Klas 4/5/6

Examenvideo's bij economie (havo/vwo) over concept goede tijden, slechte tijden. Eindtermen: conjunctuur, prijsindexcijfer, uitkering.

Waarom zijn bananen krom? Hoe werkt je geheugen? Uiteenlopende vragen die Clipphanger met een grappige animatie op een verrassende manier beantwoordt.

Clipphanger header

Clipphanger logo

Clipphanger 

Clipphanger op Youtube

In de 18e eeuw begint in Europa de Verlichting. Door de ontwikkeling van de wetenschap veranderen onze ideeën over de maatschappij. Weet jij wat de Verlichting precies inhoudt? Test je kennis in de quiz. 

Quiz over denkers en ideeën

Wat weet jij over de Verlichting?

Aardrijkskunde examenquiz

Test of jij goed bent voorbereid op je examen aardrijkskunde! Wat weet je van platentektoniek, de koolstofkringloop en oceanische circulatie? Klik op de afbeelding om te beginnen.

Examenquiz bij aardrijkskunde voor vwo

Wat weet jij over de aarde als natuurlijk systeem?

Klas 1/2/3

Hoe is het voor mensen in andere landen om buitenstaander te zijn, puber, homo, verslaafd of... ongesteld? Je ziet de overeenkomsten en verschillen tussen culturen in onze steeds kleiner wordende wereld.

Programmaheaders

Programmalogo's

Metropolis in de klas

Alles van Metropolis

Deze keer brengt Metropolis geld in het laatje. Geld in de vorm van een welverdiend salaris. Want dat heb je nodig als je de huur of je Netflix abonnement moet betalen. In deze online story zoeken de correspondenten van Metropolis uit hoe mensen aan hun salaris komen en wat ze ermee doen.

Scrollverhaal over salaris

Money makes the world go 'round

NPO Kennis maakt explainers en informatieve story's over onderwerpen die jongeren bezighouden, van Netflix tot klimaatverandering.

Npo Kennis header

Logo NPO Kennis

NPO Kennis

Je geld wordt elk jaar iets minder waard. Dat betekent dat je minder kunt kopen voor hetzelfde geld. Een beetje inflatie is heel normaal. Hoe dat zit, lees je in de story van NPO Kennis.

Story over hoe geld minder waard wordt

Wat is inflatie?

Deze mooie koekenpan, waar je nu nog 100 euro voor betaalt, kost over een jaar misschien wel 102 euro. Dat heet inflatie. En dat is niet erg, want als het goed is, krijg je dan van je baas ook net iets meer salaris. Je koopkracht blijft gelijk, waardoor je de koekenpan nog steeds kopen kan.
Prijzen gaan omhoog, omdat productiekosten ook stijgen. Een jaarlijkse inflatie van 2 of 3 procent is vrij normaal. Maar het kan ook uit de hand lopen. Na het verliezen van de Eerste Wereldoorlog moet Duitsland de schade van de oorlog betalen aan de winnaars. En dat doen de Duitsers niet zo gründlich, door in 1923 de geldpersen aan te zetten. Zo komt er meer geld in omloop, maar dat geld is niet veel meer waard: de prijzen rijzen de koekenpan uit: hyperinflatie. Voor een brood betaalde je zo’n 200.000 mark en dan moest je het ook nog beleggen. Als je in een restaurant iets te lang deed over je paardenbiefstukje, dan was je alweer het dubbele kwijt. Ja, laat die fooi maar zitten. Hyperinflatie noemen we ook wel galopperende inflatie.

Clipphanger

Als de inflatie stijgt kun je minder kopen voor dezelfde hoeveelheid geld. Daar kunnen de Duitsers over meepraten: de inflatie was er na de Eerste Wereldoorlog zo hoog dat de bratwursten duurder werden waar je bij stond.

John Maynard Keynes’ bekendste werk is 'The General Theory of Employment, Interest and Money' uit 1936. Tijdens de periode van de na-oorlogse wederopbouw is de economische politiek van de meeste westerse landen een tijdlang op deze Keynesiaanse ideeën gebaseerd.
Keynes maakt in zijn boek onderscheid tussen twee soorten economen: vrijwel al zijn voorgangers noemt hij Klassieken, aan de andere kant staat hij zelf. De Klassieke economen hebben een onbegrensd vertrouwen in de vrijemarkteconomie. Keynes bepleit juist, dat een economie in crisis niet altijd in staat is zichzelf aan de haren uit het moeras omhoog te trekken. Een sturende overheid is naar zijn mening nodig om de ergste valkuilen van het kapitalisme te vermijden.


