Klas 4/5/6

Waardoor veranderden de maatschappelijke verhoudingen in Nederland van 1948 tot 1978?

Klas 1/2/3

Teamwork - samenwerking

Goed samenwerken leer je het beste door te oefenen. Om als een team samen te werken, zijn goede communicatie, planning, rolverdeling en een heldere doelstelling belangrijk. Leer samenwerken met deze interactieve chat en zorg ervoor dat je raket Mars bereikt in de game! Handig voor de mentorles of introductie aan het begin van het schooljaar. 
Klik op de afbeelding om te beginnen en ga in gesprek met Angelique Van Ombergen, wetenschapper bij ruimtevaartorganisatie ESA.

Gescripte chat over teamwork

Alleen ga je sneller, samen kom je verder

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

Programmaheaders

Programmalogo's

NOS op 3

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

Met ingang van het boerkaverbod is het niet meer toegestaan om in publieke gebouwen en het openbaar vervoer je gezicht te bedekken. Op die plekken mogen vrouwen dus geen boerka of nikaab meer dragen. Wat voor invloed heeft dit op moslima's en op de samenleving?

Scrollverhaal over het boerkaverbod

Beperkt of bevrijd?

Woke

NPO Kennis maakt explainers en informatieve story's over onderwerpen die jongeren bezighouden, van Netflix tot klimaatverandering.

Npo Kennis header

Logo NPO Kennis

NPO Kennis

Woke betekent dat je je bewust bent van ongelijkheid en onrecht in de samenleving, zoals racisme of discriminatie op basis van gender. Maar niet iedereen is blij met de opkomst van woke. Lees de rest van de story op NPO Kennis.

Story over maatschappelijk bewustzijn

Wat is woke?

Politie

Om de maatschappij veilig te houden, heeft de politie bepaalde bevoegheden. Ze mogen dingen die gewone mensen niet mogen. Maar wat mogen agenten wel en niet? Klik op de afbeelding voor de story op NPO Kennis.

Story over de bevoegdheden van de Nederlandse politie

Wat mag de politie?

Den Haag, najaar 1953. De stad straalt optimisme uit, een vertrouwen in een toekomst vol luxe en welvaart. Het is de wederopbouw in optima forma. De bewoners hebben alle ellende van de Tweede Wereldoorlog achter zich gelaten. Maar in 1953 is er in Den Haag nog veel dat aan de oorlog herinnert; die is ten slotte nog maar 8 jaar voorbij. 

“En dan heb je hier de Asterstraat, ja hier heb, Anemoonstraat, hier zijn we weggejaagd. Hier heeft de tankgracht gelopen. Dus dit hele gebied…tot hier, alles is een grote tankgracht geweest.”

“Door de Duitse overheersing is onheil over de stad gebracht. Na Rotterdam is Den Haag de zwaarst gehavende stad van ons land. Duizenden woningen werden moedwillig afgebroken, dwars door de stad een tankgracht gegraven en kilometerslange tankmuren gebouwd, alles ten behoeve van de Atlantikwall. Bombardementen en V2’s veroorzaakten ontzaglijke schade.”

“En hier tussenin, hier woonden wij. En dan is dit het puinsportveld geweest. Allemaal puin. Hier heeft een school gestaan. De Duitsers hadden dat met de Atlantikwall allemaal neergehaald en daar overheen was gras gekomen want dat was een mooi sportveld, daar ging je dan sporten. Je verzwikte ook iedere keer je enkel omdat er allemaal van die sterren... Niet te geloven.”

“Heel veel mensen waren hun huis kwijtgeraakt tijdens de oorlog. Heel veel mensen kwamen terug, die moesten weer een huis hebben. En er kwamen na 1947 ook veel mensen uit Indonesië naar Nederland om hier te gaan wonen.”

De woningnood raakt alle Nederlanders, tot diep in de jaren 50. Er is door de oorlog veel verwoest en bij het herstel krijgt infrastructuur voorrang. Eerst havens, bruggen, wegen. Dan pas huizen, terwijl de behoefte daaraan almaar toeneemt omdat het kindertal met sprongen stijgt. In mei 1956 is er een feestje in Den Haag. De residentie verwelkomt de 600.000e inwoner. Vermoedelijk gaat die wonen in een van de nieuwe wijken die inmiddels zijn verrezen in het zuidwesten van de stad. Daar wordt in de jaren 50 woonblok na woonblok neergezet. 

“Uitgestrekte woningcomplexen betekenen steeds weer nieuwe winst op volksvijand nummer 1: de woningnood. Maar het einddoel ligt verder. En om dat te bereiken zal er in de komende jaren gebouwd moeten worden, met onverminderde kracht en met onbeteugelde energie. Want eerst als ieder Nederlands gezin zijn eigen woning kan betrekken, zal het werk gereed zijn.”

“Och…Wat moet ik hier nou? Als ik dit zie…ja. Het eerste eigen huis en ik werd gefeliciteerd door iedereen. We kregen een vierkamerwoning. Het eerst wat ik dacht was dat het een gevangenis was! Helemaal in de verte zag ik een blok flats en toen zei ik: moet ik daarin?! ‘Bent u er niet blij mee?’ Ja, ik moet er blij mee zijn maar ik voelde iets opkruipen, ik dacht hier zal ik de ongelukkigste jaren, en dat is gebeurd, de ongelukkigste jaren van mijn leven meemaken.”

“Nog voor het jaar om was, had ik een flatneurose, zoals dat bij velen voorkwam in die tijd. De verschijnselen waren zeer herkenbaar en er traden persoonlijke variaties bij op. In mijn geval herleidde ik alle geluiden die in de flat op mij afkwamen tot de geluiden die ik in de oorlog niet of slecht had kunnen verdragen. Het kwam erop neer dat er continu V1’s en V2’s over mijn hoofd denderden. Wat ik ook deed, het hielp mij niet.”

“Ik was hier niet thuis, dat was het punt. Ik kwam uit de heilige gezelligheid van mijn moeder war iedereen in huis was, en hier zat ik met mensen die ik niet ken en die ik nooit zal kennen. Nooit.” 

“Een nieuwe tijd, nieuwe mensen. Zij wonen anders dan in het verleden. Zij werken anders dan in het verleden. Nederland heeft zich aangepast aan het ritme van deze tijd.”

Wederopbouw en woningnood in de jaren 50

Tijdens de oorlog worden veel huizen in Nederland verwoest. Hierdoor ontstaat er na de oorlog een grote woningnood. Vooral voor jonge gezinnen is het bijna onmogelijk om een eigen huis te krijgen. Yvonne Keuls komt terecht in een flat waar ze zich totaal niet thuis voelt.

Nederland na de Tweede Wereldoorlog

In 1945 is de oorlog voorbij. De mensen zijn vrij en blij en het is mei, dus kruip er maar bij! Verliefde paartjes kunnen niet wachten om kinderen te maken. In 10 jaar tijd worden er maar liefst 2,4 miljoen Nederlandertjes geboren. Dit noemen we de ‘babyboom’! En die baby’s van toen zijn de boomers van nu.

De boomers trekken als een bobbel door de maatschappij. In de jaren 50 zitten ze in een propvolle schoolklas, in de jaren 60 gaan ze aan het werk of studeren. En protesteren. En experimenteren. Dat zorgt voor gefronste wenkbrauwen bij hun ouders, maar de boomers zijn niet te stoppen. En ze hebben de wind mee. In de jaren 70 worden er flats voor ze gebouwd, en in de jaren 80 wordt er gegeten, gereisd en gekocht alsof het niet op kan. Nou, wacht maar.

Sinds de jaren 10 zijn ze met pensioen. En nu krijgen ze weer die gefronste wenkbrauwen, maar nu van hun (klein)kinderen. Wat voor wereld laten de boomers achter? Een verpest klimaat, onbetaalbare huizen. De millennials moeten het allemaal fixen. 1 troost: vanaf de jaren 20 zorgt deze generatie nog 1 keer voor een boom, maar dan in de uitvaartbusiness. Bye bye boomer!

