Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Examenvideo's bij economie (vmbo) over consumptie en gedrag. Eindtermen: consumentengedrag, inkomen, lenen en sparen.

NPO Kennis maakt explainers en informatieve story's over onderwerpen die jongeren bezighouden, van Netflix tot klimaatverandering.

Npo Kennis header

Logo NPO Kennis

NPO Kennis

Je geld wordt elk jaar iets minder waard. Dat betekent dat je minder kunt kopen voor hetzelfde geld. Een beetje inflatie is heel normaal. Hoe dat zit, lees je in de story van NPO Kennis.

Story over hoe geld minder waard wordt

Wat is inflatie?

Hoe is het voor mensen in andere landen om buitenstaander te zijn, puber, homo, verslaafd of... ongesteld? Je ziet de overeenkomsten en verschillen tussen culturen in onze steeds kleiner wordende wereld.

Programmaheaders

Programmalogo's

Metropolis in de klas

Alles van Metropolis

Deze keer brengt Metropolis geld in het laatje. Geld in de vorm van een welverdiend salaris. Want dat heb je nodig als je de huur of je Netflix abonnement moet betalen. In deze online story zoeken de correspondenten van Metropolis uit hoe mensen aan hun salaris komen en wat ze ermee doen.

Scrollverhaal over salaris

Money makes the world go 'round

De winkel ligt vol met eten. Dit wordt over de hele wereld geproduceerd. Om de hele wereldbevolking te kunnen voeden, is er veel voedsel nodig. Hoe zorgen we ervoor dat iedereen genoeg eten heeft?

Quiz over duurzame voedselproductie

Wat is duurzaam consumeren?

Waarom zijn bananen krom? Hoe werkt je geheugen? Uiteenlopende vragen die Clipphanger met een grappige animatie op een verrassende manier beantwoordt.

Clipphanger header

Clipphanger logo

Clipphanger 

Clipphanger op Youtube

In de 18e eeuw begint in Europa de Verlichting. Door de ontwikkeling van de wetenschap veranderen onze ideeën over de maatschappij. Weet jij wat de Verlichting precies inhoudt? Test je kennis in de quiz. 

Quiz over denkers en ideeën

Wat weet jij over de Verlichting?

Tegenlicht in de klas

Ons huis staat vol met spullen en we kopen dagelijks nieuwe producten erbij. Maar, de  snelheid waarmee we nu producten kopen en weer afdanken zorgt voor een groeiende berg afval.

De wegwerpmaatschappij

De Rekenkamer in de klas

Vak: economie. Sinds 2016 zijn gratis plastic tasjes verboden. Als je er toch eentje wil moet je ervoor betalen. In de supermarkt betaal je zo’n 25 cent voor een plastic boodschappentas. Maar wat kost zo’n plastic tasje nou eigenlijk en wat levert het de supermarkt op?

Wat kost een plastic tasje?

Giraal geld is het totaal van de direct opvraagbare tegoeden op betaalrekeningen: de rekeningen courant. Munten en bankbiljetten zijn chartaal geld. Al het chartale en girale geld in handen van consumenten, bedrijven en de lagere overheid noemen we de maatschappelijke geldhoeveelheid. Er is ongeveer 340 miljard Euro in omloop in Nederland, 300 miljard is giraal geld, de rest chartaal. Huishoudens hebben daarnaast nog eens zo’n 300 miljard Euro aan spaargeld staan bij banken. De banken hebben voor ongeveer 550 miljard aan hypotheekleningen uitstaan en voor 30 miljard aan consumptief krediet uitgeleend aan huishoudens. Aan bedrijven hebben banken nog eens ruim 330 miljard Euro uitgeleend.

Maatschappelijke geldhoeveelheid

De maatschappelijke geldhoeveelheid is verdeeld over verschillende groepen zoals huishoudens, de overheid en banken. Waar bevindt zich dat geld en wat is het verschil tussen chartaal en giraal geld? 

Hoeveel geld is er in omloop en waar bevindt zich dat?

Groep 6/7/8

Op onze mooie aardbol gebeurt een heleboel wat niet zo best is voor ons milieu. Om die schade duidelijk te maken heeft de Zwitserse wetenschapper Wackernagel een meetinstrument bedacht. Alles wat je eet, doet en gebruikt wordt in een grote rekenmachine gegooid. Na wat gepruttel komt er een score uit, die staat voor de totale ruimte die jij inneemt op aarde. Dit is jouw ‘ecologische voetafdruk’. Die is niet alleen eco, maar ook logisch. Eigenlijk zijn er voor elke aardbewoner zo’n 3 voetbalvelden beschikbaar. Maar de gemiddelde Nederlander heeft een voetafdruk ter grootte van zo’n 12 voetbalvelden. Da’s een heel grote voet waar we op leven. Als iedereen op aarde zo tekeer zou gaan, zouden we dus bijna 4 aardbollen nodig hebben. En die hebben we dus niet hè! Gelukkig kan jij een hoop doen om duurzamer te leven. Minder vliegen, verwarming lager, korter douchen, minder vlees en zuivel eten en minder kopen kopen kopen. Als we allemaal ons beste beentje voor zetten, wordt onze voetafdruk hopelijk steeds een beetje kleiner. En dan hebben we ooit misschien genoeg aan onze enige echte aarde. Aaah, wat een schatje hè?

Clipphanger

Met alles wat jij eet, doet en koopt, gebruik je een stukje aarde. Voor elke aardbewoner zijn er zo’n drie voetbalvelden beschikbaar. Maar de gemiddelde Nederlander heeft een ecologische voetafdruk van wel 12 voetbalvelden. Hoe zit dat precies?

Wat is de ecologische voetafdruk?

Er zijn ook koffies die je niet in de supermarkt kunt kopen, maar wel kunt drinken in een horecagelegenheid. Paul Manetti verkoopt sinds 2009 exclusief aan cafés en restaurants in het hogere segment. 
Mijn koffie is alleen maar te verkrijgen voor de horecaondernemer. Ik vind dat de horecaondernemer die wil zich graag onderscheiden, die wil graag een product brengen wat je in de supermarkt niet kunt krijgen, vraagt een prijs voor een kopje koffie, bijvoorbeeld 2 Euro of 2 Euro 20 voor een cappuccino. En als je die koffie dan ook voor 5 of 6 Euro per pond in de supermarkt kan krijgen, dan heeft zo’n ondernemer geen verhaal richting zijn klant of zijn gasten. En ik zie juist in die niche, daar zie ik gewoon mogelijkheden om zo’n merk als Manetti neer te zetten. 
Ik wil niet mee met de grote jongens, omdat het zit allemaal met dezelfde uitstraling, het is allemaal een wit kopje met daarop een logootje van het merk. Ik wil juist die passie, die verhalen vertellen over Italië met daarbij een lekkere koffie. En met daaromheen dus een aantal producten die je daarbij nodig hebt om het te kunnen verkopen. Denkend aan porselein, suiker, melk; in ieder geval een kant en klaar productconcept voor de horecaondernemer. 
Zou je dat kunnen ondersteunen, een Barristawedstrijd onder het personeel van Grand Café Samen? 
Dat is geen enkel probleem, leuk! 
Dan moet je ons zeker in deze tijden moet je je ergens mee kunnen onderscheiden en niet alleen op de grote stukken, maar juist de details worden steeds belangrijker.
Ik heb concurrenten van diverse pluimage, dus dan van grote Italiaanse koffiebedrijven die er met hun gelikte Italiaanse concept op de Nederlandse markt komen, vaak kwalitatief ook best wel hoogwaardige koffie hebben, maar ik heb ook regionale concurrenten, dus een hip koffiemerkje van een kleine branderij uit Amsterdam en omgeving, die probeert ook met biologische koffie, vaak ambachtelijk gebrand, ook een stukje markt te veroveren. 
Dit is een hoogwaardige kwaliteitkoffie, een koffie die voornamelijk komt uit Zuid-Amerika, Mexico, Guatemala, Peru, dat zijn ook componenten die we in de Manetti koffie hebben zitten. 
En heel veel mensen willen wel graag dat uniek onderscheidende concept in de niche, maar als het uiteindelijk dan op geld aankomt, dan wordt er toch vaak nog wel gekeken naar, ja, wat de mainstream doet, dus wat een kilo koffie bij een groothandel kost of wat de grote spelers per kilo koffie vragen. En dan haken er toch veel af. 
Kijk: ik probeer mij op allerlei manieren dan te onderscheiden. En zomaar uitbrengen van een koffie in het bruine doosje, ja, dat doet iedereen al, dus ze betalen een mooie prijs voor de koffie, het is een hoogwaardig product, dus waarom dan ook niet van de verpakking iets moois maken? 
Als er in een markt wordt gevraagd naar een koffie die goedkoper is wil het niet zeggen dat je dan de koffie direct goedkoper moet maken, maar dan ga ik juist weer meer stoppen in mijn uitstraling, dus misschien nog mooiere kopjes of een nog betere smaak koffie te gaan ontwikkelen, die net weer even wat anders is dan de rest.