De algemene theorie van werkgelegenheid, rente en geld

De econoom John Maynard Keynes schreef het boek 'The general theory of employment, interest and money'. Dit gaat over de rol van een sturende overheid om de ergste valkuilen van het kapitalisme te vermijden.

Een boek over de na-oorlogse wederopbouw 

Tegenlicht in de klas

Kan onze economie eeuwig doorgroeien? De Engelse econoom Kate Raworth vindt dit niet haalbaar en komt met een revolutionaire theorie voor de economie van de toekomst. De economie van de 21e-eeuw is niet lineair, maar heeft de vorm van een donut.

De economie van de toekomst 

Tegenlicht in de klas 

De cbs-conjunctuurklok

Econoom Dirk Bezemer legt uit wat de cbs-conjunctuurklok is en hoe het werkt. 

Cyclisch verloop economie

Gegeven dat er een conjectuur is in de economie, een natuurlijke loop der dingen, wat kunnen we daar aan doen? Dan is het de vraag: wat kan de Overheid daar aan doen. De Overheid kan via haar eigen inkomsten en uitgaven de conjectuur dempen of juist versterken. Dan voert ze anti-cyclus of pro-cyclus beleid. Als je de conjuctuur opnieuw zou gaan tekenen als een slinger in de tijd, dus dan is dit de tijdlijn en de groei van het Bruto Binnenlands product dat gaat er dan rond. Dat zou er gebeuren als de Overheids niets deed. Als de Overheid nu een pro-cyclus beleid voert dan krijg je dus dat de conjuctuur heftiger wordt. Diepere dalen, hogere toppen. Bijvoorbeeld als de Overheid gaat bezuinigen als er toch al crisis is. Dan gaat het natuurlijk nog slechter. Daarbij kan de Overheid ook anti-cyclus beleid voeren. Dan krijg je dus een conjuctuur beweging die een beetje afgevlakt is. Dus minder hoge toppen en minder diepe dalen. Dat is als de overheid in tijden van crisis de uitgaven gaat verhogen. Werkloosheidsuitkering gaat verhogen bijvoorbeeld, meer investeringen gaat doen en in goede tijden de overheidsuitgaven verkleint. Het is misschien ook een logische gedachte dat het verstandig is niet teveel geld uit te geven. Voor ons geldt dat ten slotte ook dat een huishouden uitgaven doet, die beperkt je. Dan houd je meer geld over. Stel dit is een hele heldere redenering, maar bij de overheid zit dat toch een beetje anders. De overheid heeft ook uitgaven. Hier is de overheid en die doet uitgaven. Waar gaan die heen? Naar huishoudens, bijvoorbeeld als de overheid werkloosheidsuitkeringen doet. Bedrijven, bijvoorbeeld subsidies naar andere bedrijven, andere doelen als wegen aangelegd moeten worden. De overheid kan natuurlijk ook haar overheidsuitgaven beperken. Net zo goed als huishoudens dat kunnen doen en dan houdt de overheid meer geld over. Dat is mooi voor de overheid maar bedrijven en huishoudens houden natuurlijk minder geld over. Wat ze eerst kregen van de overheid wordt nu minder. Dus voor de economie als geheel is het de vraag wat het effect daar van is. Dus overheidsuitgaven die beperkt worden zijn goed voor de overheidsfinanciën maar zouden slechter kunnen zijn voor bedrijven en huishoudens. Dat is tenslotte de economie. Dus het totale effect op de economie zou wel eens negatief kunnen zijn en daarom moet je voorzichtig zijn met het verminderen van de overheidsuitgaven. Juist in tijden van crisis natuurlijk.

Overheidsuitgaven

Wat is de invloed van verminderen of verhogen van de overheidsuitgaven op onze economie?

Wat is de invloed op de economie?

