doet de dominee niet. Daar ben ik van overtuigd dat de dominee in principe daartegen is. Ja ja. Volgens de catechismus die de dominee preekt is het God die bepaalt wie er ziek wordt. Maar in sommige gezinnen is de moeder de baas. Dat weet ook Hans Cohen, oud-directeur van het RIVM. Er zijn natuurlijk altijd moeders die de zaak ontduiken. Als de mannen naar de kerkeraadsvergaderingen gingen en dan kwamen die moeders thuis 's avonds met de kinderen. Dat heeft die arts mij ook wel verteld. Hij had toch een aantal patiënten waarvan de moeders kwamen die zeiden ze kunnen doodvallen. Ik wil m'n kind gevaccineerd hebben. Zojuist was uw kleindochter even binnen, is die nou ingeënt of niet? Nee. Ook geen klontje? Nee, nee, echt niet doen meneer van der Linde hè? Nee. Dan is het dus uw vrees in de positieve zin van het Woord voor God...Ja. Tuurlijk ook daarna nog een aantal epidemietjes geweest die altijd in dit soort gemeenschappen plaatsvonden Zij betalen dan toch een harde prijs voor hun ja, hun principes.

Polio in Staphorst

In 1971 breekt de besmettelijke ziekte polio uit in het christelijke dorp Staphorst. Er is een vaccin, maar veel inwoners weigeren: ze geloven dat ziekte de wil is van God.

Waarom laat niet iedereen zich inenten?