Luxe koffie en aanverwante producten

Om op te vallen tussen het enorme aanbod aan koffie richt Manetti zich op een niche: Cafés en restaurants waar mensen komen die wat te besteden hebben. Heb je dan nog wel concurrenten? Wat krijgen ondernemers en consumenten voor een wat hogere prijs allemaal terug? 

Jezelf onderscheiden van de rest

Binnen de economie nemen banken een bijzondere plaats in. Ze hebben een intermediaire rol. Banken zorgen ervoor dat vraag naar en aanbod van kapitaal bij elkaar komen. Het aanbod komt vooral van consumenten en bedrijven die sparen. De vraag komt van consumenten, bedrijven en de Overheid die geld willen lenen. Denk bijvoorbeeld aan hypotheekleningen, bedrijfsleningen voor de aanschaf van machines of staatsleningen om het begrotingstekort te financieren. 
De Groene Winkel in Zeist heeft een bedrijfslening afgesloten. 
Goedemorgen. 
Welkom. Welkom, leuk dat je er bent. 
Ja, heel erg leuk. 

De klantmanager van de bank gaat kijken hoe de eigenaar het geleende geld heeft besteed. 
De groenteafdeling hier voorin, dat is de presentatie, zodat je een mooi plaatje hebt. We zijn verhuisd, nou, en iedere keer als je, ja, als je verhuist, dan investeer je fors. We hebben een stuk eigen geld en wat we tekort komen, daarvoor gaan we naar de bank en dat is in dit geval de (…) Bank. Voor deze bank is geld een middel en geen doel op zich. Hè, we zien in de financiële wereld dat ook in banken dat geld een doel op zich geworden is, dat geld een middel is om iets te realiseren. En zo zien wij het ook, dus wij hebben een gemeenschappelijke visie wat dat betreft. 
Bankieren is eigenlijk een heel simpel beroep, althans zoals het oorspronkelijk ontstaan is en dat gaat over aan de ene kant het goed bewaken van het geld dat je wordt toevertrouwd en aan de andere kant het verantwoord uitlenen van dat geld, maar wel aan mensen en bedrijven die je kan ontmoeten, waar je een relatie mee aan kan gaan, zodat je ze leert kennen en ook kan beoordelen of je denkt dat ze het geld ook weer netjes met rente zullen terugbetalen. Dat is eigenlijk de kernfunctie van een bank en daarnaast zorgen we natuurlijk voor een goed betalingsverkeer. Veel mensen denken, dat hun spaargeld als ze het naar de bank brengen in een kluis gestopt wordt, maar niets is minder waar. Dat geld gaat dezelfde dag nog weer ergens anders naartoe, wordt uitgeleend om ergens aan het werk te gaan. In onze kluis liggen daarom alleen maar dossiers die hebben geadministreerd aan wie het geld is uitgeleend.
Wij zijn een bank, die is 100% gefinancierd met het geld van spaarders. Dus wij trekken geen geld aan op de kapitaalmarkt van andere banken of van pensioenfondsen. En dat maakt dat er bij ons niet meer krediet wordt verleend dan er ook spaargeld aan ons is toevertrouwd. En dat maakt ons een bank die onafhankelijk is van de kapitaalmarkten en dus een hele stabiele bank.

Wat doet de bank met je spaargeld?

Hoe is het beroep van bankier eigenlijk ontstaan en wat doet een bankier vandaag de dag? Bij Triodos bank lenen ze niet meer geld uit dan dat ze aan spaargeld binnenkrijgen.

Niet meer uitlenen dan je hebt

Grote of primaire banken zoals de ABN-Amro hebben de mogelijkheid om geld te scheppen. Chris de Stichter is er balansmanagement specialist. 
Het is zo, dat een bank als ABN-Amro de mogelijkheid heeft om geld te scheppen. Hè, op moment dat iemand komt die krediet nodig heeft, dan kunnen we dat verzorgen. Dat betekent gewoon eigenlijk, dat de bank geld leent van investeerders. Op dezelfde wijze dus dat je zelf naar de bank gaat als je een hypotheek wil krijgen vraag je de bank of dat de bank jou geld wil lenen en datzelfde doet de bank eigenlijk ook bij investeerders. Moet je je voorstellen: zo’n pensioenfonds, die heeft een bepaalde hoeveelheid geld te verdelen en dat pensioenfonds maakt gewoon de beslissing om te zeggen van “nou, een stukje uit dat geld dat wij beheren gaan we uitlenen aan banken”. Grote of primaire banken zoals de ABN-Amro hebben de mogelijkheid om geld te scheppen. Chris de Stichter is er balansmanagement specialist. 
Het is zo, dat een bank als ABN-Amro de mogelijkheid heeft om geld te scheppen. Hè, op moment dat iemand komt die krediet nodig heeft, dan kunnen we dat verzorgen. Dat betekent gewoon eigenlijk, dat de bank geld leent van investeerders. Op dezelfde wijze dus dat je zelf naar de bank gaat als je een hypotheek wil krijgen vraag je de bank of dat de bank jou geld wil lenen en datzelfde doet de bank eigenlijk ook bij investeerders. Moet je je voorstellen: zo’n pensioenfonds, die heeft een bepaalde hoeveelheid geld te verdelen en dat pensioenfonds maakt gewoon de beslissing om te zeggen van “nou, een stukje uit dat geld dat wij beheren gaan we uitlenen aan banken”. 
Nadat we besloten hebben waar we het geld gaan ophalen en hoeveel geld de bank nodig heeft voor aankomend jaar wordt het echt uitgevoerd hier beneden op de dealing room vloer. De mensen die werken, die acteren op de geld- en kapitaalmarkt. De geldmarkt, daar wordt over het algemeen mee bedoeld de korte termijn markt, dus geld dat je uitleent voor een jaar. En de kapitaalmarkt, daar wordt over het algemeen mee bedoeld geld dat je langer dan een jaar ophaalt of uitleent aan iemand. Alleen wat er bedoeld wordt met geld scheppen is, dat we meer geld kunnen maken dan dat er fysiek aan geld is, aan bankbiljetten. Stel voor: een bank begint doordat iemand 100 euro komt brengen. En de Centrale Bank heeft gezegd dat 10% van deze 100 euro als kasreserve aangehouden moet worden en 90 euro opnieuw uitgeleend kan worden. 90 euro die uitgeleend kan worden wordt of uitgegeven in de supermarkt of wordt op een spaarrekening gezet en hoe dan ook het komt weer een keer terug aan de andere kant van de bank als een nieuw spaarsaldo van 90 euro. 
Nu zie je dat de kasreserve die de bank moet aanhouden groeit. En de bank moet nu 10% van 190 euro, dat is 19 Euro aanhouden. En op haar beurt kan de bank weer een nieuw bedrag uitgeven aan een lening als 81 euro aan een volgende persoon. Van deze 81 euro belandt uiteindelijk ook weer een heel groot gedeelte terug aan deze kant van de bank. En zo zie je dat een bankbalans kan groeien, iets dat begint met 100 euro aan spaargeld belandt uiteindelijk in steeds kleiner wordende stukjes en als je dit uitrekent, komt hier uiteindelijk een totale geldhoeveelheid van 1000 in dit voorbeeld. Dus met een minimum kasreserve van 10% zie je dat de hoeveelheid geld die in omloop is uiteindelijk belandt op 1000 euro. 
De twee grootste bedreigingen zeg maar voor een banksysteem zijn crises in een vorm van liquiditeit of crises in de vorm van solvabiliteit. En voor liquiditeit zie je dat banken in de problemen kunnen komen als ze niet aan een korte termijn betalingsverplichting kunnen voldoen. Het vervelendste voorbeeld daarvan is als mensen hun spaargeld willen opnemen bij de banken, met zijn allen in een rij bij de bank staan, maar op een gegeven moment zegt de bank “het geld is op”. Dat is een liquiditeitscrisis. Een solvabiliteitscrisis ontstaat vaak doordat een bank verliezen moet nemen, bijvoorbeeld op de kredietportefeuille omdat heel veel mensen hun leningen niet meer kunnen terugbetalen en de bank dan eigenlijk moet interen op zijn reserves. 


