De kernramp bij Tsjernobyl

Veel mensen denken bij kernenergie aan een gevaarlijke manier van elektriciteit opwekken. Deze negatieve connotatie komt mogelijk grotendeels door de kernramp bij Tsernobyl van 1986. Om te weten wat daar fout ging, legt Diederik Jekel eerst uit hoe een kerncentrale werkt.

De ramp in de Russische kerncentrale bij Tsjernobyl is de ergste in de geschiedenis. Dat is het enige wat echt zeker is. Verder zijn er vele vragen.

Vandaag de dag, 30 jaar na Tsjernobyl is het voor veel mensen nog steeds onduidelijk wat er in een kerncentrale gebeurt. Een kerncentrale wekt elektriciteit op. Net als bij veel andere elektriciteitscentrales gebeurt dat door veel water aan de kook te brengen. De stoom laat turbines ronddraaien die als een enorme dynamo elektriciteit opwekken. Dat wordt uiteindelijk naar je stopcontact vervoerd. Bij een kerncentrale komt warmte vrij door het splitsen van uranium.
Daar, meters diep onder het water zit het uranium. Ingepakt in aluminium staven. Daar komt de warmte vandaan. Dat blauwe licht is niet voor lol, maar dat is het natuurlijk bijproduct van radioactiviteit. Het is veilig voor ons door dat water. Dat uranium veroorzaakt warmte. Het is een heel groot atoom wat kan splitsen op het moment dat er een deeltje op botst. Wanneer het splitst en opengaat, komt er heel veel warmte vrij. Want die deeltjes in de kern hielden elkaar heel stevig vast, en op een gegeven moment braken ze los. Op dat moment komt die vasthoud-energie vrij. Dat is 1 miljoen keer meer dan bij steenkool. Op het moment dat het openbreekt komen er ook drie kleine deeltjes vrij die op hun beurt drie andere uranium atomen kunnen splitsen. Dat noem je een kettingreactie. Dat gaat van 1 naar 3, naar 9 naar 27, naar 81, en dat in een miljoenste van een seconde. Dat moet je in de hand houden bij een kerncentrale. Dat moet niet te snel gaan. Dus van de drie neutronen, pak je er twee weg, zodat het van uranium-atoom naar atoom gaat. Dat je een nette stabiele warmtebron hebt.
Bij Tsjernobyl wilden ze eigenlijk een experiment uitvoeren gericht op de veiligheid van de reactor. Maar ze hebben bedieningsfouten gemaakt. Ze moesten bepaalde procedures overbruggen. Ze hebben nood-koelsystemen uitgezet. En toen het experiment van start ging, nam de temperatuur even toe. Doordat de kettingreactie zichzelf versnelt is de heleboel uit de hand gelopen en ontploft.
Maar hoezo hebben mensen nood-koelsystemen uitgezet?
Dat vind ik verbijsterend klinken. Ja, ik denk dat dat met de druk van dat moment te maken had. Ze wilden per se dat experiment nog uitvoeren voor de feestdagen.
Ze hadden een beetje haast denk ik. Dus om snel dat experiment nog te kunnen uitvoeren hebben ze zich niet aan de procedures gehouden. Ik denk dat dat ook één van de grote leermomenten is geweest van Tsjernobyl. Dat je nooit procedures, systemen mag overbruggen waarvan je weet precies in noodsituaties nodig hebt. De ramp van Tsjernobyl heeft ons veel geleerd. Een kritische houding van personeel en het secuur volgen van alle procedures had het drama kunnen voorkomen. Technisch gezien zijn de kerncentrales veiliger dan ooit. Maar veiligheidssystemen zijn zo goed als de mensen die ze bedienen. Dus laten we een beetje op elkaar letten.