Klas 4/5/6

Examenvideo's bij geschiedenis (havo/vwo) over tijdvak 4: steden en staten (1000 – 1500) / Hoge en late Middeleeuwen.

Aardrijkskunde examenquiz

Test of jij goed bent voorbereid op je examen aardrijkskunde! Wat weet je van platentektoniek, de koolstofkringloop en oceanische circulatie? Klik op de afbeelding om te beginnen.

Examenquiz bij aardrijkskunde voor vwo

Wat weet jij over de aarde als natuurlijk systeem?

Waarom zijn bananen krom? Hoe werkt je geheugen? Uiteenlopende vragen die Clipphanger met een grappige animatie op een verrassende manier beantwoordt.

Clipphanger header

Clipphanger logo

Clipphanger 

Clipphanger op Youtube

In de 18e eeuw begint in Europa de Verlichting. Door de ontwikkeling van de wetenschap veranderen onze ideeën over de maatschappij. Weet jij wat de Verlichting precies inhoudt? Test je kennis in de quiz. 

Quiz over denkers en ideeën

Wat weet jij over de Verlichting?

Klas 1/2/3

Hoe is het voor mensen in andere landen om buitenstaander te zijn, puber, homo, verslaafd of... ongesteld? Je ziet de overeenkomsten en verschillen tussen culturen in onze steeds kleiner wordende wereld.

Programmaheaders

Programmalogo's

Metropolis in de klas

Alles van Metropolis

Iedereen op de wereld moet ergens wonen. In sommige landen wonen mensen in kastelen, andere mensen wonen in flats, sloppenwijken of doodskisten. Wie woont waar en waarom? De correspondenten van Metropolis gaan in dit scrollverhaal op huizenjacht!

Scrollverhaal over waar mensen wonen

Welcome to my crib

De geschiedenis van Nederland in 10 afleveringen, vanaf het moment dat de eerste bewoners zich er vestigden tot nu. Inclusief lesbrief en interactieve tijdlijn.

Het verhaal van Nederland in de klas

Naar de website bij Het verhaal van Nederland

Hoe is Nederland geworden zoals het nu is? Onze geschiedenis heeft nog steeds invloed op hoe wij leven en wat we belangrijk vinden. Deze tijdlijn neemt je mee door de tien tijdvakken, van de jagers en boeren uit de prehistorie tot de bevrijders en bezetters uit de Tweede Wereldoorlog.

Tijdlijn over de geschiedenis van ons land

Het verhaal van Nederland

Carcassonne ligt in het zuiden van Frankrijk. Hoog op een heuvel. Carcassonne is het mooiste voorbeeld van een middeleeuwse stad in Europa. De huizen en gebouwen staan er nog net zo bij als vroeger. In de middeleeuwen vielen vijandige legers en rovers de stad vaak aan. Om de stad daartegen te beschermen, bouwden de mensen er zware muren om heen. Vanaf de hoge torens konden stadswachters de hele omgeving in de gaten houden. En aanvallers op tijd ontdekken.In de muren zaten schietgaten. De verdedigers konden van hieruit met pijlen op de aanvallers schieten. Dat deden ze ook vanuit deze houten overkappingen. Ze gooiden stenen, kokend water of gloeiend hete olie op de aanvallers.De meeste huizen in een Middeleeuwse stad stonden dicht op elkaar. Ze waren gebouwd van leem en hout. Dat was eigenlijk heel gevaarlijk. Want bij brand kon het vuur dan heel snel om zich heen grijpen en een hele stad in de as leggen.In de middeleeuwen was iedereen gelovig. Alle mensen gingen naar de kerk. Elke dag. Ook in Carcassonne. De kerk was het grootste en belangrijkste gebouw en stond midden in de stad. De mensen uit de middeleeuwen moesten meebetalen om hem zo mooi mogelijk te maken. Daar waren ze trots op.

Een middeleeuwse stad

De stad Carcassonne ligt in het zuiden van Frankrijk. Het is het mooist bewaarde voorbeeld van een middeleeuwse stad in Europa.