Geldschepping door banken

Niet alleen particulieren of bedrijven lenen bij banken, banken lenen zelf ook. Zo kunnen ze mensen die krediet nodig hebben faciliteren. Een balansmanager van de ABN-Amro legt uit hoe dat gaat. 

Hoe kan een bankbalans groeien? 

Een primaire bank kan vrijwel onbeperkt geld scheppen door nieuwe leningen te verstrekken. Van het geld dat klanten op de bankrekening storten, hoeft de bank maar een fractie aan te houden als reserve. De rest kan worden uitgeleend aan klanten die geld nodig hebben voor bijvoorbeeld de aanschaf van duurzame consumptiegoederen. Dat uitgeleende en door de klant uitgegeven geld wordt door iemand bij wie het geld is uitgegeven weer gestort op een bankrekening. De bank kan weer een groot deel hiervan uitlenen aan klanten. Dit proces kan zich bijna eindeloos herhalen. Hoe ziet een balans van een bank er voor en na geldschepping uit? Ervan uitgaande, dat een bank 100 Euro aan kasreserve moet aanhouden wat gelijkstaat aan 8% zou de bank dus 100 Euro gedeeld door 8 maal 100 is 1250 Euro aan tegoeden op betaalrekeningen kunnen hebben staan. Er staat nu 100 op, dus kan door kredietverlening 1150 Euro extra giraal geld worden geschapen.
Zo kan de bank met een kleine reserve veel geld creëren. Dit wordt ook wel “fractioneel bankieren” genoemd.
Er zit een grote fout in het systeem en dat is er nog lang niet uit, het wordt eigenlijk alleen maar erger. Dat is dat de banken omdat ze zo belangrijk zijn in de economie en ons geld beheren eigenlijk daarmee teveel macht hebben en eigenlijk de rest van de maatschappij kunnen chanteren, want als een bank omvalt, dan zijn we allemaal ons geld kwijt. Dat noemen de Amerikanen “too big too fail”: “te groot om failliet te laten gaan”, een bank zou de hele economie mee trekken en dat betekent, dat banken.., en dat is heel gevaarlijk, en dat heeft geleid tot heel veel ellende de afgelopen jaren, dat banken ook meer risico’s kunnen nemen, want een deel van de risico’s als het misgaat, “ja, ik ben zó groot, de Overheid zal me wel redden”.


Fractioneel bankieren

Primaire banken kunnen geld scheppen om nieuwe leningen te verstrekken. Hoe ziet een balans er van een bank uit bij geldschepping? Zijn er ook risico’s aan en welke rol speelt de overheid daarbij? 

Zijn er ook risico’s aan geldschepping?

Door de eeuwen heen is goud altijd een populair goedje geweest. Goud is mooi én het blinkt. Bovendien is het een edelmetaal, oftewel: het roest niet. Je kunt met je gouden plak dus gewoon gaan zwemmen. Of: met goud je grafkelder in, zoals de Egyptische farao Toetanchamon: hij kreeg van zijn onderdanen een dodenmasker van maar liefst 11 kilo massief goud, ingelegd met edelstenen. Bling-bling voor de king.
Goud is zo duur omdat het schaars is: het ligt niet voor het oprapen. Toch wordt er halverwege de negentiende eeuw in Californië heel wat goud gevonden, en dat zorgt voor een enorme toeloop van goud- en gelukzoekers: de gold rush. Met zeefjes gaan ze de rivieren af, op zoek naar de kostbare klompjes. En als er eentje gevonden is, dan moet je nog uitkijken dat je het zonder brokken naar de opkoper krijgt. Au!
Tegenwoordig is goud véél makkelijker te vinden: gewoon even naar Amsterdam, en binnensjokken bij de kluizen van De Nederlandse Bank. Daar ligt ons nationale goudappeltje voor de dorst. In totaal hebben we nog meer dan 600 ton goud. Daarmee kunnen we voor elke inwoner van Doetinchem een massief gouden dodenmasker laten maken. én een goed slot voor op de kist.

Goud betekent schoonheid en status, want het is niet goedkoop. Dat komt doordat het zo schaars is. 

Waarom is goud zo duur?

Duizenden jaren geleden had je nog geen geld. Maar je kinderen hadden wel wat, namelijk honger. Je kon dan bij de buurboer aankloppen om wat graan te lenen om een brood te bakken. Je gaf je kinderen te eten, en zaaide het graan wat je over had op je akker. Wanneer je dat graan geoogst had, gaf je gewoon de geleende hoeveelheid terug, en als bedankje pikte de buurman nog een extra graantje mee: de rente.
De eerste wetten over leningen werden al gemaakt door de Babylonische koning Hammurabi . Hij stelde ook meteen de maximale rente vast op 33,33333333 %. Poeh! Als je die fikse rente niet meer kon betalen, dan moest je voor de koning aan de slag als slaaf. Maar als je daar geen zin in had kon je gelukkig ook je vrouw of kinderen het werk op laten knappen.
Tegenwoordig wordt de rente bepaald door de Europese Centrale Bank. Als de economie in het slop zit kunnen zij bijvoorbeeld de rente verlagen. Dan lenen de mensen sneller, en geven ze dat geld uit aan allerlei leuke hebbedingetjes. Maar geld lenen kost geld: ook die lening moet uiteindelijk, mét rente weer terugbetaald worden. Want anders komen die leuke hebbedingetjes vanzelf terecht bij de deurwaarder.


Al voordat er geld was, bestond er rente. Je gaf altijd meer terug dan je hebt geleend. En zo werkt het nog steeds. Oftewel: geld lenen kost geld. 

Hoe is rente ontstaan?

De Overheid heeft de basisziektekostenverzekering in Nederland verplicht gesteld. Bij particuliere bedrijven kun je je verplichte zorgverzekering en al of niet gekozen aanvullingen inkopen. 
Ik heb een tandartsverzekering. Die doet het goed. 
Ex-minister Rosé van Boxtel is er voorzitter van de Raad van Bestuur. 
In feite betaalt in Nederland iedereen premie boven de 18. Voor de Zorgverzekeringswet, die is ook verplicht, iedereen moet zorgpremie betalen. En dat is een vorm van solidariteit. Dat betekent dat we met elkaar de lasten delen in de zorg. 
Nou, in deze taart zie je hoeveel geld we aan de gezondheidszorg in Nederland uitgeven: voor de basisverzekering geven wij meer dan de helft uit voor ziekenhuizen en specialisten. 11% voor de psychologische en psychiatrische hulp. 11% voor alles wat te maken heeft met de farmacie, dus geneesmiddelen. 5,6% voor de huisartsenzorg. 5,4% voor de fysiotherapie, voor hulpmiddelen, 4, 5%. En zo hebben we nog wat kleine posten en het laatste postje, 3,4%, dat zijn de kosten van de zorgverzekeraar. Dus wij voeren de basisverzekering uit door die zorg te contracteren en 3% daarvan is voor de kosten van de bedrijven die het ook uitvoeren. 
Als je de zorgverzekering niet meer verplicht zou maken, dan vrees ik dat we echt in een heel ingewikkelde samenleving terecht gaan komen. Mensen met heel veel geld, die zullen zeggen “nou prima, het kan mij toch niet schelen, als er iets is, dan betaal ik het wel rechtstreeks uit mijn portemonnee”, maar voor mensen met weinig geld, die kunnen dan misschien de zorg helemaal niet meer kopen die ze wel echt nodig hebben en ik denk dat de kwaliteit van de bevolking gewoon echt schade zou gaan lijden. Als iedereen selectief zou gaan winkelen, als iedereen alleen maar datgene zou nemen wat hij zelf nodig heeft, ja, dan worden sommige voorzieningen in de zorg echt letterlijk onbetaalbaar. Dan zou bevallen voor een jong gezin echt enorm veel geld kosten en dan zou je misschien om financiële redenen afzien van het krijgen van een kind. Nou, dat willen we niet.