Clipphanger

In de jaren na de Tweede Wereldoorlog worden er in Nederland maar liefst 2,4 miljoen baby’s geboren. Dat zijn de ‘boomers’ van nu. Ze groeien op in welvaart, maar ze laten de wereld wel achter met een klimaatprobleem en torenhoge huizenprijzen.

Wat is de babyboom?

Een groot deel van de 20ste eeuw is Nederland in de ban van… De Verzuiling. In zo’n verzuilde maatschappij leven bevolkingsgroepen behoorlijk gescheiden. Zo zijn er bijvoorbeeld protestants-christelijke en Katholieke Nederlanders, en die komen mekaar nauwelijks tegen. Als jouw ouders toevallig katholiek zijn, dan word jij gedoopt in de katholieke kerk, speelt bij de katholieke voetbalclub, en leest daarna de katholieke krant in de rij bij de katholieke bakker: ‘1 hostie graag!’

Naast de religieuze zuilen staan nog een arbeiderszuil, een algemene zuil en nog wat bijzuiltjes. Die verzuiling komt voort uit de opkomst van het christelijk onderwijs en de invoering van het algemeen kiesrecht. Hierdoor gaan mensen zich meer en meer verenigen op basis van levensovertuiging of geloof. Vooral de gelovigen vinden het eigenlijk wel knus in hun eigen fijne zuiltje. Geen last van die rare ongelovigen, de verzuiling is de filterbubbel van de fifties.

Vanaf de jaren 60 beginnen de kerken leeg te stromen, en hangen de mensen meer en meer voor de teevee. Alle zuilen hebben natuurlijk ook eigen omroepen. Maar ja, als de katholieken vanavond niet uitzenden… dan kijken we stiekem toch een keer naar de arbeiders? Langzaam maar zeker brokkelen die ooit zo mooie zuilen af. Zo raakt Nederland ontzuild, maar ook weer ontzettend gezellig.

Vanaf de jaren 50 is Nederland verzuild in een katholieke, protestantse, socialistische en liberale zuil. Iedereen blijft het liefste veilig in zijn eigen zuil, met zijn eigen omroep en zijn eigen krant. Verzuiling is eigenlijk de filterbubbel van de jaren 50.

Wat is verzuiling?

Groep 6/7/8

Dit is Willem Drees. Hij is een heel belangrijke minister-president geweest in Nederland in de periode vlak na de tweede wereldoorlog. En veel Nederlanders vinden hem zelfs de beste minister-president van de afgelopen 100 jaar.
Willem Drees regeert in ons land van 1948 tot 1958. Het is een spannende tijd. Er moet veel gebeuren in Nederland. Ons land moet opgebouwd worden na de tweede wereldoorlog, want toen is er veel kapot gemaakt.
Willem Drees geeft leiding aan de ministers. Een belangrijke man dus, maar toch is hij heel eenvoudig.Willem houdt niet van luxe. Hij woont in een gewoon rijtjeshuis. Hij gaat net als andere Nederlanders op zijn fiets naar zijn werk. Ondanks zijn belangrijke functie voelt hij zich niet meer dan anderen.
Willem Drees heeft veel meegemaakt in zijn leven. Toen het slecht ging in Nederland zag hij veel arme mensen om zich heen. Werkloze mensen, zonder inkomen en bijna geen geld om te kunnen bestaan. De regering helpt hen wel, maar dat is niet genoeg. 
Mensen verkopen hun laatste spulletjes. Sommigen moeten de straat op om te bedelen. In de oorlog wordt ons land veroverd door de Duitsers. 
Willem Drees wordt gevangen gezet. Hij ziet hoe mensen die anders zijn worden vernederd en zelfs vermoord.
Al deze gebeurtenissen maken veel indruk op Willem Drees. Vandaar dat hij de situatie in Nederland wil veranderen. Als Willem in 1948 minister president wordt, kan hij met zijn werk beginnen. Onder zijn leiding wordt ons land opgebouwd na de verwoestende tweede wereldoorlog. Iedereen helpt mee.
Maar Willem Drees doet meer. Hij vindt dat niemand in Nederland in armoede mag leven. Ook mensen zonder werk, ouderen en mensen met een handicap niet.
Alle Nederlanders moeten een deel van hun salaris afstaan. Via deze belasting zorgt de regering ervoor dat zieke, werkloze of arme mensen toch geld krijgen om van te leven. Dat wordt vastgelegd in allemaal wetten. 
De bekendste wet is de Algemene Ouderdoms Wet, de AOW. Hierin staat dat iedere Nederlander na zijn 65ste verjaardag elke maand een geldbedrag krijgt. 
Mensen die hun hele leven hard hebben gewerkt kunnen op deze manier rustig van hun oude dag genieten. Daar zijn de Nederlanders hem nu nog dankbaar voor. Daarom heeft Willem een bijnaam gekregen: 'Vadertje Drees.' 


Willem Drees

Willem Drees is een heel belangrijke minister-president geweest in Nederland. Veel Nederlanders vindenhem zelfs de beste minister-president van de afgelopen 100 jaar.

De beste minister-president van de afgelopen 100 jaar?

De kanaalstreek is vlak en uitgestrekt. Resultaat van eeuwenlang veen afgraven. Tot de komst van Philips leeft men hier vooral van de landbouw en de industrie die daarbij hoort: aardappelmeel, suiker, stroopkarton. Na de Tweede Wereldoorlog wordt het werk op het land in rap tempo gemechaniseerd. Landarbeiders zijn steeds minder nodig. Dat laten cijfers overduidelijk zien. Werken er in 1947 nog ruim 700.000 in de landbouw ruim tien jaar later is dat aantal al fors gedaald. Vandaag de dag zijn het er nog geen 200.000. Stadskanaal wordt hard getroffen door de snel dalende vraag naar landarbeiders. Het hoogste percentage werklozen in Nederland is hier te vinden. In de eerste helft van de jaren 50 vertrekken er zo’n 3000 inwoners. Op zoek naar een bestaan elders. Het dorp loopt leeg en de gemeenteraad is de wanhoop nabij. De redding komt in zicht in de zomer van 1955. Bijna 65 jaar geleden, Voor de kanaalstreek komt er groot nieuws. Stadskanaal, 23 september 1955. ‘Thans heeft de NV Philips gloeilampenfabriek te Eindhoven besloten tot een vestiging in Stadskanaal met grote uitbreidingsmogelijkheden. Dit is een hoopgevende gebeurtenis voor deze gemeente.’ Philips begint klein in Stadskanaal. In loodsen die de gemeente ter beschikking stelt. Een groeiende industrie schept overal banen. In 1950 zijn er in heel Nederland 80.000 werklozen. In 1960 zijn dat er nog maar 47.000. En met die industrialisatie doet moderne tijd zijn intree. Nederland moderniseert, dat benadrukken de films uit de jaren 50. De moderne wereld komt Stadskanaal binnen. Niet alleen door de fabriek, ook door wat daar geproduceerd wordt. Die beeldbuizen. De televisie is in deze beginjaren nog heel letterlijk een venster op de wereld. Halverwege de jaren 50 telt Nederland een kleine 41.000 televisietoestellen. In 1959, als de beeldbuizenfabriek opent, zijn dat er al meer dan een half miljoen. En twee jaar later is het alweer verdubbeld. De televisie mag dan nieuw zijn, de aanprijzing zit nog vast in een oud patroon.

Nederland industrialiseert in de jaren 50

In de jaren 50 heerst er veel werkloosheid in het noorden van Nederland. Waar voorheen in dit gebied veel mensen leven van de landbouw, zijn er na de oorlog door mechanisatie steeds minder boeren nodig. Wanneer de televisiefabriek van Philips in 1955 zijn deuren opent, brengt dat veel werkgelegenheid met zich mee. De streek bloeit op.