Het stadje Carcassonne in zuiden van Frankrijk

Groep 6/7/8

De bewoners van een middeleeuwse stad moesten zich beschermen tegen vijanden. Daarom bouwden ze rondom de hele stad stevige stenen stadsmuren. Zoals hier in Zutphen. Op deze plek, waar vroeger de IJssel vlak langs stroomde, kun je nog een stukje van de stadsmuur van Zutphen zien. 
In de middeleeuwen was de stad omringd met stadsmuren. En in die muren zaten heel wat torens. Via poorten konden de mensen de stad in- en uitgaan. 's Avonds werden de poorten met grote deuren en extra hekken gesloten. Burgers hielden hierboven de wacht.
Zutphen heeft nog meer poorten uit de middeleeuwen. Dit is de Berkelpoort. Die ligt over de rivier de Berkel. Schepen kwamen hier de stad binnen. In deze poort zaten enorme valhekken. Als ze die valhekken naar beneden lieten kon niemand meer de stad binnen komen via de rivier. Verder zie je ook schietgaten in de poort. Vandaar uit schoten de burgers met pijl en boog op de vijand. Die grote gaten noemen we moordgaten. Daaruit gooiden ze kokende olie of stenen op de vijand. Zo konden ze hun stad goed beschermen.

Veilig wonen in de middeleeuwen

De bewoners van een middeleeuwse stad beschermden zich tegen vijanden door het bouwen van een stadsmuur.

Stadsmuren, poorten en wachters

In de Middeleeuwen werden de steden steeds groter en rijker. De mensen in die steden hadden het geld om spullen te kopen, en dat maakte de handel in goederen steeds belangrijker. 
Boten en karren vervoerden goederen over lange afstanden. Omdat de techniek nog niet zo goed was en de wegen slecht en gevaarlijk, kon het wel weken duren voor de spullen aankwamen. Als ze al aankwamen... 
De goederen werden eerst opgeslagen in de kelders bij de koopman thuis. Dit bijvoorbeeld is het pakhuis van een handelaar in Duitsland, van rond 1500. In een donkere kelder hield de assistent van de koopman de voorraden bij, en controleerde de spullen die binnenkwamen en weer weggingen. 
De assistent moest goed kunnen rekenen en schrijven - iets wat lang niet iedereen kon in die tijd. De assistent moest dat kunnen om de boekhouding te kunnen doen, en om uit te rekenen wat de winsten en verliezen waren. Alleen als je dát kon, had je kans op succes. 
Maar het succes van de handel hing vooral af van de kennis van de koopman. Híj moest weten wat de verschillende munten waard waren - veel steden hadden namelijk een eigen munt. Óf hij moest die waarde kunnen berekenen of inschatten aan de hand van het gewicht van de munten. Om beter en sneller te zijn dan zijn collega's, moest de koopman alles van de handel weten, in binnen- en buitenland. 
In het middeleeuwse pakhuis kwamen continu nieuwtjes binnen, en werden de zakelijke afspraken voor het eerst in de geschiedenis op papier gezet.

Kooplieden in de middeleeuwen

De opkomst van grote steden was erg goed voor de bloei van de handel in de middeleeuwen.

Opkomst van de handel

In de Middeleeuwen, zo rond het jaar 1000, zijn de eerste steden in Nederland ontstaan. Zoals Zutphen. De steden waren omringd door stevige stadsmuren. Een middeleeuwse stad binnen de stadsmuren zag er natuurlijk heel anders uit dan nu. Hier zien we een huis, dat er precies zo uit ziet als in de Middeleeuwen. Met luiken en ramen van glas in lood. 
De meeste huizen in de Middeleeuwen waren van hout. En als er dan ergens brand uitbrak, dan was de kans groot dat die oversloeg naar de andere huizen. Dat gebeurde regelmatig. Daarom werden de huizen later van steen gebouwd. Die vlogen niet zo gauw in brand. 
De straten in een middeleeuwse stad waren erg smal. De mensen woonden dicht op elkaar. Dat is geen wonder, want nieuwe huizen bouwen kon alleen binnen de stadsmuren. In die nauwe straatjes hadden de arme mensen ook hun werkplaats. 
De timmerman kon je dus zo aan het werk zien. Als je in de Middeleeuwen op straat liep, moest je, en vooral 's ochtends vroeg, heel goed opletten, beter niet te dicht langs de huizen lopen want het gebeurde vaak genoeg dat iemand net een po leegde, als je langs liep... Lekker fris!