Zorgpremie

Iedereen in Nederland heeft een basisziektekostenverzekering en betaalt daarvoor premie. Wat is het nut hiervan en wat is het risico als je dit niet meer verplicht zou stellen? 

De basisziektekostenverzekering is verplicht in Nederland

In bijna geen enkel land ter wereld is de verzorgingsstaat zo'n groot succes geworden als in Nederland. Dat die verzorgingsstaat er is, lijkt dan ook bijna onomstreden: wie wil nu niet dat de overheid goed voor haar burgers zorgt als zij arm, werkloos of ziek zijn? Maar schijn bedriegt. De verzorgingsstaat kent ook vele critici. Zij vinden het socialisme, waar het idee van de verzorgingsstaat op gebaseerd is, juist helemaal niet „sociaal‟, maar eerder het omgekeerde. 
De sociale verzorgingsstaat is namelijk, zeggen zij, een systeem waarin de overheid rijkdom en prestaties bestraft, door bijvoorbeeld steeds hogere belastingen te heffen als je meer verdient, en armoede en hulpeloosheid beloont, door geld weg te geven aan mensen die helemaal niet werken. Daarmee wordt de samenleving als geheel ernstig verzwakt. Niet voor niets is het kapitalistische Amerika al jaren een supermacht in de wereld en het socialistische Europa niet. 
Deze kritiek op het socialisme delen de critici met de Duitse filosoof Friedrich Nietzsche (1844-1900), die het socialisme zag als een rampzalige „filosofie van de kudde‟ waarmee mensen tot hulpeloze slachtoffers werden gemaakt door ze voor te houden dat ze alleen tot iets in staat waren als de overheid hen daarbij zou helpen. Zo leer je mensen af om zelf verantwoordelijkheid over hun leven te nemen, vond Nietzsche. 
Nu kun je in ieder geval stellen dat geen enkel systeem perfect is. Het probleem van het kapitalisme is bijvoorbeeld dat zwakkere individuen niet opgewassen zijn tegen grotere machthebbers, zoals grote bedrijven. Zonder hulp van de overheid zouden zij dus niet werkelijk vrij zijn in hun keuzes. Je krijgt dan “anarchisme voor de rijken”, zoals dat heet. Maar in een volledig socialistische wereld wordt de overheid juist weer veel te machtig: zo machtig dat de succesvollere mensen daar machteloos tegenover staan, ook wel de “tirannie van de zwakken” genoemd. Een mix lijkt daarom het beste: een beetje kapitalisme en een beetje verzorgingsstaat. Precies zoals we in Nederland hebben.

Nederland verzorgingsstaat

In zijn column beschouwt filosoof Rob Wijnberg de oorsprong van de verzorgingsstaat in Nederland. 

Column van Rob Wijnberg

Veel metaalsoorten waren er vroeger genoeg. Er was dus genoeg metaal voor de mensen die het wilden hebben. Maar dat is nu wel anders. Veel metaalsoorten, zoals koper zijn steeds minder makkelijk te verkrijgen. Maar er zijn nog steeds  veel mensen die deze producten willen hebben. Er is dus te weinig koper voor deze groep. Dit noem je schaarste.

Schaarste

Als we met elkaar te veel metalen uit de grond halen, wordt de prijs die je ervoor moet betalen hoger. 

Goud, zilver, koper, aluminium, allemaal metalen

Elke keer als je een bepaald product koopt betaal je accijnzen. Producten waarover je accijnzen betaalt  zijn bij voorbeeld alcoholische dranken, sigaretten en benzine. Dus producten die slecht zijn voor het milieu of die slecht zijn voor je gezondheid. Deze producten zouden zonder accijnzen zo'n 15 euro kosten. Maar met accijnzen zou het ongeveer 30 euro kosten. De overheid maakt deze producten dus een flink stuk duurder.

Accijnzen

Je merkt vaak helemaal niet dat je accijns betaalt, het is bij de prijs van benzine, drank en sigaretten inbegrepen.

Extra belasting op bepaalde producten 

Bij marketing horen vier marketinginstrumenten: prijsbeleid: duur of goedkoop; plaatsbeleid: waar staat de winkel? En waar staan de producten in de winkel?; productbeleid: hoe ziet de verpakking er uit en wat is het assortiment?; promotiebeleid: het aanbevelen van het product door reclame en acties.
De marketing van de band Only Seven Left wordt vooral gedaan door de bandleden zelf. Internet en vooral social media spelen daarbij een belangrijke rol.
Ik denk, dat voor de meeste mensen en dat is nog steeds een route die je kunt bewandelen, via wat ik maar even noem de “massamedia”, radio en televisie, je nog steeds een heel groot publiek kunt bereiken. Ik denk, dat daar de afgelopen 5 à 10 jaar wel mogelijkheden bij zijn gekomen om het ook op een andere manier te kunnen doen. Ik denk, dat met name door internet en met name de social media: Hyves, Youtube, Twitter, nou zo zijn er nog wat, Facebook, je de mogelijkheid hebt om als muzikant ook je eigen publiek te bereiken zonder dat je persé die andere media nodig hebt. 
Als je dus op internet mensen vindt die jouw muziek heel tof vinden, dat zij vaak ook heel snel bij mensen komen die jouw muziek ook heel erg leuk kunnen vinden. Als je in Rome rondloopt en er zitten daar 10 pizzatenten naast mekaar, dan staan al die pizzabakkers, die staan op straat jou naar binnen te praten. Nou, dan kun je iedere avond 100 gesprekken voeren en proberen vijf tafels te vullen, maar je kunt ook zeggen: “de vijf mensen die binnen zijn, als ik die mensen nou de beste pizza voorschotel en ze het gereedschap geef om hun liefde voor mijn pizza’s met zoveel mogelijk mensen te delen, dan zou het maar zo kunnen zijn, dat die vijf mensen die ik binnen heb heel snel zorgen dat ik er 10 binnen heb, en daarna 20 en daarna 40!”. En dat is waar ik heel erg in geloof.
Ik geloof heel erg, dat social media, dat internet, je de  mogelijkheid geeft als band, als je iedere week hoort van “okay, die staat weer niet op de playlist van 3FM”, dat die je de mogelijkheid geven om het op een andere manier aan te pakken en je eigen publiek te zoeken. En wat Jochem en Bram van Only Seven Left heel erg proberen is je echt stapje voor stapje, nou ja, ik noem het bijna “fan voor fan” mensen binnen te hengelen en vooral ook te zorgen, want dat is ook heel belangrijk, dat de mensen die je binnen hebt ook binnen blijven! 
Mensen die binnen zijn, zijn aantoonbaar al fan van je en blijven dat vaak ook voor langere tijd, die hollen niet zomaar weer achter de volgende hype aan, de volgende winnaar van Idols of de volgende winnaar van X-Factor. En de mensen die binnen zijn hebben gewoon een hele grote kans dat zij ook andere mensen kennen die ze makkelijk meenemen en die feitelijk dus een stuk van de marketing voor jou kunnen doen.

Marketingtactieken

Binnen de marketingwereld wordt gewerkt met de vier p's: Prijs, plaats, product en promotie. Maar tegenwoordig spelen ook sociale media een grote rol bij het promoten van een product of een artiest. 

De vier p's

“Silence please. 

Daan Lemmen, 'developer'
Daan Lemmen zit op het Canisius College in Nijmegen. Hij heeft een app ontwikkeld waarmee hij en zijn schoolgenoten hun rooster kunnen bekijken op hun iPhone.
“Eerst kwam ik op school en dan had ik het eerste uur vrij of zo en nu kijk ik van tevoren even op m'n telefoon en dan weet ik of het eerste uur uitvalt bijvoorbeeld. En ik weet natuurlijk nu ook gelijk waar ik moet zijn.”

Teacher: Lukt het allemaal? Can you manage?
Lemmen: Yes.
Teacher: Oké. 

“Mijn app kan je kopen voor 80 cent. Daarvan krijg ik 50 cent. Dit is de app zoals die nu is. Die ziet er zo uit en dan kan je zo het rooster bekijken. Ik heb 'm nu ongeveer zo'n 2, 300 keer verkocht. Iets van 150 euro. En dat zet ik op e bank en dan ga ik daarmee sparen om er later wat leuks van te kopen.”

Lemmen: Ik had een afspraak.
Employee: U had een afspraak? 
Lemmen: Ja.
Employee: Met een collega van mij?
Lemmen: Ja. 
Employee: Waarmee kan ik u dan van dienst zijn, u had een afspraak?
Lemmen: Anne Kruitwagen.
Employee: Oké, komt u maar even mee.

