Klas 4/5/6

Examenvideo's bij biologie (havo/vwo) over reproductie. Eindtermen: DNA, voortplanting, levenscyclus van de cel.

Klas 1/2/3

NPO Kennis maakt explainers en informatieve story's over onderwerpen die jongeren bezighouden, van Netflix tot klimaatverandering.

Npo Kennis header

Logo NPO Kennis

NPO Kennis

1 op de 3 Nederlanders krijgt een keer in zijn leven kanker. Hoe ontstaat kanker, welke soorten zijn er en ga je er altijd aan dood? Klik op de afbeelding om het scrollverhaal te lezen. 

Scrollverhaal over

Hoe ontstaat kanker?

Waarom zijn bananen krom? Hoe werkt je geheugen? Uiteenlopende vragen die Clipphanger met een grappige animatie op een verrassende manier beantwoordt.

Clipphanger header

Clipphanger logo

Clipphanger 

Clipphanger op Youtube

In de 18e eeuw begint in Europa de Verlichting. Door de ontwikkeling van de wetenschap veranderen onze ideeën over de maatschappij. Weet jij wat de Verlichting precies inhoudt? Test je kennis in de quiz. 

Quiz over denkers en ideeën

Wat weet jij over de Verlichting?

Aardrijkskunde examenquiz

Test of jij goed bent voorbereid op je examen aardrijkskunde! Wat weet je van platentektoniek, de koolstofkringloop en oceanische circulatie? Klik op de afbeelding om te beginnen.

Examenquiz bij aardrijkskunde voor vwo

Wat weet jij over de aarde als natuurlijk systeem?

De opperhuid bestaat uit de hoornlaag en de kiemlaag. In de hoornlaag liggen resten van dode cellen die je lichaam afdekken. Zo kunnen vuil en bacteriën niet naar binnen. Als je een wondje hebt, is de huid beschadigd en kunnen ziekteverwekkers naar binnen. De huid probeert zich zo snel mogelijk te herstellen. Er moeten dus nieuwe cellen gemaakt worden. 
In de kiemlaag liggen cellen die kunnen delen. Deze celdeling gebeurt in een aantal stappen. Dit is een cel voor de deling. Eerst deelt de kern.  Het cytoplasma verdeelt zich over de twee helften. De celmembraan snoert zich in en vormt.. ..twee identieke cellen. Er wordt cytoplasma bijgemaakt.  Er zijn nu twee cellen ontstaan uit 1 moedercel. Ook deze cellen delen zich weer. Zo ontstaan er steeds nieuwe cellen en groeit het wondje dicht. En onder de microscoop zien menselijke delende cellen er zo uit.

Celdeling

Als je groeit of bij het herstel van een wondje, worden er nieuwe cellen gemaakt. Dit wordt celdeling genoemd. Uit een delende cel ontstaan twee nieuwe cellen, als die delen heb je er al vier. Binnen de kortste tijd heb je heel veel nieuwe cellen.

Het ontstaan van nieuwe cellen

Stel, je partner en jij willen graag kinderen. Maar een van jullie heeft een ernstige erfelijke aandoening. Dan wil je natuurlijk niet dat die kleine baby dat ook krijgt. Daarom hebben we in Nederland sinds 1995 embryoselectie oftewel preïmplantatie genetische diagnostiek oftewel PGD. Daar fiks je ‘t mee.

Bij PGD gaan jullie niet op klassieke wijze aan de slag. Het gaat iets medischer. Uit de baarmoeder van de vrouw worden eicellen gehaald. Die worden in contact gebracht met zaadcellen die de man heeft -eh- afgestaan. Zo ontstaan een aantal embryo’s. Na drie dagen zijn deze elk ongeveer 8 cellen groot. 1 van die cellen mogen ze afstaan, die wordt onderzocht op de gevreesde afwijking. Alleen het embryo zonder die afwijking wordt teruggeplaatst. En dan krijgen jullie over 9 maanden een kerngezond kindje. Nou ja, daar hoef je toch niet om te huilen?