Houten huizen in de Middeleeuwen

De meeste huizen in de Middeleeuwen waren van hout. En als er dan ergens brand uitbrak, dan was de kans groot dat die oversloeg naar de andere huizen.

Dicht op elkaar

In de vijftiende eeuw begint het papier het perkament als schrijfmateriaal te verdringen. Al sinds de Kruistochten was papier in Europa bekend, maar het duurt even voor men het productieproces onder de knie heeft. In die jaren is papier heel zeldzaam en echt een luxeproduct. 

Als rond 1400 in de Zuidelijke Nederlanden de eerste papiermolens gebouwd worden, verandert dat. Al snel kan papier dan veel sneller en goedkoper geproduceerd worden dan perkament. De opkomst van de papiermolen is van grote betekenis. Papier is veel goedkoper te produceren dan perkament. Het maakt de weg vrij voor een echte revolutionaire uitvinding: de boekdrukkunst. Het met de hand overschrijven van een boek was monnikenwerk. Dat moest toch sneller en handiger kunnen? Rond 1430 ontwikkelt edelsmid Johannes Gutenberg uit Mainz een techniek die de wereld zal veranderen: het drukken van een boek met losse letters. Opeens is het mogelijk om met ongekende snelheid tegen relatief lage kosten grote hoeveelheden boeken te maken. De uitvinding van Gutenberg verspreidt zich razendsnel door Europa. In de Lage Landen is Gerard Leeu uit Gouda één van de allereerste drukkers. In 1477 legt Gerard Leeu een bijbel op zijn persen, de zogenoemde Delftse bijbel. Aan de bladspiegel zie je dat de drukker zijn best heeft gedaan om het boek er net uit te laten zien als een handschrift. Daarmee moest het immers concurreren, zo hoorden boeken er toen uit te zien. Net zoals de eerste auto’s nog precies op een koets leken. Het duurt niet lang of de drukpers verdringt het handgeschreven boek vrijwel geheel. Vanaf 1500 worden er – behalve in enkele kloosters – nauwelijks meer boeken met de hand overgeschreven. Alleen bibliofielen als Lodewijk van Gruuthuse kunnen moeilijk wennen aan de nieuwigheid. Hij laat zelfs een aantal gedrukte boeken op perkament overschrijven. 

De boekdrukkunst heeft geweldige gevolgen voor de emancipatie van het boek, dat nu binnen bereik komt van de gewone man. In 1521 bezit bakker Lieven de Zomere uit Gent ruim 20 boeken. Die waren inmiddels geen vier huizen meer waard…

De boekdrukkunst

In de vijftiende eeuw begint papier het perkament te verdringen. De ware revolutie komt met de uitvinding van de boekdrukkunst. Pas veel later wordt dit geëvenaard door de digitale revolutie. 

Het begin van de emancipatie van het boek

Als het Nederlands zich begint te ontwikkelen, is ons land een nog nauwelijks in cultuur gebrachte delta aan de Noordzee. Hier en daar wonen plukjes mensen in het veen-, moeras en boslandschap. Een handvol kloosters en kastelen, en een paar stadjes die zo klein zijn dat ze die naam nog nauwelijks waard zijn; dan heb je het wel gehad. Voor zover er al geschreven wordt, is dat vooral in de kloosters, waar heel wat monnikenwerk verricht wordt. 
En soms heeft een kasteelheer een klerk in dienst om de administratie te verzorgen. Uit die cultuur zijn de oudste geschriften uit onze streken overgeleverd: boeken, oorkondes, rekeningen en wetsteksten, bijna allemaal in het Latijn. Maar soms hadden de schrijvers van die officiële stukken niet genoeg aan Latijn. Dan zie je ineens flarden Oudnederlands, dan voel je heel even het volle leven van die tijd, waar het Latijn misschien geen woorden voor had. Het is een aardig Oud-Nederlands woordenboek dat je op die manier bij elkaar kunt rapen in allerlei bronnen, van een muderkin ofwel moedertje tot een wada of wad, voor een doorwaadbare plaats in een rivier. En wij vragen ons natuurlijk af: is er met die woorden ook literatuur gemaakt? Het antwoord komt omstreeks 1100, met een complete versregel, dertien woorden uit een liefdesliedje. De regel werd als pennenproef neergeschreven door een Vlaamse monnik die in Engeland in een klooster zat. Zijn dagelijks leven was grotendeels gevuld met het overschrijven van Latijnse en Oudengelse teksten. Af en toe moest hij de ganzenveer waarmee hij schreef aanscherpen. Op de laatste bladzijde van het boek dat hij aan het maken was, probeerde hij uit of zijn pen weer goed schreef, alvorens verder te werken. In zo'n geval schrijf je vaak het eerste dat je te binnen schiet. Bij onze monnik was dat een liefdesversje dat hij nog uit zijn jeugd in Vlaanderen kende: Hebban olla vogala nestas hagunnan, hinase hic anda thu, wat unbidan we nu? Een romantische liefdesverklaring in het Oud-Nederlands: “Alle vogels zijn begonnen te nestelen, behalve jij en ik, waar wachten wij nog op?” Daar is het begin van onze literatuurgeschiedenis. We zijn meteen in de stemming.