Anne Kruitwagen, adviseur particuliere relaties
Kruitwagen:	Hallo Daan, jij zou graag een spaarrekening willen openen.
Lemmen: Ja.
Kruitwagen:	Oké. 
Kruitwagen:	Zal ik je wat meer vertellen over sparen? 
Lemmen: Ja dat zou ik wel fijn vinden.
Kruitwagen:	 Sparen is eigenlijk het opzij zetten van geld op bijvoorbeeld een spaarrekening bij ons. En als beloning daarvoor krijg je rente. En eigenlijk is het zo, hoe langer en hoe meer je het vastzet of op de spaarrekening houdt, hoe meer rente je krijgt dus hoe hogere beloning. Waarvoor zou je willen sparen?
Lemmen: Ik wil graag sparen voor en nieuwe computer.
Kruitwagen: Een nieuwe computer. Oh, da's hartstikke leuk. Heb je enig idee welk bedrag je nodig hebt? 
Lemmen: Ik denk zo'n 1500 euro.
Kruitwagen:	1500 euro. Oké. Heb je enig idee wanneer je die computer zou willen kopen?
Lemmen: Nou dat weet ik nog niet maar dat hoeft niet heel..
Kruitwagen:	 Niet heel gauw.

Er zijn drie motieven waarom iemand zou willen sparen:
•	Doel: een speciaal doel, zoals de computer van Daan.
•	Rente: een bedrag aan rente.
•	Voorzorg: of iets opzij zetten voor later. 

Kruitwagen: Op het moment dat je bijvoorbeeld een bedrag op een spaardeposito zet, zet je het vast. Dat houdt in dat je er niet aan kan komen. Dat kan voor 1 jaar zijn of dat kan zelfs tot 10 jaar zijn. Ik zal het je laten zien. Hier hebben we 1000 euro. Zetten we 'm 1 jaar vast. Op dit moment is de rente niet echt hoog voor een spaardeposito dus kun je ook zien dat de rente opbrengst ook 18 euro zou zijn. Dat is dus vrij weinig. Als we gaan kijken naar een spaardeposito voor bijvoorbeeld 5 of 10 jaar, zie je dat? Is je totale opbrengst 170 euro. 
Lemmen: En dan mag ik er ook niet aankomen.
Kruitwagen: Dan mag je er ook niet aankomen. Kom je eraan dan moet je een boeterente betalen en mag je het dan pas opnemen.
Lemmen: Oké. 

“Ik programmeer nu soms maar ik denk niet dat ik dat echt zou willen worden, programmeur wil ik gewoon als hobby houden. Ik zou wel graag een eigen bedrijfje starten. Dat heeft niet echt een reden maar lijkt me gewoon leuk om een eigen onderneming aan te gaan. En zelf beslissingen te kunnen maken. Om dat te financieren kan ik altijd lenen bij de bank en ik heb nog wat spaargeld.”

Lemmen: En als ik wil lenen?
Kruitwagen: Een lening houdt in dat je dus geld krijgt van ons.
Lemmen: Ja.
Kruitwagen:	 Wat je terugbetaalt. Nou, de mogelijkheid is om dat in bepaalde termijnen terug te betalen. Dan weet je precies hoe lang en hoeveel rente je betaalt en wanneer je de lening weer afbetaald hebt. Dat noemen wij een persoonlijke lening.
Ook om te lenen kunnen er verschillende redenen zijn waarom iemand geld vraagt. Je wilt een huis kopen, bijvoorbeeld:
•	Aanschaf duurzaam consumptiegoed
•	Tijdelijk geldtekort
•	Calamiteiten
 
Kruitwagen: Hier kun je bijvoorbeeld zien, bij 3 verschillende soorten leningen, bij een bedrag van bijvoorbeeld 10.000 euro hoe lang de looptijd is, het totale prijs van het krediet en wat ongeveer de rente zal zijn. 
Lemmen: Per jaar?
Kruitwagen: Dus op 't moment dat u een persoonlijke lening, betaal je 200 euro per maand tegen 8,7 procent met een duur van 62 maanden.
Lemmen: Hoeveel heb je dan betaald eigenlijk aan de bank?
Kruitwagen: In dit geval met deze rente betaal je aan het einde van de looptijd in totaal 12.400 euro.
Lemmen: Oké.
Kruitwagen:	 Dus dan 2400 euro aan rente.

De verschillende hoogten van de rente percentages zijn van invloed op ons spaar- en leen gedrag. Als je weinig rente krijgt, is sparen natuurlijk niet zo aantrekkelijk. Dan zal er dus bij de banken minder aanbod van geld van de burgers zijn dan wanneer je een hoge rente krijgt. In dat geval zal iedereen graag zijn kapitaal flink willen laten groeien bij de bank. Als je veel rente moet betalen dan zal je niet graag willen lenen van een bank. Als je maar weinig rente hoeft te betalen kun je natuurlijk wat makkelijker en meer geld lenen. De prijs van geld, de rente dus, wordt bepaald door waar vraag en aanbod aan elkaar gelijk zijn.

Banken verdienen hun geld met het verschil tussen de rente die ze geven aan de spaarder
en de rente die zij vragen aan degene die lenen van de bank. De laatste is natuurlijk altijd hoger dan de eerste. Het ontvangen spaargeld lenen banken uit aan gezinnen en bedrijven.
Gezinnen kunnen sparen omdat zij een deel van het geld dat zij verdienen met hun werken niet uitgeven. Een ander deel van hun inkomen geven gezinnen uit aan goederen en diensten. Banken spelen dus een centrale rol in het bij elkaar brengen van vraag naar en aanbod van geld. En zijn daarmee belangrijk voor onze economie.

Sparen en lenen bij een bank

Om te sparen of lenen bij een bank kun je verschillende economische motieven hebben. Je hebt altijd te maken met rente. De hoogte van de rente is afhankelijk van het vraag en aanbod van geld. 

Je hebt altijd te maken met rente

De spijkerbroek is altijd in de mode. Maar niet altijd even goedkoop. Hoe komt het dat je spijkerbroeken hebt van 8 euro en 250 euro? De rekenkamer onderzoekt of die dure jeans inderdaad beter is dan die hele goedkope, of komt het vooral door het merk?

Vak: economie. De spijkerbroek is altijd in de mode. Maar niet altijd even goedkoop. Hoe komt het dat je spijkerbroeken hebt van 8 euro en 250 euro? De rekenkamer onderzoekt of die dure jeans inderdaad beter is dan die hele goedkope, of komt het vooral door het merk?

Wat kost een spijkerbroek?

Keuzestress. Dat is typisch een woord van deze tijd. Vanaf de jaren 40 tot nog maar 15 jaar geleden is er maar 1 soort telefoon. Die krijg je van de PTT en daar moet je het maar mee doen. Iets later zijn er wel wat meer kleurtjes verkrijgbaar, maar echt veel keuze heb je niet. Tegenwoordig moet de consument wegwijs worden gemaakt in een oerwoud van keuzes. 

In 1953 wordt de Consumentenbond opgericht om je te helpen bij het maken van een keuze, maar ook als je niet tevreden bent over de aankoop van een product. Voor de oprichting van de consumentenorganisaties heeft de consument een zwakke positie ten opzichte van ondernemingen. Ondernemingen kunnen bij een geschil gebruik maken van advocaten. Een individuele consument heeft daar minder geld voor. Ondernemingen zijn daardoor in staat een rechtszaak langer vol te houden. Maar als veel consumenten samenkomen staan ze sterker en kunnen ze beter voor hun consumentenrechten opkomen. Ze kunnen bijvoorbeeld met z'n allen een advocaat inhuren en dan de strijd aangaan met een grote producent. De verschillende consumentenorganisaties behartigen de belangen van consumenten. Ook de overheid probeert de consument te beschermen. Dat doet ze door verschillende wetten te maken die het voor de consument eenvoudiger maken om je recht te krijgen. Bijvoorbeeld als je ontevreden bent over je aankoop, of een conflict hebt met de fabrikant of winkelier. 

Wet consumentenkoop
Zo heb je binnen het consumentenrecht de wet consumentenkoop, die regelt dat je altijd recht hebt op een goed product. 

De colportagewet 
De colportagewet, die je als consument beschermt bij aankopen aan de deur.  

