Elke premier heeft ze: grote uitdagingen en onoplosbare problemen. Jan Peter Balkenende (CDA) wordt premier na de brute moord op Pim Fortuyn (2002). Hij kan niet om de LPF, de partij van Fortuyn, heen. Zijn kabinet telt daardoor veel onervaren politici en populisten. Hoe gaat hij daarmee om?
De uitvaart van Pim Fortuyn door Rotterdam was de allerlaatste kans om nog een glimp van hem op te vangen. Bijna een week na de moord, zijn er nog steeds veel emoties. Wat Pim Fortuyn met Jan Peter Balkenende te maken heeft, vertel ik je zo. Maar eerst even dit. Op 2 augustus 2022 is Mark Rutte de langstzittende minister-president van Nederland. Dan zit hij twaalf jaar in het Torentje. Langer dan wie ook bepaalt hij de koers. En je kan het je haast niet meer voorstellen. Maar er waren nog premiers voor hem. En elke minister-president heeft ze: grote uitdagingen, ingewikkelde kwesties en onoplosbare problemen. In deze video zie je het hoofdpijndossier van Jan-Peter Balkenende, acht jaar lang de premier van Nederland. In Museum Bredius, recht tegenover het Torentje, leggen we dit dossier voor aan Hanneke van der Werf, Kamerlid voor D66. Wie weet wordt zij ooit de minister-president. Wat zou zij doen als ze in de schoenen van premier Balkenende zou staan? Ok, Jan-Peter Balkenende dus. Hoe zat het ook alweer? Een week voor de verkiezingen van 2002 wordt Pim Fortuyn vermoord. Fortuyn, een echte dandy, is razendsnel uitgegroeid tot de populairste lijsttrekker van t land. Na zijn dood wordt de LPF, de Lijst Pim Fortuyn de tweede partij en gaat regeren samen met de VVD en het CDA van Jan Peter Balkenende. Hij is in zijn uitstraling precies het tegenovergestelde van Fortuyn. Op het partijbureau van het CDA heeft hij jarenlang nagedacht over een visie, maar dit nooit in de praktijk gebracht. En dan moet hij ineens met allemaal onervaren politieke talenten een land leiden. Als dat maar goed gaat. De mensen hadden behoefte aan stabiliteit en rust. En dat waren precies de termen die Jan-Peter Balkenende, gesouffleerd door Jack de Vries, naar voren bracht. Ik vind in algemene zin dat na wat we mee hebben gemaakt vorige week, gepaard gaan met veel emotie. Dat er nadrukkelijk moet worden geïnvesteerd in een vertrouwenwekkend optreden. En ik heb de woorden gebruikt rust, stabiliteit en verantwoordelijkheidsbesef. Nou, als ik kijk naar de premiers die ik als kind en volwassene heb meegemaakt zijn dat altijd eigenlijk altijd een beetje degelijke, saaie mensen. Maar ik kan me wel voorstellen dat na Fortuyn, wat natuurlijk een hele bijzondere man was... een beetje een pauw, iemand die met zijn persoonlijkheid al nieuws maakte. Daar hoefde niet een verhaal aan te pas te komen. Dat een stem op Balkenende ook een stem op zekerheid kon zijn. Kan je de populistische partij negeren? Nou ik weet niet of je niet om hun heen kan. Kijk, als je als partijen van tevoren weet dat je op fundamentele punten heel anders in de wedstrijd zit om het zo maar te zeggen, ja dan zou ik daar denk ik voor de verkiezingen al duidelijk over zijn als partij. De reden dat ik er op voorhand niet zo enthousiast over ben is omdat nou ja, in ieder geval ik sinds ik de politiek volg wel heb gezien zowel bij de LPF, maar later ook met de gedoogconstructie met de PVV... Waar dat toe leidt. Een partij die vaak heel veel proteststemmen vangt met een hele stevige probleemanalyse. Vervolgens tekortschieten als het om op de oplossingen draait. En ik zou me daar dan als grootste partij niet aan willen verbinden. De premier Balkenende. Ja, hij had dus weinig ervaring, dus t was voor hem ook veel uitvinden. Hij kon wel wat stijf zijn, ietwat naïef. En dat ja dat deed t eigenlijk best wel goed in die Nederlandse politieke cultuur. Al na zeven uur wordt premier Balkenende op de