Modernisering door industrialisatie

“Nederland is een klein land met een bevolking van vele miljoenen. En al die mensen hebben hun eigen kleine zorgen. Hun eigen kleine lasten te dragen.”

“De jaren 50 waren vreselijk arm. Ja, er waren natuurlijk wel een paar mensen die er geen last van hadden. Maar de grote massa was arm. Eigenlijk was voor iedereen dat je ontzettend moest rekenen. Eind januari was het ergste van alles. Want dan had je de Kerstdagen gehad en dan kreeg je je salaris voor de Kerstdagen. En dan was het veel te vroeg op, natuurlijk. Ja, dat herinner ik me nog heel goed. Vreselijk was het.”

“Heel lang nog na de oorlog werden we op rantsoen gezet. We kregen voedselbonnen. Kledingbonnen. Als er al stroom was en huishoudens al waren aangesloten op elektriciteit...dan mochten we maar zoveel uur afnemen. En dat betekende dat je heel veel moest plannen. En dat... Ja, al die reguleringen, eigenlijk...dus op rantsoen je eten...of je andere, je stoffen, of kleding...dat werd allemaal bepaald door de overheid. We moesten het land opbouwen. Daar had iedereen een rol in. En dat betekende dat er lage lonen waren. Er was een lagelonenpolitiek. En er werd heel veel geinvesteerd in de economie en in de industrie. Om het land sterker te maken. Tot in 1964 werden gewoon de lonen en de prijs door de overheid bepaald. En daar had je het mee te doen.”

In het land neemt het enthousiasme voor de Amerikaanse consumptiemaatschappij toe. Veel Zaanse bedrijven gaan hun licht opsteken in 't land van de toekomst. In de jaren 50 ging Albert Heijn naar Amerika om te kijken naar de overgang van de zelfbediening naar de supermarkt. Hoe doen ze dat daar? 

“Mijn man was verkoopleider bij Albert Heijn. En de Albert Heijners die ermee te maken hadden van de inkoop en verkoop, die werden naar Amerika gestuurd om marketing te leren. Hier is nog een visitekaartje van mijn man. En dit is het visitekaartje dat meeging naar Amerika. 'C. Govers, assistant tot he president.' Hij was geweldig enthousiast. Amerika, dat was het helemaal. Daar deden ze het pas goed. Daar hebben ze allemaal een auto. En er zijn grote parkeerterreinen bij de supermarts. Daar kunnen ze dan hun auto kwijt. Ze kunnen het boodschappenwagentje volladen en in de auto zetten. Ja, dat kan hier allemaal niet. Iedereen gaat hier nog op de fiets. Dus het waren eigenlijk hele grote veranderingen die er in de maatschappij moesten plaatsvinden. Niet alleen in de winkels, de maatschappij moest, ging ook helemaal anders worden. Ja, ik weet niet of we daar nu nog zo blij mee zijn. Maar toen was Amerika natuurlijk toch HET voorbeeld. Er kwam iedere keer wat meer luxe. Langzamerhand kon je weer ademhalen. Je was eigenlijk die eerste jaren gekneveld door die armoede.”

Armoede en Amerikanisering in de jaren 50

Begin jaren 50 moet iedereen zuinig leven om de wederopbouw van de Nederlandse economie ruim baan te geven. En dat lukt. Albert Heijn opent naar Amerikaans voorbeeld supermarkten en langzaam profiteren alle Nederlanders van de toenemende welvaart.

De opkomst van de supermarkt in Nederland

De twintigste eeuw werd echt de eeuw van de huisvrouw. De huisvrouw was gewoon de spil van alles. Na de oorlog toen er vrijheid was, toen moest het land worden opgebouwd. En daarin had de huisvrouw thuis een heel belangrijke taak. Ze moest er ook voor zorgen dat het morele verval wat we tijdens de oorlog waarin men natuurlijk anders leefde, veel mannen waren niet thuis. Toen kwam de bevrijding. Dat was een blije en vrolijke tijd maar soms ook best een zedeloze tijd en dat vond de overheid, dat moest natuurlijk wel weer even keurig in de verzuilde samenleving terug. En daarin had de huisvrouw een heel belangrijke taak want die moest het moreel hoog houden van iedereen. "Ik wilde naar de huishoudschool.

Want ze gingen allemaal naar de huishoudschool." "Met de vriendinnen allemaal. We hadden een hele leuke klas met elkaar."

"Je werd klaargestoomd voor een gezin, dacht men toen. En dan moet je gewoon kunnen koken en je moet kleding kunnen maken voor de kinderen die met de tijd zouden komen".

"Wasmachine, een koelkast. Dat hadden we niet en dat had eigenlijk bijna niemand in de buurt. Mijn moeder stond vaak met de hand, de was werd opgezet op het gas, het werd gekookt en het werd opgezet en de kruisen werden aangesmeerd met groene zeep. Dat stond te koken en dat rook... ik vond het vies ruiken. Stinken. Mijn moeder stond buiten te wassen. Zomer en winter."

Om zes uur is ze al begonnen. En nu, vier uur later, staat ze nog achter de tobbe. Dat is ook geen wonder als je alles met de hand moet doen. Bovendien lijdt het wasgoed onder zo'n hardhandige behandeling.

Lang kunnen huisvrouwen alleen maar dromen van elektrische apparaten. Dat komt door de gematigde lonen. Nederland werkt om het land op te bouwen. En de Rus buiten de deur te houden. Pas in 1956 komt er een landelijke loonsverhoging van 6 procent en raken luxe-artikelen binnen handbereik.

"Ik was van plan om vanmiddag een bioscoopje te pikken. Dus het kan zijn dat ik een beetje later thuis kom. Wat doen we dan met eten? Oh gewone tijd. Afgesproken. Zeg, tot straks en veel plezier in de bioscoop. Gaat jouw vrouw 's middags naar de bioscoop? Ja, vind je dat gek? Hoe speelt ze dat klaar zonder hulp?  Wat, naar de bioscoop gaan? Het huishouden. Mijn vrouw heeft de hele dag haar handen vol met het huishouden."

Er kwam toch ook meer gemak. En daar kwam een beetje tijd bij vrij voor die huisvrouw. En die was natuurlijk niet voor zichzelf. Die tijd was om te zorgen dat iedereen blij en senang ook nog zich goed ontwikkelde. Ze had echt een centrale rol en moest ook nog een beetje het nieuws en de politiek bijhouden want ja organiseerde je een leuk etentje en kwamen de buren of vrienden of collega's van je man, dan moest je ook nog wel een beetje leuk mee kunnen praten. Niet alleen maar sloven zoals voor de oorlog maar dan ook nog heel onderhoudend en verzorgd en leuk.

 En dan moest je allemaal bijhouden. Er was een massa aan bladen en adviezen voor vrouwen. En de huishoudbeurs met heel veel nieuwe apparatuur, ook nieuwe producten, de nieuwste snufjes, alles kon je daar vinden.

De huisvrouw in de jaren 50

In de jaren 50 van de vorige eeuw is de vrouw meestal voltijds huisvrouw en moeder. Het huishouden kost vlak na de oorlog nog veel tijd. Maar wanneer de welvaart in Nederland toeneemt, nemen steeds meer luxe huishoudelijke apparaten het werk over van de huisvrouw.

De rol van de vrouw na de Tweede Wereldoorlog

Andere Tijden in de klas

Na de Tweede Wereldoorlog moet Nederland weer worden opgebouwd. De wederopbouw staat in eerste instantie in het teken van het herstel van de industrie. Pas in de loop van de jaren 50 wordt er ook gebouwd aan huizen om de woningnood aan te pakken. Dat gebeurt door middel van systeembouw waarbij aan de lopende band portiekwoningen uit de grond worden gestampt.

Systeembouw in de jaren 50

‘Verbondenheid tussen Canada en ons land, ontstaan in de oorlog en door de bevrijding, is nadien nog sterker geworden door de emigratie. Tienduizenden Nederlanders zijn in de afgelopen jaren naar Canada gegaan om er een nieuw bestaan op te bouwen.’ 