In theorie kan je met PGD ook selecteren op geslacht, of uiterlijke kenmerken. Voor als je per se een jongetje wilt met oranje haar en blauwe ogen. Maar da’s in Nederland niet toegestaan. Het blijft dus gewoon afwachten wat je krijgt... Ach, als je maar gezond bent!

Clipphanger

Als je zelf een erfelijke ziekte hebt, wil je natuurlijk niet dat je kind die aandoening ook krijgt. Bij embryoselectie wordt na een bevruchting met IVF een cel uit een van de embryo’s onder de microscoop onderzocht. Alleen het embryo zonder de afwijking wordt teruggeplaatst en de zwangerschap kan beginnen.

Wat is embryoselectie?

Nu al wordt Crispr-cas gebruikt om defecte genen te verwijderen die ziektes veroorzaken. Stamcelonderzoeker Niels Geijsen zoekt met Crispr-cas naar methodes om de spierziekte van Duchenne te behandelen. Cripsr cas is een fantastische nieuwe methode waarmee we heel gericht in het DNA van een cel kunnen knippen. Wij verzinnen manieren om genetische spierziektes te verhelpen. Wat kunnen we ermee? Met deze zin van drie letterwoorden gaat iets mis bij patiënten met spierdystrofie. Als een letter wegvalt dan ontstaat er een onzin-zin. Wat kunnen we met Crispr-cas om zo’n zin te herstellen? Crispr-cas is een schaartje waarmee we op ene precieze plaats in het genoom een knipje maken. Als we dat hier doen en het gen korter maken, wordt het weer een leesbare zin. Dat is bij de cel net zo. Doordat je ene klein stukje weghaalt functioneert het weer. Wat wij hebben ontdekt is hoe we dat schaartje in de cel kunnen krijgen. Dat schaartje wordt nu in de cel naar binnen gebracht, en maakt daar een knipje om het foutje weg te knippen. Het is heel simpel en duurt ongeveer een half uurtje.

Wat is Crispr-Cas?

Met Crispr-Cas kun je heel gericht knippen in het DNA van een cel. Zo kun je genen verwijderen die ernstige ziektes veroorzaken.

Knippen in je DNA

Van DNA tot Z in de klas

Ouder worden we allemaal. Maar waar komen ouderdomskwaaltjes vandaan en is veroudering te bestrijden? Presentator Ajouad El Miloudi praat met wetenschappers over telomeren, gentherapie en onsterfelijk zijn. Hij krijgt bijvoorbeeld te horen dat je lichamelijk aftakelt omdat de uiteinden van je chromosomen (de telomeren) slijten.

Eeuwig jong

Seks: het schijnt, dat het leven zonder kan, hoe zit dat? Seks ontstaat een paar miljard jaar geleden als bacteriën beginnen met het uitwisselen van genetisch materiaal. En dat is de essentie van geslachtelijke voortplanting en seks dus. Hoe en waarom seks is ontstaan is nog altijd een raadsel. 
Seksuele voortplanting heeft namelijk grote nadelen: het kost heel veel tijd en energie om de juiste partner te vinden en bovendien groeit een groep die zich seksueel voortplant vrij langzaam. Je hebt er tenslotte altijd twee nodig om een nieuwe te maken. En dat terwijl aseksuele voortplanting zoals klonen die nadelen niet heeft. Daar kun je het alleen af. Ondanks deze nadelen gebruiken de meeste complexere organismen zoals de mens toch nog steeds seks. 
Biologen noemen dit de paradox van seks. Hoe kan dat, wat is dan de zin van seks? Stel: ik zou mezelf kunnen klonen en mijn kinderen kunnen dat ook, dan lopen er vele generaties later nog steeds exacte kopieën van me rond. Zolang de omgeving niet verandert is dat geen probleem. Maar stel nou, dat er een epidemie uitbreekt, een virus waartegen mijn kloon niet bestand is, dan zouden ze in één keer allemaal uitsterven. En daar komt seks om de hoek kijken: bij iedere nieuwe generatie wordt hiermee het genetisch materiaal van twee ouders gemengd. Hierdoor ontstaat variatie. En dus is de kans groter, dat er een nageslacht rondloopt dat niet wordt geveld door dit virus. 
Een andere reden voor de paradox van seks is dat seks ook een sociale functie kan hebben. Dat geldt bijvoorbeeld voor de bonobo-aapjes en dat geldt ook zeker voor de mens. Seks hoeft bij ons niet persé iets te maken te hebben met voortplanting. Seksuele voortplanting heeft grote gevolgen. Bijvoorbeeld verschillen tussen mannen en vrouwen, uiteenlopend van eierstokken tot baardgroei. En het leidt ook tot pracht en praal in de natuur. 
Bovendien maakt het de vrouwtjes kieskeurig, ze hebben maar een beperkt aantal nakomelingen en dus moet de vader van goeden huize komen. En samen met het feit dat vrouwtjes maar af en toe vruchtbaar zijn, leidt het tot een pittige concurrentiestrijd onder de mannetjes. Dus ze ontwikkelen wapentuig als slagtanden en geweien om de ander uit te kunnen schakelen, soms zelfs met fatale afloop. Dus wat dat betreft is klonen voor een mannetje veel veiliger. Maar ook minder leuk.