Als je een begroting maakt schrijf je op hoeveel geld je binnenkrijgt en hoeveel geld je wilt uitgeven. Ieder jaar op Prinsjesdag presenteert de Regering de Rijksbegroting en de Miljoenennota. In de Rijksbegroting staat wat de geschatte inkomsten en uitgaven zijn. Zo kunnen de inkomsten over een jaar wel 235 miljard Euro zijn, maar de uitgaven bijvoorbeeld 250 miljard. De Regering moet dan gaan bezuinigen of gaan lenen. 
De belangrijkste inkomsten van de Nederlandse Overheid zijn belastingen. Als je geld verdient, betaal je loon- en inkomstenbelasting. Als je iets koopt, bijvoorbeeld een blikje Cola of een spijkerbroek, betaal je belasting in de vorm van BTW. Als je sigaretten, alcohol of benzine koopt, betaal je extra voor de accijns. Dat is ook belasting en die gaat ook naar de Schatkist. En mensen die een motor of een auto hebben betalen motorrijtuigenbelasting. De Overheid verdient ook aan onder andere verkeersboetes en met de verkoop van aardgas aan het buitenland. De Overheid betaalt bijna alles met het belastinggeld.
De belasting die we betalen wordt gecontroleerd door belastinginspecteurs. Ze verwerken zo’n 60 miljoen aangiften per jaar. Je kunt je dan voorstellen, dat er in sommige aangiften fouten staan. Echte vergissingen, echte fouten. Maar soms wordt er bewust verkeerde informatie gegeven. Sommige mensen proberen de belasting te ontduiken. Een belastinginspecteur controleert de aangiftes. Als iemand minder inkomsten opgeeft dan hij heeft binnengekregen, betaalt hij minder belasting dan zou moeten.

De Rijksbegroting

In de Rijksbegroting wordt opgenomen hoeveel geld de overheid binnen krijgt en hoeveel de overheid wil uitgeven. Maar waar verdienen ze precies geld aan? 

Wat staat er in de Rijksbegroting?

In KNOW SHIT vertellen we je elke week hoe je moet omgaan met maatschappelijke shit als pesten, discriminatie, ongelijkheid, vooroordelen en gezondheid. Hoe het echt zit, dus.

Wahine vindt het openbaar vervoer in Nederland veel te duur en vraagt zich af waarom het niet goedkoper kan, of zelfs helemaal gratis. Samen met 3FM-dj Joram stapte ze op het leukste vervoersmiddel dat je ooit hebt gezien en baanden ze zich een weg door de straten van Amersfoort, op zoek naar antwoorden.

Uit onderzoek van Eurostat blijkt dat het ov in Nederland 32 procent duurder is dan het Europese gemiddelde. Bert van Wee is hoogleraar transportbeleid aan de TU Delft en weet heel veel over het openbaar vervoer. "De totale kosten zijn ongeveer vier keer zo hoog als wat de reiziger zelf betaalt. Als je naar de totale kosten kijkt dan betaalt de reiziger ongeveer een kwart en driekwart door de overheid."

"Maar waarom wordt de trein dan steeds duurder?" vraagt Wahine zich af. Bert van Wee legt uit dat reizen met de trein een dienst is, en dienst kan je moeilijk efficiënter maken. 

In sommige landen, zoals Luxemburg, is het ov gratis. Goed idee voor Nederland? Bert: "Mensen denken vaak: als we het ov nou gratis maken, dan stappen meer mensen uit de auto in de trein. Was dat maar zo. Dán was het misschien wel een goed idee. Maar wat blijkt: als je het gratis maakt, gaan er wel veel meer mensen met het ov, maar slechts een klein deel van deze extra reizigers zijn reizigers die ánders met de auto waren gegaan. Daarmee is gratis openbaar vervoer een peperdure maatregel om een heel klein beetje fileleed weg te nemen. En voor het milieu kan het zelfs averechts werken omdat al die extra reizigers ook extra energie kosten."

Bert van Wee vindt het niet terecht dat je het ov voor iedereen gratis maakt, maar geeft aan dat je het wel voor een deel van de bevolking gratis kunt maken. Bijvoorbeeld voor mensen met een bijstandsuitkering. Maar dus niet voor iedereen.

Know Shit

Wahine vindt het openbaar vervoer in Nederland veel te duur en vraagt zich af waarom het niet goedkoper kan, of zelfs helemaal gratis. Samen met Tussenuur host Joram stapte ze op de vierfiets met hoogleraar Transportbeleid Bert van Wee om een antwoord op haar vraag te vinden.

Je kan niet bezuinigen op arbeid

Waarom is het openbaar vervoer in Nederland zo duur?