De overheid ziet het als de oplossing in die jaren. Door de babyboom groeit de bevolking in ons land. Het wordt steeds voller, men vreest een tekort aan landbouwgrond en voor een deel van de bevolking zit er dus niets anders op dan het land uit te gaan. In de troonrede van 1950 roept zelfs koningin Juliana ertoe op.

‘Wij hadden thuis vader en moeder en nog een inwonende oom en tien kinderen. Eigenlijk een normaal gezin voor die tijd. Ik was de jongste van de jongens en er was nog een zusje onder mij. Het was bijzonder slecht in de jaren 50. Ze hadden allemaal een boerenhart, we hadden voor die tijd best een behoorlijke boerderij, maar niet voor tien kinderen. Ik was 12 jaar toen moeder stierf en toen heeft m’n oudste broer het idee opgepakt om te gaan emigreren naar Nieuw-Zeeland. Kees en Adri gingen weg en dan werd er een bus besproken, daar ging de familie met z’n allen in en de buurt en de vrienden. En dan gingen we naar Rotterdam, naar de haven. Daar lag dan een boot en daar zaten ongeveer 1200 passagiers op. Iedereen kwam met de bus, er was enorm veel volk op de been. En overal was het verdrietig. Ja, gezoend werd er eigenlijk niet zo, geknuffeld, dat was in die tijd niet. We zouden het graag gedaan hebben maar niemand deed dat. We gaven elkaar een handje en een schouderklopje en dat was het dan. Dan bleven we daar kijken naar die boten en dan op een gegeven moment moesten ze inchecken en afscheid nemen en dat was heel zwaar. Als je afscheid nam, nam je afscheid voor het leven. Want Nieuw-Zeeland was zo ontzettend ver. Dat was zes weken op de boot dus wij dachten echt, wij zien elkaar niet meer. En dan stonden we daar aan de wal, keken naar 1200 mensen en dan zochten we onze familie uit en dan zwaaiden we. En op een gegeven momenten hoorden we die verschrikkelijke scheepstoeter want ik hoor hem nog in mijn oren. En dat was het afscheid want dan zag je heel zachtjes de boot vertrekken en dan bleven we zwaaien tot we de boot niet meer zagen. En dat was het. En dan hebben we helaas moeten herhalen. Zo is dat vijf keer mee gebeurd, tot ze allemaal weg waren, alle acht. En dan blijf ik dus en oom Hannes en vader, blijf ik alleen achter. Ja. Wie is er eigenlijk geëmigreerd, zo zeg ik dat wel eens. Zij zitten daar met achten en dat is inmiddels uitgegroeid tot ruim 200 van Tielekes! Ja.’

Emigratie in de jaren 50

In de jaren 50 houden veel boerengezinnen in Nederland het hoofd nauwelijks boven water. De regering steunt families die om die reden naar het buitenland willen vertrekken. Tienduizenden Nederlanders bouwen een nieuw leven op in Canada of Australië. Lambert van Tiel ziet bijna zijn hele familie naar Nieuw-Zeeland vertrekken.

Gezinnen vertrekken uit Nederland

De jaren zestig in de klas

Jongeren krijgen tegenwoordig zakgeld. Maar in 1960 is dat nog anders. Er wordt zes dagen per week hard gewerkt en geld voor luxe is er nauwelijks. Maar de jaren 60 zet alles op zijn kop: iedereen gaat meer verdienen, de welvaart neemt toe, het leven wordt makkelijker voor iedereen. Vakanties, vrije tijd, kleurentelevisies en brommers zijn ineens binnen handbereik voor iedereen! Er is zoveel werk dat er gastarbeiders uit het buitenland gehaald worden. Maar de welvaart kent ook zijn schaduwzijde: milieuvervuiling.

Welvaart

Vak: geschiedenis. Een mooi en groot huis, elk gezinslid zijn of haar eigen kamer, een tuin. Dit is nog altijd de wens van veel jonge gezinnen. In 1960 willen jonge gezinnen dat ook. Maar om dat te krijgen bleek nog niet zo gemakkelijk.

Huisvesting

Vak: geschiedenis. Jongeren van nu gaan uit en bezoeken festivals. Ze kleden zich hoe ze willen en kunnen met hun ouders over van alles praten. Maar begin jaren ’60 is dat heel anders: in Venray mag je bijvoorbeeld niet eens zoenen in de auto. Nederlandse jongeren zijn braaf, dragen duffe pakken en op de radio hoor je vooral klassieke muziek. Maar in de jaren ’60 gaat dit veranderen. Ook in de muziek.

Jeugdcultuur

Vak: geschiedenis. De meeste jonge vrouwen in Nederland studeren, werken en plannen zelf wanneer ze aan kinderen beginnen. Dat is anders voor de jaren 60. Als vrouw trouw je, ben je huisvrouw en zorg je voor de kinderen. Maar in de jaren 60 gaat dit veranderen.

Vrouwenemancipatie

Staying Alive uit Saturday Night Fever werd een lijflied van de late jaren zeventig, over - ook toen al – verwarring. Over een wereld die zo hard is dat je niet veel meer kunt doen dan ‘Staying Alive’,  blijven leven en een uitvlucht zoeken in muziek, kleding, dans. Een escape. Dat klinkt heel anders dan de vroege jaren zeventig, toen de jeugdcultuur één en al hoop was. Een tegencultuur van spontaniteit en naakt en eerlijk zijn, dat zou geluk brengen. Niet door een escape uit onze wereld, maar juist midden in die wereld. Kijk goed en u ziet tussen alles door wat er met dat geloof gebeurde. 

Iedereen was verschrikkelijk lief voor elkaar en alles kon. Iedereen die erbij kwam, die kwam er gewoon bij. Alles kon, zolang je andere mensen er maar geen last mee bezorgde. 

We wonen in het dichtstbevolkte land van Europa, 13 miljoen inwoners die wonen in bijna drie en een half miljoen woningen.

Ik woonde in een typisch jaren ‘70 huis, compleet met schrootjesplafond en bruine en donkergroene tegels op de vloer. We hadden oranje, paarse en bruine muren met visnetten, felgekleurde gemacramede objecten en natuurlijk een letterbak. 

Mijn ouders gingen scheiden. Dat kwam toen in de mode. Mijn vader ging in de studentenflat wonen tussen allemaal biologisch dynamische types. Als ik daar in het weekend heen ging, dan kreeg ik vooral heel veel zemelen, zilvervliesrijst, gierst en allerlei varianten sesam, pasta te eten. 

Vroeg in 1970. Plotseling stond er een vrouwengroep die ongewoon ludiek was, sexy, grappig en die dus insloeg als een bom: Dolle mina. 

Wij willen dus de opheffing van de onderdrukking van de vrouw. Wij vinden namelijk dat nog steeds de vrouw onderdrukt wordt. Waarom doet u dit mevrouw? Nou wij willen laten zien dat we hier geweest zijn en dat wij ook goede toiletten willen voor vrouwen en gratis. 

En in een café kan je ook die naar een toilet te gaan. Volgens de huidige gelden…Je kunt toch gewoon een café in? Dan word je met grote ogen aangekeken van: ‘wat doe je hier?’ Dan moet je eerst een kopje koffiedrinken of een pilsje en ondertussen moet je steeds harder. Nou en dan kan het soms al te laat zijn. 

Als één miljoen automobilisten elke dag honderd kilometer per uur rijden in plaats van 130, dan besparen ze met z'n allen één miljoen liter benzine per dag. 

Ook al vinden we in Nederland nog aardgas, in de Noordzee olie en bij de Noordpool nog meer. Dan nog moeten we bedenken dat de energie die we eenmaal uit de aarde halen er niet meer in zit. Laten we daarom verstandig omspringen met wat we hebben. Verstandig met energie.