De zin van seks

Seks is nodig voor de voortplanting. Maar sommige diersoorten kunnen zich ongeslachtelijk voortplanten. Wat is dan de zin van seks?

Voortplanten met nuttige hindernissen

Katja's Bodyscan in de klas

We voelen ons aangetrokken tot anderen en we worden verliefd. Maar wat zorgt ervoor dat we iemand aantrekkelijk vinden? Katja Schuurman duikt in de neurowetenschap om erachter te komen!

Hoe werkt aantrekkingskracht?

Eenmaal per maand rijpt een eicel en wordt het lichaam klaargemaakt voor een eventuele zwangerschap. De cyclus begint op de eerste dag van de menstruatie. Het follikelstimulerend hormoon, FSH, zorgt voor de groei van follikels in de eierstok. De groeiende follikels bevatten ieder een eicel en produceren oestrogeen. Door oestrogeen wordt het baarmoederslijmvlies dikker. Oestrogeen stimuleert de afgifte van lutheniserend hormoon, LH. Door LH springt één follikel open en komt de rijpe eicel vrij: de ovulatie.
Nu begint de luthiale fase: het achtergebleven, lege follikel, dat nu 'geel lichaam' heet, maakt progesteron. Door progesteron wordt in de baarmoederwand slijm gemaakt waar een embryo zich goed in kan nestelen.
Bij vruchtbaarheidsbehandelingen worden dezelfde hormonen gebruikt als in de menstruatiecyclus.

De menstruatiecyclus

De gemiddelde menstruatiecyclus duurt 28 dagen. Halverwege de cyclus komt er een eicel vrij in de eierstok.

Hormonen spelen een grote rol

Hoe een zwangerschap ook tot stand komt, via de natuurlijke weg of met behulp van de medische techniek, het blijft heel bijzonder.
"Op het moment, dat de vrouw in de vruchtbare periode komt zal er wat meer waterfractie worden aangemaakt in het baarmoederslijm waardoor er eigenlijk capilairtjes ontstaan en de zaadcellen daar dus makkelijk in op kunnen zwemmen. In het semen van de man, daarin zit een, ja eigenlijk wat basischer milieu, dit werkt als een buffer voor de zaadcellen zodat ze zich lekker voelen in die omgeving en dus goed bij de vrouw in de vagina kunnen komen. Op het moment dat de zaadcellen de baarmoedermond in zwemmen, gaan ze verder de baarmoeder in richting de eileiders. Ze kunnen dan eigenlijk links of rechts een eileider in zwemmen. In één van de twee eileiders bevindt zich de eicel. Op het moment dat een zaadcel de eicel heeft bereikt kan deze de eicel bevruchten. En de eicel zal vervolgens een kettingreactie vertonen zodat de wand van de eicel zich sluit en er geen andere zaadcel eigenlijk meer de eicel binnen kan dringen. En op dit moment is de eicel bevrucht."
Na innesteling differentiëren de cellen van de blastocyst zich tot twee soorten cellen: uit de embryoblast of kiemschijf ontwikkelt zich de baby, de cellen van de trophoblast vormen samen met de cellen van de baarmoederwand van de moeder de placenta. Voedingsstoffen gaan van de moeder naar het embryo via de navelstreng. Afvalstoffen gaan dezelfde weg terug. Door de placenta is er geen direct contact tussen de bloedsomloop van moeder en kind.
Tussen de placenta en de baby zitten de vruchtvliezen. Er zijn er twee: het amnion, het binnenste vruchtvlies, en het chorion, het buitenste vruchtvlies. Ze vormen een zak gevuld met het vruchtwater waarin de baby ronddrijft. Deze zak werkt als een soort stootkussen en beschermt de baby tot aan de geboorte.