Angst voor bijwerkingen kan zorgen voor bijwerkingen. En dan gaat het om het zogenoemde nocebo-effect. En dat effect bespreek ik met Andrea Evers. Een van 30 kleinkinderen uit een artsenfamilie. Geneeskunde en psychologie waren thuis altijd onderwerp van gesprek. Nu doet ze zelf onderzoek waarin ze lichaam, hersenen en gedrag samenbrengt. Hiervoor ontving ze een prestigieuze prijs en mocht ze lunchen bij Willem-Alexander en Maxima. En ze zit hier aan tafel. Welkom Andrea, goed dat je er bent. Want het blijft een heel fascinerend fenomeen dat je dus door berichten van bijwerkingen bijwerkingen kunt krijgen. Kun je dat uitleggen? Het is heel erg bijzonder dat de angst voor die medicijnen en voor die bijwerkingen op zichzelf dat effect kan veroorzaken. We weten bijvoorbeeld dat als iets veel in de media wordt besproken en ook als mensen vaak op Google naar een bijwerking zoeken dat er later juist bij de huisarts meer bijwerkingen worden gerapporteerd. En gebeurt dat ook bij vaccins? Ja, daar is juist onderzoek naar gedaan. Andere onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat in onderzoeken waar ze altijd een controlegroep hebben en waar niet een actief vaccin wordt gebruikt dat je juist diezelfde bijwerkingen weer ziet in deze controlegroep. Wij gaan er zo dieper over doorpraten wat het mechanisme daarachter is. Want hoe het nocebo-effect werkt kun je gemakkelijk laten zien met een proefje. Alleen mag de proefpersoon niet weten wat er gaat gebeuren. We stuurden Sosha op pad om deel te nemen aan een experiment over pijn. Althans, dat dacht ze. Ik ben bij de Universiteit Leiden. Ze doen hier onderzoek naar pijn. En ik word onderworpen aan een experiment. Vandaag gaan wij een hittepijnexperiment doen. Ik word hier een beetje nerveus van, hahaha! Nu mag je hem neerleggen. Eerst moet de pijngrens worden vastgesteld. Op het moment dat jij het gevoel hebt dat je dat blokje echt weg wilt halen omdat het zoveel pijn doet dan zit je rond de 7, 8. O! Goed, ben je er klaar voor? Ja, ik ben er klaar voor. Oke. Tuut-tuut! Wat is dit? Dit is denk ik wel een 3. Een 3? Ja. En dit? Dit was wel echt brandend. Dit brandde wel. Ja? Ja. Oooh! 7! Aaah! O, mijn god! Aaah! Dit is een 6 denk ik. Mag ik ook op de tafel slaan?! O, mijn God! Dit was een 9, deze was heel heftig! Oeh, die laatste deed echt zeer. Ja? Ja. Dan komt het tweede deel. Dit apparaatje hier kan ervoor zorgen dat ik de pijn intenser ervaar. Ja. Daar komt-ie. Oeh!!! Wat was dat? Dat was een 6. Een 6? Ja. Oke. Eigenlijk doet het apparaatje helemaal niks. Maar dat willen ze wel laten geloven. Bij het woordje 'aan' leert ze dat ze pijn kan verwachten. Een 7. Een 7? Na een tijdje krijgt ze alleen nog maar dezelfde pijnprikkels. Hoeveel was dat? Een 3. Een 3?Ja. Maar toch geeft ze een hogere score. Goed, we zijn klaar. Merkte je dat je op een gegeven moment toch weer begon te letten of er aan of uit stond? Ja, zeker. Zodra ik aan zag staan, wist ik: ik moet me alvast schrap zetten. Dit apparaat wat aan jou is vastgemaakt is niet een apparaat dat we gebruiken om je zenuwen te stimuleren. Hebben jullie tegen me zitten liegen? Hahahaha! Wij proberen alleen maar te kijken wat er gebeurt als je bepaalde verwachtingen creëert over dit