Hebban olla vogala

In de Middeleeuwen zag Nederland er nog heel anders uit dan nu. Het is leeg met hier en daar kastelen en nederzettingen. Er wordt nog weinig geschreven, alleen af en toe in kloosters. Rond 1100 werd de eerste literatuur geschreven in vorm van een versregel uit een liefdesliedje.

Het eerste geschreven Nederlands

De Rotterdammer Erasmus maakte de opkomst van de drukpers, de bloeitijd van het humanisme en de crisis in de Rooms-katholieke kerk van nabij mee. Hij was er niet alleen bij, hij was ook zelf omstreden. Het begon al met z’n geboorte. Wie was zijn vader? Er werd gefluisterd een priester, die het kennelijk niet zo nauw nam met het celibaat. Erasmus kon goed leren en dat bestemde hem voor tot een leven als geestelijke. Op z’n achttiende in 1487 trad hij in in het klooster. Het duurde niet lang. Erasmus was een rusteloze man die graag reisde. Hij had overal geleerde vrienden, hij hield van hun gezelschap. Van hun kennis van boeken, hun scherpzinnige blik op de wereld maar ook van hun grappige en sterke verhalen.  

Al snel bleek dat in Erasmus geen monnik zat maar een schrijver. Hij had een brede belangstelling. Hij schreef filosofische boeken maar maakte ook een verzameling spreekwoorden. En hij was onvermoeibaar in het opsporen en verbeteren van teksten uit de oudheid. En hij keek meteen ook kritisch naar de letterlijke tekst van de bijbel want daar was in de loop der eeuwen ook nog wel eens een foutje in geslopen. Kennis van de oude talen, niet alleen Latijn maar ook Grieks en Hebreeuws was voor Erasmus alles bepalend. Wie de taal kende had de sleutel tot het verleden en tot de bronnen van grote wijsheid die in langvervolgen eeuwen waren geschreven. 

Nog voor z'n 40ste werd Erasmus al beschouwd als een van de geleerdste mannen van Europa. En hij moest toen nog beginnen aan het boek dat hem tot een van de meest gelezen schrijvers aller tijden zou maken. De lof der zotheid. Alles en iedereen kreeg een veeg uit de pan. Zelfs leuke vrouwen. Hun liefste wens in dit leven is toch mannen behagen? Daar is toch al dat optutten voor bedoeld? Al die make-up, baden, kappersbezoekjes, smeerseltjes, parfums. Met andere woorden, uiteindelijk is het dwaasheid en niets anders waarmee ze mannen tot zich innemen. Want is er iets dat zij vrouwen niet toestaan? En alleen maar om betaald te worden met wat seks. 
Erasmus spot met alles, en dus ook met de kerk. En vooral kloostermonniken moesten het ontgelden. Ze denken dat ze oren van de heiligen strelen met zoet genoegen, door hun psalmen, waar ze de volgorde wel van kennen maar de inhoud niet snappen, balkend als ezels door de kerk te laten galmen. De kerk was wel gewend aan spot en kon de uitlatingen wel verdragen zolang het gezag van de kerk maar onaangetast bleef. Maar in 1517 spijkerde Luther zijn 95 stellingen op de deur van de kloosterkerk in Wittenberg. En het gezag van Rome begon te wankelen, het was het begin van de hervorming die diepe sporen door Europa ging trekken. Wat deed Erasmus? Velen dachten dat hij partij voor Luther zou kiezen, hij deed het niet. Hij vond Luther maar een drammer. Maar hij liet zich ook niet door Katholieken in mooie erebaantjes benoemen. 
Erasmus bleef zijn eigen koers volgen. Ik wijk voor niemand, luidde zijn lijfspreuk. Hij hoopte dat de hervormingsbeweging van Luther een stille dood zou sterven en dat de kerk in Rome in staat zou zijn om in eigen huis orde op zaken te stellen. Maar dat de mens vooral over zijn doen en laten moest nadenken stond voor hem absoluut vast. De kerk was haar absolute gedrag definitief kwijt.