Zwangerschap

De bevruchte eicel deelt zich. Er ontstaat een klompje cellen. Hieruit wordt het embryo, maar ook de placenta gevormd.

Wat gebeurt er na een bevruchting in het lichaam van een vrouw?

Lesvideo van Bob Stel voor Het Gouden Oog 2014. Evenals in de eerste editie 2013 staat Het Gouden Oog 2014 in het teken van flipping the classroom: dé trend binnen het onderwijs waarin steeds meer docenten de mogelijkheden van digitale media en video benutten. Bob Stel praat in dit filmpje over aseksuele & seksuele voortplanting.

Het Gouden Oog 2014

Aseksuele & seksuele voortplanting (Bob Stel) 

Nederland van boven in de klas

In tegenstelling tot veel andere landen zie je in Nederland bijna geen verwaarloosde huizen, gebouwen of wegen. We houden ons land graag netjes en fris. En dat geldt niet alleen voor ons land. Ook ons huis, onze auto en ons lichaam moet in orde zijn. Maar wat als het verval toch toeslaat?

De cyclus van het leven

Groep 6/7/8

Een vieze sloot. En toch zit er leven in deze sloot. Het water krioelt van deze kleine beestjes, die maar uit één cel bestaan. Ze hebben de vorm van een pantoffel. Daarom heten ze pantoffeldiertjes.
Ze horen bij de eencellige dieren. Aan de zijkant van elk pantoffeldiertje zie je dunne haartjes bewegen. Ze gebruiken die haartjes om te zwemmen.
Onder de microscoop zie je binnenin iets bewegen. Dat is de kloppende vacuole. Het lijkt wel een kloppend hartje maar dat is het niet. Dat dingetje doet hetzelfde als jouw nieren Het pompt afval uit de cel naar buiten.

Het pantoffeldiertje

In vervuild water leven vaak heel veel pantoffeldiertjes. Hun lichaam bestaat maar uit een cel. Daarom heten ze eencellige diertjes. Ze zwemmen met haartjes, die snel bewegen. In de cel zie je iets kloppen, maar dat is geen hartje.

Leven in een vieze sloot

Deze pantoffeldiertjes bestaan maar uit één cel en worden daarom tot de eencellige dieren gerekend.
Als je ze in een druppel water door een microscoop bekijkt zie je er soms twee tegen elkaar liggen. Ze zijn aan het paren, ook al is er geen verschil tussen mannetjes en vrouwtjes. Hier probeert een derde mee te doen maar dat lukt niet. Nummer drie kan niet tegelijk tegen de twee andere diertjes aan gaan liggen. Ook met z'n tweeën komen er soms nog problemen.
Voor een paring zijn er maar twee dieren nodig, die elkaar moeten zien te vinden. Een derde blijft ongewenst. Met een groepje tegelijk wordt het helemaal niets. Zo gaat het wel goed. De twee partners zwemmen samen rond en intussen bevruchten ze elkaar. Daarna laten ze los en gaan al gauw hun eigen gang. Eitjes leggen ze niet. Pantoffeldiertjes paren alleen, omdat ze zich daarna beter kunnen delen.