De wet productaansprakelijkheid 
De wet productaansprakelijkheid, waarin staat dat de fabrikant aansprakelijk is als een product bij normaal gebruik schade veroorzaakt.  

De wet koop op afstand 
En de wet koop op afstand die consumenten meer zekerheid geeft bij internet aankopen of bij aankopen via de telefoon en bij postorderbedrijven. 

Bescherming van de consument

Consumenten hebben een zwakke positie ten opzichte van grote bedrijven. Door zich te verenigen in organisaties, zoals de consumentenbond, staan ze sterker. Ook de overheid zorgt er met wetten voor dat consumenten beschermd worden. 

Instanties en overheid beschermen de consument

Cryptocurrencies zijn een vorm van digitaal geld. Cryto's worden verhandeld via de blockchain, zonder tussenkomst van banken. Klik op de afbeelding om meer te lezen over de wereld achter crypto's.

Story over digitale valuta

Wat zijn crypto's?

Tikkies, cryptomunten, MasterCard, Apple Pay, QR-codes, internetbankieren. De betaalmiddelen vliegen je om de oren en er komt er waarschijnlijk nog één bij, een digitale munt van de centrale bank. De digitale euro. In 70 landen zijn ze al aan het experimenteren met zo'n munt en op de Bahama's kun je er zelfs al mee betalen. Het is totaal iets anders dan cryptomunten, maar wel een nieuwe vorm van geld waarmee jij en ik mogelijk echt gaan betalen. Dus de hoogste tijd om er meer over te weten te komen. Wat is het, zo'n digitale munt? En waarom willen centrale banken het? En wat hebben we daar eigenlijk aan? En zijn er ook grote nadelen? En misschien wel belangrijkste: Wat gaat dat betekenen voor jou en voor mij? 
De digitale euro, wat is het eigenlijk? Om dat te begrijpen, leg ik je eerst uit wat voor geld we nu al hebben. Er zijn nu twee vormen van geld. Als eerste contant geld. Zoals munten en bankbiljetten. En giraal geld. Dat is je bankrekening bij een commerciële bank zoals de Rabobank, ABN Amro of ING. Maar eerst die bankbiljetten.
 Die bankbiljetten worden uitgegeven door centrale banken, dus eigenlijk door de overheid. En dit briefje van 50 bijvoorbeeld is uitgegeven door de Europese Centrale Bank. Kijk, zelfs de handtekening van de president van de ECB staat erop. Eigenlijk is het de staat die garant staat voor de waarde van dit biljet. Die garandeert dat het 50 euro waard is. Een bankbiljet is daarmee tastbaar en stabiel als betaalmiddel. Maar er zijn ook wel nadelen. Je moet 'm bijvoorbeeld veilig bewaren, want het kan gestolen worden. En als je iets wil betalen aan iemand aan de andere kant van het land, moet je daar helemaal heen om dat bankbiljet ook echt te brengen. En voor hele grote bedragen moet je ook heel veel biljetten meenemen. En dat is allemaal erg onhandig. Daarom is er ook een tweede soort van geld: giraal geld. Dat is een vorm van digitaal geld. Dat heeft grote voordelen. Je kunt bijvoorbeeld grote bedragen overmaken en je hebt niet meer nodig dan het pasje of je betaalapp. Dat kun je doen naar de andere kant van Nederland, of misschien wel naar het buitenland. En allemaal vanuit je woonkamer. Maar wat veel mensen niet beseffen, is dat je dan niet betaalt met overheidseuro's, maar met commerciële euro's, euro's geproduceerd door commerciële banken. Er zit dus niet automatisch die staatsgarantie op. En in het geval dat je bank failliet gaat, dan ben je in principe je geld kwijt. In de praktijk is er wel een fonds dat de eerste 100.000 euro van je geld op de bank garandeert. Maar het principe van giraal geld is dus heel anders dan van contant geld. En daarom is er dus nu het idee van een digitale munt, uitgegeven door de centrale bank. Door de overheid dus. En die combineert dan het beste van twee werelden. Aan de ene kant de veiligheid van een bankbiljet en de andere kant het gebruiksgemak van giraal geld. Tenminste, dat is de bedoeling. Nu bestond het idee van een digitale munt van centrale banken al langer. Maar de afgelopen twee jaar is het opeens veel serieuzer geworden. Waarom willen centrale banken dit? Gaat het dan niet goed zoals het nu gaat, met cash geld en een bankrekening? Dit komt vooral door druk van drie dingen. De bitcoin, Chinezen en de libra. 
De opkomst van de bitcoin schudde centrale banken het eerst wakker. Zo'n nieuwe munt waar overheden helemaal geen grip op hebben. En toen kwamen de Chinezen. Die gingen serieus werk maken van hun eigen digitale munt. Dat maakte overheden weer nerveus. Want wat als die digitale munt van China ook buiten het land zou gaan circuleren? En bijvoorbeeld gebruikt zou worden voor internationale betalingen? Het zou geopolitieke consequenties kunnen hebben. Maar de grootste wake up call kwam toen Facebook in 2019 aankondigde met een eigen digitale munt te komen. De libra. Nou, dat zou een wereldmunt moeten worden, buiten overheden en centrale banken om. Facebook heeft bijna 2,5 miljard gebruikers wereldwijd, dus zo'n Facebookmunt zou centrale banken serieus buitenspel kunnen zetten. Big Tech heeft al onze data en gaan ze er nou ook nog vandoor met ons geld. Inmiddels heeft Facebook de ambities wel teruggeschroefd. De Libra heet de diem en is nog steeds niet meer dan een experiment. Maar voor centrale banken was het wel de zet die ze nodig hadden om zelf met een eigen digitale munt te gaan experimenteren. Want de overheid moet uiteindelijk over het geld blijven gaan, vinden zij. 
Die positie werd misschien ook zonder libra, diem of Chinees digitaal geld al ondermijnd. Want burgers betalen steeds minder met contant geld en steeds meer met het girale geld van de banken. En door corona is dat alleen maar sneller gegaan. Aankopen via internet gaan altijd giraal en er zijn inmiddels ook fysieke winkels waar je alleen nog maar kunt pinnen. Als die trend zo doorzet, gebruiken we straks misschien alleen nog maar het geld van de commerciële banken. En de rol van de centrale bank, dus van de overheid, wordt dan al minder. 
Ik denk dat de ECB eigenlijk vooral zijn opties open wil houden. Zij weten ook niet waar het naartoe gaat en of dat centrale bankgeld ooit echt gebruikt gaat worden. Maar ze willen in elk geval blijven onderzoeken, zodat de mogelijkheid van het invoeren van digitaal geld van de ECB wel open blijft. 
Oké, dat de Europese Centrale Bank het ziet als iets waar ze wel mee bezig moeten zijn vanwege die concurrentie van andere munten, dat weten we nu. Maar wat hebben wij daaraan? En zijn er ook nadelen? Waarom zou ik liever digitaal geld van de ECB gebruiken dan van bijvoorbeeld ING? Wie dat goed kan uitleggen is Teunis Brosens, want die volgt dit al jaren. 
Teunis Brosens van ING, een nieuwe digitale euro. Wat heb ik daar nou eigenlijk aan? Waarom zou ik dat nou willen doen als consument? Nou ja, ik denk qua betaalgemak en qua gemak van beheren van je rekening verandert er waarschijnlijk niet zo heel veel. Want zeker in Nederland is het betalingsverkeer goedkoop, snel, makkelijk via je mobieltje. Allemaal prima geregeld. Ik denk niet dat een centrale bank daar nou in Nederland heel veel aan gaat verbeteren. Eigenlijk heb je alleen het principiële punt dat je geld bij de centrale bank staat en dat het dus volledig zonder risico's is, dat het niet bij een commerciële bank staat die misschien wel in problemen zou kunnen komen. 
Maar als mensen dan ook heel makkelijk hun geld kunnen weghalen en naar een centrale bankrekening brengen, dan wordt het gevaar van een bankrun wel groter. Dat is wel een groot probleem. Kijk, de ideeën die daar een beetje over leven onder centrale bankiers is: Weet je wat, we gaan het aantal euro's dat mensen bij de centrale bank kunnen parkeren bijvoorbeeld beperken. Dus een getal dat vaak genoemd wordt is 3.000 euro per persoon. En dan zeg je dus, als mensen dus meer geld willen weghalen, als ze ook hun spaargeld bij de commerciële bank willen weghalen, dan kan dat dus niet. Ik denk, voor de groep mensen die zegt van, wij willen centrale bankgeld juist voor de veiligheid, die groep mensen gaat niet blij zijn met zo'n plafond. 
Hoe gaat dit er in de praktijk dan uitzien? Nou, daar is eigenlijk nog helemaal niks over bekend. 
Eigenlijk moet die discussie over wat willen we daar nou precies mee, wat zijn nou de hoofddoelstellingen en wat zijn nou afgeleide doelstellingen, die moet nog wel gevoerd worden en dat is inderdaad wel een interessante dynamiek. Enerzijds is vrijwel zeker dat hij er wel komt. Anderzijds hebben we nog niet helemaal helder wat we daar nou precies mee willen, laat staan dat we weten hoe hij er dan precies uit gaat zien. Want daar zijn nog heel veel open vragen. Je kan heel veel keuzes maken en eigenlijk hebben we daar nog helemaal niet over nagedacht welke kant we daar op gaan. 