De energiecrisis waarmee we van doen hebben is wereldwijd. Half oktober besloten de meeste olieproducerende landen in het Midden-Oosten de productie te verminderen. Die feitelijke vermindering bedraagt nu ongeveer 25 procent. Eind oktober werd een speciale boycot tegen Nederland afgekondigd. Nu krijgt ons land te maken met een extra beperking van de olieaanvoer die daaruit kan voortvloeien. 

Wilt u wat folders mee voor de abortuswet? Alstublieft.
O, dat hoeft voor mij niet meer. Ik vind het een verschrikking. Ik ben er heel erg op tegen. En stel dat er dan voorbehoedmiddelen falen. In zo’n geval. Dan moet je zorgen dat het niet faalt. Het zou natuurlijk te idioot zijn dat als je iedere keer dat je in verwachting was, maar dacht: ‘nou wat kan mij het schelen, hup vooruit.’ Nou, dat bedoel ik ook. Dat we het daar toch wel over eens zijn.
Dat is beslist de bedoeling niet. De bedoeling is om het zo veel mogelijk te voorkomen. Maar mocht het nou zijn dat echt nodig is? Dat de moeder zich rampzalig voelt. Nou, gelukkig heb ik een plaats waar ik naartoe kan. Er is uitkomst. 

Toen die kapingen bij de punten Bovensmilde plaatsvonden, zat ik zelf ook op de lagere school. Stiekem had ik de hoop dat ook onze school bezet zou worden. 

De gijzeling van schoolkinderen in Bovensmilde vormen voor den Uyl en Van Agt de zevende en achtste terreuractie in een gezamenlijke regeerperiode. Het is niet toevallig twee dagen voor de verkiezingen gebeurd, denk ik?  Het lijkt me sterk dat dat toevallig zou zijn. 

Binnen enkele minuten na de aanval van de mariniers op de trein, waarbij de laagvliegende straaljagers voor een schrikeffect zorgden, waren ook de eerste hulptroepen aanwezig. De twee omgekomen gijzelaars en de gewonden werden op brancards weggedragen. Dit is het voorste compartiment van de trein waar de meeste van de zes gedode kapers zaten. 

Zijn jullie in die tijd nog ooit bedreigd geweest door de Molukkers?  Nee, niet echt. Wel eens een keer van: ‘Houd je stil, anders krijg je een trap’. Maar niet van een geweer op je gericht. Als ze gingen schieten, zeiden ze: ‘Plaats!’ Nou en dan moesten we gaan liggen. Als straks de school weer open is, ga je er dan weer heen? Niet naar deze school, daar krijgen ze me niet meer heen. Waarom niet? Nou, stel je voor dat het nog eens gebeurt. Dan zit je er weer mee. Nee, ik ga er niet meer heen.

In de industrie gaan steeds meer arbeidsplaatsen verloren, vooral ook als gevolg van de snel toenemende automatisering. De vinding om tienduizenden schakelingen bijeen te brengen op een plaatje van een paar millimeter, de chip genoemd, zal de computer goedkoper maken en de automatisering bevorderen. De vakbonden spraken in september over de chip als de baantjesdoder en stelde een automatiseringsbelasting voor. 

Een huis huren was duur en er stonden zoveel woningen leeg dat kraken heel gewoon was. De strenge winter van 1978 heb ik met een vriend een huis gekraakt. We sliepen onder onze grote leren motorjassen. In het begin was kraken avontuurlijk, maar de sfeer werd wel steeds grimmiger. 

Ik begon een beha te dragen en mode werd steeds belangrijker voor me. Mijn haar kreeg een ander model en ik kocht echte merkkleding. 

Saturday Night Fever is het verhaal van een jongen die de hele week zes dagen in een verfwinkel staat en op zaterdagavond zich opdoft en zich voorbereidt met zijn vrienden en met zijn vriendinnen om te gaan dansen in de discotheek. 

Dit is Punk! Punk! Punk! 
Wat is dat Punk?
Dat is een nieuwe tendens in de muziek. 
Gewoon dingen doen waar mensen schrikken, schokkende dingen doen. Moet je daar ook je ogen voor zwart maken dan?Ja, dat moet. Anders is het niet goed. Je moet echt je ogen zwart maken, dat is… Dan hoor je het beter.

Nederland in de jaren 70

Van de hippiebeweging eind jaren 60 tot aan de krakersrellen en de werkloosheid van de jaren 80: Nederland verandert in de jaren 70 van optimistisch en links naar grimmig en rechts. Hoe zien de jaren 70 er in Nederland uit?

Van hippies tot krakers

Veel werk in de bouw, in de kassen en op de aspergevelden wordt gedaan door buitenlandse werknemers. Het zijn vooral Polen en Bulgaren. In de jaren '60 kwamen er voor het eerst gastarbeiders naar Nederland. Dat waren vooral Turken en Marokkanen. Hoe ging dat toen? In haar column stelt Rosanne Hertzberger vast dat hoe Nederlanders nu over gastarbeiders denken, een herhaling van de geschiedenis is.

Vak: geschiedenis. Veel werk in de bouw, in de kassen en op de aspergevelden wordt gedaan door buitenlandse werknemers. Het zijn vooral Polen en Bulgaren. In de jaren 60 kwamen er voor het eerst gastarbeiders naar Nederland. Dat waren vooral Turken en Marokkanen. Hoe ging dat toen? In haar column stelt Rosanne Hertzberger vast dat hoe Nederlanders nu over gastarbeiders denken, een herhaling van de geschiedenis is.

Gastarbeiders

De filosoof John Locke wordt gezien als grondlegger van het liberalisme, en dat woord is afgeleid van het Latijnse ‘liber’, wat ‘vrij’ betekent.

De liberalen leggen de nadruk op de vrijheid van het individu; de eenling, jij dus. In Nederland is het de liberaal Johan Rudolf Thorbecke die in 1848 de nieuwe grondwet lanceert. Daardoor zijn ook jouw grondrechten gewaarborgd. Zoals de vrijheid van meningsuiting. Ook als je van de daken schreeuwt dat je het liberalisme maar niks vindt, dan vindt Thorbecke dat toppie.

En de markt moet volgens de liberalen zo vrij mogelijk zijn, daar hoeft de overheid zich dus niet mee te bemoeien. De kern van het liberalisme is dat eigenlijk alles wel mag, zo lang jij anderen maar geen (fysieke) schade toebrengt. Daarom zijn ze voor legalisering van softdrugs en euthanasie en 130 kilometer per uur rijden op de snelweg. Da’s pas vrijheid!

Tijdens het overgrote deel van onze geschiedenis, zitten we onder de plak van de KKK: Koningen, Keizers en de Kerk. Pas in de 18e eeuw komt daar verandering in, als De Verlichting aangaat. De liberalen leggen de nadruk juist op de vrijheid van het individu. De overheid hoeft zich niet overal mee te bemoeien.

Wat is liberalisme?

In 1951 wordt de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal opgericht door een select gezelschap van 6 landen. Deze gezellige club evolueert in de loop der jaren tot de Europese Unie en zet zich tegenwoordig in voor vrede en voorspoed in Europa. Aan de vergadertafels in Brussel wordt het steeds drukker, want steeds meer landen worden lid van de Unie. Dus, waarom u nie?

Een toekomstig lid van de EU, moet voldoen aan deze voorwaarden:
1)	Een stabiele democratie en rechtsstaat zijn, ook voor minderheden.
2)	Met een goed draaiende markteconomie, en opgewassen tegen de concurrentie in het grote Europa.
3)	De wetgeving van de EU overnemen en de doelstellingen ondersteunen.
4)	En het is ook wel fijn als jouw toetreding geen gedoe oplevert voor het functioneren van de EU.
4 sterren binnen? Dan ben je bijna binnen in Brussel!