proef gesteld. De eerste staatssecretaris stapt op. Philomena Bijlhout had na de Decembermoorden legerleider Desi Bouterse nog gesteund. Dat had ze misschien even moeten melden. Ik heb daarom besloten mijn ontslag aan te bieden aan Hare Majesteit de Koningin. Nou, ik zou vooral denken dit had van tevoren uitgezocht moeten worden. Ja, ik denk niet dat je daar dan nog dagen over moet gaan vergaderen. Maar je kan t probleem dan niet meer echt anders oplossen denk ik. Het snelste aftreden ooit van de bewindspersoon, was een nogal ja matig begin van het kabinet Balkenende 1. We hebben allemaal verrassingen. Dus dat is gewoon erg leuk. Niemand verwacht die wie wij op Economische Zaken hebben, maar wel een jonge zakenman die echt uitstraling heeft en die weet wat ondernemen is. En dat is miljonair en voormalig platenbaas Herman Heinsbroek. In eigen kring ben ik toch ook wel politiek geëngageerd en heb ik daar aardig wat teksten over meestal. En toen dacht ik van ja als ik gevraagd word en ik word nog een keer gevraagd en nog een keer gevraagd, dan moet ik ook maar eens doen. Het wordt een boeiende en leuke tijd. Heinsbroek runde z'n eigen toko en die deed dat zoals die normaal gesproken z'n toko runde. Veel risico's nemen. Overmoedig gedrag tonen en dan kom je in het bedrijfsleven heel ver. De Haagse politiek werkt anders dan je eigen onderneming. De econoom Eduard Bomhoff krijgt volksgezondheid en wordt vicepremier. Ik heb de heer Balkenende begrip gevraagd voor het feit dat ik heel weinig kennis heb met Haagse rituelen. Bomhoff hadden we ook, die stond juist bekend als een gerenommeerd econoom, dus daarvan vonden de mensen t ook wel opmerkelijk dat hij plaatsnam in dat kabinet en voor de LPF. En hij kwam daar ook al wel snel achter dat ie dat misschien beter niet had kunnen doen, want het was vanaf het eerste moment ruzie. Vooral Heinsbroek en Bomhoff tegenover elkaar. Dat was constante strijd. De sfeer was gespannen. Ja. Ik zei tegen de secretaresse zei ik het is best wel lastig, want het zijn allemaal hele, hele nadrukkelijk mensen. En Hogendijk met die snerpende stem en Herman Heinsbroek was ook niet iemand die zei van mag ik even t woord hebben en dan de vinger ofzo. Dat deden ze gewoon. Zo, zei ze, ik heb hier nog wel een bel, misschien dat dat helpt. Dat is zo'n belletje wat vroeger op de lessenaar van de juffrouw stond toen we nog in de kleuterklas zaten op de nonnenschool of op de lagere school. En dan ging ie met zo'n belletje. Ik viel van mijn stoel zeg. Het was echt een bont gezelschap. Pim Fortuyn had al wel voor zijn overlijden gezegd: ik wil geen rotzooi in m'n partij. Er moeten fatsoenlijke figuren om mij heen komen, want anders redden we het niet als LPF. Nou, niets was minder waar, want het waren voornamelijk paljassen. Nou ik zou wel denk ik me stiekem verheugen op de kopspijkersuitzending zaterdagavond. Ik wil deze wereld verbeteren. Echt waar? Haha, daar had ik je te pakken hè? Nederland betaalt jou niet om je collega te gaan staan afzeiken voor een een of andere journalist. En als je na een paar weken denkt: ja dit gaat niet meer gebeuren, dan ga je denk ik in je hoofd in scenario's denken hoe gaan we dit oplossen en wat is de escalatie ladder? Dat is een kaart van de Trêveszaal en het antwoord luidt aldus Geachte voorzitter, in antwoord op de mondelinge vragen van de geachte afgevaardigde Rosenmöller en anderen groeten wij u in gezamenlijkheid en eenheid vanuit de ministerraad. En deze brief is ondertekend door alle aanwezige ministers. Grappig bedoeld? Ja, voor zover je waarde kunt hechten aan de humor van Jan Peter Balkenende. Maar er ging dus een ansichtkaart vanuit de ministerraad naar de Tweede Kamer waarin stond van: wij zijn als ministerraad nu in eenheid en gezamenlijkheid