 De komende jaren proberen ze verschillende opties uit en dan kijken ze wat werkt. Waarschijnlijk is pas over twee jaar duidelijk hoe het er dan voor jou en mij concreet uitziet. 
Persoonlijk dacht ik altijd: die kans is wel klein, want centrale banken komen met een oplossing, terwijl jij en ik met het huidige systeem eigenlijk prima uit de voeten kunnen. Maar het wordt nu toch wel heel serieus. De Tweede Kamer heeft er al over gesproken, het Europees Parlement is er mee bezig en de Europese Centrale Bank denkt er serieus over na. Er zijn bijna geen mensen meer in het wereldje die zeggen: we moeten het absoluut niet doen. Ik denk dat we misschien wel over vijf jaar er toch mee gaan betalen.

De digitale munt van de toekomst

Er zijn nu twee vormen van geld: contant geld, dus munten en bankbiljetten, en giraal geld, je bankrekening bij een commerciële bank. Binnenkort komt er misschien wel een derde vorm bij: een digitale munt van de Europese Centrale Bank. Zij vinden namelijk dat de overheid over het geld moet gaan. Op deze manier houden ze grip op de wereldwijde digitale ontwikkelingen.

Na de bitcoin ook een digitale munt van de centrale bank?

Bij economie krijg je les over bruto, netto en de winstbalans. Maar hoe je je verzekeringspremie betaalt of welke belastingen je kunt verwachten als je 18 wordt, dat leer je niet. Volgens sommigen is dat wel nodig, om later schulden te voorkomen.

EenVandaag in de klas

Geldlessen om schulden te voorkomen 

EenVandaag in de klas 

Kijk nog maar eens goed, want deze opstelling is binnenkort verleden tijd. Het zal dan niet meer zomaar mogelijk zijn om de Nederlandse goudvoorraad in zijn geheel te filmen of er tussendoor te wandelen.
De Nederlandse Bank wordt opgeknapt en vernieuwd en daarom moet het hele Nederlandse deel van de goudvoorraad verhuisd worden. Dat betekent dat 14.166 van dit soort zware jongens op transport gaan. Naar Haarlem. Een gigantische operatie.
De goudvoorraad maar ook de contanten die De Nederlandsche Bank beheert, liggen al een poosje in de weg.
Als je het nu opnieuw zou bedenken, zou je dat niet meer doen. We leven in een ander tijdsgewricht en de hoeveelheid goud die hier ligt en de hoeveelheid geld dat hier dagelijks over de vloer gaat is gewoon groot. Midden in de binnenstad betekent dat dat je dat altijd heel goed moet beveiligen en dat maakt dat wij de Koninklijke Marechaussee op dit moment nodig hebben bij ons op de stoep en dat het pand zodanig beveiligd is dat je het nooit open kunt stellen voor publiek.
Het verouderde gebouw wordt grondig gerenoveerd en dus wordt de goudvoorraad definitief uit de hoofdstad verhuisd. Een gigantische operatie. De ruim 14.000 gouden staven wegen samen 176.000 kilo en hebben een waarde van 6,4 miljard euro. Eind volgend jaar wordt het daarom tijdelijk hier opgeslagen in Haarlem. De gebouwen van de inmiddels failliete gelddrukkerij Joh. Enschedé worden nu al klaargemaakt voor de opslag van de goudstaven. 
Wat kunt u vertellen over die operatie? Ik kan u daarover heel weinig vertellen. Want dat is uiteraard, dat zult u begrijpen, echt een geheim project. Dat wordt zelfs intern met weinigen gedeeld omdat veiligheid voorop staat.
En ook de contantenverwerking van De Nederlandsche Bank, goed voor meer dan een miljard euro's per jaar, wordt hier gehuisvest.
Je moet eigenlijk de Nederlandsche Bank zien, en dan straks dus dit gebouw, als een soort centraal verzamelpunt van alle bankbiljetten die we gebruiken in Nederland. Dus ook daarvandaan gaan de waardebusjes met begeleiding van marechaussee het land in om de banken te bevoorraden. Dus wat je uit de pinautomaat haalt, heeft daarvoor gewoon in de kluis van De Nederlandsche Bank gelegen.
Toch is de verhuizing volgend jaar van Amsterdam naar Haarlem maar een tussenstap. De definitieve bestemming van het goud over vier jaar ligt in Zeist. Achter deze slagbomen op Camp New Amsterdam wordt al gewerkt aan een heel nieuwe kluis met geldcentrum.
De belangrijkste reden dat we dit naar Zeist verplaatsen is dat we daar Defensieterrein hebben waarop meerdere functies zijn die vragen om een hele goede beveiliging. En dat maakt het voor ons mogelijk om echt heel goed beveiligd voor decennialang het goud en het geld goed te bewaren.
Hier wordt dus flink mee gesleept de komende jaren, met alle kosten van dien. Er zijn economen die zeggen dat je het dan maar beter kunt verkopen. Ik vind het onzinnig dat we nog goud hebben in de moderne wereld waarin we leven. Het is toch een beetje alsof je nog een kolenstoker op de elektrische trein zet, want je weet maar nooit, misschien moeten we opeens wel weer kolen stoken. Het gaat om zoveel geld. Het is zo duur om het te bewaken, er is eigenlijk geen reden om het te houden. Goed uitleggen aan het publiek waarom het niet belangrijk is, dat goud, en dan kan je het ook kwijt.

De Nederlandse goudvoorraad

De Nederlandsche Bank beheert de goudvoorraad van het land. Een deel ervan gaat in 2020 van Amsterdam naar Haarlem. Waarom? En hoe doe je dat?

Verhuizing van een grote schat

De spaarrente is bijna nul en dat is eigenlijk nog te hoog. Want de banken zelf krijgen bij de Europese Centrale Bank een negatieve rente. Dat betekent dat voor elke 100 euro die ze sparen, ze 40 cent moeten bijleggen. Eigenlijk de enige reden dat jij en ik op onze spaarrekening nog een minieme rente krijgen, is dat de banken het gewoon niet aandurven om ons ook een negatieve rente te rekenen. Als je daar goed over nadenkt, is het ook helemaal niet zo logisch dat de banken je een forse rente zouden betalen op je gewone spaarrekening. Want tegenwoordig kun je via de app in één seconde geld van je spaarrekening naar je betaalrekening overboeken. De bank heeft juist geld nodig waar ze heel lang op kunnen rekenen, bijvoorbeeld om hypotheekleningen te verstrekken.