Erasmus

Erasmus was een goede leerling met een brede belangstelling. Het is dan ook geen wonder dat hij filosoof, priester, humanist en auteur was. Wat weten we nog meer van hem? 

Wie was Erasmus?

Al sinds duizenden, misschien wel miljoenen jaren zijn er in Nederland overstromingen. Maar pas sinds de Middeleeuwen worden die overstromingen een probleem. Dit komt omdat in de 8ste en 9e eeuw de bevolking in Europa en dus ook in Nederland sterk groeit. 
Er is nieuw land nodig. Steeds meer mensen gaan langs de veenstroompjes aan de kust wonen. Ze ontwateren het land om voedsel te verbouwen en huizen te bouwen: dit wordt ontginnen genoemd.
Archeologen weten hier alles van 
(archeoloog Michiel Bartels) Van langs die veenstroompjes kwamen de kolonisten het gebied binnen, en begonnen het veen te ontginnen, en daardoor daalt het. En hoe meer het daalde, hoe groter probleem het zeewater werd.
Om het land te ontginnen laten de boeren grondwater door afwateringskanaaltjes wegstromen. Maar het gevolg is dat het land daardoor daalt. Zo worden overstromingen vanuit zee een steeds grotere bedreiging. Daarom moet men dijken gaan bouwen en op terpen gaan wonen. 
Zo begint in rond de 12e eeuw de eerste strijd tegen het water. 
Eén van de eerste overstromingen die grote schade veroorzaakt is de Allerheiligenvloed van 1170. Een overstroming die we kennen omdat hij in de middeleeuwse geschiedboeken wordt genoemd. In een oud Duits geschrift staat dat er door deze storm veel land verloren ging bij Staveren, aan de kust van Friesland. Waarschijnlijk verdween toen een stuk land tussen Friesland en Noord Holland.
Vanaf die tijd zijn de overstromingen in Noord Nederland rampzalig. Steeds grotere stukken land worden opgeslokt door de zee. De helft van Noord Nederland slaat weg. De mensen raken meer en meer land kwijt. 
Waar lang geleden land was en mensen woonden ligt nu het IJsselmeer. Op de bodem van het IJsselmeer zijn nog overblijfselen te vinden van de dorpen die door de overstromingen onder water zijn komen te liggen. We noemen ze ‘Verdronken dorpen’.
Archeologen proberen deze verdronken dorpen terug te vinden. Met een speciale radarboot scannen ze de bodem, op zoek naar spullen die mensen toen gebruikten en resten van bewoning.
Je ziet hier van die vage strepen lopen, en dat zouden dus akkerpatronen kunnen zijn, dus dichtgeraakte sloten van dat voorland, maar ook overblijfselen van boerderijen wezen. En waar we nu zitten, voor de kust bij Schellinkhout weten we dat een deel van een dorpje is verdwenen, en dat er voor de afsluitdijk werd gebouwd, als het water laag stond er resten werden gezien.
Ik zie daar wel een duidelijk structuur in beeld komen. Het is een langwerpig object en een duidelijke reflectie, en dat lijkt toch wel op iets als een scheepswrakje. Nou scheepswrak! Het is een ding van 15 meter! Dat is een flinke boot, daar varen we nu overheen.
Als je op het IJsselmeer vaart, besef je dan eens, dat je misschien boven een dorp vaart, dat ooit een overstroming heeft meegemaakt.