Nou ja, vraag je eigen bevolking ook even, wat die ervan vindt. En alle bestaande leden van de EU, moeten ook akkoord zijn. Iedereen voor? Dan kan het verdrag ondertekend worden en de Europese vlag in top! Toppie.

Niet alle landen in Europa zijn lid van de Europese Unie. En dat word je ook niet zomaar. Waar moet een land aan voldoen om plaats te mogen nemen aan de vergadertafels in Brussel?

Hoe word je lid van de EU?

In de zomer van 1995 is Nederland betrokken bij de grootste volkerenmoord in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. Wat gebeurde er in Srebrenica, en wat was de rol van Nederlandse soldaten?

Nieuwsuur in de klas

De val van Srebrenica

Geloofsvrijheid kennen wij in Nederland pas sinds het einde van de Tachtig jarige oorlog halverwege de 17e eeuw. Mensen van allerlei herkomst vestigden zich in Nederland omdat hier een klimaat van tolerantie heerste en godsdienstvrijheid, ook al was dat nog in beperkte mate. 
Er ontstond een behoefte zich te groeperen: rooms-katholieken, protestants christelijken, socialisten. 
Begin van de 20e eeuw zien we een sterke verzuiling ontstaan: iedere groep heeft zijn eigen krant, eigen scholen, eigen vakbonden, eigen verenigingen, eigen ziekenhuizen, eigen politieke partij en eigen omroeporganisatie. Het was zelfs ondenkbaar dat je als protestant je brood kocht bij een katholieke bakker en andersom. En de sociale controle was heel groot!
Vanaf ongeveer 1960 nam het aantal gelovigen af. Vooral veel katholieke kerkgangers konden zich niet vinden in de strenge regels die vanuit Rome werden gesteld. Zoals het kerkelijk verbod op de anticonceptiepil, het condoom en abortus. 
Er was sprake van ontkerkelijking en daarmee kwam er ook een einde aan de verzuiling. 
Bij de ontzuiling speelde een nieuw massamedium als de televisie een belangrijke rol. 
Mensen van verschillende zuilen kwamen hierdoor met elkaar in contact. 
Door de ontzuiling en ontkerkelijking maakten organisaties als scholen en verenigingen zich los van de kerk. Dit heet secularisatie. 
Opvallend is dat er naast de ontkerkelijking en ontzuiling een sterke hang naar nieuwe spiritualiteit is ontstaan. Steeds meer mensen houden zich bezig met meditatie, zenboeddhisme, yoga, reiki…
De behoefte om antwoord te vinden op vragen als ‘Wat is de zin van het leven?’ en ‘Is er leven na de dood?’ blijft namelijk bestaan.

Verzuiling en ontzuiling

Aan het begin van de twintigste eeuw hoorde iedereen ergens bij, bijvoorbeeld bij de rooms-katholieken of protestants christelijken. Ongeveer 60 jaar later gebeurde het tegenovergestelde: ontzuiling. De televisie en de strenge katholieke regels uit Rome hadden hier grote invloed op. 

Een verandering binnen onze geloofsvrijheid

De protestacties in Amsterdam stapelen zich op en te midden van het tumult ontstaat er een opvallende groep. Provo. Provo daagt het gezag uit. Het stadsbestuur en de politie. Provo ziet zichzelf als een anarchistische, geweldloze protestbeweging met als doel verzet waar het maar kan. Maar wat grappig is, is dat die naam Provo die is gewoon eigenlijk gejat. Provo is namelijk het wetenschappelijke woord dat een criminoloog gebruikte om die losgeslagen jeugd van de jaren vijftig te duiden. Die zeggen van ze provoceren. Wij noemen hen provo's. En toen dachten de oprichters van Provo he, maar dat is een goede naam. Dit wordt onze geuzennaam. 
Sympathisanten zijn altijd welkom en worden door de provo's enthousiast ontvangen. Provo's zijn tegen materialisme. Het leven in de stad draait in hun ogen alleen nog maar om het kopen van spullen en braaf burgerschap, zonder inspiratie. Met flyers en originele acties proberen ze mensen aan het denken te zetten. En ze provoceren bewust de autoriteiten om extra aandacht te genereren. Aandacht voor misstanden in de stad, zoals voor wat zij noemden de asfaltterreur. Door de toegenomen welvaart kunnen steeds meer mensen zich een eigen auto veroorloven en de binnenstad loopt daardoor helemaal vol. Provo wil die auto eigenlijk uit de binnenstad weg hebben. Dat ding dat vervuilt. Dat ding wordt ook wel de heilige koe van de asfaltjungle genoemd. De provo's bedenken een uniek alternatief: Het Witte Fietsenplan. Fietsen, herkenbaar aan het provowit zonder slot, zonder eigenaar. Het idee: pak een fiets, ga naar je bestemming en laat hem daar weer achter voor de volgende gebruiker. En dat slaat aan. De fiets als symbool. Internationaal denkt men ook van he maar die fiets daar, daar kan je wat mee en dergelijke in andere steden in Europa. Die slibben ook allemaal dicht, dus men vindt dat een heel sympathiek plan. De Provo-acties vallen zelfs op bij invloedrijke beroemdheden. Zoals John Lennon en Yoko Ono tijdens hun bedprotest tegen oorlog en geweld in het Amsterdamse Hilton Hotel. Maar Provo was maar één van de vele sociale bewegingen in die buurt. Actiegroepen waar vooral oudere Amsterdammers in zaten. Die waren minstens net zo belangrijk. Het is eigenlijk een element dat wordt toegevoegd aan het actiewezen in die periode en de reden dat wij het ook heel vaak over hebben nog steeds is dat Provo heel goed was in het bereiken van de media, dus die hebben daardoor heel veel archiefmateriaal achtergelaten. Ze waren zich heel bewust van hun plek in de geschiedenis. De politie ziet de acties als een gevaar voor een ordelijke samenleving. Als relschoppers die vooral uit zijn op onrust en wanorde. De politie grijpt steeds harder in en de incidenten stapelen zich op. Overal worden de provo's met steeds meer geweld aangepakt. De 23-jarige studente Koosje Koster, een bekende provo, wordt op 22 mei 1966 gearresteerd. Voor niets meer dan het uitdelen van krentjes. Als agenten haar willen fouilleren, weigert ze. Ze wordt daarom hardhandig uitgekleed. In alleen haar onderbroek, wordt ze urenlang verhoord en onder druk gezet. Het incident met Koosje Koster wordt breed uitgemeten in de media en komt symbool te staan voor de buitensporig harde aanpak van de politie. Maar het wordt duidelijk dat de harde aanpak averechts werkt. Na verloop van tijd gaan er in de gemeenteraad steeds meer stemmen op voor een toleranter beleid. Er komt meer ruimte voor het alternatieve geluid.

Protestgroep Provo

Met flyers en ludieke acties probeert Provo in de jaren 50 mensen aan het denken te zetten. Over materialisme, vervuiling en andere misstanden in Amsterdam. Ook provoceert Provo bewust de autoriteiten. De politie ziet de provo’s als een gevaar en grijpt steeds harder in. 