bijeen. Ja, vaak als je dat soort boodschappen zo exclusief expliciet gaat afgeven, ja, dan weet je al dat het tegenovergestelde vaak aan de hand was. En dat was in dit geval ook zo. En niet alleen in t kabinet is het onrustig. Ook bij de LPF is het onrustig. Mat Herben wordt de spanning te veel en stapt op als fractievoorzitter. Harry Wijnschenk volgt hem op en die valt niet bij iedereen in de smaak. Het was ook zo'n man die rondliep met drie mobiele telefoons tegelijk. Ik zei Joh, Harry, wordt dus nooit wat met drie mobiele telefoons. Want je wordt gewoon knettergek. En dan probeer in je auto te rijden en dan tegelijk die drie telefoons te bedienen. En er was er weer een fractielid op tilt geslagen en die moest dan uit de fractie worden gegooid en in de eeuwige duisternis. Nou, dat drie telefoons is een feit. En dat kwam ook met name omdat hij en zijn vrienden Maes en consorten mij constant bestookten met allerlei belangetjes. En als ze dat wat minder hadden gedaan en ook gewoon aan t werk waren gegaan, dan had er al één telefoon zo weg gekund. Dat was de telefoon namelijk waar de ministers op belden. Dus dat had een stuk gescheeld. Nou, t is natuurlijk een beetje lastig omdat ik denk dat het niet heel kies is om je continu met een andere partij te gaan bemoeien en zeker niet de fractie, terwijl je zelf wel met mensen van die partij in een kabinet zit. Dus daar ga je dan eerder over. Maar ik zou misschien wel eens een keer een kopje koffie gaan drinken met die fractievoorzitter en zeggen van joh, heb je hier wel eens aan gedacht? En hoe uh denk je hier over? Maar ik denk dat het met veel meer dan de vorm kan je je ook niet bemoeien want daar ga je ook niet over. Dames en heren, Goedenavond. Prins Claus is overleden. Wij berichten hierover in de extra uitzendingen op de drie publieke netten en via de Wereldomroep. Dat was net de periode dat de ruzies in het kabinet Balkenende een apotheose bereikten. Dat ging maar door en dat ging maar door. En het was zo erg dat zelfs tijdens die herdenkingsbijeenkomst, die begrafenis van Claus, dat het nog steeds doorging, die ruzies op de telefoontjes. Sommige hadden de drie, sommige hadden slechts één telefoontje. Maar ze bleven sms'en na elkaar. Balkenende toch een fatsoenlijk figuur, kon dit ook moeilijk verkroppen. Ja, dat was gewoon ontzettend ironisch dat tijdens zo'n bijeenkomst het maar door bleef gaan met het gekonkel. En dat heeft uiteindelijk ook ja, uitgemond in het einde van het kabinet. Meneer Heinsbroek heeft uw mededeling te doen. Ja, absoluut heren, ik ben nog absoluut minister en ik ga nu lekker naar de ministerraad. Heeft u nog steeds ruzie met Bomhoff? En ik heb met de rest van de bewindslieden gesproken en ik ga het nu eerst hebben... Wat je nu aan t doen ben is het kabinet aan t opblazen. Jullie zijn ongelooflijke stomme zakken. Ik heb ze. Ik ben ontzettend boos geweest daar. En ik zei jullie zijn niet goed wijs. Je bent echt allemaal werkloos want er komt een nieuwe verkiezing en dat wouden ze niet geloven. Blijft dat kabinet zitten, denkt u? Dat is zeker de insteek. Ook alle ministers die er nu ook zijn? Dat is nog niet gezegd, dat is een van de onderhandelingsopties. Ik geef het woord aan de minister-president. Op grond daarvan ben ik voornemens om Hare Majesteit de Koningin het ontslag aan te bieden van alle, na het vertrek van de ministers VWS en in EZ, resterende ministers en staatssecretarissen. Zou dit kabinet t in deze tijd volhouden? Nee, als Herman Heinsbroek en meneer met het belletje zelf een account hadden gehad en daar video's op gingen posten over elkaar dan ja, dan denk ik dat mensen daar misschien veel plezier aan beleefden, maar ook dat t niet een heel lang leven beschoren was. Ik weet niet of we nu die 87 dagen gehaald hadden.