Overstromingen in de Middeleeuwen

Er zijn door de eeuwen heen honderden overstromingen in Nederland geweest. Deze overstromingen hebben een grote invloed gehad op het landschap en op de Nederlandse cultuur. Veel gebruiken komen voort uit de strijd tegen het water. 

Dorpen op de bodem van het IJsselmeer

In de 14de eeuw wordt Europa overvallen door een mysterieuze ziekte: mensen worden onrustig, ze krijgen koorts en enorme puisten en builen zo groot als appels. Er komen zwarte vlekken op de huid en het is ook bloed spugen geblazen! Dat is allemaal niet best, dat is de pest.
De meeste mensen denken dan dat de pest een straf van God is, maar niemand weet waar het precies vandaan komt. Maar wel waar het heengaat: naar de begraafplaats, want pestlijders overlijden binnen 2 tot 8 dagen. Al vrij snel heeft de pest vrij spel: hele gebieden worden uitgeroeid. En zo ongeveer elke tien jaar is er weer een nieuwe uitbraak. In 1664 maakt een pestepidemie in Amsterdam zo'n 25.000 slachtoffers. Een treurige zaak, behalve voor de mensen die op een huurwoning wachten.
Inmiddels weten we dat de pestbacil verspreidt wordt door vlooien die op ratten leven. Zij springen over op mensen en die kunnen dan – letterlijk - de pest krijgen. Bij ons gebeurt dat voor het laatst in 1929, in de haven van Rotterdam. Mocht je nu nog de pest oplopen, dan liggen de draaiboeken klaar: je wordt eerst in quarantaine geplaatst, om te voorkomen dat andere mensen besmet raken. Je krijgt antibiotica toegediend, en een pak kaarten om een weekje lekker in je eentje te patiencen. Pest relaxed.

Clipphanger

In de Middeleeuwen is de pest een gevreesde ziekte die vrijwel altijd de dood tot gevolg heeft. Inmiddels is de ziekte uitgeroeid en is er antibiotica uitgevonden.  

Wat is de pest?

In de veertiende eeuw ontwikkelt er zich in het verre China een gruwelijke ziekte. Via handelsroutes verspreidt de ziekte die de pest wordt genoemd zich over Azië richting het midden Oosten. Uiteindelijk wordt via scheepvaarroutes ook Europa bereikt. Iedere havenstad wordt getroffen door de zwarte dood. Er sterven meer dan 25 miljoen mensen, een kwart van de totale bevolking. 
In Nederland komt in 1349 de pest aan land in Bergen op Zoom. Binnen de stadsmuren zijn pas in de jaren ‘90 van de vorige eeuw de sporen hiervan gevonden. 

De pest blijft nog eeuwenlang rondwaren. Ook in de Gouden eeuw breekt er een grote epidemie uit. In 1663 is Amsterdam aan de beurt. Mensen krijgen last van zwarte plekken op hun huid, hoge koorts, ondragelijke hoofdpijn en hallucinaties. Eenmaal besmet is het binnen een paar dagen met je gedaan. Tonnen met brandend pek en teer worden op straat gezet om de geur van lijken niet te hoeven ruiken. Niemand komt meer buiten.

Via de pestsloot worden de patiënten de stad uitgevoerd, om waarschijnlijk nooit meer terug te keren. Zo worden de gezonde inwoners beschermd tegen het onzichtbare dodelijke gevaar. 

Ook in Rotterdam ligt het pesthuis ver buiten de stad, in de weilanden aan de overkant van de Maas. En als de epidemie aan het eind van de 17e eeuw op z’n einde loopt, krijgen veel pesthuizen een nieuwe bestemming. Het pesthuis in Leiden bijvoorbeeld wordt achtereenvolgens militair hospitaal, gevangenis en rijksopvoedingsgesticht voor jongens. Nu is het natuurhistorisch museum Naturalis er gevestigd. Ernaast staat er een enorm ziekenhuis, waar nu 7000 mensen werken.

De pest in Nederland

Vanaf de veertiende eeuw grijpt de pest om zich heen in Europa. Een kwart van de bevolking komt om. Ook in Nederland sterven er veel mensen aan de zwarte dood. Er worden pesthuizen gebouwd om de gezonde inwoners te beschermen tegen het onzichtbare dodelijke gevaar.

