In 1572 komt Haarlem in opstand tegen de Spaanse overheersers. Mannen, maar ook vrouwen vechten mee. En de meest bekende vrouw die in opstand komt, is Kenau Simonsdochter Hasselaer. Deze vrouw zou gewapend hebben meegevochten, maar wat is er waar van deze mythe?
Hoi, welkom bij Vestingverhalen. Vandaag ben ik in Haarlem samen met cameraman Jonathan en ik sta hier bij het beeld van Kenau. Vandaag ga ik in een paar minuten de mythe rondom deze vrouw ontrafelen. Ik ben Merel en ik ben gek van geschiedenis. In deze serie duik ik in de verhalen van Nederlandse vestingsteden. Steden die door hoge muren, sterke wallen en water de inwoners beschermen tegen de vijand. Dit verhaal speelt zich af in Haarlem. Het is 1572. Nederland komt onder leiding van Willem van Oranje in opstand tegen de Spaanse overheersing. In Haarlem wordt zwaar gevochten. De Spaanse koning stuurt zijn beruchte legerleider Alva, maar de Haarlemmers verzetten zich hevig. Volgens de legende vocht Kenau mee met de mannen. In die tijd voor een vrouw heel bijzonder. Maar klopt het verhaal? Ik heb afgesproken met stadsarcheologe Anja van Zalinge. Hoe hebben de Spanjaarden geprobeerd Haarlem in te nemen? Nou, ze kwamen vanuit de noordkant en dachten we gaan die stad even innemen. Dat gaat helemaal lukken. En dat viel een beetje tegen. Want ze begonnen te schieten. Drie dagen lang. Duizenden kanons hebben... veertien kanonnen opgesteld en soldaten op afgestuurd. En de Haarlemmers die hadden zich verschanst. Vanaf bijna het begin deed iedereen gewoon mee. Mannen, vrouwen, kinderen. Dus ook de vrouwen hebben heel veel betekend tijdens het beleg. Ze hebben bijvoorbeeld hele grote kannen, potten en ketels met kokende olie en pek... En ze hebben ook bijvoorbeeld goten gemaakt van hout waarmee ze kokend water gewoon van de muur afgooiden. Ja, als je dat op je kop krijgt in je harnasje. Best een goeie techniek. Wel heel effectief. En heel simpel. Kenau, waarom is zij zo belangrijk geweest voor het beleg in Haarlem? Een hele goeie vraag En ze is ook inderdaad heel belangrijk geweest voor het beleg in Haarlem. Wat was dat nou voor een vrouw? Kenau was eigenlijk in haar tijd een bekende Haarlemmer. En waarom? Ze behoorde tot de elite, want zij had dus een scheepswerf en een houthandel. En daar had ze dus ook veel personeel bij nodig. Dus ze was ook echt een bekende werkgever in Haarlem, dus iedereen kende haar wel. Ze was dus echt een zakenvrouw. Ja, echt een echte zakenvrouw. Hoe kwam zij aan die scheepswerf? Haar man, die zat al eeuwen zeg maar... Die familie zat al eeuwen in die scheepsbouw. En... Maar ja, hij overleed helaas na zeventien jaar. Dus toen was ze rond de 35. Ja, dan heb je vier kinderen, vier dochters en een zoon, vijf kinderen. En dan? Wat ga je dan doen als vrouw? Nou normaal was het de bedoeling dat je dan maar gewoon ja, het opgeeft, een andere man trouwt of wat dan ook. Maar zij had zoiets van nee, ik ga dat gewoon, die business ga ik voortzetten. En dat was in die tijd helemaal niet zo normaal voor een vrouw om zaken te doen. Je werd toch geacht het aan de mannen over te laten en nou ja, ze te helpen desnoods. Maar echt zelf in die tijd alleen in je eentje zakendoen was voor vrouwen gewoon eigenlijk not done. Waarom was die scheepswerf zo belangrijk voor Haarlem tijdens het beleg? Op die scheepswerf had ze allerlei materialen Bijvoorbeeld wat ik zei over die vrouwen, die kokende pek en dat soort dingen over de muur gooiden. Dat is spul wat je op een scheepswerf gebruikt, dus haar had dat in voorraad dus ook. Waarschijnlijk leverde zij