Maar hoe kun je dan wel geld verdienen met je spaargeld? Dat kan door je geld lang vast te zetten, bijvoorbeeld 10 jaar. Bij de kleinere Nederlandse banken krijg je dan misschien wel een rente van 0,7 procent. Bij verzekeraars misschien zelfs wel een vol procent. Maar let op: als je dan tussentijds toch bij je geld wil, betaal je wel een forse boete. Nog wat meer rente krijg je bij buitenlandse banken, bijvoorbeeld uit een euroland als Estland of Letland. Ben je nou echt avontuurlijk aangelegd, kies dan voor een bank buiten het eurogebied, bijvoorbeeld uit Turkije. Sommige Turkse banken bieden wel 15 procent spaarrente. Maar bij zo'n Turkse banksparen is echt enorm risicovol. In feite speculeer je op de Turkse munt. Als die in waarde daalt, ben je zo een flink deel van je spaargeld kwijt. 
Wat veel mensen al doen is extra aflossen op de hypotheek. Dan bespaar je natuurlijk flink op je rentelast. Het klinkt risicoloos maar ook daar zit een gevaar in. Stel je voor, je wordt werkloos of je auto gaat kapot, dan zit je geld vast in je huis. Kun je je geld nou wat langer missen en misschien ook wel een verliesje lijden? Dan kun je ook gewoon beleggen in aandelen. Even een beleggingsadviesje dan. Hou vooral je risico's beperkt door voor een vast bedrag per maand in een breed gespreid mandje met aandelen te beleggen. En ga vooral niet als een wilde amateur inkopen en verkopen. Ben je nou nog avontuurlijker aangelegd? Doe dan via een crowdfundingplatform mee aan een lening voor een specifiek bedrijf of initiatief. De rendementen kunnen best heel aardig zijn, maar de risico's zijn ook heel groot. 
Dat is dus steeds het toverwoord: risico. Als je meer dan 0% rente wil verdienen, dan zul je risico moeten nemen. Risicoloos geld verdienen bestaat niet meer. Maar voor waaghalzen zijn er nog genoeg opties.

Alternatieven voor sparen

Als je spaart, krijg je rente. Dat is de theorie. Maar in de praktijk is de rente soms bijna 0, of zelfs negatief. Wat kunnen mensen dan doen met hun spaargeld?

Wat als de rente nul is?

Het basisinkomen is een gegarandeerd geldbedrag van de overheid voor iedereen. Geld dat je naar eigen inzicht mag besteden. In heel de wereld is men al begonnen met experimenten. Historicus Rutger Bregman denkt dat we aan de vooravond staan van een definitieve doorbraak van het basisinkomen. Maar hoe moeten we dat gaan betalen?

Een basisinkomen voor iedereen 

Tegenlicht in de klas 

Dit is een tros druiven. En dit is een pakje gedroogde druiven. Beter bekend als rozijnen. Aan de tros zitten, we hebben ze even voor je geteld, 60 druiven. En in het pakje bijna precies evenveel. Toch is de tros druiven bij de supermarkt 2,21 en het pakje rozijnen maar 15 cent. Zo zijn de druiven wl erg zuur. Vanwaar dat prijsverschil?
Druiven groeien op heel veel plekken, zelfs in Nederland. Maar voor rozijnen moet je een eindje reizen. In Californië groeien speciale rozijnendruiven. ‘Deze druif heet de Thompson seedless. Dit is de meest gebruikte druif om rozijnen van te maken’. Om rozijnen te maken worden de druiven geplukt en een paar weken in de zon gelegd. ‘Hoe komen ze zo bruin?’ ‘Door de zon.’ ‘Ze hebben dus liggen zonnen?’ ‘Ze zijn zongebruind.’ Daarna worden in de fabriek de steeltjes er vanaf gehaald en de rozijnen gewassen. En dan kun je ze in doosjes doen en verkopen. ‘Ieder kind in Nederland eet deze. Ik ben ermee opgegroeid.’ ‘Meen je dat?’ ‘Ja.’
Bij tafeldruiven lijkt het allemaal een stuk simpeler. Je moet de druiven gewoon druiven laten zijn. Maar toch zijn ze 15 keer zo duur. Hoe kan dat? ‘Nou, dat is eigenlijk heel simpel. Een druif die voor consumptie bestemd is, is ingewikkeld om te telen. Dat is uitermate arbeidsintensief.’ Je oogst ze heel netjes.  De tafeldruiven worden zo geteeld dat je mooie, gave trossen krijgt. ‘De consument kijkt heel kritisch, kijk maar naar jezelf als klant in de winkel. Als die druiven er niet top uitzien dan neem je ze niet mee in je mandje.’ Bij rozijnen hoef je daar geen rekening mee te houden. ‘Voor rozijnen plukken we alle druiven. 100% van de oogst is bruikbaar.’ Maar er is nog een reden dat verse druiven duurder zijn. Bij verse druiven heb je te maken met bederf, verlies. Het is heel wat werk om vers fruit te distribueren.’ ‘Plus dat het ook vaak gekoeld transport is. Dat is sowieso alweer een stuk duurder.’ Een soortgelijk prijsverschil zie je trouwens ook bij tomaten en tomatenpuree, spinazie en diepvriesspinazie en appels en appelmoes. Die appels die je voor consumptie gebruikt moeten er perfect uitzien. Maar de appels die in de appelmoes gaan, als die er niet uitzien, ligt daar niemand wakker van. ‘Dat ziet ook niemand.’ Voortaan kun je dus misschien beter rozijnen kopen dan druiven. Dan heb je 15 keer meer druif voor hetzelfde geld.

Waarom zijn rozijnen goedkoper dan druiven? - KVW Kort #23

Een rozijn is gewoon een gedroogde druif. Maar waarom betalen we voor gewone druiven 15 keer zoveel als voor gedroogde druiven? Het telen van perfecte trossen druiven blijkt een stuk ingewikkelder en dus duurder dan de productie van de gedroogde variant.

Meer geld voor de perfecte tros

Waarom zijn rozijnen goedkoper dan druiven?

Internet, maar dan anders. Volgens kenners verandert blockchain de manier waarop we naar netwerken kijken. Je kunt met de nieuwe technologie op een eerlijke manier concertkaartjes kopen, maar ook bijvoorbeeld bankieren.

Wat is blockchain?

Deze gong heb je vast wel eens horen luiden. Maar weet je ook waar de klepel hangt? Want waarom gaan bedrijven naar de beurs en hoe werkt dat eigenlijk?
Bij een beursgang verkoopt een bedrijf een stukje van zichzelf aan investeerders. Dat zijn de aandelen. Heb je aandelen in het bedrijf, dan kun je ook een klein deel van de winst krijgen. Dat heet dividend. Hoe meer winst een bedrijf maakt, hoe meer dividend het kan betalen aan jou als aandeelhouder en hoe waardevoller het aandeel is. Waarom zou je als bedrijf die aandelen verkopen? Het grote voordeel: je haalt in één klap heel veel geld op. Geld dat je kan gebruiken om te investeren en verder te groeien. Naast je kapitaal groeit met een beursnotering ook je prestige. Een beursgang kun je ook gebruiken om je persoonlijke kas te spekken. Eigenaren en vroege investeerders die hun aandelen op de beurs verkopen, kunnen namelijk in één klap schatrijk worden. 
Veel oprichters van startups die groot zijn geworden, gebruiken een beursgang dus om te cashen. Zoals de oprichters van Snapchat. 
Die verdienden aan de beursgang allebei 272 miljoen dollar. Er zijn ook nadelen. Na een beursgang moet een bedrijf zich aan allerlei regels houden, zoals het bekendmaken van de winst- en verliescijfers. En daar ben je veel tijd en geld aan kwijt. En als je een beursnotering hebt, sta je onder druk van de aandeelhouders. Want die willen waar voor hun geld. Is er geen geld om dividend uit te betalen, dan kan de beurskoers omlaag gaan. Door die druk kunnen bedrijven zich meer gaan richten op winst op de korte termijn om snel geld te verdienen voor jou als aandeelhouder. En dan houden ze minder geld over voor investeringen voor de lange termijn. Een beursgang heeft nog meer risico's. Als de koers van een aandeel na de beursgang omlaag gaat, dan hebben de investeerders dus eigenlijk te veel betaald voor een aandeel. Dat gebeurde bij Facebook. Als de koers juist hard omhoog schiet na de beursgang dan had het bedrijf dus meer geld voor de aandelen kunnen krijgen. Dat is ook niet echt een lekker gevoel.

Wat is een beursgang?

Als een bedrijf naar de beurs gaat, verkoopt het een stukje van zichzelf aan investeerders. Zij zijn dan aandeelhouders. Hoe werkt een beursgang?

Aandelen, winst en dividend

De slag om de klerewereld in de klas

We kopen tegenwoordig twee keer zoveel kleding als vijftien jaar geleden. En toch geven we er veel minder aan uit. In onze consumptiemaatschappij is kleding een wegwerpartikel geworden en we kopen het veelvuldig. We zijn snel op onze nieuwe kleding uitgekeken als het niet meer in de mode is. Ook is de kwaliteit een stuk minder geworden, zodat de kleding niet zo lang meer meegaat.

Mode als wegwerpartikel

Consument en markt

VMBO examenvideo's bij economie over consumptiegedrag.

Economie examen: consumptie

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Sterretjes

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.