Pesthuizen om de gezonde inwoners te beschermen

In de late middeleeuwen gaat het goed met de economie van de Lage Landen. Er komen tientallen nieuwe steden bij, vooral aan rivieren en langs de kust. De meeste steden zijn nog niet zo groot, maar sommigen springen eruit zoals Dordrecht en Deventer. Hier staat dan ook het oudste stenen gebouw van Nederland, de proosdij uit 1130. Ons land groeit uit tot het meest verstedelijkte gebied van Europa.
Steden liggen langs belangrijke handelsroutes, maar er worden ook steden gesticht door een heer, een bisschop of een graaf zoals ‘s-Gravenhage dat in de dertiende eeuw wordt gesticht door graaf Willem II.
Een van de machtigste en rijkste steden van dat moment is Kampen. Het wordt ook wel het Rotterdam van de middeleeuwen genoemd. Met schepen als de kogge drijven ze hier handel tot aan Engeland en de Oostzee. Net als veel andere steden aan de oostkant van de Zuiderzee en de IJssel is Kampen aangesloten bij de Hanze, een handelsverbond tussen steden in Noordwest-Europa. Ze worden steeds rijker en machtiger. Het dichte netwerk van middeleeuwse steden heeft de basis gelegd voor het verstedelijkte Nederland zoals we dat nu kennen. Als je het stedenpatroon van ons land in 1400 vergelijkt met dat van nu zie je veel overeenkomsten. Zoals Zwolle bijvoorbeeld. Er is veel omheen gebouwd, maar de kern is nog steeds hetzelfde en dat zal altijd zo blijven.


Het ontstaan en de inrichting van Nederland

In de late Middeleeuwen gaat het beter met de economie in de Lage Landen. Er ontstaan tientallen nieuwe steden langs belangrijke handelsroutes aan rivieren en langs de kust. Er worden ook nieuwe steden gesticht door een heer, een bisschop of een graaf. Een goed voorbeeld daarvan is ‘s-Gravenhage, oftewel, den Haag.

Stadswording in de late middeleeuwen

Het ontstaan en de inrichting van Nederland 

Vanaf het jaar 1000 worden bewoners steeds handiger in het droog houden van de natte gebieden in het westen van ons land. Ze bouwen dit soort ringdijken om het land heen en zo ontstaan de eerste kleine polders. Het water wordt door openingen in de dijk, sluizen of zeilen afgevoerd bij eb. Als het vloed wordt gaat er een schuif voor de opening n zo blijft het land droog. De bouwwerken en dijken die zo ontstaan moeten worden onderhouden door de mensen die er wonen. Door bewerking en ontwatering van het veengebied daalt de bodem. Bovendien wordt voor en achter de dijk veen gewonnen voor brandstof en zout. De diepe gaten die daardoor ontstaan verzwakken de dijken en de kans op dijkdoorbraken wordt groter. Een betere organisatie is echt nodig. Kleine dijken en kades worden aan elkaar gemaakt zodat er grotere gebieden kunnen worden droog gehouden. Compartimenteringsdijken aan de binnenzijde van de polder zorgen ervoor dat een gebied niet in één keer onderloopt en dat je over de dijken nog kunt vluchten. Toch lukt het niet om alle dorpen te beschermen. Deze toren bijvoorbeeld is het enige wat nog is overgebleven van het dorpje Koudekerke dat volledig werd opgeslokt door de Oosterschelde. En zo zijn er hier, maar ook langs de Westerschelde, ruim tweehonderd dorpen verdronken.

Vanaf het jaar 1000 worden de Nederlanders steeds handiger in het drooghouden van de natte gebieden in het westen van het land. Ze bouwen ringdijken rond hun land en zo ontstaan de eerste kleine polders. Dat gebeurt in de kustgebieden. Bij eb wordt het water afgevoerd en bij vloed wordt de dijk gesloten, zodat het binnendijkse land droog blijft.

Dijken en inpoldering in de middeleeuwen

Monniken en ridders

H/V examenvideo's bij geschiedenis (havo/vwo) over late Middeleeuwen.

Geschiedenis examen: tijdvak 4, steden en staten

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.