De autoriteit consument en markt wil de belangen van consumenten waarborgen door toe te zien op een optimale marktwerking. 
Wij zien er onder meer op toe dat ondernemingen in Nederland zich houden aan de mededingingswet. Dat doen wij door bedrijven aan te pakken die kartelafspraken maken, dus bijvoorbeeld afspraken maken over hun prijzen van een product. Daarnaast treden wij op als ondernemingen misbruik maken van een dominante machtspositie en daardoor het leven van hun concurrenten zuur maken. Ook kijken wij naar samenwerking tussen ondernemingen. Dus bijvoorbeeld de fusie of een overname, dan toetsen wij of als gevolg daarvan nog voldoende concurrentie overblijft. Dit doen we allemaal met het doel om eerlijke concurrentie te bereiken, dus voor de consument keuze en niet een te hoge prijs. Als een onderneming zijn prijzen kan verhogen, kan dat een teken zijn dat er niet voldoende concurrentie in de markt is, want als de prijs te hoog is, zullen jij en ik dat niet betalen en gaan we naar een andere. 
Een voorbeeld van een bekend kartel uit 2010 is het meelkartel, daarin maakten meelfabrikanten afspraken over hun klanten. Zij verdeelden onderling hun klanten. Een markt kan gevoelig zijn voor kartelafspraken als er bijvoorbeeld weinig spelers zijn op de markt en het gaat om een product wat heel homogeen is, dus bijvoorbeeld meel. Nou, meel is een product wat we allemaal dagelijks eten, het zit in brood, het zit in pasta, koekjes. In dit geval verdeelden zij onderling hun klanten. Een klant is bijvoorbeeld een supermarkt, dat betekende dat die supermarkt niet meer bij een andere fabrikant meel kon inkopen en dus misschien wel teveel betaalde als hij ontevreden was of andere condities wilde bedingen, maar dus niet weg kon bij zijn fabrikant. Uiteindelijk betaalt de supermarkt dan teveel en komt de rekening bij de consument terecht. 
Wij geven niet een waarschuwing af. We doen onderzoek in de markt, dus het bezoeken van bedrijven om informatie te verkrijgen of informatie verzoeken uit te doen, dat brengen we allemaal goed in kaart en uiteindelijk maken we de balans op “is er nu sprake van een overtreding of niet?”, is dat het geval, dan wordt er aan het bedrijf een boete opgelegd of kan ook een persoon een boete krijgen voor de overtreding van de mededingingswet. Een boete kan oplopen tot maximaal 10% van de omzet van dat bedrijf die betrokken is bij de afspraak


Gezonde concurrentie

Kartelafspraken, misbruik maken van machtsposities. De Autoriteit Consument en Markt treedt op als de dit soort overtredingen begaan worden door bedrijven of personen. Ze houden in de gaten of ondernemingen in Nederland zich houden aan de mededingingswet. 

De Autoriteit Consument en Markt houdt dit in de gaten

We zitten midden in een wooncrisis. Woningen zijn schaars en door de stijging van de huizenprijs is het voor veel jongeren onmogelijk een woning te kopen.

Ooit werd Nederland internationaal geroemd om zijn vooruitstrevende volkshuisvesting. Vooral de sociale woningbouw staat dan hoog aangeschreven. Woningen voor alle mensen, ook die met een laag inkomen. 
Nu heeft de overheid de regie over de woningmarkt losgelaten en de markt vrijgegeven. Maar het heeft de crisis op de woningmarkt niet opgelost. Integendeel, door het woningtekort rijzen huizenprijzen de pan uit. Jongeren kunnen geen woning meer kopen en moeten dealen met extreem hoge huurprijzen.

Er zijn ook mensen die helemaal geen woonruimte hebben. Ook dit zijn vaak Jongeren. Cody Hochstenbach is stadsgeograaf in Amsterdam en weet er alles van.

Maar wat is de oorzaak van het huidige woningtekort?

Dat is zo’n 100 jaar geleden het algemene beeld in Nederland

Nu is er gemiddeld 65 vierkante meter aan woonruimte beschikbaar per persoon, maar dat is niet eerlijk verdeeld?
Cody woont in een voormalige arbeiderswijk in Amsterdam. 

Zo’n 100 jaar geleden kun je zien dat kosten noch moeite worden gespaard om huurwoningen van hoge kwaliteit te maken. ‘Paleizen voor de arbeiders’ worden deze huizen dan ook wel genoemd. Achteraf een goeie investering, want ze zijn nog steeds erg gewild en brengen veel geld op, op de woningmarkt.