apparaat. Ja. En of die verwachtingen jouw pijn beïnvloeden. Dus jullie hebben me gewoon genept? Hahaha! Sorry, Sosha. Andrea, wat zien we hier nu gebeuren? Nou, belangrijk is misschien om te zeggen dat het heel kortdurende pijnprikkels zijn. Die zijn meteen weer over. We zien een leer-experiment. Een nocebo-effect komt tot stand door leren. Dat kan enerzijds door communicatie. Je ziet dat hij verbale suggesties geeft dat iets heel erg kan zijn. Maar het tweede is een conditioneringseffect zoals we dat bijvoorbeeld kennen van de hond van Pavlov. Die dan speeksel produceerde bij het horen van een belletje. Omdat hij verwachtte dat hij voedsel kreeg. Dus dan leert die hond een heel nieuw verband. En als dan alleen het belletje al afgaat dan begint de hond al te kwijlen omdat hij denkt dat er eten komt. Precies. En dit is hetzelfde: als je dat 'aan' ziet staan dan verwacht je extra veel pijn dus dan associeer je een extra prikkel juist met die pijn. En daarin kun je aantonen dat je heel makkelijk kunt leren om meer pijn te ervaren alleen maar omdat je het verwacht. En even voor de duidelijkheid: Dat is dan ook geen fantasie in je hoofd, he? Je voelt het echt oprecht? Ja. Je ziet bijvoorbeeld in hersenexperimenten dat je dat duidelijk terugziet, dat mensen die pijn ook ervaren. Leg je bijvoorbeeld iemand in een scanner en van tevoren zeg je dat iemand pijn krijgt dan zie je dezelfde hersengebieden actief worden voordat iemand überhaupt die pijnprikkels krijgt. Die persoon krijgt echt die pijn. En is dan die systematiek van Pavlov, is dat hetzelfde mechanisme dat in gang wordt gezet als je het hebt over de angst voor een bijwerking of is dat net anders? Nou, dat is op zich overal hetzelfde. Dat is dat conditioneringseffect wat een rol speelt. Belangrijk is dat het niet alleen om subjectieve klachten gaat zoals pijn of andere lichamelijke klachten maar ook bijvoorbeeld om het immuunsysteem, of onze hormonen. We weten dat het conditionerings- effect door medicijnen zodanig kan werken dat als je dat koppelt aan een bepaalde omgeving bijvoorbeeld een milkshake of een bepaald drankje dat je dat drie dagen achter elkaar geeft en daarna een placebo met hetzelfde drankje dat je dan dezelfde immunologische reacties kunt krijgen. Dus je immuunsysteem kan dan op dat drankje reageren. En als we kijken naar de actualiteit nu: Dat gaat over de bijwerkingen van AstraZeneca. De Wereldgezondheidsorganisatie heeft gezegd: er is geen oorzakelijk verband. Niettemin, sommige mensen krijgen een ernstige vorm van trombose. Kan het echt zo ver gaan? In theorie kan dat zeker. Ik moet er wel bij zeggen...er is geen onderzoek op dit moment gedaan of je trombose door nocebo-effecten kunt krijgen. Maar het is zeker wel mogelijk als je kijkt wat we tot nu toe weten...over nocebo-effecten en hoe deze ontstaan. Het gaat om een aangeleerd effect, leg jij uit. En dat kunnen we ook al zien bij hele jonge kinderen. Ja, mensen zijn het dieren, van bij dieren gebeurt het ook. Aangeschoven is Pieter Barnhoorn. Jij bent huisarts en docent bij de opleiding geneeskunde. Hoe ga jij hiermee om in de praktijk? Vertel jij bijvoorbeeld tegen je patienten dat er bijwerkingen zijn van sommige medicijnen? Ja, dat is best wel lastig. Want