Naakt op het doek

---

In essentie zijn we allemaal naakt. Sommige schilders maken er een kunst van om het lichaam overdreven gespierd af te beelden. Andere kustenaars, zoals Degas, doen ons geloven dat we gewone mensen aanschouwen op een onbewaakt moment.

In de zestiende eeuw bestaat in de grote Europese kunstcentra, zoals Rome en Praag, een enorme interesse in de weergave van het menselijk lichaam: de anatomie. Kunstenaars besteedden een gigantische aandacht aan de weergave van spieren, houdingen en poses. Haarlemse kunstenaars, waaronder Hendrick Goltzius, brengen het maniërisme vanuit Zuid-Europa naar Nederland. Ze kijken heel goed naar wat er in Italië en in Praag gebeurt, maar ze gaan ook nog een stap verder. Hun tekeningen en prenten tonen gekunstelde figuren met ongeloofwaardige houdingen en sterk overdreven spierbundels. Ze kozen voor een hele specifieke manier van weergave en vandaar ook de term maniërisme. In zijn prent van de grote Hercules dat Hendrick Goltzius zo ver dat zijn interesse voor het gespierde lichaam bijna een obsessie wordt. Goltzius kiest in deze prent voor een onnatuurlijke lichaamsbouw met ongelooflijke, bijna bizarre aandacht voor de spierbundels. Het is dan ook niet gek dat deze prent al sinds de 19e eeuw bekendstaat als de knollenman. En de stijl die Goltzius hier toepast als de knollenstijl. Als het gaat om de weergave van het ongeklede lichaam, kunnen we in de kunst een onderscheid maken tussen naakt en bloot. Bloot gaat veel meer uit van een soort bewustzijn. Schaamte soms misschien. Terwijl naakt dat niet doet, naak zijn we in kern allemaal. Een kunstenaar bij wie we de integere naaktheid terugzien, is de negentiende-eeuwse Franse schilder Edgar Degas. Vooral bekend om zijn voorstellingen van danseressen. Maar Degas maakte ook veel taferelen van naakte vrouwen in alledaagse handelingen. In deze pastel zet Degas een vrouw neer in een positie die we eigenlijk allemaal wel herkennen. Ze wast zich. Degas zet haar niet in een ideale klassieke pose. Maar hij doet ons geloven dat hij haar weergeeft in een onbewaakt moment en door te kiezen voor een alledaagse bezigheid, maakt het eigenlijk ook niet uit hoe zij staat, hoe ze zich positioneert. Als kunstenaar geeft Degas ons het idee dat hij geen regie heeft over deze situatie. Maar in werkelijkheid is het natuurlijk altijd anders. Als kunstenaar heb je altijd de regie over je eigen doek.