Er zijn in Nederland meer projecten zoals de Warren. Maar het is lang niet genoeg om de woningnood op te lossen. Daarvoor zullen er simpelweg veel meer huizen moeten worden gebouwd. Alleen dan zal het aanbod sterk toenemen en kunnen de huizenprijzen dalen, zodat de woningmarkt weer toegankelijk wordt voor iedereen.

Door een tekort aan woningen stijgen de prijzen op de woningmarkt de pan uit. Hoe komt dit? Hoe was dit vroeger geregeld in Nederland? En wat zijn de oplossingen voor de toekomst?

De toekomst van het wonen 

Nederland van boven in de klas

De bollenvelden in het Westland staan in bloei. Nederland is dan ook bekend om z’n bloemen. Maar misschien nog meer om de handelsgeest. En niet voor niets, want zestig procent van de wereldhandel in bloemen gaat via Nederland. Ook andere industrieën, zoals de scheepsbouw, doen het goed in Nederland. Nauwkeurigheid en goede verzorging zorgt voor bloei, voor welvaart en geluk. Maar we moeten altijd alert blijven voor het verval.

Bloei

In 1817 beschrijft David Ricardo in zijn boek ‘On the Principles of political Economy and Taxation', zijn theorie over comparatieve kostenverschillen. Volgens hem zijn deze relatieve kostenverschillen de belangrijkste verklaring voor de internationale handel, en niet de absolute kostenverschillen, zoals zijn beroemde voorganger Adam Smith betoogt. Ricardo’s stelling is: ook al is een land in staat om alle producten goedkoper te produceren dan een ander land, dan nog kan het gunstig zijn om je te specialiseren in die producten waar je het beste in bent, en alleen daarin te handelen. In Ricardo's tijd is Engeland bijvoorbeeld absoluut gezien duurder in het produceren van kleding dan Portugal, maar kan zich toch beter toeleggen op kleding maken en exporteren naar Portugal, als dàt land zich tenminste volledig toelegt op de productie en export van wijn.

Comparitieve kostenverschillen

In 1817 beschrijft David Ricardo in zijn boek ‘On the Principles of political Economy and Taxation', zijn theorie over comparatieve kostenverschillen. Volgens hem zijn deze relatieve kostenverschillen de belangrijkste verklaring voor de internationale handel, en niet de absolute kostenverschillen, zoals zijn beroemde voorganger Adam Smith betoogt. 

Een theorie van David Ricardo 

Comparitieve kostenverschillen 

Het succes van een land wordt vaak gelijkgesteld aan de mate van economische groei. Als het economisch beter wordt, heeft iedereen het goed - dat is de gedachte. Maar is groei wel het enige doel van ons bestaan?

Meer dan economische groei

VVD Europarlementariër Toine Manders is een vurige voorvechter van de vrije, interne markt in Europa. Wij privatiseren op Europees niveau nooit, want dat is de nationale overheid een overheidsbedrijf op die markt zet. En daarmee privatiseert. Wat wij in Europa wel proberen, in de grote interne markt, 500 miljoen consumenten. Wij proberen wel de wetgeving voor iedereen gelijk te maken waardoor je in heel Europa concurrentie krijgt. Dat betekent dat Nederlandse bedrijven, geprivatiseerde bedrijven of echte private bedrijven, dat die in heel Europa de markt op kunnen. Maar dat betekent ook dat je dan moet toelaten dat bedrijven uit die andere gebieden in Europa ook op onze markt komen. En dat hebben we bijvoorbeeld gezien bij de energievoorzieningen. Het privatiseren van de Nederlandse spoorwegen dat vind ik een voorbeeld van wat niet goed is geweest. Die partij in de liberale markt zetten, want er zijn geen andere aanbieders van het spoor dus er is geen vrije markt als het gaat over railtransport in Nederland. Privatiseren betekent dat je een overheidsbedrijf naar de privésector laat over gaan en liberaliseren betekent, daar zit het woord liber in en dat betekent vrij, het vrij maken van de markt zodat je meer spelers (ondernemingen) toe laat om dezelfde dienst aan te bieden. Weliswaar onder dezelfde regels met dezelfde kansen. 

Concurrentie in Europa

Toine Manders wil dat bedrijven in heel Europa met elkaar kunnen concurreren en dus door heel Europa hun producten kunnen aanbieden.

Gelijke wetgeving binnen heel Europa

Arbeid, productie en bedrijf

Consument en markt

H/V examenvideo's bij economie (havo/vwo) over goede en slechte tijden.

Economie examen: goede tijden, slechte tijden

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Schaatsende kinderen

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.