je zit dan met een dilemma. Als je vertelt over die bijwerkingen, dan weet je ook dat die kans groter is dat die bijwerkingen daadwerkelijk komen. Maar ze verzwijgen, dat mag niet. Dus hoewel ik dat soms misschien inderdaad zou willen doen vertel ik alleen over de bijwerkingen die vaak voorkomen en die effect kunnen hebben op de kwaliteit van leven en de bijwerkingen die gevaarlijk zouden kunnen zijn. Die mensen echt in de gaten moeten houden. Maar je laat dus ook wel eens wat weg? Ja. Ik kan natuurlijk niet alles vertellen. Ik heb ook maar 8 a 10 minuten, he. Dus dan ga je het niet alleen maar over bijwerkingen hebben. Tot op heden vertelde ik alleen over die bijwerkingen die vaak voorkomen en die de therapie in gevaar kunnen brengen. En over de echt gevaarlijke bijwerkingen. Maar je doet het dus ook wel eens niet. Heb je een voorbeeld van iets waarvan je zegt...dat heb ik maar niet gedaan, want dan maak ik ze alleen maar bang? Ja, ik ben ook seksuoloog. Dus ik schrijf wel eens erectiemedicatie voor. Ik wil juist dat mensen die gaan nemen en dat ze dan weer vertrouwen in hun lichaam krijgen. Als ik dan vervolgens ga vertellen dat je er nogal eens hoofdpijn bij krijgt, ik weet niet of dat nou zo vreselijk handig is. En mensen zijn al gespannen, ze hebben die pillen ingenomen dus die laat ik ook wel eens weg. Andrea, is dat inderdaad ook een goede manier om dat nocebo-effect op die manier te vermijden? Nou, je moet er heel goed over nadenken want het nocebo- en ook het placebo-effect gaan uiteindelijk over vertrouwen, vertrouwen in de geneeskunde. Dus mensen moeten wel het idee hebben dat je eerlijk bent over wat je vertelt. Tegelijkertijd is het daarom inderdaad juist goed om het over het nocebo-effect eventueel te hebben. Dan kun je misschien andere woorden gebruiken. Je hoeft niet 10 keer pijn te noemen, of andere woorden maar zeg bijvoorbeeld dat 95 procent van de mensen GEEN last van iets heeft in plaats van 5 procent wel. Zulke kleine veranderingen in de communicatie kunnen al ontzettend veel doen en toch bewaak je dan het vertrouwen in de patiënt. Want wat zeggen jullie tegen mensen die al 1 of 2 prikken hebben gehad en zich toch zorgen maken? En misschien zijn ze zelfs door dit gesprek wel bang voor bijwerkingen. Als je je zorgen maakt, ben je altijd welkom bij de huisarts. En dan kunnen we het daar rustig over hebben. Andrea, wat zou jouw advies zijn? Onze ervaring is dat het inderdaad helpt dat mensen dit fenomeen kennen. En weten dat als ze zich zorgen maken, dat het erger kan worden. Dat kan ze helpen om er anders tegenaan te kijken. Maar natuurlijk heeft Pieter gelijk. Als mensen zich ernstig zorgen maken moeten ze hulp zoeken. Het is zo dat het nocebo-effect, als dat er één keer is dan blijft het ook vaak en dan kan het ook erger geworden. Dus het is belangrijk om daar iets aan te doen. En we weten dat goeie communicatie heel erg belangrijk is. En niet te veel aan denken dus eigenlijk? Vooral begrijpen dat de angst voor het medicijn een soort vicieuze cirkel kan veroorzaken en dat willen we met z'n allen niet. Dus ga vooral kijken bijvoorbeeld welk positief effect het vaccin zou kunnen hebben en waarvoor je het doet. Andrea, dank je wel. En Pieter, jij ook.