Verzet tegen alles

Het Amsterdam van de jaren vijftig staat in het teken van de wederopbouw, het herstellen van de economie en de zorg voor maatschappelijke voorzieningen, zoals huisvesting. Overal werd gegraven, geheid en beton gestort. Zoals hier in Geuzenveld, een van de Westelijke Tuinsteden. Plannen voor die grootse stadsuitbreiding lagen voor de oorlog al klaar, maar er werd nu pas vaart achter gezet. Dit is het verhaal van Amsterdam. Amsterdammers woonden tot de Tweede Wereldoorlog vaak opeengepakt driehoog achter in de negentiende-eeuwse wijk of in de binnenstad. En daar moest iets aan worden gedaan. En wordt er nagedacht over hoe kunnen we die Amsterdammers een betere woontoekomst geven in die Westelijke Tuinsteden. Het woord tuinstad suggereert al dat mensen in een groene omgeving komen te wonen. Het idee was echt daar kunnen we de arbeider mee verheffen. De wederopbouw leidt tot een enorme opleving van de economie. Mensen geloven weer in de toekomst. De welvaart neemt toe en er komen nieuwe, moderne woningen beschikbaar in ruim opgezette groene wijken. Een plek voor een auto voor de deur. Halverwege de jaren zestig komen er luxeproducten op de markt die het leven aangenamer moeten maken. Stofzuigers, broodroosters, koelkasten en televisies. Burgers worden consumenten. Maar niet iedereen lijkt gelukkig te worden van al die spullen. Steeds meer mensen voelen zich ongemakkelijk bij de consumptiemaatschappij. Er komen protesten. Op het Spui komen elke zaterdag jongeren bijeen om te protesteren tegen de tabaksindustrie. En eigenlijk tegen alle grote bedrijven die mensen verslaafd maken aan hun producten. Ze verzamelen zich bij Het Lieverdje, een bronzen beeld dat de stad cadeau kreeg van een tabaksfabrikant. Ze sluiten aan bij wat oudere kunstenaars, eigenlijk, Robbert Jasper Grootveld. Die staat iedere week bij het standbeeld Het Lieverdje allemaal happenings te houden tegen de rookindustrie. Want de rookindustrie, de tabaksindustrie, dat is natuurlijk de meest consumptiegerichte foute vorm van de industrie. De protestacties in Amsterdam stapelen zich op en temidden van het tumult ontstaat er een opvallende groep: Provo. Provo daagt het gezag uit. Het stadsbestuur en de politie. Provo's zien zichzelf als een anarchistische, geweldloze protestbeweging met als doel verzet waar het maar kan. Maar wat grappig is, is dat de naam Provo. Die is gewoon eigenlijk gejat. Provo is namelijk het wetenschappelijke woord dat een criminoloog gebruikte om die losgeslagen jeugd van de jaren vijftig te duiden. Die zeggen van: zij willen provoceren. Wij noemen hen provo's. En toen dachten de oprichters van Provo hey, maar dat is een goede naam. Dit wordt onze geuzennaam. De Amsterdammer is mondiger geworden en spreekt zich steeds meer uit tegen de soms megalomane plannen van de gemeente. De gemeente had het plan opgevat oude stadswijken te slopen om zo ruim baan te maken voor auto en bedrijfsleven. Deze gracht hier had vervangen moeten worden door een zesbaanssnelweg. Wat ooit begon met kleine protesten leidde uiteindelijk tot meer zeggenschap van de Amsterdamse burger. En zo blijft het historisch centrum tot op de dag van vandaag intact. Ondertussen werden steeds meer migranten naar Nederland gehaald. Ze kwamen onder meer hier terecht. Op de Burgemeester de Vlugtlaan. Arbeiders uit Griekenland, Turkije en Marokko waren van harte welkom om hier te komen werken. Gastarbeiders, die weer zouden vertrekken als ze hier niet meer nodig waren. Maar de Amsterdamse werkgevers willen hun goedkope arbeidskrachten niet kwijt. Hun contracten worden keer op keer verlengd en zo worden ze na verloop van tijd permanente bewoners van de stad. In 1973 wordt de Wet op gezinshereniging aangenomen. Vanaf dat moment mogen gastarbeiders hun vrouwen en kinderen naar Nederland halen. Amsterdam wordt als vanouds weer een migrantenstad. Het is eind jaren zeventig en de Koude Oorlog verdeelt de wereld in Oost en West. De economie hier loopt vast. Inflatie rijst de pan uit en massaontslagen zijn aan de orde van de dag. Amsterdamse jongeren zoeken een uitlaatklep en vinden die in een nieuw fenomeen. Punk. Voor de punkbeweging blijkt Amsterdam een prima toevluchtsoord. Want punk mag dan weerzin opwekken bij een groot publiek in Amsterdam bloeit de beweging op. De economische malaise van eind jaren zeventig verergert begin jaren tachtig. Een generatie jongeren groeit op in de overtuiging dat er geen enkele toekomst voor hen is. Geen zicht op een baan of woonruimte. In de buitenwijken mogen jongeren niet huren, want daarvoor moet je ouder dan 27 zijn en getrouwd. En in de binnenstad is simpelweg geen aanbod. Tegenover het gebrek aan woonruimte staat de enorme leegstand in de binnenstad. Talloze onbruikbare gebouwen worden verwaarloosd door hun eigenaren en vastgoedspeculanten laten de panden leegstaan  om ze later voor meer door te verkopen. De jongeren nemen het heft in eigen hand. Ze gaan kraken wat nog niet strafbaar is. Maar de eigenaren zetten alles op alles om de krakers eruit te krijgen. En die verbouwen op hun beurt de panden tot halve forten. De economie krabbelt uit het donkere dal van de jaren tachtig. No Future maakt plaats voor het gevoel dat de bomen in de komende eeuw wel eens tot in de hemel zouden kunnen groeien. De stad wordt opgeruimd en schoongepoetst. Hele wijken worden in hoog tempo opgeknapt. Tegenwoordig is kraken bij de wet verboden. Wie het toch doet riskeert een gevangenisstraf van een jaar en een boete van 8.500 euro. De binnenstad wordt het terrein van rijke yuppen, dure merken en toeristen. Hier op het Damrak en eigenlijk overal in de binnenstad hoor je boven het stadslawaai uit het geratel van rolkoffers. Overlast ditmaal niet veroorzaakt door armoede, maar door welvaart. Amsterdam is door de eeuwen heen altijd een stad geweest voor migranten en passanten. Mensen op de vlucht voor geweld vervolging, armoede. Mensen met kleine wensen en grote dromen. Zolang de stad er is, zullen die mensen blijven komen. En dankzij hen bestaat Amsterdam.

Het verhaal van Amsterdam in de klas

Na de Tweede Wereldoorlog neemt de welvaart in Amsterdam toe. Er worden nieuwe wijken gebouwd en de economie leeft op. Gastarbeiders geven de stad kleur. Jongeren zetten zich tegen de consumptiemaatschappij en slaan aan het kraken van gebouwen. Tegenwoordig is Amsterdam het domein van yuppen, dure merken en toeristen.