daar de spullen voor. De houtvoorraad die ze had, daarvan heeft de stad gezegd het stadsbestuur van ja, weet je... We moeten al die gaten die nu in de stadsmuur worden geschoten... Of de poorten die zo zwak zijn en dreigen in te storten, die moeten we versterken. En dat doen we dan met aarde en met oude bakstenen, maar vooral ook met hout. Ja, en Kenau, die kon dat dus leveren en die heeft dus voor 400 gulden aan hout geleverd aan de stad omdat nouja... Is dat heel veel voor in die tijd? Ja voor die tijd is dat echt ontzettend veel. Dat is zo'n beetje een een jaarloon van een gemiddelde... Nou ja, ambachtsman. Het verhaal gaat dat Kenau naast haar hulp met de scheepswerf ook zelf heeft meegevochten tijdens het beleg. Zij wordt heel vaak afgebeeld op dit soort plaatjes al helemaal in vol ornaat met met wapens. Dat klopt. Want men zegt dat zij dus ook heeft meegedaan in de strijd. Dat kan men wel zeggen, maar als historicus wil ik het wel zeker weten. We gaan op bronnenonderzoek in het Noord-Hollands Archief, waar speciaal voor ons een dagboek uit 1572 is klaargelegd. Kijk. Oh mijn god. Daar ligt ie dan, 450 jaar oud mind you. Van wie is dit dagboek? Van Willem Janszoon Verwer. Dat was een Haarlemmer. En het belangrijkste deel van dit dagboek bestaat uit een beschrijving van het beleg van Haarlem. Staat hier dan ook iets in over Kenau? Ja, maar dat ga ik je niet in deze laten zien, want dit is de echte die is 450 jaar oud. Gaan we niet in bladeren denk ik. Daar mogen we niet aanzitten, want het is zo kwetsbaar en zo bijzonder. Dus dan gaan we naar beneden en daar ligt een kopie en daar mogen we wel in snuffelen. Hij schrijft heel veel op veel plekken, ook over burgers, kinderen maar ook vrouwen. Staat er nou ook echt iets over Kenau? Ja. Bladzijde dertig. Hij zegt Daar was een zeer mannelijke vrouw die met recht een manneke. Mannineke. Dus niet een man.. Een man-vrouw. Een manninne genoemd mag worden. Met de naam Kenau. Ja. Dit zegt hij gewoon over Kenau. Ja, want hij zegt ook: Ze ging alle dagen door de straat met al haar wapens. Maar er zijn nog meer bronnen uit die tijd, ook uit dat jaar, die daarover schrijven en die schrijven eigenlijk hetzelfde over haar. Gaat steeds gewapend en draagt een geladen pistool en een korte spies. Bij de eerste aanval heeft zij de verdedigers aangevoerd en kogels aangedragen en vechtende soldaten op de wallen voorzien van kannen bier. Zo! En dan zegt hij ook nog: ze doet mij aan uitvallen door groepen stadssoldaten naar vijandige legerkampen. Dus dat is wel echt vechten zeg maar. Echt naar buiten. Ja precies. En die Spanjaarden aan te vallen. Ja. Onze mythe is eigenlijk wel waar. Geen mythe, maar gewoon waarheid. Ja, gewoon echte waarheid. Nou, Kenau heeft dit beleg overleefd, maar op een gegeven moment voerde ze rechtszaken met de gemeente Haarlem en met de staat. Omdat ze namelijk dat hout had geleverd, maar ze had niet betaald gekregen. Dus je zei hallo, ik krijg nog 400 gulden. Uiteindelijk had ze dus ook geldnood en toen is ze naar Noorwegen gegaan om in hout te handelen... om daar weer wat nou ja boost aan haar bedrijf te geven. En ja, ze is nooit meer teruggekomen. Kenau is dan ook niet ouder dan begin vijftig geworden. Nee, maar ze heeft wel een heldendaad verricht in dat leven. Zeker, ja absoluut. Ben je trots op haar? Tuurlijk. Ja. Kijk, Kenau is eigenlijk ook wel hier in Haarlem een soort erewoord. Als je een kenau wordt genoemd, dan is t eigenlijk geen belediging, maar gewoon een compliment. Dan ben je stoer. Ja, dan ben je gewoon een stoer wijf. Een powervrouw.