Angst voor bijwerkingen zorgt voor bijwerkingen

Medicijnfabrikanten moeten in de bijsluiter vermelden of het medicijn bijwerkingen heeft. Uit onderzoek blijkt dat mensen die bang zijn voor bijwerkingen, ook meer bijwerkingen ervaren: het nocebo-effect.

Het nocebo-effect

Musea houden met hun collecties de geschiedenis bij. Dus ook als die geschiedenis nú gebeurt. Tijdens de coronapandemie verzamelt het Haags Historisch Museum allerlei herinneringen, foto’s en verhalen van stadsbewoners.

EenVandaag in de klas

Corona in het museum 

EenVandaag in de klas 

Tienduizenden Nederlanders kampen na hun coronabesmetting met langdurige, zware klachten. Ik lig heel veel op de bank of in bed en ik kan net een rondje lopen buiten. Klachten als ernstige vermoeidheid, kortademigheid, pijn op de borst, moeite met inspanning. Hoewel long-covid bijna dagelijks in het nieuws is, wordt die ziekte omgeven door mysterie. Want wie krijgen het? En waarom juist zij? En zo meteen, dan ontrafelen we dat mysterie een beetje verder. Eerst kijken we naar een experimentele behandeling met VR, virtual reality, die goed lijkt te werken tegen long-covid. Virtual reality, oe het is al lang geen sciencefiction meer. Iedereen kan zich tegenwoordig in een soort fantastische namaakwereld begeven. Maar virtual reality is niet alleen maar leuk, het kan ook helpen bij de behandeling van mensen met long-covidklachten. Monique, anderhalf jaar geleden kreeg jij long-covid. De acute fase, die was vrij snel over, maar daarna bleef je hondsberoerd. Nu sta je gelukkig weer vrolijk naast me. Ja. Waar had je last van? Ik was heel erg moe. Ik had geen energie. Mijn spieren waren echt ja, veertig procent minder. En mijn concentratie was gewoon...ik had gewoon geen concentratie en kon niet ergens bijblijven. M'n werk ging niet. Het ging gewoon niet. Maar long-covid als naam, niemand wist wat er aan de hand was. Omdat Monique maar klachten bleef houden, ging ze zelf op zoek naar hulp. Op het internet vond ze een experimentele studie van het Radboud UMC. Met virtual reality. Potje gamen! Ja, doe je hem zelf om. Je weet hoe het is, je favoriete spel, keepen. En Harry. Hier kan je dus nu meekijken. Wat is daar het extra voordeel van? Ja, het voordeel is dat ik precies kan zien wat Monique ziet. En dan kan ik ook kijken van of ze zich te veel traint, te veel inspant of juist te weinig. En op die manier kan je veel beter een advies op maat geven van doe wat meer of doe wat minder of doseer wat. Hoe komt het dat VR zo geschikt is bij therapie van long-covidpatienten? Nou kijk, long-covidpatienten, die hebben eigenlijk naast fysieke klachten, dus eigenlijk dat ze in conditie achteruitgaan is, hebben ze mentale klachten. Angst, stress. Maar ook cognitieve klachten. Dat betekent dat zij geheugen, of wat minder geheugen hebben, concentratieproblemen. In die bril hebben we allemaal. spellen in die drie domeinen. En dat betekent dat je eigenlijk alles in een hebt. Ja dus. Het is een totaalbehandeling. Ja. En wat wij heel belangrijk vinden, is dat je er ook verder niks voor nodig hebt, alleen maar een bril en twee handcontrollers. Wat wel heel mooi is dat heel veel mensen denken dat het dus niet geschikt is voor ouderen. En wij hebben eigenlijk laten zien, ook door onderzoek, dat het juist heel erg geschikt is voor ouderen. Want dat spelende kind, dat zit toch ergens nog in ons allemaal. Ook al ben je vierentachtig? Ja. Dat is het. Maar het is ook dat, wij denken ook dat het een soort blijvende, aanhoudende verbazing is over het medium. En waarom werkt dit voor jou zo goed? Voor mij werkt het zo goed omdat ik...Het was een soort mist waar ik in leefde, maar met Virtual Reality is het spel. Je zit in een andere wereld, een onderwaterwereld, een wereld met aliens. Of je zit een sportveld. Eenvoudig waardoor je niet te veel prikkels krijgt. Maar ik kom wel heel erg...Ja, ik werd er gewoon blij van en ik zag dat ik langzaam, langzaam, langzaam vooruitging. Ja, goed nieuws dus voor deze mevrouw en aangeschoven is Anke-Hilse Maitland - Van der Zee, welkom. Fijn dat je er bent. Jij bent onderzoeker bij het Amsterdam UMC en je onderzoekt longziekte en dus ook long-covid. Wat de oorzaken zijn, want dit werkt voor deze mevrouw. Maar waar werkt het nou eigenlijk tegen? Want weten we eigenlijk wat het is, long-covid? Net zo'n nieuwe ziekte is dat natuurlijk best wel lastig. En nu long-covid is een hele nieuwe ziekte dus. Alleen al de definitie ervan is heel erg lastig. Sommige mensen zeggen klachten als je drie maanden na infectie bent, andere hebben het over zes maanden na infectie. En ook het scala aan klachten is ontzettend breed. Deze mevrouw geeft aan dat ze heel moe is en last heeft van een. Wat we een brainfog noemen is. Ze zegt ik leef in een soort mistwereld. Nou, hier op het scherm zie je nog een heleboel andere klachten die mensen ervaren en het is dus een heel breed spectrum en daardoor is het ook best wel heel lastig om een eenduidige definitie te maken. En je ziet dus