De bevruchting van het pantoffeldiertje

Pantoffeldiertjes bestaan maar uit één cel en heten daarom eencellige diertjes. Er is geen verschil tussen mannen en vrouwen. Toch gaan ze soms paren. Twee diertjes gaan dan tegen elkaar liggen en bevruchten elkaar.

Geen verschil tussen man en vrouw

Pantoffeldiertjes horen bij de eencellige dieren, dus elk
diertje bestaat maar uit één cel.
Het voortplanten gaat bij pantoffeldiertjes meestal heel eenvoudig.
Dit pantoffeldiertje krijgt in het midden een insnoering.
Een paar minuten later zie je dat het diertje zich doormidden deelt.
Er loopt een lijn midden over de cel,waar de cel zich in twee zal splitsen.
De insnoering wordt steeds duidelijker maar de twee celhelften zitten nog stevig aan elkaar.
Hier zitten De helften alleen nog met een dunne draad aan elkaar.
Twee jonge pantoffeldiertjes zijn er nu, elk half zo groot als een volwassen diertje.
Ze trekken en duwen om van elkaar los te komen.
Ze zijn los.
Elke helft is nu een apart pantoffeldiertje, dat kan groeien en zich weer kan delen.
Alles nog een keer?
Insnoeren.
Nu zijn er twee.
Groeien.
Weer insnoeren.
Nu zijn er vier en zo meteen heel veel.
Omdat er geen mannetjes of vrouwtjes nodig zijn, heet deze manier van voortplanten ongeslachtelijke voortplanting.

Nieuwe pantoffeldiertjes

Sommige diertjes bestaan maar uit één cel en heten daarom eencellige diertjes. Een bekend eencellig diertje is het pantoffeldiertje. Het kan zich ongeslachtelijk voortplanten door zich in twee nieuwe cellen te delen.

Vermenigvuldigen door delen: kan dat?

Bij bladluizen komt maagdelijke geboorte voor. Bevruchting is dan niet nodig. Mannetjes spelen hierbij geen rol.
De vleugelloze vrouwtjes krijgen aan de lopende band jongen. Dat zijn allemaal vrouwtjes, die zelf ook weer jongen krijgen. In het najaar worden er wel vrouwtjes met vleugels geboren. Deze gevleugelde vrouwtjes vliegen naar een appelboomgaard.
Daar gebeurt dit:
Er worden nu vrouwtjes maar ook mannetjes geboren. De vrouwtjes zijn groot en hebben geen vleugels. De mannetjes zijn klein en hebben wel vleugels. Mannetjes zoeken een vrouwtje om te paren. Na de paring legt het vrouwtje grote, donkere eieren. Deze eieren overwinteren en komen pas in het voorjaar uit. Ze kunnen zelfs strenge vorst verdragen.
Bladluizen uit die grote eieren zijn allemaal vrouwtjes met vleugels. Ze leven eerst van het sap van de blaadjes. Al gauw vliegen ze weg, om jongen te krijgen. Hier krijgt een gevleugelde moederluis een jong. Dat jong heeft geen vleugels. Het heeft ze ook niet nodig omdat er voedsel genoeg is.
En hiermee ben je weer terug bij de vleugelloze bladluizen, die de hele zomer door aan de lopende band jongen krijgen.

Voortplanting van een bladluis

In de zomer krijgen bladluisvrouwtjes jongen zonder dat er een bevruchting nodig is. Alle jongen zijn vleugelloze vrouwtjes. In het najaar worden er vrouwtjes en mannetjes geboren, die wel vleugels hebben. Na een paring leggen deze vrouwtjes grote eieren, die tegen de winterkou kunnen.

Een zomer zonder mannen

De bidsprinkhaan

Bidsprinkhanen zijn insecten die vooral leven in de tropen. Hun paargedrag is heel bijzonder. De mannetjes sprinkhaan worden gedood tijden het paren en opgegeten door het vrouwtje.