Amsterdam na de Tweede Wereldoorlog

Er zijn echt moordpartijen geweest. Dat is iets wat we wisten dat er kon gaan gebeuren. De Serven hebben dat een aantal keren gedaan. Dit is genocide. Juli 1995. 8000 Islamitische mannen en jongens worden vanuit de Bosnische stad Srebrenica gedeporteerd en vermoord door Servische militairen. Een Nederlandse legereenheid, genaamd Dutchbat kijkt toe en doet niks. Hoe kon dit gebeuren? En wat heeft dit te maken met uit elkaar vallen van Joegoslavië? Tot 2003 bestaat er in Oost-Europa, in de Balkan, een land dat Joegoslavië heet. Een land dat in 1918 ontstaat uit het koninkrijk Servië en een deel van het voormalige Oostenrijk-Hongarije. Joegoslavië bestaat uit zes deelstaten waarin verschillende volkeren wonen. Deze volkeren verschillen in afkomst, zoals Serviërs, Kroaten en Slovenen en religie, zoals christenen en moslims. Al deze verschillende groepen hebben een eigen cultuur en geloof, maar leven wel samen in één land. En dat gaat lang niet altijd goed. Zo vinden de Serviërs dat zij het recht hebben om Joegoslavië te besturen. En wat er ook meespeelt is nationalisme: Veel groepen willen liever een eigen staat voor hun volk. Na de Tweede Wereldoorlog wordt deze man, Tito, de leider van Joegoslavië. Onder hem wordt het land een communistische staat vanuit het principe dat iedereen gelijk is aan elkaar. Dus ook alle verschillende volkeren, verdeeld over gelijkwaardige deelstaten.
Tito is dan ook fel tegen het nationalisme. Want als alle volkeren een eigen land zouden willen, zou Joegoslavië uit elkaar vallen. En precies waar hij voor vreest, gebeurt als hij overlijdt in 1980. In de Joegoslavische deelstaten laaien de nationalistische gevoelens weer op. Vooral als in 1989 de Servische leider Milošević de macht grijpt. Milošević wil Joegoslavië tot één Groot-Servië maken, zoals het tijdens het Koninkrijk Servië ook was. Eén groot land waarin de Serviërs de baas zijn. Milošević en de Serviërs krijgen steeds meer en meer macht in Joegoslavië en dit leidt tot grote onrust. Eén voor één roepen de andere volkeren de onafhankelijkheid uit. Als eerst de Slovenen en daarna de Kroaten. Ik verklaar de hele wereld en alle burgers van de Republiek Kroatië dat vanaf vandaag de Republiek Kroatië een onafhankelijke en soevereine staat is. De Serven vinden die onafhankelijkheidsverklaringen maar niks en grijpen in. Er volgen meerdere bloedige oorlogen die de Serven uiteindelijk verliezen. Van Joegoslavië blijft steeds minder over. We zoomen even in naar Bosnië. In deze deelstaat van Joegoslavië wonen Serviërs, Kroaten en moslims, die Bosniakken worden genoemd. In 1992 stemt een meerderheid van Kroaten en moslims in Bosnië voor onafhankelijkheid. Maar de Bosnische Serviërs zijn tegen. Zij willen bij Groot-Servië horen en roepen daarom hun eigen staat uit, de Republika Srpska. En al snel roepen ook de Bosnische Kroaten een eigen staat uit: De Kroatische Republiek Herceg-Bosna. Er breekt een gruwelijke burgeroorlog uit, waarbij over en weer veel geweld plaatsvindt. Zowel de Serviërs als de Kroaten en de Bosniakken pakken hun wapens op. Allen maken zich hierbij schuldig aan oorlogsmisdaden en etnische zuiveringen. De Bosnische-Serviërs, versterkt door het Joegoslavische leger, hebben hierin de overhand. Duizenden mensen worden verdreven, slaan op de vlucht, worden opgesloten in kampen of vermoord. Tijdens het bewind van Tito is het min of meer rustig in Bosnië en leven de verschillende volkeren met elkaar. Maar na het referendum, lopen de conflicten op en maakt het ineens uit welke afkomst of religie de buurman heeft. Het zuiveren van dit gebied werd gedaan door lokale Serven. Het waren aanvankelijk onze buren. Dus... Weet je dat wel zeker? Honderd procent. De beelden van vluchtelingen, moordpartijen en concentratiekampachtige taferelen veroorzaken een schokgolf in de wereld. De Verenigde Naties maakt zich grote zorgen om deze etnische zuiveringen en grijpt in. Er worden veilige zones, enclaves ingericht om met name de Bosniakken, de moslims te beschermen tegen de Bosnische-Serviërs. Neutrale soldaten uit de VN-lidstaten moeten de enclaves bewaken. Deze soldaten dragen blauwe helmen, zoals deze, zodat ze herkenbaar zijn als vredessoldaten.   
Een Nederlands bataljon, Dutchbat, krijgt de opdracht om de enclave Srebrenica te bewaken. De 30.000 moslims in de stad voelen zich veilig bij de blauwhelmen. Maar dan… In de zomer van 1995 gaat het gruwelijk mis. Het Bosnisch-Servische leger heeft de enclave Srebrenica omsingeld. De Dutchbat-soldaten zijn lichtbewapend en kunnen daardoor nauwelijks iets doen. De legerleiding van Dutchbat roept om hulp van de Verenigde Naties en de internationale gemeenschap, maar daar wordt nauwelijks gehoor aan gegeven. De Servische tanks rijden Srebrenica binnen. De enclave Srebrenica is gevallen. Onder de voet gelopen door de Serviërs. De vele moslims in de stad vluchten naar de legerbasis van Dutchbat. In de hoop dat de soldaten hen zullen beschermen. Maar lang niet iedereen kan terecht in de kazerne en moet dus buiten blijven. Veel militante Bosniakken, vluchten de bossen in uit angst voor de wraakzuchtige Serviërs.
De Nederlandse commandant Karremans onderhandelt met de Servische generaal Mladic. Hij wil dat de moslims en de Nederlandse militairen naar een veilige plek worden gebracht. Dat lukt, maar op het laatste moment eist Mladic dat de moslimmannen van de vrouwen worden gescheiden. Dit onder het mom van dat hij de mannen wil verhoren om erachter te komen of het oorlogsmisdadigers zijn. Dutchbat moet assisteren bij de scheiding. Ze staan machteloos. Machteloos, ik voelde me echt hulpeloos, machteloos. Ik voelde me heel klein. Maar had jij het vertrouwen dat het goed zou aflopen? Nee, ik was zelf ook doodsbang. Ik had absoluut geen vertrouwen meer in de VN, in ons bataljon en in de Serven al helemaal niet. Dus je dacht eigenlijk... je stuurt die man de dood in? Nou, die angst die bestond er wel. De bussen met de vrouwen en kinderen rijden weg. Maar de ruim 8000 mannen en jongens worden de bossen in gejaagd en op brute wijze vermoord en begraven in massagraven. 
Ze zagen die Serven een groep Bosnische mannen meenemen naar een huis. Vervolgens hoor je executieschoten. En dan komen die Servische soldaten terug om een volgende lading te nemen. En die nemen ze weer mee en dan hoor je weer executieschoten. De moordpartijen bij Srebrenica zijn een genocide, een volkerenmoord op Bosniakken. Een half jaar later wordt de bloedige Bosnische burgeroorlog beëindigd tijdens het verdrag van Dayton. De oorlog heeft zeker 250.000 doden gekost. Tienduizenden mensen zijn door de oorlog hun thuis, vrienden en familieleden kwijt. 
Na de oorlog gaan de verschillende naties zelfstandig verder. Zo wordt Bosnië-Herzegovina erkent als zelfstandig land, net als de Servische republiek.
En ook andere voormalige deelstaten van Joegoslavië worden onafhankelijk. Vanaf 2003 is de eenheidsstaat Joegoslavië definitief verleden tijd. De wereld is geschokt door oorlogsmisdaden. Sinds de Tweede Wereldoorlog is er nu wéér een genocide. De daders, de toenmalig Servische leiders zoals Mladic en Milosevic worden berecht door het internationaal strafhof in Den Haag. Maar Dutchbat, de Nederlandse militairen waren er ook bij. Hadden zij meer kunnen doen en de genocide kunnen voorkomen? En de VN dan, zijn die niet verantwoordelijk? De oorlogsmisdaden die in Srebrenica en op andere plekken in Joegoslavië zijn gepleegd, blijven voor veel mensen een open wond. 
En ook al is Joegoslavië verleden tijd en zijn er nieuwe landen opgericht... Het gebied is nog steeds een smeltkroes van volkeren en daardoor zijn er tot op de dag van vandaag onderlinge spanningen. ’Als het jaren geleden kon gebeuren. Als de structurele redenen waarom het gebeurde, niet worden opgelost, dan is het heel goed mogelijk dat het nu weer gebeurt.

Wat is er gebeurd in Srebrenica?

In de jaren 90 vinden er in de Balkan een aantal bloedige burgeroorlogen plaats. Zoals in Bosnië, waar moslims, Kroaten en Bosnische-Serven met elkaar in conflict zijn. De VN richt veilige zones in, waaronder in Srebrenica. De Nederlandse legereenheid Duchbat moet deze enclave bewaken. Maar in juli 1995 gaat dit gruwelijk mis. 8000 islamitische mannen en jongens worden vermoord. Het is een genocide. Wat is hier gebeurd?

Genocide in de jaren 90 in Bosnië

Televisie en computer

H/V examenvideo's bij historische context bij Nederland 1948 - 2008

Geschiedenis examen: Nederland 1948 - 2008

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

ijsjes 

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.