ook in de literatuur van de wetenschap dat mensen allerlei verschillende definities gebruiken. Want even voor de duidelijkheid long-covid, sommige mensen zullen denken aan de longen, maar het gaat over langdurige klachten en niet longklachten. Eer komen natuurlijk wel degelijk nog klachten bij Covid, maar in dit geval long-covid slaat op de duur van de klachten en die dus nog door blijft gaan nadat de infectie eigenlijk voorbij is. En als je dan gaat kijken he, naar hoe groot die groep is die last heeft van long-covid na een coronabesmetting, dan kom je in het ene onderzoek naar mensen wel vijftig procent heeft daarna nog last, andere onderzoeken tussen de 1 en 10 procent, dat zijn enorme verschillen. Wat kan jij daarover vertellen? Nou ja, dat is eigenlijk wat ik net al zei, heel erg afhankelijk van je definitie. Je kan voorstellen dat als je het na drie maanden kijkt dat nog meer mensen last hebben dan na zes maanden of misschien wel na een jaar. Want gelukkig worden onderweg steeds meer mensen beter, dus dat is al een verschil. Maar ook hoe je definieert wat long-covid is. He, die hele lijst met klachten die we net zagen, als ik aan iemand op straat vraag: heeft u een van deze klachten? Dan is er best wel een kans dat die persoon, zelfs als die geen Covid heeft gehad, scoort op een van deze klachten. En zo worden sommige onderzoeken gedaan en dat betekent dat ze soms zelfs nog op meer dan 50% van de mensen komen. Want ja, wie is er niet een keer moe of heeft er hoofdpijn? En we zitten middenin een pandemie? Wat ook natuurlijk...Ook dat nog eens een keer. Dus de definitie maakt heel veel uit voor de percentages die gevonden worden. Ik denk als we het hebben over echt ernstig long-covid, dus mensen die heel veel last, die niet kunnen functioneren door de long-covid, hebben we het over ongeveer anderhalf procent. En dat klinkt ook wel weer weinig he want 98,5% van de mensen gelukkig gaat het eigenlijk heel goed mee. Maar we praten in Nederland wel natuurlijk over heel veel gevallen. In ieder geval anderhalf miljoen gevallen die zijn vastgesteld en vergissingen. Besmettingen? Ja en dat zijn er waarschijnlijk nog meer. Want ja, heel veel zijn er misschien ook niet naar de de teststraat gegaan en weten we niet. En als je daar anderhalf procent van neemt dan hebben we toch over weer twintigduizend mensen. Dus dat zijn toch wel redelijke aantallen. Want de laatste tijd zijn ook de jongeren veel in de media, de jongeren die last hebben van long-covid. Is dat nou een naar verhouding grotere groep ten opzichte van de andere groepen die er last van hebben? Het is een groep die de media nu heel veel aandacht krijgt en dat is ook logisch. Logisch, want die natuurlijk ook heel schokkend en een jong iemand die ineens van alles niet meer kan. Maar als je kijkt naar de getallen, dan is eigenlijk de grootste groep van de mensen die long-covidklachten hebben tussen de 40 en de 70 jaar oud. Het komt voor op alle leeftijden. We doen ook studies bij kinderen. Er zijn zelfs kinderen met long-covid maar gelukkig is het daar zeldzaam. Maar de grootste groep is dus eigenlijk de midden leeftijdsgroep zeg maar. Zijn er wel gedachtes of ideeën waar het door komt, wat er gebeurt in je lichaam als je long-covid krijgt? Ja, de eerste gedachte is dat het waarschijnlijk te maken heeft met het immuunsysteem van je lichaam. Dat reageert heel goed. Als er een virus binnenkomt, dan moet het reageren. Het moet vechten, maar als het blijft vechten, zelfs als het virus al weg is, dan zou je wel eens heel moe kunnen worden van dat vechten. Dus dat is een van de gedachten die er zijn over mechanismen. Maar dat is wel iets waar we ook nog heel veel te doen hebben de komende tijd om dat precies uit te zoeken. Want jij bent dat nu aan het onderzoeken. Waar hoop jij op? Wat hoop je te vinden? In ons onderzoek, dat wij P4O2 noemen, precisiegeneeskunde voor meer zuurstof, kijken we ook naar mensen met een hoog risico op longziekten die geen Covid hebben gehad. En we kijken naar een groep patiënten die long-covidklachten heeft die terugkomen op een polikliniek in een ziekenhuis en bij die mensen gaan we heel erg veel dingen meten in hun bloed, in hun neus, in een speeksel. We gaan op zoek naar biomarkers, naar markers die ons kunnen helpen voorspellen, ja, welke mensen krijgen er veel klachten? Maar ook hoe komt het? Want als we dat weten, dan kunnen we ook op zoek naar een behandeling en proberen het te voorkomen. Succes met dat onderzoek en dank je wel voor je uitleg.

Wat weten we over long-covid?

Sommige mensen houden na een coronabesmetting last van vermoeidheid, kortademigheid of pijn op de borst. Dit noemen we long-covid. Wat weten we van deze relatief nieuwe ziekte en hoe kun je de klachten het beste behandelen?

Als je klachten na corona niet overgaan

Burgerschap, mediawijsheid, welvaart en samenleving

Van het coronavirus tot de Spaanse griep: hoe werkt een virus?

Gevaarlijke virussen

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.