De dood bij het paren

Landschildpadden zijn trage dieren. In Zuid Europa kom je ze nog wel eens in het wild tegen.
In geval van nood trekken ze hun kop en poten terug binnen het schild.
De eieren van schildpadden worden tijdens een paring bevrucht in het lichaam van het vrouwtje. Voordat een mannetje toestemming krijgt, moet hij veel moeite doen. Hij loopt om haar heen. Af en toe wordt het ruzie. De ruzie is al gauw voorbij. Ze lijken aan elkaar gewend te zijn.
Zo te zien zijn de twee het er over eens, dat ze wel willen paren. Ze draaien om elkaar heen. Even lijkt het mis te gaan. Het vrouwtje loopt weg. Het mannetje geeft het niet op Hij probeert op het vrouwtje te klimmen. Het valt niet mee om houvast te krijgen. Al lopend wordt er gepaard.
Een tijdje later graaft het vrouwtje een kuiltje en legt daar haar eieren in. Daarna maakt ze de kuil goed dicht, zodat de eieren niet gevonden kunnen worden door eirovers. Een moeder laat het uitbroeden over aan de zon. Het uitkomen gaat niet zo gemakkelijk. Het kleintje moet zich flink inspannen. Af en toe rust het even en gaapt dan flink.
Dit kleintje heeft het kogelronde, witte ei helemaal gesloopt. Er zit alleen nog een stuk eischaal op zijn rug. Het is duidelijk moe van de inspanning. Het schildpadje is zijn eischaal kwijt en klautert uit de nestkuil. Op eigen houtje gaat het op zoek naar eten.

Voortplanting van een landschildpad

Landschildpadden hebben een stevig schild, dat bij een paring wel wat moeilijkheden oplevert. Toch zien de dieren kans te paren. Het vrouwtje legt ronde, witte eieren. De jonge schildpadjes bevrijden zich uit hun ei en gaan daarna hun eigen weg.

Het huis zit in de weg

In het voorjaar komen adders uit hun winterslaap.
De mannetjes worden het eerst wakker. Als ze een beetje opgewarmd zijn, gaan ze op pad om hun territorium te verkennen. Soms komt een mannetje een andere mannetje tegen. Ze voeren dan ingewikkelde schijngevechten uit. Ze duwen elkaar weg en kronkelen om elkaar heen. Daarbij gebruiken ze hun giftanden niet. Meestal verwonden ze elkaar niet eens. Het is een eerlijk gevecht met duidelijke spelregels. Een van beide vechtersbazen heeft er genoeg van. Hij gaat er vandoor.
Dit vrouwtje is ook al wakker en geniet van een zonnebad. Het mannetje heeft haar geroken en gaat naar haar toe. Een mannetje heeft over de hele lengte van zijn lichaam opvallende vlekken. Die vormen een zigzagpatroon dat zegt: opgepast, ik ben gevaarlijk. Vrouwtjes hebben minder duidelijke vlekken.
Het voorspel tot een paring begint.  Dat heet de balts. Het mannetje glijdt daarbij met schokkende bewegingen over de rug van het vrouwtje. De tong schiet voortdurend even naar buiten en raakt het vrouwtje even aan. Zo ruikt hij ze wil paren. Hij rolt zijn staart om haar heen. De paring kan beginnen. Dit paren kan wel een paar uur duren. Tenslotte krijgt het vrouwtje er genoeg van.
Ze maakt zich los en gaat weg.

De paring van een adder

Als de winterslaap voorbij is worden adders actief. Een man verjaagt andere mannen uit zijn territorium en zoekt een vrouwtje. De paring duurt enkele uren, waarna het vrouwtje zich losmaakt en haar eigen gang gaat.

Van voorspel tot paring

Voortplanting van pinguïns

Adéliepinguïns gaan in het voorjaar naar hun broedkolonie. Als ze hun partner hebben gevonden, beginnen ze te baltsen. Kort daarop begint de paring. Ze leggen twee eieren die in een broedbuidel warm worden gehouden. Ouders voeren de jongen tot de jongen gaan ruien.

Leven in een vrieskist

Dieren en planten

Mens en lichaam

H/V examenvideo's bij biologie over reproductie.

Biologie examen: reproductie

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Het schooljaar gaat weer beginnen. Wij zijn er klaar voor.

Header kapstok

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.